Skip to main content

Full text of "Incerti auctoris De ratione dicendi. Ad C. Herennium libri 4. M. Tulli Ciceronis ad Herennium libri 6. Edidit Fridericus Marx"

See other formats 


:cr) 


=  0) 


=o 
■o 

'O 


00 


BiSBlHG  Ub 


1  ^>Lr    i 


^rxrrot^<L^o}l,o^  C  tc.t-ro     .     K uZ^u-^i^   a-y(  ^^ 


11/  )i->   .  /// 


mCERTI  AUCTORIS 


DE  RATIONE  DICENDI 


AD  C.  HERENNIUM  LIBRI  IV 


[M.  TULLI  CICEROXIS  AD  IIEREXNIUM  LIBRI  VIl 


EDIDIT 


FRIDERICUS   MARX 


in^J 


LIPSIAE 

IN    AEDIBUS    8Gt    B.  G.  TEUBXEEI 

Amoccxciv 


r«\ 


>1 


.9- 


pf^ 


•^,  o 


p7 


m     61972 


'^i/lY  ol  "^^; 


vA" 


vs. 


A 


Q>  y 


MVSIil^:    T^lSB.  G.TBUBNEBt 


CAROLO    SELL 

THEOLOGO  BONNENSI 


^ 


E  r  r  a  t  a. 

Cum  uariae  tuibae  operis  absolutionem  demoiatae  sint  factum  est 
ut  paucae  res  in  libro  ipso  aliter  coustitutae  sint  atque  in  praefatione 
docuerim:  sed  sunt  ea  leuissima 

p.     51  uersu     9  legas  curioso 

„     04      „         2      „      IV  10,  15 

„   120      „       20      „      quomodo 

„173      „        19      „      scriptorem 

„   180     „       15      „      certos  nos 

„  322  „  16  (IV  22,  31)  ex  certa  eniendatione  scribendum: 
'Alexandro  si  uita  data  longior  esaet  truns  Oceanum  Mace- 
donum  transuolasseut  sarisae.'  Hic  unum  e.  q.  s.  Codd  irans- 
uolasset:  B  habet  tiariise,  H  uariosc,  in  reliquis  nihil  sani.  Eadem 
corruptela  IV  32,  43  p.  338,  6  qua  de  conf.  prolegg.  p.  22:  quae  p.  170 
exposui  buic  cedent  emendationi:  quae  p.  164  summa  posui  ea  con- 
firmantur,  siquidem  ai-chetypus  habuit  sarcisae 

p.  375,  6  bruta  machinae  ui  uocabula  nuUa  uoce  male  disturbata 


A  d  d  e  u  d  a. 


ad  p.  21  infimam:  Etiam  IV  32,  43  e  pro  inquaercndo  M  habuit 
inquirendo 

ad  p.  26  sumniam:  hominis  pro  nominis  habuit  M  III  20,  33p  IV 
22,  31^  tra?me  pro  tranire  (conf.  p.  339,  10.  204,14.  292,9)  III  7,  14  j7 
id  genus  alia.  1  t  c  litterae  confusae  eraut  his  locis:  lepos  —  teims 
1  12,  22  j;,  aiiel  —  abct  II  6,  9  p,  x^cccati  —  peccali  15,  22  e,  alii  —  at  ii 
IV  9,  13  e,  uoluni'  —  uoeum  21,  29^,  uoleinus  —  uocemus  34,  46  e; 
uetatem  -  talem  16,  23  e,  euocat  —  euolat  55,  68?«.  d  et  n:  ad  te 
quam  —  antequam  21,  29^3,  Quid  desinis  —  Quiyi  desinis  52,  65  e,  ut 
id  ipsa  —  ut  in  ipsa  III  14,  24p  (conf.  p.  278,  18)  alibi.  —  IV  42,  54^^ 
M  habuit  pro  eodem:  eorum:  idem  uitium  agnoscitur  p.  256,  21  ubi 
librarius  addiderat  dem  male  intellectum 

ad  p.  30  summam:  a  pro  ad  in  M:  III  16,  28j9  a  thesauro,  10,  17 
a  principii,  l3,2Sp  a  confirmandum,  IV  5,  8  e  adicendum,  24,332) 
ttuerti,  e  apedes,  32,  44  a  poetis  in.  In  mutis  quas  saepe  falso  gemi- 
nauit  M  unum  hoc  commisit  redidit  II  13,  19  e:  at  H  2,  2  e  habes  difi- 
cillima,  9,  13 eadferetur,  31,50e  libentisime,  lll2,3m policitatione,  24,39e 
posimus,  IV  7,  lOe  posuimnus,  19,  26w  interuaUs.  In  geminatione  semi- 
uocalium  saepenumero  M  lapsus  est:  conf.  IV  16,  23m  inpediunt  pro 
inpellunt,  II  4,  7p  paclus  pro  passus,  11,  16p  est  sed  pro  esset,  IV  7,  10 p 
post  sit  pro  possit,  18,  25  e  ex  se  pro  esse.  Quod  II  11,  16  e  H  habet 
interpeatores  pro  interpellatores  id  huc  minus  pertinet  quia  qui  meo 
iussu  iterum  codicem  examinauit  rettulit  librarium  primum  uoluisse 
scribere  interptes:  cuius  rei  rasuram  esse  testimonium 


VI  ADDENDA. 

ad  p.  39.  40:  ita  III  3,  6  p.  259,  18  E  in  margine  lacunae  a  se 
expletae  omisit  uerba  oinnibus  ucrbis:  conf.  241,  10.  305,  17.  373,  21 

ad  p.  42  mediam:  In  praepositionibus  uerborum  compositorum  uel 
optimos  uel  omnes  codd  secuti  sumus.  Archetypus  semper  habuit 
allatum  offuit  offuturum  cuius  scripturam  num  consequamur  scribentes 
adsiduus  conparat  similia  cum  HP  incertissimum  sane  est 

ad  p.  44  mediam:  cod  B  ubi  plura  habet  quam  HP  raro  librarii 
diligentiae  in  acceptum  referendum  est  ueluti  p,  250,  20:  saepenumero 
ille  quoque  interpolationes  recepit  Karolingiorum 

ad  p.  51  infimam:  libro  expleto  quodam  usus  est  exeunte  saec. 
XII  Alanus  ab  Insulis  quem  commentarium  in  libros  ad  Her.  com- 
posuisse  me  docuit  Clemens  Baeumker  collega  philosophus  (conf. 
Bandini  catal.  codd.  Latt.  bibl.  Med.  Laur.    uoL  III  Florent.  1776  p.  1) 

ad  p.  53  mediam:  conf.  P  de  Nolhac  Petrarque  et  rhumanisme 
p.   192 

ad  p.  97  infimam:  satius  erat  dicere  nomen  aut  uocabulum  similia, 
quia  ubi  pro  aut  ct  ponitur  (IV  34,  45  nuUius  maeror  et  calamitas: 
conf.  II  30,  49  nullam  excusationem  .  .  .  et  deprecationera)  duo  illa 
substantiua  non  sunt  diuersae  sed  simillimae  significationis 

ad  p.  102  infimam:  M.  Varronem  in  Menii^peis  saepissime  dilem- 
mata  posuisse  testantur  fragmenta 

ad  p.  115  summam:  Nempe  qui  Graece  sciebant  auctorem  pro- 
oemii  illius  libri  IV  ridebant.  'Et  mendax  es  et  tergiuersator  et  piger' 
diceret  aliquis  suo  iure.  'Nam  dum  sedulo  ex  Latinorum  uoluminibus 
conquirere  exempla  non  uis,  ea  quae  Graeci  rhetores  ex  Graecis  con- 
gesserunt  operose  niniium  impudenter  uenditas  pro  tuis' :  conf.  ad 
p.  324,  21.  —  Dormitat  ille  IV  39,  51  extr.  ubi  modo  Quirites,  modo 
iudices  posuit 

ad  p.  127 :  adde  quod  in  uitiis  II  29,  46  exornationis  partes  com- 
memorantur,  cuius  diuisionis  18,  28  nec  uola  nec  uestigium  exstat 

ad  p.  131  summam:  librorum  scripturam  in  eiusmodi  uocabulis 
qualia  sunt  Chrcspontem  epodos  me  seruasse  non  paenitet:  conf.  Momm- 
senus  Ephem.  epigr.  VIII  p.  273,  s.  u.  pthois 

Libri  titulum  exornare  licuit  simulacro  monumenti  Romani  in 
patria  reperti.     Est  anagljphum  Musei  Treuirici  Nouiomagense. 


PEOLEGOMENA. 


Anno  p.  C.  fere  350  in  Africa  terra  orrammaticus  nescio-    Q»"  tenipore 

i  o  liDer  Ciceronem 

quis  uel  bybliopola  ex   scriniis  domus   cuiusdam  Herenniae  i^meueritaucto- 

uel  Herenniorum  adfinis  in  lucem  protraxit  hunc  librum  quem 

rhetoricam  ad  Herennium  dicimus   cum  per  IV  saecula  illic 

latitauerit  doctis   indoctis   plane   ignotus.    Qaem  librum  Ro- 

mae   inde  a  Sullae   tempore  usque  ad  Theodorici  regis  tem- 

pora,  immo  per  omne  illud  aeuum  quo  lingua  Latina  locuti 

sunt  Romani  non  innotuisse  doctoribus  et  scriptoribus  urbis 

inde  manifestum   est,  quod  nemo  rhetorum   et   grammatico- 

rum  qui   eadem  tractarunt  quae   libri   auctor  satis  commode 

exposuit    eo    usus    est,    ne    illis    quidem    temporibus    quibus 

M.  Tulhi   auctus    nomine    iucluto   liber    inclaruit.     In   Africa  tionocodicisH. 

librum  ex  penetralibus  domus  cuiusdam  in  lucem  protractum 

esse    non    eo   commouemur  ut   statuamus   quod    nulla    regio 

praeter   Italiam   illis   temporibus   magis    studebat  litteris   et 

eloquentiae,   sed  inde   licet  indagari  quod   sub   finem  libri  I 

codex  Herbipolitanus  H  hanc  praebet  subscriptionem:  roma- 

niane  uiuat  '  romaniane  uiiiat;  M.  Tulli  Ciceris  e.  q.  s.    Quae 

acclamatio  simillima  uimirum  est  illi  qua  chronographus  anui 

354  librum   suum  uoluit   exornari  —   conf.  Th.  Mommsenus 

Abhandl.  d.  K.  S.  Ges.  d.  W.  I  1850  p.  565. 607  MGH  script.  ant. 

IX  p.  39  J.  Strzygovskius  Jahrb.  d.  archaeol.  Inst.  I  Suppl.  B. 

p.  23  tab.  III  —  sed  ita  ut  homo  urbanus  quod  urbane  scripsit 

Valentine  uiuas   floreaSj   id  in  eo  de  quo  agitur  libro  satis 

barbare   enuntiatum    esse   appareat.     Neque    tamen   temporis 

diuersitas  hoc  discrimen  eflfecit  sed  loci:   alter  enim  scriptor 

Italicus,  prouincialis  alter.    Verba  illa  recte  ut  intellegamus, 

antea  statuendum  erit  aut  uocandi  casum  perperam  positum 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  1 


2  PROLEGOMENA. 

esse  pro  recto  aut  tertiam  personam  pro  secuuda  ita  ut 
uinat  uocabulum  interiectionis  uice  fungatur  expers  factum 
coniugationis.  Illud  tamen  fieri  probabilius  esse  ut  arbitre- 
mur  quam  lioc  eo  adducimur  quod  licet  Aureliani  tempore 
cantauerint  pueri  mille  uiuat  qiii  mille  occidit  (Vopisc.  Aure- 
lian.  6),  tamen  uiuat  eo  quo  significaui  modo  usurpatum 
esse  cum  saepissime  occurrat  acclamatio  illa  uiuas  in  iuscrip- 
tionibus  non  inuenio,  Romaniane  uiuat  pro  Ronia^iianits  uiuat 
ex  Afrorum  consuetudine  loquendi  legitime  dici  probatur 
testimonio  inscriptionum  ueluti:  CIL  VIII  1,  2110  C.  Fufi 
Maxime  uixit  an.  XXXV ...  2,8718  L.  luURufine  uixit  annis 
LXXXV  8760  Egnati  Gemine  uixit .  . .  9820  Videniiis  Maxime 
tiixit:  conf.  9870.  9948  et  1,2182  L.  Leli  Siluane  sacerdos 
Saturni  uotmn  sohiit.  Nec  non  aliis  argumentis  in  Africam 
terram  deducimur.  Nam  Romanianorum  nomen  raro  in  mo- 
numentis  saeculi  IV  offertur:  parum  liuc  pertinet  CIL  VI 
1,  721  ubi  nomen  Romanianus  a  nomine  Ronianius  uel  Roma- 
nus  deduci  potest  nec  CIL  III  2,4182  ubi  filii  cognomen 
Romanianus  a  cognomine  paterno  Romanus  aperte  deducitur. 
^Tagariensr°  At  iu  Africa  auuo  fere  350  Romanianus  quidam  florebat 
praepotens  et  praediues  Tagastensis,  rhetorum  ueluti  Augu- 
stini  municipis  sui  fautor,  Licentii  poetae  Vergiliani  pater: 
cuius  de  diuitiis  conf.  Augustin.  confess.  VI  cap.  14  uol.  32 
ser.  I  p.  731  ed.  Mign.  Anno  fere  385  quo  Augustinus  prope 
aulam  Valentiniani  II  Mediolani  rhetoris  munere  fungebatur 
Romanianum  graues  aestus  negotiorum  suornm  ad  coniitatum 
attraxerant.  Anno  insequente  libri  Augustini  contra  Acade- 
micos  ad  Romanianum  missi  sunt  quem  in  prooemiis  admo- 
dum  honorifice  appellat  ut  studiorum  suorum  fautorem  nobi- 
lem  et  houestum  his  uerbis  (contra  Acad.  II  cap.  II  3  uoL  32 
ser.  I  p.  920  ed.  Mign.):  'Tu  me  adulescentuknn  pauperem 
ad  peregrina  studia  pergentem  et  domo  et  sumptu  et  quod 
plus  est  animo  ex-cepisti  ...  Tu  in  nostro  ipso  municipio, 
fauore,  familiaritate,  communicatione  domus  tuae  paene  tecum 
clarum  primatemque  me  fecisti.  Tu  Carthaginem  illustrioris 
jDrofessionis  gratia  remeantem  cum  tibi  soli  et  meorum  nulli 
consiiium  spemque  aperuissem  quamuis  aliquantum  illo  tibi 
insito,    quia   ibi  iam   docebam,    patriae    amore   cunctatus    es 


PROLEGOIvIENA.  3 

tamen'  e.  q.  s.  Unde  apparet  Romaniauum  domi  peregreque 
summa  beneuoleutia  animi  studia  rlietorum  et  rhetoricae 
fouisse  neque  eum  Tagaste  solum  sed  etiam  Carthagine 
aut  Madaurae  ubi  Augustinus  studiis  uacaret  aedes  posse- 
disse  quibus  hospitem  excij)i  uoluerit  et  inuitari.  Illis  igitur 
temporibus  litteratorem  quendam  huic  Romaniano  Ciceronis 
librum  ad  Hereunium  dedicauisse  probabile  est:  quae  inscripsit 
uerba  Bomaniane  uiuat  ea  ludis  et  gladiatoribus  saepenumero 
Tagaste  audiri  solita  esse  et  in  parietibus  appicta  lectitari 
Augustinus  innuit  cum  scribat  contra  Acad.  I  cap.  I  2  1.  s. 
p.  906:  *An  uero  si  edentem  te  munera  ursorum  et  nun- 
quam  ibi  antea  uisa  spectacula  ciuibus  nostris  theatricus 
plausus  semper  prosperrimus  accepisset,  si  stultorum  homi- 
num  quorum  immensa  turba  est  conflatis  et  consentientibus 
uocibus  ferreris  ad  caelum,  si  nemo  tibi  auderet  esse  inimi- 
cus,  si  municipales  tabulae  te  non  solum  ciuium  tuorum  sed 
etiam  uicinorum  patronum  signarent,  collocareutur  statuae, 
influerent  honores,  adderentur  etiam  potestates,  quae  muni- 
cipalem  habitum  supercrescerent,  conuiuiis  cotidianis  mensae 
opimae  struerentur,  quod  cuique  esset  necesse,  quod  cuiusque 
etiam  deliciae  sitirent,  indubitanter  peteret,  multa  etiam  non 
peteutibus  funderentur,  resque  ipsa  familiaris  diligenter  a 
tuis  fideliterque  administrata  idoneam  se  tantis  sumptibus 
paratamque  praeberet,  tu  interea  uiueres  in  aedificiorum 
exquisitissimis  molibus,  in  nitore  balnearum,  in  tesseris 
quas  honestas  non  respuit,  in  uenatibus,  in  conuiuiis,  in  ore 
clientium,  in  ore  ciuium,  in  ore  denique  populorum,  huma- 
nissimus,  liberalissimus,  mundissimus,  fortunatissimus,  ut 
suesti,  iactareris,  quisquam  tibi,  Romaniane,  beatae  alterius 
uitae  .  .  .  mentionem  facere  auderet?  Nunc  uero  quam  te 
breuiter  admonendum  tot  et  tanta  quae  pertulisti  aduersa 
fecerunt?  Non  onim  tibi  ahenis  exemplis  persuadendum  est 
quam  fluxa  et  fragilia  et  plena  ealamitatum  sint  omnia, 
quae  bona  mortales  putant  cum  ita  ex  aliqua  parte  bene 
expertus  sis,  ut  ex  te  ceteris  persuadere  possimus.'  Nota 
uerba  ex  aliqua  parte:  nam  etiamsi  Romanianus  illo  tempore 
importunarura  litium  uincuHs  implicatus  laboraret  (contra 
Acad.  II  cap.  11  4)  magnamque  rei  familiaris  iacturam  fecisse 


4  PROLEGOMENA. 

uideatur,  tamen  ab  Augustino  inter  praediuites  censetur  con- 
fess.  ].  s.  s.  Hunc  Romauianum  eo  libentius  in  illa  sub- 
scriptioue  agnoscimus  quod  nomen  illud  perrarum  fuisse  in 
Africa  inscriptionum  silentium  euincit:  temporum  denique 
ratio  concinit  egregie  et  ortliographia  arcbetypi  in  uocabulis 
qualia  sunt  lclUiis.  aperte  labdacismon  ostendit  Afrorura:  qua 
de  re  in  capite  de  ortbographia  accuratius  agetur.  Tum  hoc 
inprimis  considerandum  est  librorum  ad  Her.  codicem  omnium 
uetustissimum  H  et  famosum  illum  Laudensem  scriptum  esse 
in  Langobardorum  terra  ubi  et  Romaniauus  et  Augustinus 
illo  de  quo  diximus  tempore  commorabantur:  nimirum  byblio- 
thecas  suas  docti  illi  putandi  sunt  ex  Afrorum  terra  ilkic 
asportasse. 
^v/Tioi^uminl"  -^^^^  ilhistrem  quendam  grammaticum  sed  hominem  satis 

diiusis.  indoctum  et  inscitum  rhetoricam  ad  Hereunium  primum  edi- 
disse  cum  ex  subscriptionis  barbarie  tum  inde  apparet  quod 
ille  uidelicet  librum  parum  accurate  legit  et  pertractauit. 
Quod  si  fecisset  non  opus  illud  quod  quattuor  coustare  libris 
certum  est  in  sex  libros  divisisset:  quae  diuisio  inde  a  Pri- 
sciauo  usque  ad  prima  exemplaria  typis  impressa  sola  iu  usu 
fuit  et  in  omnibus  libris  manu  scriptis  in  quibus  omnino 
aliqua  librorum  diuisio  exstat  etiamnunc  dilucide  cernitur. 
Neque  uero  temere  nec  sine  causa  illam  diuisionem  fecisse 
putandus  est.  Nam  IV  13,  18  extrema  ubi  liber  IV  expHcit 
uonnulla  deesse  recte  Schuetzius  statuit  primus  quae  non 
casu  quouis  sed  eo  quod  libri  IV  fiuis  mutilatus  erat  per- 
iisse  consentaneum  est.  Atqui  apparet  fieri  non  potuisse 
ut  sex  libelli  tam  exigui  in  singulos  codices  reducti  fuerint 
quos  par  erat  uno  omnes  codice  a  librario  comprehendi: 
codex  enim  muUonmi  librorum  est,  liber  unius  uoluminis 
(Suetou.  p.  134,  8  R).  Ergo  illo  quem  modo  diximus  loco 
non  codicis  sed  uoluminis  finis  erat  cuius  ultima  pagina 
cum  aliquo  casu  deleta  aut  discissa  fuerit  ea  quae  illic  desi- 
derantur  uerba  periere.  Nam  satis  mirum  est  scriptorem 
uolumen  primum  uoluisse  esse  paginarum  14  —  utar  quo 
commodius  res  intellegi  possit  editione  Lipsiensi  anni  1884 
—  secundum  28,  tertium  21,  51  quartum:  apparet,  opinor, 
scriptorem    librum    quartum    in    tria    distribuisse    uolumina 


PROLEGOMENA.  5 

quorum  modus  fuit  paginarum  12,  20,  19,  cum  uolumen 
totius  operis  quartum  contineret  elocutionis  partem  primam, 
quintum  uerborum  exornationes  et  tropos,  sextum  sententia- 
rum  exornationes.  Quam  uoluminum  diuisionem  ille  qui  in 
codicem  uolumina  illa  VI  curauit  transscribenda  uon  recte 
interpretatus  pro  sex  uoluminibus  singulos  deinceps  libros 
substituit.  Itaque  rhetoricae  ad  Hereunium  antiquitus  IV 
erant  libri  propter  amplitudinem  in  VI  uolumina  diuisi  sicuti 
Philodemus  librum  IV  de  rhetorica  in  duo  distribuit  uohi- 
mina  et  Plinii  maioris  teste  rainore  epist.  III  5,  5  extabant 
studiosi  tres  in  sex  uolumina  propter  amplitudinem  diuisi  qiii- 
hus  oratorem  ab  incimahulis  institnit  et  perficit.  Scriptor  deni- 
que  ad  Her.  et  librum  I  (17,  27)  et  II  (31,  50)  et  III  (II  1, 1)  | 

appellat  uolumen:  librum  IV  nusquam  ita  appelLat.  i 

Homo   ille   quisquis  fuit  qui   librum   inuenit  rhetoricam  ^"' ^''°"°'"""       ! 

■*  •*  ^-  auctorem      esse  , 

a  M.  TuUio  Cicerone  conscriptam  esse  credidisse  putandus  est  ^'^",.  "luentor       : 

'^  ^  ludicauerit.  ! 

siue    is    Ciceronis    rhetoricis    libris    comparatis    demonstrari  i 

posse  arbitrabatur  M.  TuUium  fuisse  auctorem  siue  Herennio 

cuidam   fidem   habebat  narranti   memoria    maiorum    eloquen-  ! 

tissimum   Romanorum    proauo    suo    librum    dedicasse:    quem  ] 

librum  non  ita  conscriptum   fuisse  ab  auctore  ut  in  multo-  ] 

rum    manus    perueniret    sed    C,  Herennio    dono    oblatum    ut 

intra  domesticos  parietes  sese  contineret  postea  satis  dilucide  ■ 

demonstrabitur.     Itaque    uon    est    cur    ceuseamus    falsarium 

iUum  fuisse  aut  fraudatorem,  qui  remoto  ueri  auctoris  nomine 

indicem  libri   Ciceronis   nomine    ilkistrauerit   dolo   malo    sed  -i 

nil  probabilius  quam  librum  illum  antiquitus  titulo  caruisse:  J 

qui   in   membranula    rubra    pictus    quam    facile    abscissus  a  I 

uoUimine    perire    potuerit    ex    Paqui    Proculi    docti    pistoris  ; 

picta  imagine  Giornale  degli  scavi  di  Pompei  I  1869  tab.  II  j 

p.  63  satis  apparet.    Ciceronem   auctorem   esse  aut  ille   aut 

illi  quos  secutus  est  eadem  certe   ratione    probare  potuerunt  ' 

qua  uiri  docti  initio  uostri  aeui  usi  sunt  qui  acerrimo  studio  i 

idem  euincere  conabantur.    Videlicet  scriptor  ad  Her.  I  9,  16  j 

tradit  sese  primum  insinuationem  in  tria  tempora  diuisisse:  ; 

quam  diuisionem  cum  adhibeat  Cicero  de  inu.  I  17,  23,  quid  j 

magis   certum   uidebatur  quam   scriptorem   tacite   suo   ipsius  ■ 

uti  inuento?  Accedebat  mira  quaedam  quae  etiamnunc  omnes  I 


Q  PROLEGOMENA. 

commouet  et   sollicitat  utriusque   operis   similitudo  et  affiui- 
tas.    Tamen  ne   hoc  quidem   demonstrari  potest  librum   per 
malam  fraudem  ab  editore  iuterpolatum  fuisse  quo  acceptius 
et  probabilius  nomen   Ciceronis    uideretur   ementibus.     Nam 
I  12,  20  ubi  traditur  Tiillms  lieres  meiis  Terentiae  uxori  meae 
XXX  imido   uasoriim   argenteorum   dato   qiiae   uolet    nomina 
uxoris  et  heredis  falsa  et  ficta  esse  inde  a  Petro  Burmanno 
omnes    iudicaueruut:    sed    ea    dolo   malo    ab    editore   inserta 
non  magis  probabile  est  quam  ex  scboliis  docte  ascriptis  ea 
librariorum  incuria  iu  uersus  scriptoris  se  insinuasse.  Praete- 
rea  ex  Ciceronis  libris  de  inu.  librum  interpolatum  esse  non 
potuit  statui  nisi  I  12,  22  ubi  si  denique  interpolatio  facta  est 
ex  de  inu.  II  19,  57   eam   saeculo   fere  IX  factam   esse  codi- 
cum   aetas   euincit    neque  Ennii  Medeae   exordium  II  22,  34 
ante  Prisciani  aeuum  uariis  lectiouibus  adscriptis  uidetur  esse 
commutatum. 
Bomaciibrum  Ausustinus  rhetor  libris  ad  Her.  non  uidetur  in  doctrina 

doctis  numquam  ~ 

inuotuisse.  rhctorica  esse  usus,  bene  nouit  libros  de  inu.  (conf.  Hael- 
lingkius  comment.  in  hon.  G.  Studemundi  p.  347)  de  or.  ora- 
torem  ad  Brutum:  conf.  RLM  p,  137  H  Augustin.  epist.  II  118 
uol.  II  (=  I  33)  p.  448  Mign.  Neque  ilhid  mirum  neque 
inde  colligas  rhetoricam  ad  Her.  illi  ignotam  fuisse  quando- 
quidem  in  rhetorica  eius  ne  libros  quidem  de  inu.  adhiberi 
manifestum  est.  Tamen  hoc  summopere  mirandum  esse  qui- 
libet  concedet  Marium  Victorinum  natione  Afrum  qui  sub 
Constantio  principe  Romae  rhetoricam  docuit  Hieronymo 
puero  (Hieron.  de  uir.  illustr.  cap.  101  praef.  comm.  lib.  I 
ep.  ad  Gal.  uoh  VII  369  edit.  Vall.  Augustiu.  confess.  VIII 
2 — 5),  postea  sub  luliano  Christianam  fidem  amplexus  uen- 
tosam  deseruit  doctrinam,  eum  dico  in  commentariis  libro- 
rum  de  inu.  nusquam  memorare  rhetoricam  quasi  gemellam 
ad  Her.  cum  uominet  libros  de  or.  RLM  p.  156,  27  H:  sci- 
licet  ex  hoc  ipso  silentio  certissimum  hoc  efficitur  Romae 
saeculo  IV  medio  libros  ad  Her.  notos  non  fuisse,  initio 
saeculi  ue  in  patria  quidem  Victorini  cognitos  a  doctis: 
quam  rem  confirmat  Nonii  Marcelli  et  reliquorum  gramma- 
ticorum  qui  his  libris  apte  uti  poterant  altum  silentium. 
Nam  Victorinus    si    perfcctam    et    absolutam    rhetoricam   ad 


PROLEGOMENA.  7 

Her.  non  iguorasset,  nou  solum  singulis  ad  comparandum 
locis  usus  esset  sed  omnino  opus  pleuum  et  perfectum  com- 
mentario  ornare  maluisset  quam  fragmentum:  quae  eadem 
omnia  cadunt  in  Grillium  commentatorem  qui  iusequente 
saeculo  libros  de  inu.  explanauit.  Neque  auctor  carminis  de 
figuris  apud  Halmium  RLM  p.  63  qui  exeunte  saeculo  IV 
neque  lulius  Rufiuianus  qui  illus  saeculi  fere  initio  librum 
perdoctum  de  figuris  composuit  (RLM  p.  38  H  CIL  X  1125) 
libro  ad  Her.  IV  usi  sunt:  nam  quae  hic  p.  46  affert  uerba 
oratio  libera  quam  Cornificius  Ucentiam  uocat  ea  aut  ex  Quiu- 
til.  IX  2,  27  aut  ex  eodem  quo  Quintilianus  usus  est  auctore 
sumpta  esse  apparet.  Sed  Romae  omnibus  omnino  tempori- 
bus  librum  a  doctis  adhibitum  non  esse  iam  antea  pronun- 
tiauimus. 

Postquam  Constantino  auctore  sedes  imperii  ad  Graecos 
translata   est   et   sub   luliano   lege  data   prohibiti  sunt  Chri- 
stiani   litteraturam    docere   et   oratoriam    (Augustin.  confess. 
VIII  5  Oros.  VII  30  Ammian.  XXII  10,  7    lulian.  epist.  42) 
mirum  i^  modum   studia  iu    urbe    iacebant  cuius   rei    testi- 
mouium   hiculentum   exstat   illa   quam    supra  laudaui    Augu- 
stini  epistola  1.  s.  p.  436:  quo  laetius  in  Graecia  et  in  Asia 
effloruerunt.    Atque    primus    quidem    quem    Ciceronis    libros    Piimus  inter 
ad  Her.  nouisse    certum    est  Hieronymus    fuit   Stridonensis,   mus  adhibuit 
qui  eos  bis  laudauit  ita  ut  non  dubitem  quin  in  bybhotheca         Her. 
eius   fuerint.    Neque   enim   mirabimur  nos  illum   potissimum 
Ciceronis  hbros  ad  Her.  modo  inuentos  iam  possedisse  cum 
quam  immodice  libris  Tullianis   operam  dederit  ex  epist.  22 
ad  Eustochium  cap.  30  satis  iutellegatur  in  qua  cum  magno 
imbre  lacrimarum   sese   per   somnium  a  iudice  diuiuo  narrat 
castigatum  esse  hac  uoce:  'Ciceronianus  es,  non  Cbristianus, 
ubi  enim  thesaurus  tuus,  ibi  cor  tuum!'    In   urbe  Bethleem 
circa  finem   saeculi  IV  non   solum  sacris   scripturis   uacabat 
sed  etiam   saecularibus   et  praeceptor    grammatices   auctores 
gentiles  exponebat  pueris:  conf.  OZoeckleri  Hieronymus  p.  156. 
Memoratur   autem    primum    in    litteris   Latinis    rhetorica    ad 
Her.  in  praefatione  commentarii  in  Abdiam  prophetam  anno 
fere  395  scripta  uol.  VI  A  p.  361  Vallars.  his  uerbis:  'Dicit 
et  Tullius  tuus  adulescentulo  sibi  iuchoata  quaedam  et  rudia 


8  PROLEGOMENA. 

excidisse.    Si  hoc  ille  tam  de   libris  ad  Hereimium  qiiam  de 
rhetoricis  quos  ego  uel  perfectissimos  puto  ad  comparationem 
senilis    prudentiae    dicere   potuit,    quanto    magis    ego    libere 
profitebor    et   illud    fuisse    puerilis    iugenii    et   hoc    maturae 
senectutis.'    Deinde  anno  402  in  apologia  contra  Rufinum  1 16 
uol.  11  A  p.  471  Vallars.    Ciceronis  opera  rhetorica  IV  enu- 
merat  his  uerbis:    'Lege    ad    Herennium  Tullii    libros,  lege 
rhetoricos   eius,    aut,    quia  illa  sibi   dicit   inchoata  et  rudia 
excidisse   de   manibus,    reuolue  tria  uolumina  de  oratore   in 
quibus  introducit  eloqueutissimos  illius  temporis  Crassum  et 
Antonium  disputantes  et  quartum  oratorem  quem  iam  senex 
scribit  ad  Brutum:  tunc  intelliges  aliter  componi  historiam, 
aliter  orationes,  aliter  dialogos,  aliter  epistolas,  aliter  com- 
mentarios.'    Apparet  ex  his  duobus  locis  hominem  illum  qui 
primus  rhetoricam  ad  Her.  Ciceronis  esse  pronuntiauerit  rele- 
gasse   studiosos   ad  locum  illum   de   or.  I  2,  5  ubi   scriptor 
non  unius  sed  duorum  opusculorum  quondam  a  se  editorum 
mentionem  fecerit.    Qui  locus  uel  monachis  saeculi  XH  uel 
Xin  mansit  bene  notus:  nam  in  cod.  Bambergensi  MV  9,424 
qui  utramque  continet  rhetoricam  libris  de  inu.  hoc  praepo- 
nitur  scholion:    'est  prima  rethorica  quae    dicitur    ei    puero 
elapsa  unde   ad   eius   correccionem   secundam    scripsit.'     Ubi 
terrarum  Hieronymus  Ciceronis  libros  ad  Her.  pretio  emerit 
sciri  nequit:  Romae  ne   per  illa  quidem  quae  supra  adhibui 
scripta  Hieronymi  innotuisse  uidentur,  cum  nemo  Romanorum 
illius  saeculi  aut  posteriorum  saeculorum  ullam  eorum'*signi- 
ficauerit  notitiam   et  quanquam  constet  Hieronymum  byblio- 
thecam  suam  Romae  comparasse  (conf.  epist.  22  ad  Eustoch. 
cap.  30)  tamen   eam   singulis  deinceps   lustris   magnopere  ab 
illo  auctam  esse  ita  ut  marsuppium  eius  libri  paeue  euacua- 
rint  multis  ille  locis  docuit:  conf.  epist.  84  ad  Pammach.  et 
Ocean.  cap.  3  epist.  5  ad  Florent.  cap.  2  Zoeckleri  Hierony- 
socuntur  Kuti-  j^^^g  ^^  ]^54_    Proximus  autem  Hieronymo  et  aetate  et  regione 

nu8   et  Piiscia-  •••  «^  "  _ 

"'^*-  si  recte  cognomen  Antiochensis  interpretamur  Rufinus  litte- 
rator  fuit  qui  post  Euanthii  et  Seruii  ante  Prisciani  aetatem 
discipulorum  in  usum  de  numeris  oratoriis  scripsit  adhibitis 
Ciceronis  Oratore  Bruto  libris  de  or.  ad  Her.  quos  bis  lau- 
dauit:    uide    quae    adnotata    suut    ad    IV  19,  26    et    32,  44. 


PROLEGOMENA.  9 

Tredecim  deinde  post  Rufinum  ex  Ciceronis  libris  ad  Her. 
II — VI  exempla  profert  Priscianus  Byzantinus  qui  librum 
propter  formas  quasdam  rariores  satis  accurate  perlustrasse 
uidetur:  et  Rufino  et  Prisciano  nonnihil  usi  sumus  ad  uerba 
scriptoris  emendanda  qua  de  re  conf.  1.  s.  s.  et  quae  adnotata 
sunt  ad  IV  3,  5.  4,  7.  17,  25.  Operae  uero  pretium  est  de- 
monstrare  iam  Prisciani  exemplar  uno  certe  loco  eodem  modo 
deprauatum  fuisse  quo  nostra  quae  in  manu  scriptis  habe- 
mus  omniai  nam  11  13,  20  iam  illum  in  suo  libro  sicuti  nos 
in  nostris  corruptum  ilhid  legisse  rem  ubi  pagimt  orationi 
pagunt  codicum  consensus  GL   II  p.  523,  24  euincit. 

Praeter  eos  quos  modo  laudaui  scriptores  tres  uemo 
ueterum  rhetoricam  ad  Her.  sese  uouisse  testatus  est.  Nam 
qui  Seruium  GL  IV  p.  435,  13  arbitrantur  spectare  ad  Her. 
IV  4,  7  eos  comparato  Charisio  I  p.  141,  32  aliter  iudicatu- 
ros  esse  censeo:  Halmius  uero  cum  ad  Fortunatianum  RLM 
p.  97,  29  locum  rhetoricae  ad  Her.  adnotaret  oblitus  erat 
Cic.  de  inu.  I  13,  17  II  40,  116.  Neque  in  Hispania  neque 
in  Britanuia  librum  illum  extitisse  in  scriniis  doctorum  sae- 
culo  VI  et  VII  eo  fit  apertum  quod  neque  Isidorus  neque 
Beda  illo  usi  sunt  in  scriptis  rhetoricis.  Ne  in  Gallia  qui- 
dem  saeculo  VIII  rhetoricam  ad  Her.  extitisse  inde  coUigas 
quod  Alcuinus  qui  mortuus  est  anno  804  in  disputatione 
sua  de  rhetorica  libros  de  inu.  passim  exscripsit:  conf.  quae 
Halmius  adnotauit  ad  RLM  p.  525  seqq.  Errauit  enim  ille 
qui  iudicauit  uerba  illa  p.  527,  38  seqq.  sumpta  esse  ex  ad 
Her.  I  15,  25  quia  Halmius  omisit  adnotare  de  inu.  II  24,72. 
Quod  conchidere  ex  silentio  cum  nuper  dubitauerim  idcirco 
quod  suspicetur  aliquis  Alcuinum  mendositate  et  corruptione 
exemplarium  deterritum  esse  quominus  uteretur  id  nunc  ea 
de  causa  confidentius  pronuntio  quod  ex  ipsis  saeculi  IX 
codicibus  licet  statuere  quam  sollerter  et  sedulo  uiri  docti 
aeui  Karolingii  libris  ad  Her.  operam  dederint  quantumuis 
corruptis  et  mutilatis. 

Eo   demum   quo  Alcuinus   mortuus   est  temjDore    id    est  Seruauis  Lupus 
saeculo  IX  ineunte  in  regno  Francorum  quod  tunc  per  Gal- 
liam  Germaniam  Langobardiam  late  patebat  unum  inuentum 
est  exemplar  rhetoricae  ad  Her.  mutikim  et   lacunosum,   iu- 


10  PROLEGOMENA. 

numeris  meudis  inquinatum.  Cuius  rei  testimonium  exstat 
Seruati  Lupi  abbatis  Ferrariensis  in  epistola  I  anno  830 
Fuldae  apud  Rhabanum  conscripta  et  ad  Einliardum  missa 
Seligenstadii  commorantem,  in  qua  haec  ille  scripsit  (Lettres 
de  Servat  Loup  abbe  de  Ferrieres  par  G.  Desdevises  du  De- 
zert  Paris  1888  p.  45):  'Sed  semel  pudoris  transgressus  limi- 
tem  etiam  hoc  postulo  ut  quosdam  librorum  mihi  hic  posito 
commodetis,  quamquam  multo  sit  minus  libros  quam  amici- 
tiam  flagitare.  Sunt  autem  hi:  Tullii  de  rhetorica  liber, 
quem  quidem  habeo  sed  in  plerisque  mendosum.  Quare  cum 
codice  istic  reperto  ilkim  contuli:  et  quem  certiorem  putabam 
mendosiorem  inueui.  Item  eiusdem  auctoris  de  rhetorica 
tres  libri  in  disputatione  ac  dialogo  de  oratore:  quos  uos 
habere  arbitror  propterea  quod  in  breui  uohiminum  uestro- 
rum  post  commemorationem  libri  ad  Herennium  iuterpositis 
quibusdam  ahis  scriptum  repperi:  Ticeronis  de  rhetorica. 
Item:  explanatio  iu  libros  Ciceronis.'  Praeterea  Auli  GelHi 
Noctium  Atticarum.  Sed  et  ahi  plures  in  praedicto  breui: 
quos,  si  deus  apud  uos  mihi  gratiam  dederit,  istis  remissis 
accipiens  describendas  mihi  dum  hic  sum  auidissime  curare 
cupio.'  Quibus  ex  uerbis  quod  etiam  ex  epistola  LXIX  ].  s.  s. 
p.  137  intellegitur  dihicide  apparet  Lupum  anno  830  lecti- 
tauisse  epistolarum  Ciceronis  hbrum  I.  Nani  Ciceronis  ipsius 
uerba  epist.  I  9,  23:  'Scripsi  igitur  Aristotelio  more  quem- 
admodum  quidem  uolui  tres  libros  in  disputatioue  ac  dialogo 
de  oratore'  e.  q.  s.  in  illa  ad  Einhardum  epistola  attulit 
ueque  tamen  recte  catalogum  bybliothecae  Einhardianae 
interpretatus  est.  Nam  quos  ille  putauit  uerbis  Ciceronis  de 
rhetorica  significari  libros  de  oratore,  ei  sane  fuere  hbri  de 
inu.:  praeterea  in  illa  bybliotheca  Marii  Victorini  explana- 
tionem  in  libros  de  inu.  extitisse  illis  quae  secuntur  uerbis 
edocemur.  Seorsum  denique  illis  temporibus  hbros  ad  Her. 
et  libros  de  inu.  describi  et  ueuum  dari  solitos  esse  ex  iudice 
bybliothecae  quem  nobis  Lupus  in  illa  epistola  seruauit  iure 
colligemus:  quod  confirmant  codices  illius  saeculi  adhuc 
seruati. 
Codd.  ciassis  M.  Tales  cuim  libri  quales  et  in  Lupi  et  in  Rhabani  et  in 
Einhardi   ineunte   saeculo  IX   fuisse   bybhotheca  ex  illa  epi- 


PROLEGOMENA.  11 

stola  cognoscimus  etiamnunc  exstant  quattuor  saeculi  IX  uel 
X  omues  quibus  accedit  quintus  liber  saeculi  X  uel  XI: 
qui  omues  tam  mutili  et  mendosi  sunt,  quam  illi  fuerunt 
quos  Lupus  commemorat  in  epistola  s.  s.  Quibus  codici- 
bus  uomeu  erit  mutilis,  signum  M:  iu  Kayseri  edit.  classi 
I  et  II  tribuuntur,  nos  classem  II  quae  constat  ex  codd. 
eiusdem  generis  mutilis  sed  interpolatis  et  a  doctis  saeculi 
IX  et  X  exj^letis  ut  plane  inutilem  abiecimus.  Omnibus  illis 
codd.  M  hoc  proprium  est  quod  carent  principio,  incipiunt  I  6, 9 
uerbis  Tria  sunt  tempora,  quod  multis  locis  lacunas  praebent 
ex  homoeoteleutis  plerumque  natas,  denique  quod  multis  men- 
dis  multifariam  sunt  deprauati,  quae  menda  ex  scriptura  arche- 
typi  illius  unde  archetypus  librorum  M  deductus  sit  perdifficili 
ad  legendum  nata  esse  postea  docebimus.    Sunt  uero  hi: 

1.   Codex  Herbipolitanus  hoc   est  Wirceburgensis   forma  ^°^^^  ^^rhi 

^  o  rohtanus  11. 

fere  quadratus,  signatus  Univ.  Bibh  Mp  misc.  f.  2,  scriptus 
saeculo  IX  uel  X  litteris  Langobardicis  quibus  passim  un- 
ciales  ueluti  S6DRPN  admixtae  sunt  ab  homine  satis  stupido 
et  indocto:  foL  21  u.  simulacrum  edidit  Aemilius  Chatelain 
Paleographie  des  classiques  Latins  fasc.  VII  Paris  1892  tab. 
XVII  a  continentis  II  19,29 — 20,  oL  Constabat  quondam  fo- 
his  78,  quaternionibus  9  quibus  post  quattuor  primos  insertus 
est  trinio  unus:  fasciculis  I  II  IV  V  VI  VII  numerus  in  mar- 
gine  paginae  ultimae  inferiore  additus  est.  Fol.  78  a  glutina- 
tore  qui  cultro  libri  frontem  circumcidit  teguraento  quondam 
fuit  adglutiuatum,  foh77  exsectum  est:  foh75pagina  postica  ex- 
plicit  liber  ad  Her.  VI,  additae  sunt  ab  homine  eiusdem  saeculi 
inscriptiones  metricae  ex  ecclesiis  urbis  Romae  sumptae  scriptae 
litteris  Karolingiis  paruulis,  quae  complent  foh  75  u.  et  foL  76  r. 
e  quibus  una  celebrat  monumenta  Paschalis  I  qui  papa  fuit 
817—824:  conf.  de  Rossius  JCUR  II  1  p.  154seqq.  Fol.  76  u. 
haec  leguntur: 

Quem  terra 

pondus  uunc  dimittis  seruum  tuum  domine  seruum 

secundum  uerbum  domine  tuum  in  pace 

Ex  more  docti  mistico  seruamus  hengeuinium. 
Vocabulum   ultimum  potest  et  legi   hengeninium:  illa  tamen 
sine  dubio  praeferenda  erit  lectio.   Fol.  77  (78)  r.    Oeggius  legit 


12  PKOLEGOMENA. 

gerbotus  scriipsit  —  qua  de  re  conf.  CHalmii  Analecta  TuUiaua 
fasc.  I  p.  IV,  qui  codicem  contulit  primus  et  lectiones  ex 
codice  satis  diligenter  excerptas  1.  s.  edidit.  Quae  uerba  nunc 
fere  deleta  possunt  quidem  esse  eius  qui  librum  totum  ex- 
arauit.  Illi  qui  antecedunt  fol.  76  u.  uersus,  quorum  ultimus 
transiectione  uerborum  et  numeris  qualibus  hymni  panguntur 
poetam  prodit  ita  interpretaudi  uidentur:  'Hengeuinium  cuius 
corporis  pondus  domine  nunc  in  pace  dimittis  e  terra  (conf. 
Lucas  II  29),  eius  animum  nos  clerici  arcana  sacramenti  insti- 
tutione  seruamus'  unde  coUigas  Hengeuinium  illum  cum  Ger- 
botus  scriptor  barbarus  liaec  uerba  barbara  conscriberet  ani- 
mum  egisse  et  sacramentum  accepisse.  Praeterea  fol.  77  (78)  r. 
additus  est  manu  recentiore  uersus  hic  tunc  agilis  Cicero  con- 
stantiiis  agmine  fisiis.  Versus  habet  una  quaeque  pagina 
XXII  raro  XXIII,  sub  linem  libri  XXV  uel  XXVI:  in  locis 
corruptis  in  margine  passim  conspicitur  nota  ^  qua  de  conf. 
HHagenus  Verhandl.  d.  Zurich.  Philolog.  Vers.  1887  p.  251. 
Correctus  est  codex  ab  scriptore  denuo  ad  archetjpum  opere 
ad  finem  adducto  et  ab  aliis  homiuibus  passim  temporibus 
diuersis:  nos  quaecumque  non  manu  prima  in  uersu  suo  loco 
recte  posita  inueniuntur  nota  H'^,  codicis  ipsius  qui  h  fuit 
Kaysero  scripturam  H  littera  significamus.  Codicem  con- 
tulimus  nec  non  errata  Halmii  nonnullis  locis  correximus. 
In  Italia  eum  conscriptum  esse  ex  genere  litterarum  et 
picturarum  ueluti  fol.  17  r.  licet  suspicari:  Stephauum  cleri- 
cum  pkirimos  eiusmodi  libros  ex  Italia  Wirceburgum  traus- 
tulisse  traditur  apud  Halmium  1.  s.  fasc.  II  p.  VI  conf.  fasc. 
I  p.  IV,  JSiraon,  die  Handschriften  der  Rhetorik  ad  Her. 
progr.  gymuasii  Schweinfurtiensis  a.  1863  p.  12. 
*^°'^nus^p"''"  2-   Codex  Parisiuus   7714   codd.  Latinorum   bybliothecae 

quoudam  regiae  nunc  publicae,  forma  fere  quadratus,  scriptus 
saeculo  IX  litteris  minusculis  Karolingiis  satis  sollerter  et 
diligenter:  conf.  Catalogus  codicum  manuscriptorum  biblio- 
thecae  Paris.  1744  pars  III  uol.  IV  p.  387  Simon  1.  s.  p.  15 
Aemilius  Chatelaiu  Paleographie  des  classiques  Latius  Paris 
1885  fasc.  II  tab.  XVI  ubi  simulacrum  fol.  9  r.  editum  est 
libri  I  exitum  exhibentis.  Hic  quoque  liber  constabat  quon- 
dam  foliis  78  quaternionibus  9  quibus  additus  est  trinio  unus 


PROLEGOMENA.  13 

fasciculus  omnium  ultimus:  quaterniones  numeris  suis  in- 
signiti  sunt  omnes.  Fol.  l?omuino  uacuum  est,  nisi  quod 
inscriptione  Claudii  Puteani  indicat  cuius  liber  quondam  fuerit. 
Fol.  2r.  prior  pars  uacua:  medio  incipit  rhetorica  ad  Her. 
inde  a  I  6,  9^  explicit  fol.  78  r.  medio  liber  VI:  quod  reli- 
quum  est  folii  78  caret  scriptura.  Inter  fol.  1  et  2  uetusti 
cod.  unum  ex  alio  cod.  insertum  est  folium  in  quo  exstat 
libri  I  principium  quod  deest  iu  mutilis  omnibus  mauu  saec. 
XII  uel  XIII  conscriptum  et  nobis  plaue  inutile.  Versus 
habet  in  una  quaque  pagina  XXIII  in  hac  quoque  re  H 
codicis  similis.  Correctus  est  ab  homine  perdocto  saeculi  IX 
cuius  passim  scriptura  uetusta  deleta  coniecturae  conspiciuntur. 
Deiude  saeculo  XIV  uel  XV  alius  quidam  ex  codicibus  in- 
tegris  lacunas  expleuit  usus  atramento  uiridi.  Nos  correctores 
receutiores  istos  nil  moramur.  Ne  saeculi  IX  quidem  cor- 
recturas  magni  facimus:  quas  tamen  littera  P^  adiecta  ad- 
hibebimus  si  quae  similes  lectiones  ex  codicibus  integris 
proferentur.  Codicem  in  usum  Orellii  contulit  JEscherus  (conf. 
Cicero  edd.  Orellius  et  Baiterus  uol.  I  Turici  1845  p.  V 
Baiterus  in  ind.  lect.  in  acad.  Turic,  habend.  anu.  1844/5), 
in  usum  Kayseri  EMillerus:  sed  plures  sunt  quae  falsae  in 
illis  editionibus  cod.  Parisini  lectiones  adnotantur  quam  quae 
rectae  neque  sokim  editores  sed  multos  alios  sicuti  me  ipsum 
quondam  in  fraudem  induxerunt  et  in  errores  lectiones  cod. 
Parisini  perperam  editae.  Quippe  nil  curantes  lectiones 
erasas,  couiecturas  saeculi  IX  uel  X  uel  XIV  pro  ueris  et 
seuuinis  uenditarunt  et  sententiam  de  illo  codice  et  de  reli- 
quis  ferendam  plaue  conturbauerunt  et  impediuerunt.  Veluti 
II  23,  35  in  uersu  Plauti  concastigabo  pro  commerita  noxia 
Parisiuus  miuime  habuit  commissa  noxa  quae  in  deterioribus 
codd.  inueniuntur  et  correctoris  sunt,  sed  habuit  comita  noxia 
id  est  commerita  noxia:  cod.  H  habet  similia  haec:  cmitta 
noxia.  III  14,  25  iierbis  continuandis  uocem  quoque  augere 
oportet  recte  praebent  codd.  expleti  E.  H  habet  .  .  .  rugerc 
oportet,  de  Parisino  quod  tradunt  eum  habere  illud  iungere 
oportet  ab  editoribus  probatum  id  falsum  est:  nam  iungere 
correctoris  est,  manu  prima  scriiitum  fuit  iigere  praeposita 
una   littera   quam  r  fuisse   collatis  aliorum   codd.  lectionibus 


Codex  Beruen- 
sis  B. 


14  PROLEGOMENA. 

certum  est:  et  sic  innumeris  locis  eadem  quae  H  habet  manu 
prima  in  Parisino  fuisse  inueni  cum  codicem  magno  cum 
fructu  conferrem.  Codex  p  est  Kaysero,  nobis  P  littera 
notatur. 

Codd.  H  et  P  omnium  optimi  et  antiquissimi  sunt: 
arclietyjji  M  lectiones  exhibent  religiosissime  exscriptas.  Qui- 
bus  adiungendi  sunt  codd.  eiusdem  generis  tres: 

3.   Codex   Bernensis  433   forma  fere  quadratus   scriptus 
saec.  IX   uel  X   litteris   minusculis  Karolingiis,   descriptus   a 
Simone  1.  s.  p.  13  HHageno  catalog.  codd.  Bernensium  p.  378 
Chatelainio  1.  s.  qui  simulacrum  fol.  10  u.  libri  I  exitum  ini- 
tium    libri    H    exhibentis    ibi   proposuit.     Constat    is    codex 
hodie  foliis  79   sed   ita  ut  scriptura   saec.  IX  uel  X  incipiat 
fol.  5  u.  inde  a  uerbis  Verum  liae  tres  utilitates  tametsi  I  7,  1 1 : 
in  fol.  1  et  2  manu  saec.  XII  uel  XIII  capitula  exarata  sunt 
a  Simone  1.  s.  p.  14  exscripta,  fol.  2u.  3.  4.  5r.   eadem  illa 
manu  recentiore   ea  quae   desunt  ante   I   7,  11   sunt  addita. 
Itaque  uetus   codex   saec.  IX  uel  X  constabat  fol.  5 — 79,  id 
est  foliis  75  uel  quaternionibus  IX  praeter  primum  numeris 
suis    notatis    quibus    adhaerent   folia  singula    tria.     Fol.  5  r. 
ante   saec.  XII  uacuum  fuit,    nunc   eo   quo    dixi    modo    con- 
scriptum   est:    liber  VI   explicit  fol.  79  r.   medio.     Fol.  79  u. 
exstat  catalogus  monachorum  et  librorum  editus  ab  HHageno 
Jahrb.   fiir    Philol.   XCIX  p.  511    GBeckero    catalogi    biblio- 
thecarum  antiqui  p.  131  ubi  tamen  u.  1  et  2  legas  non  win- 
cerus  sed  winierus,  u.  14  non  Donatus  minor  cum  maiore   et 
harharismo  et  coniugationihus  sed  Donatus  minor  cum  harha- 
rismo  Item  donatus  minor  cum  maiore  et  harharismo  et  con- 
iugationihus  deinde  u.  9  scribas:  Priscianus  de  XII  uersihus  I 
et  quae  secuntur  deinceps  coniungas  eadem  ratione.     Versus 
habet  uetus  codex  in  unaqfiaque  pagina  XXI.     Correctus  est 
passim   ab   hominibus   diuersorum   temporum  inde  a   saeculo 
librarii   usque   ad   saeculum  XV:    lacunae   hic  illic  ex  codd. 
integris   expletae  sunt.     Quas  correcturas  omnes  ego  quidem 
nil  curo  adnotandas  nisi  cum  ad  rem  pertinebit  demonstrare 
coniecturam   quandam   iam   saec.  IX  esse  factam.     Librarius 
homo  doctus  uidetur  fuisse  et  acutus:  non  enim  sicuti  reliqui 
scribit  retJiorica  rethor  similia,  sed  rhetorica  rlietor-^  solus  ille 


PROLEGOIVIENA.  15 

in  u.  Plauti  supra  p.  13  allato  recte  posuit  cominc)'ita  non 
commissa  aut  ex  sua  ipsius  coniectura  aut  adhibito  Ciceronis 
libro  de  inu.  I  50,  95.  Codicem  contuli:  indicatur  nota  B 
sicuti  apud  Simonem  et  GFriedrichium  in  edit.  Lipsiensi 
anni  1884  ubi  nonnullae  eius  scripturae  expositae  inueniuntur 
in  adnotatione  critica. 

4.  Codex  Corbeiensis  uel  Petropolitanus  forma  fere  qua-  codexCorbeien- 
dratus  qui  adseruatur  in  bybliotheca  imperatoria  Petropoli- 
taua  signatus  nota  F  vel.  8  aiict  class.  Latin.,  scriptns  saeculo 
IX  uel  X  Karolingiis  litteris  minusculis  satis  diligenter. 
Constat  foliis  87.  In  foliis  1 — 48  id  est  quaterniouibus 
prioribus  sex  scripta  est  rhetorica  ad  Her.  inde  a  I  6,  9 
ria  sunt  tempora  ad  IV  52,  65  Vix  liaec  dixerat  cnm  ecce  iste 
deleta  uetustiore  scriptura  cuius  uestigia  passim  cernuntur: 
quae  secuntur  fol.  49  —  64  siue  quaterniones  duo  continent 
Ciceronis  de  inu.  II  8,  21  usque  ad  II  52,  157  inde  a  uerbis 
demonstrandum  erit  defensori  ad  uerba  qiwd  sua  ui  nos  alliciat 
ad  sese.  Tum  in  foliis  65.  QQ  inueniuntur  rhetoricae  ad  Her. 
quae  restaut.  Fol.  67  r.  et  68  u.  uacua  sunt:  fol.  67  u.  et  68  r. 
coutinent  definitionum  collectionem  ueluti  talium:  ^Virtus  est 
animi  habitus  in  naturae  modum  rationi  consentaneus  (conf. 
Mar.  Victorin.  RLM  p.  155,  28)  Ars  est  quae  significantiam 
sui  plenam  nou  habet'  (conf.  ibid.  24)  e.  q.  s.  Qui  secuntur 
quaterniones  duo  siue  folia  69  —  84  continent  Cic.  de  inu. 
librum  I  usque  ad  uerba  qiii  elegantissimi  atque  artificiosissimi 
putati  sunt  I  35,  61:  quae  restant  folia  tria  quorum  ultimum 
mutihim  est  continuantur  foHo  64,  cura  praebeant  exitum 
libri  II  de  inu.  Libri  de  inu.  eadem  qua  in  reliquis  illius 
saeculi  codicibus  mutilati  sunt  lacuna:  nam  uerba  inde  a  II 
57,  170  Huiusmodi  necessitudines  usque  ad  II  58,  175  in 
commoditatis  uero  ratione  desiderantur:  conf.  AWeidnerus 
M.  Tullii  artis  rhetoricae  libri  duo  praef.  p.  XXV.  Scriptus 
esse  uidetur  liber  ad  Her.  et  Ciceronis  liber  prior  ab  eodem 
librario  qui  XXVIII,  reliqua  a  librario  aetatis  paulo  recen- 
tioris  qui  XXIX,  in  paenultimo  et  antepaeuultimo  folio  XXVII 
uersus  in  una  quaque  pagina  exarauit.  Ex  eis  quae  modo 
enarraui  apparet  exemplar  rhetoricae  ad  Her.  qualia  illo 
saeculo  habebantur  integrum  cum  exemplari  Ciceronis  cuius 


IQ  PROLEGOMENA. 

quateruiones  nonuulli  coutiuentes  libri  I  exitum  et  iuitiuui 
libri  II  perieraut  a  glutinatore  indocto  posterioris  aeui  qua- 
ternionum  numero  et  ordiue  perturbato  uno  uolumiue  com- 
preliensa  esse.  In  prima  pagiuae  margine  inferiore  legitur 
mauu  recentiore  scriptum  Liher  S.  Petri  Corhieensis  Cicero  acl 
Herennium  528,  in  ultimo  folio  dimidiato  recto:  Ce  manuscript 
contient  87  feuilles.  L'ahhe  de  Grandcdieu  in  uerso:  Rethorica 
tullii  Noua  et  uetus  mauu  ut  uidetur  saeculi  XIV.  Ex  quibus 
inscriptionibus  apparet  librum  olim  fuisse  Corbeiensis  mona- 
sterii  Karolingiorum  temporibus  quod  in  primis  in  Gallia 
florebat  litteris  (couf.  Mabillon  analect.  ueter.  II  p.  657) 
nec  non  memoratur  in  catalogis  illius  monasterii  apud 
GBeckerum  catalog.  bibliotb.  antiqui  u.  79,  103  p.  187  Cicero 
ad  Herennium  et  n.  136,  287  p.  284  Tullius  liher  secunda 
rethorica:  conf.  ibidem  292.  Deinde  factus  est  Sanger- 
manensis  translatus  Lutetiam  Parisiorum  unde  Petropolim 
eum  transuexit  inter  tumultus  et  incendia  Gallorum  sub 
finem  saeculi  XVIII  facta  Petrus  Dubrovsky  cuius  musei 
fuerat  antequam  cum  aliis  eiusdem  monasterii  cimeliis  in 
pluteos  bybliothecae  imperatoriae  concesserit:  conf.  E  de 
Muraltius  BuUetiu  de  la  classe  historico-philologique  de  Taca- 
demie  de  St.  Petersbourg  V  1848  p.  3.  Hic  codex  nobis 
instar  erit  editionis  a  uiris  doctis  saec.  IX  pluribus  codd. 
adhibitis  factae  et  aduotatiouibus  ornatae  emendatiouibusque. 
Sed  illae  emendationes  et  adnotatioues  quae  in  cod.  Corbeiensi 
exstant  non  ipsius  librarii  esse  sed  archetypi  facile  apparebit. 
Nam  librarius  munere  suo  functus  est  satis  diligenter  sed 
ita  stupide  ut  etiam  glossas  in  archetypo  uerbis  superpositas 
:  uel  uocabulo  modo  adiecto  modo  omisso  in  contextum  supina 
'  neglegentia  reciperet.  Veluti  in  uerbis  I  12,  21  Ille  nihilo- 
mimis  sitellam  dettdit  codd.  HBP^  habent  sitellatn,  P-  cistellam, 
C:  uel  cistellam  sitellam.  Quae  glossae  plerumque  eae  sunt 
quae  ab  aliis  librariis  pro  genuinis  descriptae  secundae  quam 
Kayserus  constituit  classis  scripturae  proprietatem  efifecerint. 
Praeterea  codicis  lectiones  ideo  praecipue  considerandae  sunt, 
quod  lectiones  nonnullas  manu  prima  id  est  saec.  IX  uel  X 
exaratas  exhibet  quae  in  codd.  expletis  uel  integris  iuenian- 
tur,  in  HPB  nondum  exstent  in  contextu  conscriptae  sed  in 


PROLEGOMENA.  17 

maro-inibus  adnotatae  aut  manu  correctrice  deletis  uetustiori- 
bus    scripturis    inlatae.     Facile    autem    intellegitur    aetatem 
correcturarum    et    adnotationum    talium    aegre    statui    posse 
cum  in  codd.  PB  aliis  passim  uel  ab  liominibus  saeculo  XIII 
posterioribus   ex    codd.   integris   lectioues   inlatae   sint:    quod 
idem  iu   cod.   Corbeiensis    scripturis   manu    1   factis   accidere 
non  potest.     Sed   hac   de   re  infra  pluribus  agetur.     Scholia 
autem    adscripta    librarius    iam   in    archetypo   uidit.     Nam  I 
11,  18  iu  uerbis  noste}'  doctor  tres  pufauit  esse  super  uerbum 
noster  ab  eo  homiue  qui  scholia  adscripsit  saec.  IX  uel  X  addi- 
tum  est:  nolcaedlus  iilotus.    Id  uero  neque  eruditionis  eximiae 
neqae  Suetonii  (conf.  de  rhet.  3)  saec.  IX  lecti  testimonium, 
sed  ex  Hieronymi  chronicis  sumptum  est  ad  ann.  1936  Abrah. 
(Euseb.  ed.  Schoene  II  p.  133)  ubi  commemoratur  Vidtacilius 
Plotiis  Cn.  Pompei  lihertus  et  doctor,  qui  apud  Suetonium  h  s. 
audit   Voltacilius  Pilutus.     Sed   scholiastam   hoc   nomen  iam 
in  archetypo  inuenisse  inde  statuemus,  quod  in  cod.  ICauchii 
de  quo  conf.  edit.  Petri  Burmanni  praef.  p.  XXXVIII  Kayseri 
p,  XXV  7   idem   illud   nomen   adnotatum   fuit  teste  Kaysero 
in  adnotatione  critica.    Ergo  cod.  Corbeiensis  ab  eodem  arche- 
typo  descriptus   est   quo  Cauchianus   nec  non  cum  illo   locis 
consentit    plurimis.      Correctus     est    Corbeiensis    passim    a 
librario  ipso  qui  opere  ad  fiuem  perducto  denuo  ad  archetypi 
exemplar   apographum    recensuit:    librum    modo    descriptum 
abbas   nescioquis   doctissimus   hic  illic   correxit,    kapitula  in 
margine  k  littera  indicauit,  scholia  ex  archetypo  petita  notis 
Tironianis    adposuit    plurima    in    principio   operis,    ad  finem 
sensim  minora  aut  rariora.    Notarum  Tironianarum  usum  et 
notitiam    cum    uideamus    in    utroque   Francorum    regno    sub 
finem  saec.  IX  rarescere  (conf.  FKoppii  palaeographia  critica 
I  p.  412   Wattenbachii    Anleitung   zur   lat.  Palaeogr.^  p.  11) 
eidem    saeculo    nos    tribuimus    codicem    quo    bybliothecarii 
Petripolitaui.    Unum  scholion  in  margine  fol.  15  u.  non  notis 
sed  litteris   legitur   conscriptum   quod  pertinet  ad   II  26,  41 
QiiadrupJator  ut  hreuiter  scriham  e.  q.  s.  his  uerbis:    Quadru- 
platores  dicehantur  qiii  eo  se  qucstii  iuehantur  ut  eas  res  per- 
sequerentur  quar\mi  ex  legihus  quadrupli  erat  actio  —  Pauli 
Festi  epitomae  saec.  IX  si  recte  de  litteris  iudico  iam  lectae 

Ad  Herennium  Ubri  IV,  ed.  Makx.  2 


18  PROLEGOMENA. 

et  adhibitae  testimoninm  egregium:  conf.  Fest.  p.  259  M. 
Praeter  Hieronymi  chronica  Pauli  Festi  epitomen  Marii  Victo- 
rini  explanatio  in  libros  de  inu.  adfertur  quo  de  loco  iufra 
agetur  in  capite  de  titulo  operis  ad  Her.:  adde  Isidori  origines 
(Vni  7,  5)  quas  exscripsit  scholiasta  notarius  ad  I  8,  13 
fol.  2r.:  Tragcdi  didi  qiiod  in  initio  canentibus  praemium  erat 
hirctis  qiieni  graeci  tragus  nocant  lam  dchinc  sequentes  tragici 
midtum  honorem  adepti  sunt  excellentes  in  argumentis  fdbidarum 
ad  ueritatis  imaginem  figtis.  Nani  poetae  regum  historias  et 
res  pid)licas  praedicant.  Eundem  fere  locum  Isidori  eodem 
modo  hoc  est  partim  litteris  j)artim  notis  exscripsit  scholiasta 
cod.  Berolinensis  qui  centones  Dracontianos  contiuet  qua  de 
re  conf.  GMeyerus  Sitzungsber.  d.  Berh  Ak.  d.  W.  1890  p.  295. 
Quam  docte  denique  scholiasta  ille  uerba  tradita  studuerit 
aut  emendare  aut  enarrare  ex  scholio  foh  40  u.  ad  IV  32,  43 
partim  notis  pattim  litteris  conscripto  intellegitur  ubi  in 
codd.  saec.  XH  emendate  legitur  non  tam  cito  sarisae  Graecia 
potitae  sunt,  at  in  codd.  HPB  Corbeiensi  saec.  IX-  corrupta 
haec  exstant  non  tam  cito  uaris  egraegic  e.  q.  s.  Scholiasta 
lustini  Xn  7,  5  memor  supra  uerba  uaris  egraegie  adnotat 
argiraspide  uocati  sunt  scutati  alexandri  ab  argenteis  astis 
neque  tamen  emendare  uerba  tradita  ausus  est.  Operae  pre- 
tium  uidebatur  uberius  de  istis  scholiis  disserere  quando- 
quidem  eruditiouis  aeui  Karolingii  specimen  exhibent  lucu- 
lentum.  Adde  quod  librarium  illius  archetypi  minime  uno 
eodice  contentum  fuisse  manifestum  est  ex  aduotatione  fol.  3u. 
ad  I  12,  22  et  causa  cadit  e.  q.  s.  partim  notis  partim  litteris 
adscripta:  quidam  codices  hdbent  qui  egit  nisi  habuit  actionem. 
quod  bene  potest  scribi  secundum  illud  quod  est  in  secundo: 
deinde  relegamur  ad  historiam  Orestae  qui  matrem  occide- 
rit  nec  habuerit  actionem.  Conferenda  erit  cum  isto  scholio 
adnotatio  in  cod,  Bambergensi  saec.  X  ad  Mart.  Capell.  p.  24, 
13  edit.  Eyssenh.  (conf.  \.  s.  p.  XI)  adscripta  hoc  in  quibusdam 
codicibus  non  habetur  tum  Charisii  scholion  GL  I  p.  205,  7  in 
quibusdam  non  feruntur  schol.  luuen.  VI  365.  Ex  eis  quae 
exposui  satis  apparet  locis  plurimis  cod.  interpolatum  esse 
et  emendatum  coniecturis  doctorum:  quas  interpolationes  et 
emendationes    summi    momenti    esse    ad    lectiones   codd.   ex- 


PROLEGOMENA.  19 

pletorum  recte  aestimandas  postea  apparebit.  Neque  tamen 
ubique  cocld.  HPB  cedit  noster  bonitate:  ueluti  IV  50,  63 
Corbeiensis  at  de  lio  tu  inquit  ueni  sannio,  ubi  H  Tu  inquit 
uenis  annio  B:  adeo  tu  e.  q.  s.,  in  P  lectio  prior  erasa  est 
—  uerbis  scriptoris  at  elio  tu  e.  q.  s.  C  proximus  est.  IV  3,  5 
Ifbare  laiulem  uera  est  scriptura:  liberare  audem  HP,  lihere 
laudem  B,  lihera  laudem  C.  Locos  autem  illos  ubi  Ouden- 
dorpii  Halmii  aliorum  coniecturae  codicis  illius  auctoritate 
confirmantur  nunc  consulto  relinquo.  Cod.  contuli:  eundem 
descripsi  et  nonnullas  ex  eo  lectiones  protuli  Mus.  Rhen. 
XLIII  p.  376  seqq.  Kayseri  fretus  editione:  quare  multorum 
quae  illic  posui  nunc  postquam  meis  uti  possum  collationi- 
bus  codd.  piget  et  paenitet.     Codex  nobis  erit  C. 

5.   Codex   Parisinus  7231    codd.  Latiuorum  bybliotbecae  ^odex  Parisi- 

•^  nus   //. 

quondam  regiae  nunc  publicae  forma  oblongus  scriptus  se- 
cundum  CLangium  edit.  Vegetii  p.  XXVII  et  Catalogi  supra 
p.  12  laudati  auctorem  (1.  s.  s.  p.  329)  saec.  XII,  secundum 
auctorem  Kayseri  edit.  p.  XXV  2  exeunte  saec.  X  litteris 
perparuis  satis  neglegenter  et  inerudite.  Foliorum  est  85, 
quorum  1 — 13r.  continent  Vegetium  de  re  mil.,  14  r. — 35  u. 
Solinum,  35  u. —  37  u.  rhetoricae  ad  Her.  partem  priorem 
usque  ad  II  4,  7,  fol.  38  r.  —  44  u.  ad  Her.  librum  IV  inde  a 
IV  8,  12,  fol.  44u.  —  45  u.  Ciceronis  partit.  orator.  partem 
priorem,  fol.  46 r.-  53 u.  ad  Her.  H  4,  7— IV  8,  12,  fol. 
54  r. —  57  u.  partit.  orator.  quae  restant:  secuntur  in  eis  quae 
reliqua  sunt  foliis  conscripti  lulius  Seuerianus  Quintil.  liber 
X  Augustinus  de  mus.  tractatus  de  notis  Ciceronis  synonyma 
nummorum  deSnitiones.  Codex  plaue  eisdem  lacuuis  defor- 
matus  est  atque  HPBC.  Qui  eum  ex  P  descriptum  esse 
dixit,  errauit  ille  quidem.  Nam  in  fine  libri  IV  P  habet 
ordine,  ille  recte  ordinate  H  5,  8  e^  magis  firma  ille  cum  reli- 
quis,  ubi  P  m.  1  omittit  et  magis  et  similiter  passim.  Maximo 
emolumento  est  codex  ille  ad  lectiones  cod.  P  erasas  restituen- 
das:  nam  ex  eodem  archetypo  quo  P  deductus  est.  Codicem 
contuli:  neque  tamen  totam  scripturae  uarietatem  adnotaui 
sed  ea  tantummodo  quibus  opus  esse  mihi  uisum  est  ad 
archetypum  cod.  P  recuperandum.  Est  in  Kayseri  editione 
jr  littera  notatus,  in  nostra  7T. 

2* 


20  PROLEGOMENA. 

Reliquos  uero  codices  mutilos  quos  a  Michaele  Bruto  iu 
edit.  Lugdunensi  auni  1570  inuenimus  adhibitos  (conf.  edit. 
PBurmanni  i>.  485  seqq.)  tum  codd.  a  Kaysero  edit.  p.  XXV — 
XXVII  primae  et  secundae  familiae  attributos  aliorum  alios 
reieci  omues.  Nam  aut  cum  eis  quos  modo  enumeraui  con- 
gruunt  aut  notae  sunt  omuino  peioris. 
Be  arcketypo.  Itaquc  uos  codd.  HPTlBC  usi  unum  illud  restitaamus 
oportet  apographon  M  quod  saec.  IX  initio  in  Francorum 
regno  denuo  erat  repertum.  Quod  carebat  initio  quia  aut 
ex  ipso  aut  ex  eius  archetypo  folia  tria  prima  perierant,  de- 
scriptum  fuit  ab  homine  dormitante  et  oscitante  qui  non 
solum  lacunis  ex  uerbis  similibus  aut  homoeoteleutis  plerum- 
que  natis  sed  etiam  mendis  plurimis  traditam  scripturam 
corruperat.  Fuerant  in  archetypo  codicis  M  nonnulla  in  mar- 
gine  aduotata,  quae  suo  loco  omissa  erant  a  librario:  quae 
satis  stupide  nonnumquam  falso  loco  in  scripturam  recepit  M 
uehiti  factum  est  IV  34,  45  ubi  M  habuit:  .  .  .  aspirauit 
Grauandi  causa  sit  nam  cum  canes  fungentur  officiis  luporum 
quoniam  praesidio  pecua  credemus  per  argumentum  tractatur 
ornandi  causa  sic  .  .  .  At  34,  46  legebatur  in  M:  a  simplici 
oratione  ductae  si  cum  a  persona  aut  loco  aut  re  aliqua  simili- 
tudo  augendi  e.  q.  s.  Priore  loco  uerba  Grauandi  causa  si 
interpolatoris  suut:  reliqua:  t  nam  cum  —  ^r<2c/a^«r  in  margine 
adscripta  fuere  quae  loco  posteriore  post  si  recte  iusererentur. 
Tamen  a  librario  M  falso  loco  inserta  sunt,  quae  recto  loco 
leguntur  in  codd.  espletis  de  quibus  postea  agetur.  Itaque 
uia  et  ratione  progressi  assequimur  illud  archetypon  codicis 
M,  in  quo  adnotata  illa  fuere  in  margine:  porro  archetypi 
huius  archetypon  unde  deducti  sunt  codd.  expleti  uerba  illa 
suo  loco  habuit  posita.  Cod.  H  potest  esse  descriptus  ab  ipso 
cod.  M:  codd.  PiTBC  inde  deriuati  sunt  alio  apographo  quo- 
dam  interposito.  Nam  IV  14,  20  in  H  legitur:  quem  senatus 
damnaret  quem  popidus  damnaret  quem  omnium  existimatio 
damnaret  eum  uos  sententiis  uestris  ahsohiatis.  In  P77BC: 
quem  senatus  damnarit  quem  hd  omniuni  existimatio  damnarit 
eum  uos  sententiis  uestris  dbsoluatis.  lip  populus  damnarit 
quem  Sli.  De  notis  quae  hoc  loco  inueniuntur  conf  Francke- 
nus  Mnemos.  XVIII  1890  p.  11.  Wattenbachii  Anleitung*  p.92. 


PROLEGOMENA.  21 

Cod.  autem  H  librarium  ipsum  locum  recte  restituisse  et 
doctiorem  fuisse  quam  cod.  P  nemo  credet  qui  utrumque 
bene  nouerit.  Sed  hanc  de  origine  et  stemmate  singulorum 
codd.  magis  iuuabit  inchoare  quam  pertractare  quaestionem. 
Neque  enim  in  tanta  codd.  multitudiue  qui  inde  a  saec.  IX 
iu  monasteriis  extiterunt  cum  librarii  modo  uno  archetypo 
contenti  fuerint  modo  plures  adhibueriut  studiose,  satis  certis 
uti  licebit  rationibus. 

Perdifficile  autem  archetypou  illud  uude  cod.  M  deductus  ^?  uerborum 

•'  i  distiuctione. 

est  librario  fuit  ad  legendum.  Nam  aliis  locis  cod.  ille  di- 
stinctus  fuit,  aliis  distinctio  uerborum  facta  erat  nulla  aut 
puncta  prorsus  euanuerant  uetustate  deleta.  Vitia  scriptura 
male  a  librario  distincta  oborta  ita  saepe  occurrunt,  ut  uix 
opus  sit  exempla  proferre:  uekiti  IV  35,47  Quibi(S  liberi  sunt 
stakiite  in  M  corruptum  legebatur  hoc  modo  quihus  liber  con- 
sfat  uitae  III  5,  8  non  sequi  suadebit  sed  si  quis  audiuit 
liabuit  M.  Tamen  aliis  locis  iu  M  eiusque  archetypis  recte 
secundum  grammaticorum  doctrinam  distinctum  fuisse  testan- 
tur  apographa,  quorum  in  hac  c[uidem  re  consuetudinem  non 
iii  editione  sequendam  sed  in  adnotatione  duxi  indicandam. 
Itaque  semper  fere  traditum  est  in  HP  reliquis  siquis  nequis 
numquis  similia:  ueluti  IV  30,  41  nolo  diccre  necui  PB,  ncc 
ui  H.  Porro  nonnumquam  praepositio  cum  uerbo  sequenti 
iu  unum  coniuncta  fuit:  sicuti  iu  lege  lulia  muuicipali  49 
legitur  scriptum  quoi  elegc  locationis,  ita  IV  39,  51  libcri 
partim  egremiis  diripiuntur  habet  cod.  P  quod  non  casu  sed 
arte  ita  scriptum  exstare  probatur  lectione  codicis  H  qiii 
habet  egrcgiis.  Aliis  locis  iudicium  fieri  tam  facile  et  ex- 
peditum  in  hac  re  uon  potest:  memorandum  tamen  est 
quod  IV  43,  56  habent  PB  indicundo,  44,  57  B  prore: 
tum  quod  III  23,  38  in  codd.  Hbl  traditum  est  inquircndo 
pro  in  quaerendo  reliquorum,  id  ex  eadem  cousuetudine  scri- 
bendi  factum  esse  apparet  de  qua  conf.  Mar.  Victor.  GL  VI 
p.  23,  9  seqq. 

Contra  in  aliis  compositionibus  siue  coniunctionibus 
uerborum  distinctionem  interpositam  fuisse  ex  apographis 
dilucide  intellegere  poterimus.  Plerumque  euim  in  melioris 
notae  libris  traditur  inter  fecerit  intcr  iectas  inter  liicere  inter 


22  PROLEGOMENA. 

cedere  inter  peUatione  inter  pretari  trans  numerari  super  sedere 
ante  celluntur  siu.\ilia.  Praeterea  particula  ne  interrogatiua 
aut  raro  aut  nusquam  encliticae  loco  habetur  et  scribitur 
ueluti  II 4/7  idonea  ne  fuerit  ad  rem  e.  q.  s.  traditur  in  HP77B. 
Similiter  quo  ad  iu  archetypo  distinctione  interposita  scriptum 
fuisse  et  scripturae  legitime  traditae  et  corruptelae  ueluti 
giiod  ad  similia  testantur.  Tum  que  particulam  multis  locis 
separatam  fuisse  ab  antecedenti  uerbo  inde  efficitur  quod 
apograplia  pro  illa  passim  praebent  qiiae  eodem  modo  di- 
stinctum  ueluti  adgnatum  gentilium  quae  id  quae  mihi  quae 
similia.  Etiam  uerba  composita  qualia  suut  commone  facerd 
Idbe  factans  hoc  quo  modo  feci  scripta  fuisse  apographorum 
lectiones  optimorum  euiucunt. 
c^mmuuitTou^  Nuuc    gcuera    singula    mendorum    consideremus    quibus 

^"^'  cognitis  et  de  emendatione  singulorum  locorum  et  de  litteris 
archetypi  uel  archetyporum  certius  aliquid  licebit  statuere. 
Atque  capitalibus  quae  dicuntur  aut  uncialibus  litteris  arche- 
typum  codicis  M  conscriptum  nou  fuisse  inde  mauifestum 
est,  quod  pro  S  littera  librarius  passim  U  litteram  substi- 
tuit:  quod  in  illis  quos  modo  appellaui  characteribus  eueuire 
no|i  potuit.  Veluti  IV  54,  68  pro  Thasi  in  M  erat  thaui, 
16,  23  pro  castum:  cautum,  III  19,  31  pro  integras:  intcgraui, 
IV  21,  29  pro  dissimiles:  diusimiles,  III  3,  6  pro  possimus: 
posuimus,  IV  32,  43  pro  sarisae  Graeciae:  uaris  egregie,  pro 
Mars  istuc  te:  mauisstucte  —  de  r  littera  post  a  omissa  infra 
agetur  —  22,  31  pro  desinu:  diuinu,  2,  4  pro  nos  auctori- 
tate:  noua  auctoritate,  II  28,  45  pro  iitris:  utrius  alia.  Quo 
factum  est  ut  IV  35,  47  pro  Cassi  traditum  fuerit  in  M  causis, 
uocabulum  casus  IV  17,  24  et  19,  27  niutatum  sit  in  causis, 
32,  44  in  causa  uel  causas.  Neque  alia  de  causa  S  iuxta  U 
litteram  posita  nouuumquam  extrita  est  —  ueluti  IV  43,  55 
pro  suo  loco  iu  M  fuit  uolo  quo,  10,  14  pro  exhausto:  exauto, 
III  12,  21  pro  uniuersus:  uniuerso  —  et  eadem  littera  in 
exitu  uerborum  posita  saepissime  excidit.  Videlicet  M  cum 
habuerit  nonnumquam  nos  met  uos  met  distincte  scriptum  S 
littcra  saepenumero  plane  perierat  in  archetypo  ueluti  IV 
39,  51  traditum  fuit  in  M  uo  met,  III  20,  33  7id  et:  eodem 
modo  periit  11  8,  12  ubi  M  pro  illis  habuit  illi,  III  3,  4  ubi 


PROLEGOMENA.  23 

l»ro  contrariis  secundum  H  contrarii,  IV  27,  37  pro  aliis:  alii, 
II  4,  7  pro  utris  que:  utri  qiie,  IV  1,2  pro  domesticis:  domestico, 
n  30,  48  pro  midtos:  tmdto,  IV  2Q,  36  pro  uenisses:  uenisse, 
17,  24  pro  uirtutes:  uirtute,  44,  56  pro  argumentationes:  argu- 
mentatione. 

Quos  locos  ideo  accuratius  euumeraui  quia  de  scriptura 
eorum  fere  omnium  editores  dubitarunt  et  quia  ex  huius 
ipsius  mendi  cognitione  certissimum  de  multis  locis  enasci- 
tur  iudicium.  Nam  ubicumque  pro  U  littera  S  cum  resti- 
tueris  sententia  sana  euaserit,  ibi  recte  te  emendasse  scito 
nec  eo  minus  recte  iudicaueris  quod  iam  saeculo  IX  libra- 
rios  eodem  modo  emendasse  ex  codd.  correctorum  ueluti  C 
scripturis  passim  apparet.  Veluti  IV  25,^4  solus  H  babet 
stiaui  pro  suasi,  II  30,  49  idem  solus  uitu^Jerare  pro  stuprare, 

I  12,21  M  habuit  testibus  HPB:  quid  ut  minucrit,  quod  iam 
in  C  recte  emendatum  est  qui  exhibet  quid  sit  minuetx. 
Eodem  modo  id  ex  s  littera  perperam  intellecta  natum  est 
IV  53,  66  ubi  pro.  inanimas  transferalur  M  habuit  inanima 
id  transfcratur,  eodem  modo  aut  II  25,  39  ubi  pro  potestas  in 
M  fuit  potest  aut.  Ita  multis  locis  turbas  s  littera  dedit  male 
a  librario   intellecta:   duo   tautum  exempla  postremo  addam. 

II  22,34  pro  quoduis  in  M  fuit  qiiod  IV  34,45  pro  ea  sumitur: 
eamitur.  Quae  menda  quomodo  nata  sint  iam  cuiuis  facile 
erit  ad  intellegeudum:  quam  difficile  uero  sit  ad  diiudican- 
dum  cum  IV  20, 28  M  praebeat  inuidiose,  recentiorum  codd. 
nonnuUi  insidiose,  id  tunc  demum  apparebit  cum  tota  codi- 
cum  ratio  erit  pertractata.  Atque  si  quaeremus  qualis  fere 
fuerit  forma  S  litterae  iu  archetypo  codicis  M  quae  tam 
facile  cum  U  potuerit  confuudi,  haud  facile  certa  huius  rei 
explicatio  inuenietur  uisi  quod  iam  supra  statuimus  in  scrip- 
tura  capitali  uel  uuciali  tale  uitium  nasci  non  potuisse. 
Multo  faciKus  in  scriptura  cursiua  aut  in  semiunciali,  ubi  s 
litterae  ramus  uterque  pari  fere  maguitudiue  exstat  diductus 
iu  r  Pjthagoricae  similitudinem:  couf  Wattenbachii  Au- 
leitung*  p.  59.  Sed  hanc  rem  peritioribus  reliuquo  ad  diiudi- 
candum  hoc  unum  addens  nusquam  inueniri  S  litteram  posi- 
tam  pro  U,  sed  tantummodo  U  pro  S.  Contra  librarius  cod. 
M   permirum    hoc    commisit   uitium,    ut    saepissime   pro   A 


24  PKOLEGOMENA. 

littera   R,   pro  R  litteram  A   poneret.     Quae    res    cum    nou 
mao-is  rei  diplomaticae   studiosos  delectet  quam   emendationi 
libri  opituletur  pluribus  erit  tractanda.    Itaque  II  22,  34  pro 
Veliae  in  M  fuit  testibus  HP  pelire,  pro  saeuo:  sreuo,  26,42 
pro  aemulus  testibus  HPBC  remidus,  IV  15,22  pro  reliquiae 
maneant:  reliqui  re  mancant,  40,52  pro  te  aiiarum:  teruarum, 
III  12,  22  pro  leditauditorem :  ledicreditorem,  14,  25  pro  uocem 
quoque  augere:  uocem  quoque   rugere,    15, 27   pro  aspectu:  re- 
spectu,  II  3,  4  pro  aliqua  re:  reliqua  re.    Eadem  litterarum 
commutatione    factum    est    ut    saepenumero    pro    coniunctiui 
praesentis  tertia  siugularis   coniugationis  secundae  codicis  M 
librarius   aut  infinitiuum   aut   imperfectum  subponeret  ueluti 
II  16,  24  pro  confiteatur  cod.  M   habuit   confiteretur,   27,  43 
pro  contineat:  continere,  III  16,  28  pro  placeat:  placere,  16,  29 
pro  retineat  et:  retineret^  IV  3,  6  pro  doceant:  docere.    Contra 
4,7  pro  erres  M  liabuit  ca  res,  4,6  pro  rudis:  audis,  31,42 
pro  rudere:  audire,  9,  13  pro  freti:  facti,  43,  56  pro  rationi- 
hus:  actionibus.    Ne  in  hac  quidem  re   minus  bona  et  certa 
erit  emendatio  si  iam  in   codicibus   saec.  IX  inuenitur  quod 
eis  quos  attuli   locis  factum  est  nonnumquam.     Sed  quonam 
scripturae  genere  factum  sit  ut  a  et  r  litterae  inter  se  con- 
fundantur   a  librario,    cum  quaestio  nobis   oblata   sit,   uemo 
opinor  non  meminerit  scripturae  papyrorum  Herculanensium 
et  apocharum  Pompeianarum  et  Dacicarum  cursiuae,  iu  qua 
litterae  a  ct  r  ita  similes  sunt  altera  alteri  ut  aegre  discerni 
possint:   uide   Zangemeisteri  et  Watteubachii   exempla   codd. 
Latinorum   tab.  2  Presubnii  Pompeios  I  tab.  7.  8  CIL  III  2 
p.  921  seqq.    Quodsi  demonstrare  possem  -confusionem  s  et  u 
litterae  facillime  intellegi  in  scriptura  cursiua,  nihil  de  hac 
quam    modo    dixi    scriptura    archetypi    codicis  M  dubitarem. 
Sed  hanc   quoque  rem   eis   relinquo   inueniendam  qui   magis 
in  hoc  genere   scripturae   uersati  sunt    neque    recusabo   ego 
quidem    si  quis  IV  32, 43  ubi    pro    mars  istuc  te  M  habuit 
mauisstucte   nou    unius    hominis    et    saeculi   sed    complurium 
hominum    et    saeculorum    manus    et    uitia    agnoscenda    esse 
censebit.    In  quo  tamen   et  illud  apertum   esse    iudico   quod 
supra    de  s    et    u    litterae    commutatioue    demonstraui    et    r 
litteram   ideo    excidisse    iudicabitur    quod  a  antecedenti    fiiit 


PROLEGOMENA,  25 

simillima.  Attamen  in  aliorum  scriptorum  libris  illa  a  et  r 
litterae  confusio  perraro  inuenitur.  Apud  GHeraeum  quaest. 
critic.  et  palaeogr.  de  uetustissimis  codd.  Liuianis  Berol.  1885 
p.  92  seqq.  nullum  inuenio  exemplum:  in  Lucretii  cod.  arclie- 
typo  scriptum  erat  I  919  pro  tremido:  taemulo,  VI  716  pro 
ctesiae:  etesire.  Quod  in  tot  milibus  uersuum  cum  tam  raro 
acciderit,  cum  illa  quae  in  M  tam  saepe  inuenitur  confusione 
comparari  nequit.  Magni  uero  pretii  ea  quae  modo  obser- 
uaui  ad  emendatiouem  libri  fuisse  ex  eis  quos  laudaui  locis 
facile  cognoscitur.    Quibus  addi  possunt  alii  permulti:  ueluti 

II  23,  36  Nempe  ergo  icl  facttim  forte  aut  fortuna  ohticjit? 
ubi  pro  factum  quod  restituit  Buechelerus  M  liabuit  fructii, 
21,  34  ubi  pro  falsa :  frausa,  IV  24,  34  ubi  pro  circiimsederer 
dimicarem  M  habuit  circimsederea  dimicarem. 

Praeterea  librarium  codicis  M  passim  p  et  r  litteras  inter 
se  commutasse  his  exemplis  cognoscitur:  II  27,  44  pro  a  certo 
Iwmine  in  M  fuit  accepto  homine,  31,  50  pro  relicum:  pelictim, 

III  12,21  pro  remittcre:  permittere,  IV  39,  51  pro  ante  pedes: 
ante  heredes,  37, 49  pro  astutiore  ratione:  astuti  operatione, 
48,  61  pro  rem:  spem.  Neque  alia  ratione  explicandum  est 
quod  II  23,  36  pro  ncmpe  ergo  M  habuit  ncmpe  re  ergo,  30,  49 
pro  qnaeque  rem:  quacque  rerem,  sicuti  H  habet  III  24,  40 
pro  tantopere:  tantope,  IV  13,  19  pro  repetimus:  petimus,  14,  20 
pro  saepe:  saepere.  R  et  P  litterae  commutationem  in  pluri- 
bus  generibus  scripturarum  usu  uenire  satis  notum  est.  Quod 
idem  cadit  in  commutationem  C  et  G  litterarum  quae  offer- 
tur  his  locis:  I  9,  14  pro  Megaram  iu  M  fuit  mccarum,  12,  22 
pro  Graeci:  creti,  III  16,  28  pro  cogitaiione:  concitatione ,  IV 
15,22  pro  conficit:  configit,  38,  50  pro  fugitur:  fulcitur,  55,68 
pro  calce:  galle:  in  H  solo  uounumquam  restat  scriptum 
negasti^  negatus  pro  necasti,  necatus,  II  27,  44  IV  24,  33. 
Etiam  e  et  f  litterae  nonuumquam  inter  se  commutatae  sunt 
ueluti  IV  16,23  pro  eorum  M  habuit  forum,  pro  Ea:  Facta. 
Quare  recte  ex  codd.  scriptura  reliquorum  legetur  IV  26,  36 
ad  electius  uerbiim  ubi  M  habuit  adfectis  uerhum,  44,  57  inco- 
lumes  euaserunt  ubi  M  quem  s  cum  u  coufundere  supra  uidi- 
mus  scripsit  incolumes  fuerunt,  ex  Lambiui  emendatione  IV 
39,  51    leo  emissus  ubi  M  habuit  leo  foenissus.     Denique  jjro 


26  PROLEGOMENA. 

n  littera  iu  M  uounumquam  h  legebatur  ueluti  II  25,  40  pro 
iiitnc:  Imnc,  10,  40  pro  noluisse  liabuit  lidbuisse,  IV  22,  31 
pro  nominis:  hominis,  II  1,  1  pro  in:  h,  IV  30,  41  pro  igno- 
minia:  homini  a,  II  22,  34  pro  animo:  homo.  Contra  II  16,24 
pro  hae  tres  liabuit  nostras.  In  H  ista  forma  n  litterae  ser- 
uata  est  fol.  55  r.  ubi  in  uocabulo  eniin  n  littera  liuic  formae 
h  simillima  est. 

De  aliis  litterarum  confusionibus  ueluti  de  d  et  p  con- 
fusioue  in  uocabulo  pictura  facta  nolo  pluribus  disserere. 
De  r  littera  s  simillima  optime  apographa  H  et  P  testantur, 
in  quibus  saepenumero  etiamnunc  dubites  utrum  legas  itibe- 
mus  grauaremus  peruagemus  seducerentur  secedendum  docesi 
imprudentes  an  iuhemur  grauaremur  e.  q.  s.  Itaque  haec  quo- 
que  res  ad  rem  criticam  exercendam  magni  momenti  uehiti 
III  4,  7  pro  aperiendae  sit  quod  in  M  fuit,  nos  cum  C  resti- 
tuemus  aperienda  erit. 
\cri°^urae.f^  DifficilKmus    auteui    archetypus   codicis  M  ideo   potissi- 

i-  mum  fuit  ad  legendum  quod  habuit  compendia  scripturae 
f  audacissima  in  aj)ographis  nonnumquam  seruata,  hic  recte, 
illic  falso  explicata.  Veluti  negotium  scriptum  fuit  in  M  IV 
55,  68:  ugum(conf.  GL  IV  p.  279,  24),  noVis  56,69:  nb 
(conf.  \.  s.  p.  310,2,  16),  aut  a  rebus  55,  68:  a  a  rb  (conf. 
1.  s.  p.  280,  2,  9),  modo  secundum  H  II  23,  35  et  21,34  bis: 
mdJ  unde  intellegimus  quare  II  11,  16  pro  quo  modo  M  ha- 
buerit  qiiando.  SimiHter  IV  49,  62  pro  quadam,  II  28,  45 
-pr 0  hahendus,  II  13,20  pro  annis  habuit  secuudum  H:  quad, 
habend,  an:  IV  44,  56  secundum  Pi7  exornatio  iierh:  quod 
uos  non  explicabimus  sicuti  reliqui  codd.  et  editt.  scribentes 
uerhis  aut  uerhi,  sed  uerhorum.  Postremo  compendium  ilhid 
iud  falso  intellegeutes  librari  posueruut  uonnumquam  aut 
iudicium  aut  uidelicet. 

lam  apparet  ex  difficilioribus  eiusmodi  notis,  cum  uon 
recte  soluereutur  multas  natas  esse  corruptelas.  Veluti  uotam 
gra  i.  e.  graecis  IV  32,  43  recte  sohierunt  librarii  saec  IX: 
at  44,  57  ubi  M  habuit  ^;re  nomen,  H  habet  premone,  i.  e. 
patriae  nonien,  nihil  profeceruut  iu  emendatione.  Vocabuhi 
ante  et  praeter  scripta  fuere  an  et  pi:  unde  factum  est  ut  M 
pro  ante  et  praeter  scriberet  antea  et  praeterea,  ueluti  I  16,  26 


PROLEGOMENA.  27 

II  14,  21  (H)  IV  1,  1  II  21,  33  I  6,  10,  ubi  pro  praeterea 
expectatione  scribatur  oportet  sicuti  similiter  iam  Schuetzius 
proposuit  praeterexpectatione  i.  e.  TtaQu  jtQoodoxtav.  Deinde 
quam  facile  accidere  potuerit  ut  librarius  pf  et  mf  i.  e. 
mater  (GL  IV  p.  310,  33)  confuderit  manifestum  est:  quod 
factum  est  II  22,  34  ubi  pro  materies  ea  parit  in  M  fuit 
praeterisseapariter.  Pro  atit:  a  scriptum  fuisse  supra  uidimus, 
sed  archetypus  cum  liabuerit  dhiguum  (IV53,  67H:  dbiguam, 
I  6,  10  H:  ahicia)  ahulans,  abitu,  dpliion  pro  amhiyuum  e.  q.  s.: 
ulce  utcit  perfrlgens  Itgua  setentiis  potes  logus  clirespotem  pro 
uince  e.  q.  s.,  eadem  nota  poterat  significare  an  particulam. 
Quare  nos  III  12,  22  cum  M  habuerit  an  exsuscitat  resti- 
tuemus  aut  exsuscitat:  II  4,7  pro  an  confidendum  H.habet 
aut  confidendum  et  sic  passim.  Nec  miuores  turbas  dedit  at 
et  ac  uocabulorum  cum  an  aut  confusio:  at  uocabuhim  omnino 
in  H  raro  traditum  est  integrum.  III  4,  8  pro  at  si  in  M 
erat  aut  si,  IV  44,  57  pro  at  non :  an  non.  Ex  eis  quae 
modo  de  an  uocabuK  scriptura  disserui  facile  explicatur 
quare  II  25,  39  pro  chrespdtem  M  posuerit  tliesprotum.  Nec 
minores  difficultates  Hbrario  praebueruut  uocabuhi  non  et 
num  httera  fi  significata.  Nam  II  2,  3  in  M  fuit  pro  num 
quod:  n  quod,  4,  6  pro  n  aeque  i.  e,  non  aeque:  neque,  IV  34,  46 
pro  nLTorem  i.  e.  numitorem:  nitorem.  Particulae  autem  nota 
erat  au:  unde  similiter  hbrarius  cod.  M  III  8,  15  pro  autem 
res  scripsit  aures,  contra  H  I  11,  18  pro  alii:  au.  Nulla  uero 
res  maiori  librario  discrimini  fuit,  quam  quod  pronomina  et 
aduerbia  qualia  sunt  qui  quis  quidem  similia  Httera  q  q;  si- 
milibus  in  archetypo  inuenit  exarata.  Pro  quis  illud  q  non- 
numquam  etiamuunc  in  apographis  exstat:  conf.  I  15, 25(H) 

III  19,  32  (H):  pro  quae  P  habet  q:  II  4,7;  2,3  H:  g;. 
Plurimis  autem  locis  quem  quam  qui  quae  quod  quis  quid  quo 
quos  que  inter  se  confusa  sunt:  conf.  IV  22,  30.  55,  68.  3,  6. 
38,  50.  6,9.  8,  12  II  20,  32.  24,  37.  28,  45  III  2,  2.  15,  27. 
7,  13  et  IV  36,  48  ubi  M  habuit  aliquod  pro  aliquo.  Itaque 
collato  ni  14,  25  ubi  pro  leniter  in  M  erat  lenis  iter  iam 
intellegemus  quare  H  IV  20,  28  scripserit  pro  neqniter:  ne- 
quid  inter,  26,  36  pro  aliquis:  alia  quae.  Causa  et  certus 
uocabula  haud  raro  uotis  c  indicabantur  (GL  IV  p.  289,  2,  1. 


28  PROLEGOMENA. 

290,  1,  49.  50)  unde  factum  est  ut  illud  haud  raro  perierit 
in  M,  ut  III  2,  2  solus  H  pro  cxtranea  causa  seruauerit  ex- 
traneat,  II  25,  39  M  praebuerit  pro  id  pro  certo:  id  proco 
secundum  P,  id  praeco  secundum  H.  Praeterea  memorandum 
est  ctim  uel  con  praepositionem  cum  in  arclietypo  fuerit  c 
quam  notam  multis  locis  apograplia  scruarunt  falso  intellec- 
tam  passim  fuisse  causam  corruptelarum.  Veluti  III  3,  4 
pro  caste  H  posuit  cum  aste,  II  24,  38  archetypus  iam  lacu- 
nosus  erat  cum  praeberet:  si  prdbus  est  locaid,  quod  M  mu- 
tauit  in  si  probus  es  coUocaui,  III  6,  12  pro  ut  cgnoscant 
posuit  ut  ignoscant  sicuti  ctidcrunt  et  itidenmt  traditur  IV  19,27. 
Porro  uerba  facere  et  dicere  compendiis  saepeuumero  in 
archetypo  fuisse  scripta  cum  inde  apparet  quod  etiamuunc 
iu  apographis  nota  dr  =  dicitur  inuenitur  ueluti  iu  H  IV  47,  60 
tum  inde  quod  nonnumquam  illa  uocabula  notis  falso  sohitis 
aut  uerbis  male  intellectis  per  errorera  posita  iuueniuntur 
hoc  modo:  IV  52,  65  et  54,  68  pro  deinde  H  posuit  dicit, 
H  30,  47  M  de  posuerat  notam  eiusdem  uocabuli  male  iuter- 
pretatus,  IV  12,  17  H  pro  dici  habet  di,  22,30  pro  demus: 
dicemus,  II  26,  40  M  habuit  quod  id  pro  qui  dicit,  IV  29,  40 
pro  intendimus  habet  H  intendimus  dicimus.  Deinde  IV  16,  23 
pro  EA  M  cum  legeret  FA  posuit  facta,  II  16,  24  IV  29,41 
pro  fere:  facere,  30,48  pro  fore  C  habet  fere,  HPilB  facere  ex 
eodem  errore  natum.  Species  uocabulum  compendiose  in  arche- 
typo  scriptum  fuisse  (conf.  GL  IV  p.  299,  16)*  eo  intellegitur, 
quod  IV  10, 15  pro  specie  M  habuit  spe  praesertim  cum  47,  60 
codd.  recentiores  b  et  1  pro  speeie  habeant  spe.  Idem  libra- 
rius  cod.  M  cum  in  archetypo  fuerit  contioncm  desiderat  redin- 
tcgratpartim  separatim  quonam  IV  55,  68  HI  22,36  IV  28, 38 
III  2,  2.  8,  15  IV  29,  40  per  errorem  in  suo  libro  posuit 
continct  desidcratio  redintegratio  partione  separatione  quaeronam 
neque  in  uersu  Plauti  II  23,35  ubi  in  archetypo  fuit  cmita 
hanc  uocem  potuit  recte  expedire.  Numerorum  quoque  signa 
nonnumquam  decepisse  librarios  inde  patet  quod  H  II  1,  1 
pro  tertium  posuit  ut  M  IV  52,65  pro  trcs:  in:  librarium 
cod.  M  solitum  esse  signa  numerorum  uerbis  circumscribere 
hinc  cognoscas,  quod  IV  34,  45  pro  maeror  et  scripsit  unaefor 
se  cum  m  litterae  hastam  primam  numeri  notam  esse  suspi- 


PROLEGOMENA.  29 

caretur.  In  nonnullis  erroribus  denique  mira  quaedam  per- 
spicitur  constantia  et  similitudo.  Veluti  pro  facere  ter  posi- 
tum  est  facile  III  22,  37  24,  39.  IV  47,  60,  pro  omnem 
orationem  III  2,  3:  memoraiionem  sicuti  IV  32,  43  pro  et 
oratorum:  memoratorimi:  deinde  alius  et  iUe  solent  inter  se 
confundi  ut  II  4,  6  pro  alias  rationes  commodiores  (conf.  IV 
41,  53)  M  liabuit  illas  e.  q.  s.,  IV  45,  58  pro  aliqiiod:  illi 
quod  sicuti  in  recentioribus  codd.  20,  27  pro  Alii  inuenitur 
UUj  34,45  pro  Aliquando:  illi  quando.  Sed  de  compeudiosa 
scriptura  bactenus.  Ego  dignissima  quaeque  memoratu  ex- 
scripsi  cum  eos  potissimum  locos  adferrem  de  quibus  edito- 
res  dubitarunt:  quorum  numerum  ex  apparatu  critico  facile 
quiuis  poterit  augere.  Ex  eis  uero  quae  modo  docui  satis 
apparet  quam  difficile  sit  ad  diiudicandum  utrum  scribendum 
sit  quis  an  qui,  conpreliensus  an  compreliensus  similia.  Appa- 
ratum   denique    criticum    si  quis  perlustrabit   accurate,   mul-  | 

tis  locis  inueniet  nata  esse  menda  codicis  M  ex  litterarum 
transpositionibus  ueluti  pro   recte  acutior  monendi  nohis  didi-  \ 

cerunt  incidunt  habuit  certe  auctior  nomendi  honis  deciderunt 
indicant,  IV  47,  60   bis  pro  cxpectatus:  exceptatus:  nam  for-  i 

mam  exspectafus  M  nou  nouit.  ■ 

Sed  alia  quaedam  res  quae  in  apoffraphis  cod.  M  obser-  ^^"  go"'inatione       ; 

■^  ^  i     o      JT  somiuocaliuni  -1 

uatur  summopere  nos  faciat  oportet  attentos.    Cod.  H  multis       omissa.  ; 

locis   solum  ueram  scripturam   seruasse  cum  apertum  sit  —  j 

ueluti   is   solus    praeter    ceteros    seruauit    scripturam    cottidie 

cum    illi    praebeant    cotidie    omnes  —  nos    haud    sine    causa  | 

factum  esse  censebimus  quod  solus  H  quater  continuo  praebet 

scriptum  dificilis  f  littera  non  geminata  III  22,  37.  24,  39  bis  ; 

IV  4,  6,     Cuiusmodi  uitia  cum  haud  sim  nescius  passim  ex-  ' 

stare    in    multis    inscriptionibus    et    codd.    manu    scriptis    eo 

tamen   adducor  ut  accuratius   pertractem   quod   in   libris    ad  : 

Her.   non  fere  inueniuntur  nisi   in   semiuocalibus   commissa,  ^ 

non  in  mutis:  deinde  quod  in  archetypo  multo  saepius  quam  ; 

in   apographis   eiusmodi   consonas    simpliciter    positas    fuisse 

ubi   debebant   geminari   inde  manifestum   est,  quod  in  locis 

plurimis  uitiose   traditis  sed   recte  emendatis  ipsae  corrupte-  i 

lae  produnt  geminationem  in  archetypo  non  fuisse  adhibitam. 

Atque  mutarum  geminatio  in  codd.  H  et  C  iuuenitur  neglecta  j 


30  PROLEGOMENA. 

tautummodo  in  uerbis  cum  ad  praepositione  compositis  qualia 
sunt  a^JeUatiir  aparatis  aiiaraUo  acidnnt  acommodata  acurata 
(T  7,  11  IV  20,  28  I  7,  11.  8,  12  III  22,  36  IV  16,  24  in  H 
25,  35  in  C).  Unde  id  certe  cfficitur  quod  probat  lectio  cod. 
H  IV  3,  4  pro  aiunt:  adiunt  exhibentis  ad  praepositionem 
compendio  in  archetjpo  scriptara  fuisse  sicuti  etiam  hodie 
IV  31,42  H  habet  quemammodum  et  HI  15,  27  pro  admonere: 
amonere  neque  alia  de  causa  ad  praepositio  multis  locis  per- 
iisse  putanda  est.  Quod  II  17,  25  H  habet  suplicauit  semel 
cum  p  littera  non  geminata,  eam  scripturam  cum  in  cod. 
Bambergensi  b  recentiorum  optirao  semper  fere  legatur  SKpIex 
supUciiim  supUcare  uos  medii  aeui  iuscitiae  potius  attribuemus 
quam  ueterum  doctrinae:  quod  idem  cadit  in  scripturam  cod. 
H  oportimitates  I  9,  16  alias.  At  IV  39,  51  M  habuit  testibus 
HPilB  lahorem  fere,  II  24,  37  teste  H  adferi^^,  IV  44,  57 
nole,  47,60  palam,  ibidem  testibus  HPB  procuras,  IV  17,24 
erant,  III  14,  25  cacliinationis  secundum  H,  IV  49,  62  demon- 
strasemus,  8,  12  uiolasent  pro  uolnerasent.  Plurima  uero  ex- 
stant  exempla  ubi  ex  corruptelis  certiores  fiamus  de  arche- 
typi  orthographia.  Vekiti  IV  3,  4  secundum  HPB  in  M  erat 
ciirare  pro  curere  opinor,  37,  49  pro  ah  errafo  P  habet  hahe- 
rarato  H:  haherat  ratio:  bis  autem  facilime  eodem  modo  in- 
uenitur  corruptura  cum  IV  9,  13  PB  habeant  facile  me,  H 
facilem,  C  facile,  24,  34  PB77:  facile  me;  H  et  C  suo  Marte 
restituerunt  hoc  loco  facillime:  qualem  mutationera  saepissime 
a  Hbrariis  factam  esse  hoc  exemplo  facile  intellegitur.  Ita- 
que  casu  factum  esse  nos  non  censebimus  quod  HI  8,  15 
II  18, 27  H  scripsit  difficilima,  difficiUmum,  1,  1  C  habet  diffi- 
cilima  et  diffcilimum.  Nec  minus  dignum  erit  obseruatione 
quod  ex  binorura  locorum  corruptelis  efficitur  archetypum 
praebuisse  ilius  narem  pro  ilUus  narrem.  Nam  III  6,  11  M 
habuit  pro  uereri  nos  ut  illius  fada:  ueteri  nos  utiUus  facta, 
IV  41,  53  pro  de  occisione  ilUus:  de  occisione  flius,  3,  4  pro 
narret  aliis:  maret  aliis  (HP),  51,64  pro  quid  —  narrem: 
quid  —  parem  neque  aha  de  causa  II  30,  47  pro  principio 
secundum  narrationem :  priticipios  cii  ratione  —  ubi  secundum 
corapendio  scriptum  fuit  —  legebatur  in  archetypo,  III  4,  7 
narratio  incidet:  mutatum  fuit  in  natio  incidet.     Constat  qui- 


PROLEGOMENA.  31 

dem  secundum  M.  Varronis  praeceptum  recte  scribi  narare 
naratio,  qua  de  re  conf.  AWilmannsium  de  Varronis  libris 
grammat.  p.  179.  Quam  orthographiam  quo  minus  nos  illis 
locis  agnoscamus  eis  impedimur  quae  antea  de  scripturis 
similibus  exposuimus,  quae  omnes  in  semiuocalibus  obserua- 
bantur.  Quae  res  facilem  nobis  ni  fallor  omnium  illorum 
uitiorum  explicationem  commendat  peropportune.  Nam  con- 
stat  in  libris  ueteribus  semiuocales  non  fuisse  geminatas  sed 
sicilico  super  litteram  imposito  geminationem  indicatam: 
conf.  FStolzius  Lat.  Grammat.''^  p,  254  EHuebnerus  Herm.  IV 
p.  413  seqq.  Vel.  Loug.  GL  VH  p.  80  Quintil.  I  7,  14  Fest. 
p.  355  M.Isid.  orig.  I  26,29  Mar.  Victor.  GL  VI  p.  8  qui 
haec  tradit:  'Consonantes  litteras  non  geminabant  ut  in  his 
Annius  Lucullus  Marcelhis  et  ceteris  his  similibus  sed  supra 
litteram  quam  geminari  oportebat  sicilicum  imponebant,  cuius 
figura  haec  est  A  idque  erat  signum  geminandi  sicut  appa- 
ret  in  multis  adhuc  ueteribus  ita  scriptis  libris.'  Notandum 
uero  est  grammaticos  pro  exemplis  adferre  talia  tantummodo 
uerba  in  quibus  semiuocales  sicilico  ornatae  erant,  non  mutae 
—  nam  CIL  XII  414  lectio  incertissima  est  —  uehiti  quae  Isi- 
dorus  affert  sclaset-a  aseres  quaequeVictorinus  et  apud  Longum 
Nisus  coniese  consuese  et  quae  ab  Huebnero  aliis  ex  inscriptioni- 
bus  proferuntur  exempla 3Iumiaes  CIL  VI 21736  SahclioY  1361 
osa  X  3743.  Forma  sicilici  in  lapidibus  spiritus  lenis  notae  qua- 
lis  hoc  tempore  pingi  solet  simillima  est,  iu  libris  manuscriptis 
ueteribus  ilHs  quorum  in  uumero  si  recte  supra  iudicauimus 
archetypus  Hbrorum  ad  Her.  fuit  quaHs  fuerit  ex  loco  Victorini 
s.  s.  Hcet  cognoscere.  Neque  uero  desunt  indicia  quibus  ad  no- 
tam  aHquam  semiuocaHbus  geminandis  in  archetypo  supra  im- 
positam  deducimur.  Veluti  cum  M  II 20,  33  pro  differt  praebue- 
rit  idfertur,  quid  magis  probabile  quam  hanc  scripturam  natam 

esse  ex  difert  uocabulo  male  inteUecto?  Deinde  infinitiuo  ad- 
feri  II  24,  37  in  fine  supra  uersum  imposita  est  in  H  s  Httera 
nata  ex  siciHco  ut  uidetur  male  inteHecto,  25, 39  pro  pallet  et 
H  et  B  habent  j^;a//e^  una  Httera  erasa,  PU  parit,  in  H  ml  r 
rasurae  superimposita  est,  in  B  m2  1  et  in  rasura  coHocata  et 
super  rasuram:  II  14,  21  quod  codd.  pro  refellatur  praebent 
referatur  eodem  modo  ego  quidem  expHcarim.     Tum  etiamsi 


IJl!  codice  Lau- 
(lonsi. 


32  PROLEGOMENA. 

sciam  talia  menda  aliter  explicari  solere  tamen  eis  quae 
niodo  exposui  commotus  IV  25,  35  quod  M  habuit  pro  per- 
pessione:  perpensione,  49,62  recentiores  pro  dep'cssus:  dcpre- 
hensus  ex  scripturis  perpesione  dcprcsus  natuui  esse  arbitrari 
malo:  eodem  modo  explicauerim  quod  II  30,  48  M  babuit 
pro  aut  erratum:  autteramtmn  teste  H.  Sed  baec  de  sicilico 
suspicio  incerta:  illud  certum  est  in  arclietypo  semiuocalium 
gemiuationem  saepe  fuisse  neglectam. 

Cod.  M  apographorum  aeuo  Karolingio  factorum  exsta- 
bat  magnus  numerus  etiamsi  si  quis  sicuti  Lupus  ille  coguo- 
scere  cupiebat  Tullii  libros  ad  Her.  librorum  mutilorum  et 
mendosorum  opera  saec.  IX  uel  X,  mox  inueniebat  alium 
alio  nequiorem  et  certe  abiciebat  librum  corruptum  plurimis 
locis  qui  omnino  intellegi  uequiret.  Ad  eandem  familiam 
codd.  pertinent  codd.  Gryphiani  B  et  C  quos  Michael  Brutus 
in  edit.  Lugdunensi  a.  1570  adhibuit  cuius  animaduersioues 
inueniuntur  repetitae  in  Burmanuiana  a.  1761  p.  485  seqq. 
Quos  H  codici  affines  quidem  fuisse  inde  cognoscitur,  quod 
B  uetustissimus  I  6,  10  pro  amhiguo  habuit  ahicia  sicut  ille, 
C  ahiccta  neque  tamen  illo  meliores  quod  in  uersu  Plauti  II 
23,  35  habebant  commissa,  aliis  locis  ueluti  22,  34  nequissi- 
mas  interpolationes.  Alios  eiusdem  classis  codd.  enumerat 
Kayserus  edit.  p.  XXV.  Autiquissimus  omnium  est  cod.  H 
in  Langobardia  scriptus  ut  uidetur  quae  patria  librorum  de 
rhetoricis  Tullianorum  fuisse  putanda  est.  Veri  simillimum 
cnim  est  Romanianum  illum  quem  canit  subscriptio  cum  sub 
finem  saec.  IV  Cassiaci  prope  Mediolanum  eum  uersatum 
fuisse  ex  Augustini  libris  contra  Acaderaicos  cognoscamus, 
librum  cum  tota  bybliotheca  sua  ex  Africa  in  Galliam  cisal- 
pinam  transtulisse:  conf.  supra  p.  4.  Nam  iu  illis  terris 
dum  docti  aeui  Karolingii  frustra  in  exemplaribus  mendosis 
et  laceris  desudarent  emendandis  duo  ni  fallor  exemplaria 
in  scriniis  monasteriorum  latebant  integra  quorum  alterum 
in  ccclesiae  arca  illa  in  urbe  Laude  prope  Mediolanum  sita 
iacebat  sepultum  unde  illud  anno  1422  Gerardus  Landrianius 
episcopus  luci  reddidit  et  litteris:  conf.  GVoigtius  die  Wieder- 
belebung  des  class.  Alterthums  P  p.  247.  Is  cod.  continebat 
M.  TulHi    Ciceronis    opera    rhetorica  V   hoc    ordine    scripta: 


PROLEGOMENA.  33 

rhetoricorum  i.  e.  libros  de  inu.  —  ad  Herennium  rlietorica  — 
de  oratore  —  oratorem  ad  Brutum  —  Brutum  de  oratoribus 
claris  in  iine  mutilum,  quia  duae  chartae  abscissae  erant: 
conf.  Heerdegenus  Fleckeiseni  annal.  131  p.  106.  Qui  codex 
si  medii  aeui  tempore  doctis  innotuisset  non  dubitandum  est 
quin  non  solum  libros  ad  Her.  sed  etiam  de  oratore  orato- 
rem  suppleuerint  Brutum  descripserint:  si  nobis  esset  super- 
stes,  forsitan  solus  praeter  ceteros  dignus  esset  qui  editionis 
fieret  fundamentum.  Sed  neque  apographon  duorum  illorum 
scriptorum  scilicet  quae  'habebantur'  saec.  XV  factum  esse 
traditur  neque  Laudensis  in  edit.  aliqua  librorum  de  inu.  uel 
ad  Her.  adhibitus  est.  Itaque  aliud  quoddam  exemplar  quod 
continebat  scriptorum  eorum  quae  in  cod.  Laudensi  erant 
partem  priorem  eodem  ordine  quo  Laudensis  inuentum  esse 
saec.  fere  XH  statuemus.  Nam  codd.  inde  a  saec.  XH  recen- 
tiores  omnes  fere  non  sicuti  illi  uetustiores  solam  rhetoricam 
ad  Her.  sed  duo  illa  opera  rhetorica  eodem  ordine  quo  Lau- 
densis  continent  digesta:  quod  non  uidetur  casu  factum  esse. 
Bybliopola  igitur  quidam  saec.  IV  uel  V  editionem  quinque  scrip- 
torum  rhetoricorum  Ciceronis  confecerat  cuius  editionis  totius 
apographon  ille  fuit  Laudensis,  dimidiatae  codex  ille  ignotus 
unde  saec.  XII  lacunae  librorum  ad  Her.  sunt  suppletae  ini- 
tium  additum  uitia  raulta  correcta.  Neque  ego  quidem  recu- 
sabo  quominus  quis  censeat  iam  Hieronymo  qui  1.  p.  8  s.  quat- 
tuor  scripta  priora  continuo  enumeret  talem  editionem  praesto 
fuisse:  Priscianum  eam  habuisse  in  manibus  ideo  ueri  simil- 
limum  quod  tria  opera  quae  agmen  ducunt  saepissime  usur- 
pauit  in  exemplis  adferendis,  oratorem  semel,  nusquam  Bru- 
tum  extremo  loco  positum  praetereaque  monendum  Priscianum 
quod  supra  p.  9  exposuimus  unum  locum  eodem  modo 
legisse  in  suo  exemplari  corruptum  quo  hodie  legitur  in  codd. 
expletis.    De  quibus  codd.  iam  pluribus  erit  agendum. 

Codex  igitur  ille  unde  recentiorum  codd.,  qui  integrum  ".^siaetis^^E' 
opus  continent  prooemio  adiecto  lacunisque  expletis,  numerus 
ingens  deductus  est,  mutilus  fuit,  H  codicis  simillimus,  ex 
alio  illo  cod.  integro  passim  correctus  et  suppletus  eodem 
modo  quo  librorum  de  oratore  codd.  mutili  saec.  XV  ineunte 
suppleti  sunt  ex  Laudensi  integro  qua  de  re  conf.  FEllendtius 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Mafx.  3 


De  codicibus 


34  PROLEGOMENA. 

edit.  libr.  de  orat.  p.  IX^  quo  lacunae  librorum  de  inu.  ex 
eodem  cod.  expletae  sunt  opinor  unde  rlietorica  ad  Her.: 
conf.  AWeidnerus  edit.  libr.  de  inu.  p.  XXV:  quo  etiamnunc 
lectiones  et  supplementa  ex  codd.  expletis  translata  in  codd. 
nonnullis  mutilis  ueluti  PB  aliis  manu  recentiore  adscripta 
leguntur,  Veluti  iu  cod.  Bernensi  469  de  quo  infra  agetur 
p.  36  librarius  quae  in  arclietypo  niutilo  inuenit  corruj)ta, 
eis  spatium  iu  sua  membrana  reliquit  uacuum,  quod  postea 
ex  expleto  quodam  cod.  litteris  pusillis  suppleuit  ut  IV  55,  68 
ubi  in  M  est  euocat  haec  fere  exstet  scriptura:  rcdundans 
euoiat  etemplo.     Et  sic    passim.     Codd.  istiusmodi  quos  E 

littera  uotabo  quos  expletos  si  nominabimus  rectius  nomiua- 
bimus  quam  si  integros  in  unaquaque  fere  bybliotheca  in- 
ueniuntur:  saec.  XI  omnes  sunt  recentiores  neque  tamen  quis 
omnium  antiquissimus  ex  scripturae  genere  aut  ex  lectionis 
integritate  potest  decerni.  Nam  iam  supra  in  cod.  C  descrip- 
tioue  p.  18  uidimus  ne  Karolingio  quidem  aeuo  librarios  uno 
archetypo  fuisse  contentos:  multo  magis  aeuo  posteriore  col- 
latis  compluribus  exemplaribus  mutilis  expletis  recentibus 
uetustis  lectiones  huc  illuc  transferebantur  correcturae  emen- 
dationes  bonae  malae  acutae  stupidae  adnotabantur.  Quorum 
codd.  cum  multae  centuriae  in  bybliothecis  Italiae  Galliae 
Britanniae  Gerraaniae  conseruentur  neque  unius  hominis  sit 
hos  uel  enumerare  omues  nedum  coguitos  habere  neque  iam 
indagari  possit  quae  inter  eos  ratio  intercedat  ego  cum  per- 
multos  eorum  nossem  ex  editorum  adnotationibus  alios  ipse 
contulissem  ueluti  codd.  Leidenses  Musei  Britannici  Italico- 
rum  multos,  alios  partim  totos  partim  singula  capita,  quam- 
quam  non  negauerim  inter  tot  Laurentianos  Parisinos  reli- 
quos  posse  inueniri  quondam  melioris  notae  librum  tameu 
quia  operis  absolutionem  amplius  differre  nolui  iu  tribus 
classis  E  quae  fere  tertia  Kayseri  dici  potest  codicibus 
acquiescendum  esse  putaui.  Ex  eis  uero  quae  supra  exposui 
apparet  nos  nou  agnoscere  praeter  hanc  classem  codices 
mixtae  originis  cum  Kaysero  sed  eos  esse  omnes  quot  sunt 
expletorum  mixtae  originis  nostra  sententia  dicendos.  Sunt 
autem  hi: 
'^"''genrirK'"  1)    Codex    Bambergensis    423  M  V  8    forma    oblongus 


PROLEGOMENA.  35 

scriptus  saec.  XII  uel  XIII  litteris  paruulis  satis  diligenter, 
descriptus  a  Simoue  1.  s.  p.  17.  Constat  foliis  44,  uersus 
habet  uua  quaque  pagina  44.  Continet  libros  de  inu.  inde 
ab  I  33,  55  fol.  1  r.  —  19  r.,  ad  Her.  fol.  19  u.  —  44r.:  fol. 
44  u.  nihil  habet  litterarum  nisi  uerba:  hic  lihcr  hanibergensi 
armario  catliedralis  ecclesiae  est  restitiiendus.  Aduotationes  lo- 
corum  in  scriptura  coutinua  omissorum  in  margine  exteriore 
passim  adscriptae  nonnumquam  cultro  glutiuatoris  circum- 
cisae  et  mutilatae  sunt.  Codicem  in  Orellii  usum  contulit 
HJJaeckius:  conf.  edit.  Turic.  a.  1845  p.  V.  Kaysero  qui  eum 
iterum  contulit  est  b  sicuti  nobis:  Orellio  B.  Codicem  denuo 
contulimus  quia  Kayseri  collationi  diffidebamus.  Nam  eius 
adnotationibus  inducti  cod.  eiusdem  aetatis  Bambergensem 
423  M  V  9  de  quo  conf.  HJJaeckius  Vollstandige  Beschrei- 
buug  der  Bibliothek  zu  Bamberg  I  p.  55  qui  continet  libros 
de  inu.  et  ad  Her.  librum  IV  inde  a  22,  31  contulimus 
exemplar  ex  eodem  archetypo  unde  b  descriptus  est  esse 
deductum  rati.  Sed  postquam  ipsi  b  contulimus  esse  illum 
codicis  b  apographon  intelleximus  nec  loci  singulares  IV  49,  62 
ubi  recte  habet  cottidie;  39,  51  ubi  pro  referre  quod  habet 
M,  b  habet  ejferre,  ille  erferre,  nos  induxerunt  ut  adhibeatur 
ad  recensionem  faciendam:  nam  in  reliquis  nil  noui  aut 
a  b  quod  diuersum  sit  nobis  potuit  suppeditare. 

2)  Codex  Leidensis  Gronouianus  22  forma  fere  quadra-  ''""''HgT' 
tus  scriptus  saec.  XII  litteris  pulchris  et  magnis  sat  diligen- 
ter,  descriptus  a  JGeelio  catalog.  libr.  manuscr.  biblioth. 
Lugduno-Batauae  p.  127.  Constat  foliis  112,  uersus  habet 
una  quaque  pagina  26.  Continet  fol.  Ir.  —  50  u.  libros  de 
inu.,  fol.  50u.  —  58u.  Alexandri  epistolam  ad  Aristotelera 
de  regionibus  Indiae,  fol.  59r.  ■ —  112  u.  libros  ad  Her.  Libra- 
rius  quae  expedire  non  potuit  aut  ubi  lectiones  plures  inue- 
nit  in  archetypo  ea  spatio  uacuo  relicto  signauit  quod  postea 
corrector  quidam  uerbis  ex  archetypo  petitis  expleuit.  Codi- 
cem  ipsi  contulimus:  nobis  est  1,  plerumque  cum  b  consentit 
ita  ut  codicis  E  lectioues  his  duobus  potissimum  adiuuantibus 
restituantur. 

3)  Codex  Darmstadiensis  2283  ex  collectione  liberi  ba-  ^stTdiensTs^d. 

ronis    de    Huebschii    forma    oblongus    scriptus   saec.  XII  uel 

3* 


Coclex    Leiden- 


Codex  Darm- 


36  PROLEGOMENA. 

XIII  litteris  paruis  diligenter  ab  liomine  docto  qui  plurimis 
locis  suas  in  uerba  scriptoris  iutulit  coniecturas.  Constat 
foliis  72,  uersus  habet  in  una  quaque  pagina  38.  Fol.  Ir. 
uacuum  est,  fol.  lu.  —  38  r.  contiuet  libros  de  inu.,  fol.  38 r. 
—  72 u.  libros  ad  Her.  usque  ad  IV  53,  66  in  phires  rei  ubi 
subscribitur  FINIS.    Notatur  nobis  littera  d:  coutulimus  ipsi. 

Coflicis  reiiqui  jjjg  tribus  codd.  quibus  solis  nititur  recensio  lib.  I  cap. 
1 — 5  recuperabimus  cod.  illum  E  unde  exemj)laria  tria  classis 
prioris  inter  se  satis  diuersa  quae  codicum  bld  arclietypi 
fuere  expleta  sunt.  Exemplar  illud  mutilum  unde  b  deductus 
est  simillimum  H  fuisse  passim  cernitur:  conf.  modo  quae 
IV  50,  63 — 51,  64,  adnotantur:  codicis  d  archetypus  ualde 
interpolatus  erat  et  C  similior.  Quos  praeter  hos  et  ex  edi- 
tionibus  et  aliunde  nouimus  huius  classis  codices  innumeros, 
eos  his  esse  deteriores  multis  locis  apparet.  Saliuam  mouit 
cod.  Musei  Britannici  11916  Langobardicis  litteris  saec.  XII 
scriptus  sicuti  Laurentianus  LI  10  cuius  partem  cognoscere 
licet  ex  Aemilii  Chatelainii  Paleographie  des  classiques 
latins  tab.  XVII.  Illum  contuli  ipse  Londinii  sicuti  Har- 
leianum  2510  quorura  neutrum  dignum  iuueni  qui  illis  prae- 
feratur:  hunc  reliquis  praestantiorem  non  esse  ex  specimine 
ab  Aemilio  Chatelainio  proposito  cognouimus;  Sangallensem 
852  cuius  exemplum  apud  Chatelainium  1.  s.  nobis  praesto 
est  iam  ab  Orellio  scimus  esse  neglectum.  Praeterea  nos 
nostro  iure  credimus  neglexisse  codices  huius  familiae  per- 
multos  a  singulis  deinceps  editoribus  a  Grutero  Gronouio 
Ernestio  aliis  prolatos  et  adhibitos,  siquidem  absurdum  erat 
propter  unam  alteramue  quae  bona  aut  erat  aut  uidebatur 
esse  scripturam  ingenti  ineptissimarum  lectionum  farragine 
onerare  et  impedire  editionem. 

De   emendatio-  Scd    iu    aestimandis    huius   classis  E  libris   nihil    magis 

nia    studiis   me-  ,       .     .  ,      .  ,. 

dii  aeui.  caueudum  est  quam  ne  ea  re  decipiamur  quod  m  ahquo 
saec.  XIII  exemplari  Oudendorpiorum  Halmiorum  Kaysero- 
rum  lectionem  emendatam  inuenimus  non  ex  archetypo 
omnium  optimo  descriptam  sed  ingenii  acumine  praeoccu- 
patam.  Pauca  tantura  adferam  exerapla.  Cod.  Bernensem 
469  quem  adhibuit  GFriedrichius  in  edit.  Lips.  a.  1884,  no- 
tauit  littera  /3,  cum   multis  locis  ea  praebere   uiderem  quae 


PROLEGOMENA.  37 

editores  impressorum  librorum  restituerunt  sedulo  contuli 
sed  omnes  eiusmodi  lectiones  ex  docti  alicuius  coniectura 
inueni  inlatas  qui  uel  III  14,  24  pro  at  aliud  otiose  ponere 
maluerit  ast  aliud  otiose,  qui  21,  34  pro  iam  donii  ultionem 
iam  coniecerit  ingeniosissime  iam  domil  itionem  quod  primus 
restituit  Petrus  Victorius.  In  cod.  P  IV  21,  29  ml  fuit  lectio 
eod.  M:  diligere  oportet  quem  uelis  diligere:  corrector  saec. 
fere  XII  postrema  tria  uerba  falso  sed  acute  et  docte  muta- 
uit  in  a  qiio  uelis  ddigier.  Itaque  quae  PLangenus  e  cod. 
Monasteriensi  713  de  quo  conf.  IStaenderus  Chirographorum 
iu  bibl.  Monaster.  catalogus  p.  156  protulit  emendate  scripta 
Philolog.  XXXVI  p.  445  seqq.  quaeque  ex  cod.  Turicensi  de 
quo  uide  Kayserum  edit.  p.  XXVIII  47  emendate  scripta  pro- 
feruutur  ueluti  IV  52,  65  pro  uerha  solas  is  habet  uerebar 
uereor  ne  coniecturae  sint  doctorum  medii  aeui  omnes  qua- 
rum  numerum  ex  cod.  Darmstadiensi  de  quo  supra  egimus 
aliis  quiuis  facile  poterit  augere.  Singulares  quasdam  lectio- 
nes  cum  uideam  exstare  in  Oudendorpii  schedis  e  codd. 
septem  Leideusibus  enotatas  apud  Burmannum  edit.  p.  517seqq. 
quas  omnes  ut  solet  iu  suam  editionem  assumpsit  Kayserus 
ego  quoque  praecipue  adductus  eis  quae  de  cod.  Leidensi 
tertio  Oudendorpii  P  Kayseri  tradebantur  illos  omnes  prae- 
ter  tres  recentissimos  cognoscere  accuratius  cupiebam.  Ita- 
que  primum  contuli  cod.  Vossianum  1  vo^  Kayseri.  Is  cod. 
est  quadratus  saec.  XII  uel  XIII  foliorum  102  signatus  Lat. 
no  103:  continet  fol.  Ir.  —  46 r.  de  inu.,  fol.  46  r.  —  52  u. 
Boethii  de  differentiis  topicis  librum  quartum,  fol.  52  u. —  102r. 
rhetoricam  ad  Herennium.  Codex  d  simillimus  est  cuius  uice 
inde  a  IV  53,  66  ubi  d  deficit  fungetur  iu  editioue  multis 
locis  ueluti  IV  6,  9  interpolatus.  Quo  loco  cum  habeat  ut 
Lisippus  caput  ostenderet.  Milonis  hrachia.  Fraxiteles  pedus. 
Policlecius  uentre  uel  crura  apparet  uerba  uentre  uel  crura 
quae  in  nonnullis  editt.  et  in  archaeologorum  libris  nonnum- 
quam  feruntur,  ex  falsa  distinctioue  esse  nata.  In  uersu  6 
Medeae  Ennii  II  22,  34  habet  .  i  .  (=  id  est)  petehant  illam 
pellem  inauratam  arietis  manu  prima  scriptum  inter  uerba 
continuae  scripturae:  eandem  lectionem  habent  et  editiones 
uetustissimae  et  cod,  Vossianus  Latinus   64  vo"   Oudendorpii 


38  PROLEGOxMENA. 

et  Kayseri  saec.  XIJI  uel  XIV  (foliorum  69  qui  continet  libros 
ile   iuu.  fol.  1  —  39,  fol.  40  —  69   libros  ad  Her.)  et  cod.  Lei- 
densis  lusti  Lipsii  44  saec.  XIII  Oudendorpii   et  Kayserii  P 
(qui   fol.  1 — 43  u.    continet    libros    de   inu.,    43u.  —  80r.   ad 
Her.)  omisso  nota  illa  .  i  .  .    Quam  notam  cum  cod.  Leiden- 
sis  bibl.  publ.  cod.  Lat.  195  saec.  XII  Oudendorpii  et  Kayseri 
P    (qui   continet   fol.  1  r.  —  43  u.   ad  Her.,    fol.  44r.  —  88  r. 
libros  de  inu.  duobus  codd.  in  unum  a  glutinatore  coniunctis) 
1.  s.  habeat  praepositam  uulgari  lectioni  iiecti  petebant  pellem 
auratam  arietis  apparet  eos  omnes  ex  uno  archetypo  ductos 
esse  ubi  duae  illae  exstabant  lectiones  altera  alteri  adscripta. 
Ego  quoniam  persuasum  est  Priscianum   GL  III  p.  424   qui 
uocem  illam   agnoscit  ex   illo  loco  uersus  totidem  Ennii  pe- 
tisse  priusquam  hos  quattuor   codd.  Leidenses    accurate  ipse 
contulissem    (de    quibus    conf.    Catalogus    librorum    uniuers. 
Lugduno  Batauae  Lugd.  1716  p.  384.  388.  333  Geelius  1.  s.  s. 
p.  127),   lectionem  illam  ex   deperdito   aliquo   optimae  notae 
libro   esse  petitam   arbitratus    sum:    nunc    cognita    librorum 
indole    et   natura  Prisciani    librum    adhibitum    esse    statuere 
malim  neque  in  eis  lectionibus  quas   ex  illis  codd.  in  adno- 
tatione   critica   inuenies   raro  adscriptas    aliud   quicquam   ex- 
pectaueris  quam  hominum  medii  aeui  coniecturas,  interdum 
satis  bonas.     De  quibus  uel  optima  haec  est  quam  permulti 
receperunt    editores    neque    nos   quidem   aspernati   sumus   ut 
ineptam  sed  ut  non  necessariam.    Etenim  IV  49,  62  in  codd. 
ME  legitur:    uitujperationis ,   nt  in  odium  adducat,   Jioc  modo 
neque    aliter    Leidensis    primus    m  1  :  m  2    super    illa    uerba 
scripsit    causa  aut  inuidiam  aut  contemptionetn  ut  in  odium 
et    signis    eis    locis    ubi    commata  posui   collocatis  indicauit 
sese  legi  uelle  uituperatiotiis  causa  ut  in  odium  adducat  aut 
inuidiam  aut  contemptionem.    Ut  in  odium  lioc  modo.     Contra 
iu   cod.  Bernensi  469  de  quo  conf.  p.  36  qui  manu  1  eadem 
habet  scrip  ta  quae  reliqui  corrector  ad  uituperationis  notam 
posuit  ad   quam   pertinent  haec  in   margine  m  2  ex  Leiden- 
sium  opinor  archetypo  adscripta:  ut  aiit  in  odium  aut  in  in- 
uidiam  aut  in  contemptionem  adducat.    Quae  verba  si  suo  loco 
reposueris  locum  elegantissime  quidem  constitutum  esse  iudi- 
Cabis   coU.  I  5,  8:   qua  interpolatione   tamen   opus    non    erit 


PEOLEGOMENA.  39  : 

i 
si    quidem    ea    quae    tradita    sunt    bene    possunt    intellegi.  j 

Similia  in  archetypo  suo  inuenerat  adscripta  Leidensis  tertii  j 

librarius  qui  m.l  haec  habet:  uituperationis  ut  in  odium  aut  j 

inuidiam  aid  in  contemptionem.    Ut  in  odium  adducat  lioc  niodo  j 

omisso  quod  saepe  in  lacunarum  ob  bomoeoteleuta  natarum  | 

supplementis   factum   esse   postea  uidebimus  altero  uocabulo  | 

adducat.     Sub  finem  eiusdem  paragraphi  M  habuit  clamat  et  \ 

deicrat  et  contemnitur  siciit  ubi  bld  recte  pro  sicut  habent  sic. 
Rectissime  librarius  archetypi  codd.  Leidensium  cuius  lectio 
est  in  d  et   in  Leidensi  3   —  in  Bernensi  469   inter  uersus  \ 

adscripta  legitur  —  inseruit  uerba  ut  in  contemptionem  quae  | 

agnoscamus   oportet  in   corruptis  illis   et  contemnitiir  collato  | 

I  5,  8  neque  quicquam  differt  quod  Leidensis  3  recte  quidem  n 

omisit  et  contemnitur,  addit  adducat  quo  opus  non  est,  cum  d  I 

habeat  et  contempnitur.    in  contemptioncm  sic.     Nam  uiam  ac  j 

rationem   emendationis   recte   librarius   ille   perspexit.     Haec  i 

ideo  nos  accuratius  pertractauimus  quo  magis  cognoscatur 
homines  medii  aeui  libros   suos  non   semper   inuita  Minerua  \ 

curasse  emendandos:   praeterea  loci  illi  de  quibus  disputaui-  \ 

raus  et  difficiles  et  summi  esse  uisi  sunt  momenti.  . 

Homo   ille   quisquis  fuit  qui   saec.  fere  XH   archetypiim  ^cen^oniTE^  ^ 

codd.  E  composuit  ad  uouam  illam  librorum  ad  Her.  recen-  ; 

sionem  conficiendara  tribus  usus  est  subsidiis:  codice  quodam  I 

classis  M   codice    illo    deperdito   integro    suis   coniecturis   et  | 

emendationibus.  Iniquissime  de  hac  codd.  recensione  iudi- 
cauit  CHalmius  Mus.  Rhen.  XV"  p.  536  seqq.  quem  facile  re-  I 

futarunt  LSpengelius  I.  s.  XVI  p.  396  seqq.  I  de  Destinonius 
de   codd.  Cornificianorum  ratione  Kil.  1874  alii:   ego  in   sin-  i 

gulos   aunos  pluris   didici   aestimare  lectiones  illi  recensioni  , 

proprias.     Cum    uero    homo    ille    lectiones    nouas    ueteribus  j 

codicis  illius  mutili  superscripserit  factum  est  ut  in  codd.  bld  1 

raodo    lectio    emendata    modo    uetusta    illa    classis  M   modo  i 

utraque  seruata  sit:  deinde  facile  accidit  ut  in  lacunis  ex- 
pleudis  locis  corruptis  emendandis  magnae  turbae  existerent 
uerborum  oraissionibus  et  transiectionibus.  Veluti  II  24,  37 
in  editt.  recte  legitur  sed  extenuata  ratione  expositio  confirmatur. 
Item  infirma  ratio  est  e.  q.  s.  Cod.  M  habuit  sed  extenuata 
ratio  est  cura  lacuna,   quae   quomodo   nata   sit  quiais   facile 


40  PROLEGOMENA. 

intelleget:    quae    et    ipsa    testatur    in    archetypo    uocabulum 
ratio  fuisse  scriptum.    Quod  uocabulum  tamen  bld  in  quibus 
lacuna  recte   expleta  est  omittunt  nuUa  alia  de  causa  quam 
quo*d  idem  uocabulum  in  initio  et  in  fine  supplementi  uersui 
lacunoso  superscripti  positum  decepit  librarium  eodem  modo 
quo  qua  de  re  conf.  supra  p.  39  librarius  cod.  Leidensis  3  iu 
lacuua  supplenda  omisit  alterum   illud  adducat:  locum   recte 
scripseruut   addito   ex   coniectura   uocabulo    ratio   codd.  Vos- 
sianus  1   Leidensis  1.     Eadem   de   causa  IV  12,  18   in   loco 
recte   expleto    omittunt    codd.  E   uerba   uerhorum   construdio 
quae    in    cod.  M   fuisse   corruptelae   apographorum    euincunt 
neque   alia   de   causa  factum  est  quod  in  locis  qui  in   codd. 
bld  emendati  sunt  multifariam  uerborum  collocatio  inuenitur 
mutata  ueluti  II  22,  34   mater  est  habent  bl  pro   est  mater 
quod    fuit  in  M,    IV  44,  57   in  bld  est  nomen  patriae   pro 
patriae    nomen,    48,  61    caelestes    falso    loco    positum    sicuti 
56,  69  elocutionis,  4,  7  uocabulum  Ennii  alio  loco  in  b,  alio 
in  Id  positum  est,  28,  39  pro  dictura  recte  bl  posuit  inctura 
sed   omisit  bis    eandem    ponere    uocem    quod    ex    coniectura 
fecit  cod.  Vossianus  1   et  editt.,  54,  68  uerba  factus  est  in 
loco  corrupto    et   mutato   omittunt  bl   vo\  52,  65  M  habuit 
tiix  mea,  bld  recte  sed  peruerso  ordine  mea  uox,  II  30,  49  ille 
sacrum  ledere,   bl  legere  sacrum.     At  IV  16,  23   iu  M  cum 
fuerit  cautum  esse  pro  castum  esse  qua  de  confusione  supra 
p.  22  egimus,  1  posuit  esse  castum,  b  esse  cautum  qua  lectione 
suam   aperte   originem   confitetur.     Quod  in  1  et  d  codd.  ita 
saepe  accidit  ut  non  opus  sit  singulos  deinceps  locos  enume- 
rare.     Cod.   b   plerumque  lectiones   classis  M    illata  alterius 
recensionis  scriptura  expulit,   seruauit  tamen  illas  pro   alias 

II  4,  6  conf.  supra  p.  29,  IV  19,  2Q  potes  habet  sicuti  PB, 

III  19,  32  M  habuit  idoneos  locos  conparare  tamen  si  q  ad  is 
idoneos  e.  q.  s.,  ubi  pro  ad  is  P  manu  2  et  77  posuere  ad 
ista,  b  et  hanc  interpolationem  alieno  et  ueram  scripturam 
suo  loco  posuit  cum  habeat  idoneos  ad  ista  locos  comparare 
tamen  si  quis  satis  idoneos  e.  q.  s.:  permultis  autem  locis  id 
quod  iam  supra  diximus  p.  36  plane  cum  H  consentit,  couf. 
inprimis  quomodo  lacuna  11  20,  31  sit  expleta  et  prooemium 
Gryphiswaldense   academicum   anni  1891   p.  IX.     Itaque   nec 


PEOLEGOMENA. 


41 


M  uec  E  recensionis  si  quaeris  leetiones  omnibus  locis  semper 
pro  genuinis  babeudae  sunt  sed  unaquaeque  scriptura  con- 
dicione  sententiae  et  ratione  consuetudinis  dicendi  qua  utitur 
scriptor  examinata  aut  adbibenda  erit  aut  reicienda.  Saepe- 
numero  enim  recensionis  E  auctor  ea  quae  in  cod.  suo  fa- 
miliae  M  inuenit  emendatiora  et  meliora  esse  arbitratus  eis 
quae  in  cod.  nouo  et  integro  exstabant  baec  plane  ueglexit 
illa  in  nouo  suo  exemplari  recepta  propagauit.  Nonnum- 
quam  autem  lectiones  cod.  illius  integri  recepit  uel  corruptas. 
Veluti  III  22,  35  M  babuit  audimus  egregie  kirpe  aut  honestum, 
b  babet  audimus  egregie  turpe  in  Jiomines.  fum,  1  arcbetypo 
propior  habet  a.  e.  t.  aut  honestum  in  homines  tum,  d:  a.  e.  t. 
aut  honestiim  in  Jiomines:  nos  cod.  deperditum  in  quo  fuerit 
corruptum  illud  in  homines  tum  secuti  scribemus  a.  e.  t.  in- 
honestum.  IV  31,  42  M  habuit  ut  maiores  audire  et  mugire 
et  murmarl .  .  .  aiypellarunt:  bl  babent  pro  audire:  rudere  ua- 
gire]  qui  cum  uocabulum  rudere  recte  reposuerint  —  conf, 
supra  p.  24  —  etiam  glossam  quae  fuerit  in  cod.  integro  una 
cum  illo  recipere  nou  dubitaueruut  sicuti  I  3,  5  simili  modo 
natum  illud  praebent  ante  affertur.  Nam  cod.  illum  deper- 
ditum  niultis  locis  glossemata  habuisse  alia  uerbis  genuiuis 
adiecta  alia  pro  uerbis  genuinis  errore  supposita  ex  adnota- 
tione  critica  edit.  nostrae  cognosci  poterit.  I  11,  18  cod.  M 
habuit  noster  doctor  tres:  integer  ille  uidetur  babuisse  noster 
doctor  ermes  tres  quam  lectionem  recensor  noluit  recipere 
sed  in  margine  cod.  sui  adnotauit  non  solum  illud  ermes  sed 
per  errorem  dei  facundi  nomen  auxit  insequentis  uerbi  parte 
adiecta  ut  hodie  in  margine  cod.  b  m.l  scriptum  legatur 
ErmesteSy  in  cod.  1  supra  doctor:  Ermestes  uel  Ermetes,  cod.  d 
denique  in  continua  scriptura  habet  doctor  hermestes  tres.  At 
codd.  Voss.  1  Leid.  1  librarii  docti  supra  doctor  m.  1  posuere 
'i-  hermes  ille,  hic  hermes  ex  coniectura.  Aliis  locis  eius- 
modi  glossemata  et  coniunctione  adposita  in  uersus  cod. 
integri  irrepserant.  Veluti  III  17,  30  M  recte  habuit  edere, 
integer  corrupte  uidere  superscripto  proferre  unde  bld  babent 
uidere  et  proferre,  19,  32  M  habuit  recte  ad  suum  arhitrium, 
integer  corrupte  ad  usum  arjjitriimi  superscripto  cotmnodum 
unde  bl  habent  ad  usum  commodum  et  arhitrium,  \2,  22  M: 


42  PROLEGOMENA. 

uoceni,  E:  fauces  ct  uocem,  IV  3,  4  M:  pueriliter,  E:  inutiliter  et 
imeriliter,  46,  59  M:  idoneus,  bl:  idoneus  .  .  .  et  aptus,  54,  68  M: 
hostis,  bl:  /ws^is  e^  exul.  Saepius  uero  euenit  ut  eiusmodi 
iuterpretamenta  uel  ineptissima  recensor  reciperet  pro  genuinis 
male  expulsis.  Veluti  IV  54,  68  pro  ViminaciuDi  (conf.  Mus. 
Khen.  XLVII  p.  157)  posuit  hithiniam,  12,  18  pro  Caelius: 
cecilius,  20,  27  pro  parens:  pater,  21,  37  pro  disiunctum:  dis- 
iunctio,  30,  41  pro  dissolutum:  dissolutio,  48,  61  pro  similibus: 
similitudinihus,  II  6,  9  pro  interrogationem:  argumentationem, 
IV  12,  18  pro  operae:  operationis,  S,  12  pro  facinori:  sceleri, 
47,  60  pro  inertia:  inscientia,  8,  12  pro  feros:  feroces,  pro  in- 
genuum  sicuti  II  30,  49  ingcnuam,  III  22,  35  pro  inusitatum: 
inauditum,  IV  15,  21  pro  inexorahilem:  implacahilem,  8,  11 
pro  leui:  magna,  II  17,  2Q  pro  edisseretur:  quaeretur,  III  7,  13 
pro  commemorauimus:  tractauimus,  IV  13,  19  pro  reliquisti: 
contempsisti,  44,  57  pro  accedere:  suscipere,  45,  58  pro  docuimus: 
dixinms,  46,  59  pro  candentes:  ardentes  alia.  Praeterea  pro  sae- 
culi  more  ortliograpliiam  correxit.  Nam  ubique  fere  iu  E  legi- 
tur  improhus  similia,  cum  inprohus  sit  in  M,  ubique  tanquam 
nunquam  similia,  quae  iu  uetustioribus  sunt  tamquaui  numquam. 
Pro  praeteritis  contractis  quae  leguntur  in  uetustioribus  ueluti 
pidsarunt  conseruaris  pronuntiarinms  iudicaritis  consuerunt 
commorit  semper  restituit  formas  pleuiores  pulsauerunt  e.  q.  s. 
quod  idem  iu  T.  Liuii  codd.  receutioribus  factum  esse  aduotat 
Drakenborchius  ad  Liu.  XXI  44,  7.  Denique  locis  plurimis 
ea  quae  inusitata  et  contra  regulam  sibi  uiderentur  com- 
mutauit  facilioribus  et  tritioribus  ueluti  pro  item  ubique  fere 
ita  posuit,  pro  totae  poematis  praesente  multis  quicum:  toti 
poematihus  praesentihus  midtis  cum  quihus,  pro  Jiilare  inhecillae 
insignite  audaciter  hreui  adsensores  tacitus  certo:  hilariter  im- 
hecilles  insigniter  audacter  hreuiter  assentatores  tacite  certe,  tum 
pro  humiliore:  humili,  pro  a  Poeno:  a  Poenis,  pro  totius 
pueritiae:  per  omnem  pueritiam,  genetiuo  elegantius  uerbum 
potiri  putauit  sequi  ablatiuum  et  rectius  scribi  amphihologias 
quam  amphiholias  collato  aut  Donati  codice  Leidensis  L  Eeilii 
GL  IV  p.  395,  20  simili  aut  Martiani  Capellae  tali  qualis 
est  Darmstadiensis  de  quo  conf.  Halmius  RLM  p.  461,  7. 
Nam  medii  aeui  tempore  amphihologia  usitatam  formam  fuisse 


PKOLEGOMENA.  43 

inde  apparet  quod  Terentii  scholiasta  ubique  posuit  recte 
ccfifpL^oXLa,  Horatii  ad  artem  poet.  449  ampJiihoJogias,  illud 
apud  Epiphanium  ancorat.  11  p.  40  D  legitur  in  cod.  lenensi 
optimo  quo  de  conf.  GDindorfius  edit.  uol.  I  p.  XXX,  hoc  in 
codd.  recentioribus  editionibus  uetustioribus.  Atque  in  omni- 
bus  eiusmodi  locis  haud  difficile  erit  uera  a  falsis  internoscere : 
in  aliis  in  cod.  illo  deperdito  corrupta  aliqua  lectio  extitisse 
putanda  est  ueluti  III  22,  35  M  habuit  ridicalnm,  E:  peri- 
culosum,  ubi  cod.  Vossianus  2  satis  acute  posuit  ridiculosum, 
IV  15,  22  M  habuit  aluerunt,  E:  ahluerunt:  in  aliis  uero 
egregia  seruauit  recensor  ille  ex  cod.  integro  petita. 

Quibus   in   lectionibus  recte   aestimandis  nos  ea  ratione  Jj^J*^'^"^^^"^; 

utemur  ut   si   quae  lectio  in  codd.  classis^E   inuenitur  quae^ 

in   codd.  classTs   M   omnino  nou  habetur   sed  saec.  IX  et  X 

ita  plane^  incognita   et  inaudita  erat  ut  libri  I  capi!a  1 — 5, 

ealffiruefam  ac  genuinam  esse  summopere  probabile  est:  immo 

certumest  hanc  recipiendam  esse  si  in  exemplaribus  classis 

M  locus  aut  corruptus  aut  perperam  inuenitur  ex  coniectura 

constitutus.    Qua  in  re  nos  maxime  iuuabit  cqdicis  C  aucto-  / 

ritas    qui    cum    omnia    fere    contineat    quae  uiri    docti    saec. 

Karolingii  in  emeudando  libro   praestiterint  nusquam  tamen 

praebet  lectiones  codd.  E  proprias  nedum  supplementa  lacu- 

narum   quae   in   codd.  inde   a   saec.  XII  demum   inueniuntur. 

Quibus    locis    in   C    manu   1    et   in    codd.  reliquis    classis   M 

emendatio  aliqua  manu  2   scripta  inuenitur  in  loco  corrupto 

quae  discrepat  cum  scriptura  codd.  E,  illam  prorsus  abiciemus 

ut  ex  ingenio    doctorum   saec.  IX  uel  X  natam,  hanc  ut  ex 

cod.  integro  petitam  recipiemus:  sin  autem  quod  saepe  acci- 

disse   uides  ex   adnotatione  critica  ubi  passim  Ce  coniuncte 

legitur  lectio  cod.  C  aut  m.2  codd.  M  in  locis  qui  in  M  m.l 

corrupte  legebantur  cum  E  consentiunt,  multo  difficilius  erit 

iudicium  et  impeditius.     Nam    facile    fieri    potuit   ut   uerum 

inuenerit  iam  aeui  Karoliugii  uir  doctus  aliquis  cuius  emen- 

dationem   codex  ille   saec.  XII   inuentus   confirmauerit:   quod 

factum   esse  nonnumquam   supra  p.  23    exposuimus.     Neque 

miuus  saepe   accidit   ut  recensor   codd.   expletorum    quae    in 

cod.  suo  mutilo  inuenit  adscripta  et  emendata  a  doctis  saec. 

IX  et  X  ita  egregie  iudicarit  emendata,  ut  illa  omnia  in  suo 


44  PROLEGOMENA. 

exemplari  reliuqueret  immutata  uec  cod.  uoui  et  iutegri 
scripturas  flocci  faceret  iudex  iuiquus.  Quare  hac  potissimum 
de  causa  cod.  C  de  cuius  aetate  coustat  tanti  momenti  est 
ad  uera  a  falsis  uoua  a  uetustis  dignoscenda  quod  adnota- 
tionum  iu  codd.  PB  m.2  factarum  quarum  permultae  saec. 
XII  sunt  receutiores  aetas  uix  certo  potest  definiri  cum  in  C 
ipsae  illae  lectiones,  quae  in  PB  m.2  adscriptae  inueniuutur, 
ab  ipso  librario  codicis  saec.  IX  uel  X  scripti  in  contiuua 
scriptura  exstent  scriptae  m.l:  simili  ratione  cod.  77  a  nobis 
adhibebitur  cui  recensio  E  item  plane  incognita  fuit.  Veluti 
IV  56,  69  pro  efferatur  M  habuit  esse  ratur  cum  eadem  s  et  f 
litterarum  commutatione  quae  54,  67  offertur  ubi  pro  populi 
frequentia  M  habuit  popiilis  reuerentia:  sohis  C  cum  reliqui 
classis  M  habeant  corrupta,  habet  recte  efferatur  quam  lectio- 
nem  aut  ex  eiusmodi  quahs  C  est  cod.  mutilo  recepit  E  aut 
ex  nouo  et  integro  in  suum  exemplar  intulit.  Eodem  modo 
III  14,  25  M  habuit  nigere,  C  recte  augere  cum  bl  qua  de 
re  conf,  p.  24,  idem  ibidem  «&  imis  faucibas  cum  P^B^77E, 
ubi  HPB  habent  omissis  faucihiis,  in  C  lectio  oniissis  m.2 
supra  ah  imis  exstat  scripta:  15,  27  HP  habent  gestum  est, 
BC  gestu,  sed  P^B-C^77  recte  gestu  maesto  cum  E:  19,  32  HP 
habent  fere  si  quis  ad  is,  C  recte  si  quis  satis  cum  bl,  21,  34 
M:  nec,  C"  recte  ni  cum  E,  IV  5,  8  HPB:  alium  demus 
mcrentur,  CP^B^  recte  alitinde  sumerentur  cum  E,  12,  17 
trihuitur  habuit  M,  CP-B^77  cum  E  distrihuitur,  18,  25  pacis 
habuit  M  pro  paris,  C  fere  recte  pares  cum  bl,  29,  39  M 
habuit  uesorecondonon ,  C  solus  uetustiorum  habet  emendate 
cum  E  ucstrac  condono.  Sed  quamquam  cod.  C  locis  nonnullis 
scripturam  archetypi  melius  seruauerit  ceteris,  tamen  aliis  ita 
aperte  prae  se  fert  signa  coniecturae  et  correcturae  ut  illos 
omnes  locos  a  uiro  docto  hercle  et  acuto  saec.  IX  uel  X 
modo  recte  modo  falso  censeam  esse  constitutos  qui  exempli 
gratia  IV  52,  65  pro  ut:  Tu  scripserit  sicuti  multis  saeculis 
post  Halmius,  pro  quid:  Quin  sicuti  Oudeudorpius,  56,  69 
solus  omnium  fecit  pro  facit  sicuti  editt.  omues.  Sed  multo 
difficillima  eadem  nascitur  quaestio  in  locis  illis  qui  in  codd. 
HPB  lacunosi  sunt,  in  C  uel  77  manu  1  plenius  scripti 
leguntur  non  supra  lineam  uel  in  margine  sed  m.l  iu  con- 


PROLEGOMENA. 


45 


tinua  scriptura  supplementis  exstantibus  eisdem  illis  quae  in 
E  reperiuntur.  Nam  facilius  profecto  est  uocabula  singula 
corrupta  emendare  quam  locum  explere  lacunosum.  Veluti 
IV  30,  41  atrocior  habent  HPBC,  Jiic  atrocior  V^JJ  cum  E, 
sine  dubio  recte  conf.  auctorem  Graecum  in  adnotatione  ad- 
latum.  At  IV  16,  23  habent  E:  qiios  tantopere  timeat,  eos 
necesse  est  ut  qnoqiio  modo  possit  ueneficio  petat.  Quare; 
HPB7I:  quos  tantopere  timeat  eos  necesse  est  quia;  sed  C: 
quos  tantopere  timeat  eos  necesse  est  ut  quoquo  modo  possit 
ueneficio  petat.  Cur?  quia.  Ergo  hoc  supplementum  codd.  E 
non  ex  cod.  nouo  illo  petitum  est  sed  iam  saec.  IX  legebatur. 
Sed  unde  petitum  est?  An  iam  saec.  IX  cod.  aliquis  classis 
E  notus  fuit?  Non:  nam  si  fuisset  et  principium  operis  et 
aliae  lacunae  multo  molestiores  essent  iam  saec.  IX  suppletae. 
An  cod.  C  multo  meliore  et  pleniore  archetypo  usus  est 
quam  reliqui?  Quod  ego  quondam  putaui  cum  plurima  in 
illo  cod.  emendatius  uidissem  legi  quam  in  reliquis  neque 
codd.  reliquos  nossem  nisi  ex  Kayseri  editione.  Nam  im- 
probaui  inconstantiam  eorum  qui  illo  quem  modo  attuli  loco 
et  aliis  permultis  eiusmodi  supplementa  receperunt,  aliis 
reiecerunt.  Quid  enim  differt  IV  54,  68  ab  illo  loco?  ubi  M 
habuit  testibus  HPiTB  niodo  consul  quodam:  C  cum  E  habent 
modo  constd  qiiondam  trihunus.  Nam  si  illic  recte  suppletum 
est,  quidni  idem  factum  sit  hoc  loco?  Editores  illa  cum 
receperint  non  recte  fecerunt  quod  hoc  refutauerunt  supple- 
mentum:  ego  cum  quondam  omnia  eiusmodi  supplementa 
codicis  C  genuina  esse  crediderim,  nunc  eadem  omnia  ut 
supplementa  doctorum  saec.  IX  modo  recte  facta  modo  falsa 
non  alio  loco  habuerim  quam  si  coniecturas  eas  esse  ma- 
gistri  Heirici  aut  Seruati  Lupi  traditum  esset  quos  unum- 
quemque  aemulari  licebit.  Nam  spurium  amplius  illud  sup- 
plementum  IV  16,  23  esse  ut  coniunctio  demonstrat  contra 
usum  scriptoris  posita.  Itaque  III  21,  34  constituere  habuit 
M,  oportet  constituere  habent  bl,  constituere  oportet  Cd:  locum 
lacunosum  esse  ita  ut  plura  uerba  non  unum  tantummodo 
desit  apertum  est.  In  omnibus  eiusmodi  locis  nos  eam 
rationem  sequemur  ut  quo  minor  et  facilior  ad  explendum 
lacuna   fuerit,   eo  magis  ueri  erit   simile  eam  recte  esse  ex- 


46  PROLEGOMENA. 

pletam:  at  magna  supplementa  quae  multorum  sint  uerborum 
plane  iucerta  aut  falsa  iudicabuntur.  Itaque  nos  talia  supple- 
menta  omnia  aut  reiecimus  aut  cum  meliora  non  potuerint 
inueniri  inclinatis  litteris  notauimus:  qualia  sunt  II  25,  39 
ubi  C  inserit  qnodsi  concurrunt,  E:  quodsi  concurrerint,  31,  50 
CE  inserunt  in  qnibns  commodis  fnimiis,  III  8.  15  alind  iniuste, 
15,  2Q  a  natura,  IV  13,  19  seruauit,  28,  39  dicuntur  .  .  .  qnar 
dici  possunt  non  dicnninr,  falso,  ut  iam  Simon  iutellexit, 
29,  40  aut  fieri  aid  non  fieri,  31,  42  est  auditus,  33,  44  a 
similitndine  ant  a,  43,  56  tantummodo  d  cum  C  inseruit  sed 
tracfando.  Haec  igitur  supplcmenta  partim  reieci  ut  falsa, 
alia  reicere  ausus  non  sum  quia  recte  saec.  IX  uel  X  pote- 
rant  quidem  esse  inuenta  et  cod.  nouo  saec.  XII  inuento  con- 
firmata.  Quae  quidem  recepi  ea  notare  legentibus  ita  ut 
dixi  et  uolui  et  debui,  Attameu  quae  in  E  iuueniuutur  noua 
et  saec.  IX  et  X  inaudita  ea  egregia  esse  nemo  qui  totum 
librum  accurate  pertractauerit  non  confitebitur.  Veluti  la- 
cunae  maiores  innumerae  recte  in  E  expletae  sunt:  quae 
supplementa  cum  Halmius  quondam  damuauerit  omnia,  miror 
equidem  quod  non  libri  I  capita  V  in  priucipio  collocata 
item  stulfcissirae  ficta  esse  demonstrauerit.  Porro  ut  pauca 
tantummodo  proferam  exenipla  ubi  editores  falsa  pro  ueris 
posueruut,  egregie  iu  E  emendatur  II  22,  34  materies  ubi  M 
habuit  praeteriss,  III  18,  31  commeditari  ubi  M:  commoditcr 
—  conf.  quod  alio  loco  legitur  praemeditari  —  IV  34, 45  macror 
ubi  M:  unae  for,  22,  31  uirum  rei  p.  amantissimum  ubi  M: 
uirtutis  amantissimum  conf,  8,  12  extr,,  25,  35  appetitio 
alienorum ,  ubi  M:  aliorum:  conf,  40,  52  extr,  ubi  uocabulum 
suus  eodem  niodo  antecedit  et  II  11,  16  extr,  ubi  H  pro 
alieni  habet  alii.  Multis  autem  locis  causa  corruptelae  sat 
aperta  est:  conf.  quae  supra  p.  22seqq.  exposuimus.  Quibus  hoc 
loco  addimus  quod  multis  locis  cum  archetypus  in  compositis 
praepositiones  reliquerit  integras  ueluti  in  inludens  IV  34,  46, 
inlustris  47,  60,  adtinent  HI  12,  21,  M  illis  locis  posuit  in- 
prudens  industriis,  abstinen  . , . ,  ul)i  E  suo  more  illudens  illu- 
stris  attinent,  sicuti  H  IV  22,  31  pro  conmuiatis:  conputatis, 
sicuti  Cic.  de  or,  III  43,  171  pro  illudens  codd.  nonnulli 
habent  impudcns  auctore  Ellendtio.    Nam  diuersorum  scripto- 


PEOLEGOMENA.  47 

rnm  librarios  diuersos  saepennmero  in  eisdem  uocabulis  uno 
atque  eodem  modo  peccasse  nulla  re  magis  cognoscitur  quam 
quod  IV  46,  59  codd.  E  recte  ponunt  palaestra  sicuti  Plaut. 
Rud.  237  emendate  scribitur,  ubi  codd.  CD  paJam  cst  quod 
habuit  illo  loco  cod.  M.  Exemplar  denique  illud  uude  codd.  E 
deducti  suut  egregium  fuisse  uel  ex  minutis  et  leuioribus  qui- 
busdam  apparet:  ueluti  III  20,  34  M  habuit  qnotiescumqne, 
E  rectius  qnotiens  cnmqiie  quod  codicem  b  rectissime  tamquam 
duo  uerba  distinguere  cognositur  ex  Mon.  Ancyr.  IV  28. 

Neque  uero  ea  quae  recte  omittuntur  in  codd.  E  minoris 
aestimanda  sunt  in  recensione  operis  quam  ea  quae  habentur. 
Nam  cod.  M  multis  glossis  et  interpretamentis  onustum  fuisse 
quorum  multa  pro  genuinis  iu  apographa  illata  sunt  mani- 
festura  est.  Veluti  in  cod.  H  haec  exstant  glossemata  quae 
in  reliquis  non  inueniautur:  I  6,  10  turpi,  12,  22  uel  diflferent, 
II  16,  24  defensori,  30,  49  ut  positum  pro  quo,  IV  24,  34 
pro  a,  III  15,  26  risum,  22,  37  ordine  genere,  IV  3,  5  nomina 
uolumina,  39,  51  ignotos  suos,  3,  5  testimoniorum  tuorum, 
10,  14  attenuato  ergo,  et  eadem,  28,  38  et  domesticos,  17,  24 
non  «ifirmatur,  22,  30  genus  superioris,  34,  45  ea  igitur  pro 
cam  iiur,  40,  52  proprns  meritis  alia.  At  III  22,  37  ^ut 
facilius  meminisse  ualeamus'  solus  seruauit  H,  reliqui  pro 
ualeamus  habent  possimus:  utrum  genuinum  utrum  glossema 
haud  difficile  erit  ad  diiudicandum  cum  I  2,  3  meliores  codd. 
habeant:  \\t  aliquorum  similes  iu  dicendo  ualeamus  esse',  ubi 
codd.  deteriores  et  editt.  tritius  illud  et  facilius  supponunt 
uelimus.  Aliis  autem  loeis  et  corruptis  et  integris  iam  in 
cod.  M  archetypo  glossemata  aut  expulerant  scripturas  ue- 
tustas  aut  auxerant.  Veluti  II  13,  20  ille  habuit  paciscuntur 
pro  pagunt,  recte  uero  omittuntur  in  E  glossemata  quae  in 
M  testibus  HP  aliis  his  locis  legebantur  II  22,  34  ad  quod 
id  maleficium,  III  10,  18  Et  reliqua  quoniam,  12,  22  audito- 
rem  qiiidem  uarietas  quod  non  glossema  sed  mendum  est 
h*brarii  oscitantis,  15,  27  pro  celeri,  16,  28  uos  ob  illud  pla- 
cere  ex  placeat  corruptum  additum  conf.  p.  24;  in  loco  lacu- 
noso  ■  IV  28,  39  in  M  additum  erat  sapiens ,  37,  50  inde 
negationis  nomine,  21,  29  E  recte  omittit  glossam  mcretricem 
in  M  ad  Ouriam  additam,   25,  34  statim,   quod   in   M  super 


48  PROLEGOMENA. 

facere  scriptum  fuisse   demonstrant  apograpba,  47,  60  qiialis 
cuaderet 

Difficillima  autem  quaestio  nunc  oboritur  de  praeposi- 
tionibus  in  utraque  recensione  codd.  et  in  singulis  utriusque 
recensionis  codd.  aut  additis  aut  detractis  aut  inter  se  com- 
mutatis.  Veluti  in  uno  cod.  H  si  obseruaueris  quot  locis 
praepositiones  aut  omissae  aut  commutatae  sint,  non  mira- 
beris  banc  quaestionem  multo  omnium  dici  difficillimam:  is 
codex  babet  uitiose  III  5,  8  locarit  pro  conlocarit,  IV  1,  1 
scripsimns  pro  conscripsimus ,  III  12,  22  adfirmant  pro  con- 
frmant,  II  16,  24  defertur  pro  confertur,  IV  17,  24  discessit 
pro  recessit.  Eadem  quae  H  iam  cod.  M  librarius  commiserat 
uitia  qui  babnerit  II  1,  1  pro  conscriberemus:  scriheremus,  IV 
28,  38  pro  commiserationis:  miserationis,  51,  64  pro  corrogaret: 
rogaret,  II  24,  38  pro  confirmatio:  adfirmatio,  IV  8,  12  pro 
excogitare:  cogitare,  III  11,  20  pro  adauget:  auget:  eadem  libra- 
rius  uel  recensor  cod.  E,  qui  bis  IV  20,  28.  38,  50  in  prae- 
positione  post  inesse  deleta  datiuum  restituit,  IV  25,  34  pro 
conscensum  scribit  ascensum,  II  24,  37  pro  conflictantur: 
afflictantur,  pro  adtulisti  bis  inttdisti  IV  13,  19.  28,  38,  pro 
adferre  bis  proferre  II  8,  12  IV  6,  9,  pro  referri:  conferri 
III  3,  4,  pro  deductus:  inductus  11  25,  39,  pro  remaneat:  per- 
maneat  III  2,  2,  pro  discernitur:  secernitur  2,  3:  idem  uitium 
iam  commisit  librarius  archetypi  omnium,  siquidem  Lambinus 
n  13,  20  recte  restituit  pro  proferenms:  conferemus.  Tamen 
cum  perraro  factum  sit  ut  codd.  E  praepositionem  omittant, 
saepissime  in  M  recte  omissam  addiderunt  quo  magis  enun- 
tiatum  a  quouis  facile  intellegatur.  Nam  quod  III  24,  40  E 
habent  hortari,  cum  M  habuerit  adhortari,  id  recte  ex  aucto- 
ritate  codicis  illius  integri  scriptum  esse  cum  ipsa  illa  con- 
suetudine  codd.  E  adductus  censeo  tum  ideo,  quod  hortari 
inueuitur  II  19,  28,  adhortari  nusquam.  Nimirum  auctorera 
recensionis  E  consuesse  uerba  praepositionibus  additis  augere 
non  minuere  detractis  multis  locis  apparet  ueluti  pro  mittat 
bis  posuit  emittat  IV  47,  60.  53,  66,  pro  cepi  bis  accepi 
23,  33.  27,  37,  pro  uenit:  ohucnit  23,  33,  pro  uenerit:  deue- 
nerit  II  15,  22,  pro  esse:  inesse  III  15,  26,  pro  midtos:  pcr- 
multos  IV  16,  23,  pro  sequaniir:  persequemur  I  9, 15,  pro  pjctere: 


PROLEGOMENA.  49 

repetere  11  13,  19,  pro  nertemur:  reuerteniur  III  7,  14,  pro 
fugisse:  ejfugisse  11  4,  6.  Tum  praepositiones  falso  addidit 
his  locis:  IV  19,  2&  ab  altero,  I  6,  10  a  fabula,  IV  31,  42 
aut  in  —  aut  in,  44,  57  per  —  et  per,  IV  9,  13  in  omnibus 
rebus,  I  7,  11  in  exordienda  eausa,  III  16,  29  in  locis  certis, 
—  11,1  in  negotiis  sciens  omitto  —  II  13,  20  de  iure, 
IV  56,  69  de  nobis  uou  diffidimus,  aliis  locis  commutauit  ueluti 
II  19,  29  ubi  pro  cum  causa  posuit  barbare  de  causa,  IV  40, 
52  pro  de  partibus:  in  partibns.  Sed  omnes  eiusmodi  loci  hac 
de  causa  tam  difficiles  sunt,  quod  nonnullis  locis  rectissime 
E  praepositiones  addidit  in  M  omissas  ueluti  IV  32,  44  E 
recte  uirtute  jpro.  uestra,  M:  uirtute  ^iestra:  item  illi  recte  IV 
22,  30  in  uerbis,  III  23,  38  (couf.  24,  40)  in  imaginibus,  II  4,  7 
ex  altera  parte,  quibus  locis  omnibus  ex  sententiae  ratione 
et  consuetudine  dicendi  litem  codicum  discrepantia  motam 
tollemus.  Eadem  usi  ratione  III  11,  20  ubi  HBC  habent 
nostro  commodo,  PilE  p-o  nostro  commodo  malumus  nos  sta- 
tuere  in  his  codd.  pro  falso  adiectum  quam  iu  illis  omissum 
quia  praepositio  ne  23,  39  quidem  iu  eadem  locutione  in- 
uenitur  apposita.  Ad  codd.  E  sequemur  IV  26,  36  qui  habent 
innuisset  ubi  M  annuisset  ea  de  causa,  quod  in  M  scribi  solet 
adnominatio,  non  annominatio  similia  nec  d  litteram  in  illo 
uocabulo  ne  unum  quidem  apographorum  seruauit. 

Qua  libidine  in  praepositionibus  addendis  usus  est  re- 
censor  codd.  E  eadem  usus  est  in  adiectione  coniunctionum: 
quibus  passim  inlatis  librum  et  concinniorem  et  magis  ac- 
ceptum  fieri  uoluit  legentibus.  Itaque  interpolauit  IV  36,  48 
atqu£  istud  desinite,  5,  7  ceterisgwe,  44,  57  itaque,  II  2,  2  et 
quales,  30,  47  et  memoriae,  III  3,  5  et  his  rebus,  5,  9  et  uel, 
6,  10  corporis  et  animi,  11,  19  et  quia,  IV  6,  9  et  aceruos, 
et  eorum,  36,  48  et  priuatas,  44,  56  et  in  hoc  libro,  47,  60 
et  in  amico,  II  11,  16  et  recte  et  lege .  .  .  et  natura  alibi. 
Multis  locis  perdifficile  ea  re  fuit  iudicium,  quod  facile  intel- 
legitur  eiusmodi  uocabulum  saepenumero  et  ob  incuriam 
librarii  excidere  potuisse  et  ob  correctoris  libidinem  adici. 
Saepissime  uero  in  E  et  adiecta,  raro  detracta  inuenitur 
sequente  ex  praepositione  quae  eadem  fere  nota  in  libris 
ueteribus  indicari  solita  sit:  quod  idem  in  M  accidit  nonuuui- 

Acl  Hereunium  libri  IV,  ed.  Marx.  4 


50  PROLEGOMENA. 

quam.  Veluti  in  ultimo  libri  IV  uerbo  exercitationis  E  po- 
nunt  et  exercitatione ^  similiter  codd.  fluctuant  I  11,  18  et  ex 
eo,  II  11,  16  et  expedite,  19,  30  et  exornatione,  4,  7  et  ex- 
auditus,  III  9,  17  et  exordiri,  20,  33  et  ex  omnibus,  22,  30 
et  exitus,  IV  3,  6  et  49,  62  et  exempla,  47,  60  et  expectatus, 
55,  68  et  ex  aliis.  Praeterea  causa  talium  iuterpolationum 
fuit  uerborum  corruptio  ueluti  cum  E  I  15,  25  pro  conferens: 
confert,  IV  49,  G2  pro  iactans:  iactat,  pro  retentans:  retentat 
poneret,  idem  aliis  locis  fieri  nou  potuit  sine  interpolatione: 
quare  IV  13,  18  pro  distinguens:  et . .  .  distinguit,  35,  47  pro 
separatim:  separat  et  sicuti  cod,  H  librarius  32,  43  cum  pro 
circumscribens  posuisset  circiimscribit  locum  non  potuit  uon 
interpolare.  Tum  alias  eiusmodi  particulas  inseruit  E  nunc 
de  suo,  nunc  mutilorum  auctoritatem  secutus  ueluti  inter- 
polati  sunt  hi  loci  I  6,  10  aut  ab  .  .  .  aut  dubitatione,  II  10, 
14  lege  aut,  III  14,  24  tum  uocum,  IV  43,  55  Quare  haec, 
44,  57  Quare  hi,  III  6,  11  In  huiusmodi  igitur,  IV  2,  2  Quid 
igitur,  34,  45  Ea  igitur,  II  24,  38  sin  autem  est,  IV  4,  6  sin 
autem  istud,  42,  54  Ea  autem,  47,  60  dicitur  autem,  II  18, 
27  difficillimum  u£ro,  IV  3,  6  cum  tiero,  I  17,  27.  1,  1  sed 
si,  14,  24  sed  assumpta,  II  1,  1  sed  paruam  partem,  IV  5,  7 
sed  aliud  alium,  I  11,  18  cum  fratrem,  36,  26  cum  confiteatur, 
II  27,  43  cum  de  musica,  III  23,  38  cum  nos,  IV  36,  48  cum 
aliquo,  47,  60  cum  dicitur,  Hic  quoniam  I  11,  18,  aut  si  II 
29,  46  bis,  IV  42,  54  si  cum  res,  40,  52  interest:  quod. 
Porro  pronomina  ab  E  addita  sunt  his  locis:  IV  52,  65 
interficere  me,  I  9,  16  soli  nos,  14,  24  sihi  ignosci  —  quae 
pronomina  adiecta  ab  E  accusatiui  cum  infinitiuo  constructio- 
nem  reddunt  legitimam,  alias  tractabo  —  IV  8,  12  maiores 
nostri,  51,  64  frater  meus,  III  12,  22  animum  eius,  22,  35 
cotidianas  eas,  II  9,  13  contra  id  quod,  25,  39  dicit  id  quod, 
29,  46  est  id  quod,  IV  1,  2  egeat  id  ipsum,  47,  60  facere 
eum,  11  26,  41  ex  eo  quod  ait,  IV  4,  7  ipse  scribet  artificiose, 
19,  2Q  tibi  ipsi,  15,  21  solus  es.  Deinde  uerbum  substan- 
tiuum  in  M  omissum  adiecit  E  his  locis  II  18,  27  difficile 
est,  IV  10,  15  fugienda  est,  44,  57  uituperandus  est,  46,  59 
dictum  est,  47,  60  ornatus  sit,  24,  33  ueritus  es.  Denique  in 
codd.  E   alia  uocabula   inueniuntur   addita   his   locis:   II  3,  5 


PROLEGOMENA.  51 

In  quo  primum,  15,  22'Jm  qita  primum,  30,47  In  qua  cu- 
randum,  14,22  His  locis ,  IV  40,53  in  unum  locim,  2,4  ab 
ea  parte,  III  10,  17  translationibus  partium,  II  16,  24  con- 
taminabit  personam,  2,  3  expedisse  reo,  31,  50  nostris  proxi- 
mis  —  quae  nos  cum  satis  diligenter  collecta  sint  in  ISimonis 
libello  die  Handschriften  der  Rhetorik  ad  Her.  Schweinfurt 
1864  hic  congerere  nolumus  omnia.  Sed  in  eiusmodi  uoca- 
bulis  ab  E  additis  quae  tam  facile  in  M  satis  inerter  scripto 
potuerint  perire  quam  ab  E  recensiouis  auctore  nimium  cu- 
cioso  adici  summa  cautione  opus  ac  diligentia  ne  quid  recte 
traditum  contemuamus  aut  abiciamus  ueluti  aut  uocabulum 
quod  in  M  fuerit  a  ante  a  litteram  facillime  excidisse  mani- 
festum  est.  Immo  si  causa  aliqua  probabilis  potuerit  adferri 
quare  exciderit  in  M  neque  in  codd.  saec.  IX  uel  X  inuentum 
erit  additum,  nos  nostro  iure  eiusmodi  uocabula  seruabimus. 
Veluti  IV  52,  65  M  habuit:  Ille  cum  magno  spiritu  uerha 
inquit  ne  plane  uictus  essem,  ubi  cod.  Turicensis  T  Orellii  t 
Kayseri  pro  uerba  posuit  elegantissime  uerebar  ab  omnibus 
editt.  probatum.  Quo  loco  cum  E  praebeat  uerha  metueba  et 
facile  intellegatur  quomodo  librarii  cod.  M  oculus  ab  altera 
b  ad  alteram  aberrauerit  neque  uerbi  facere  ellipsis  inaudita 
sit  in  litteris  Latinis,  ego  malui  seruare  lectionem  in  E  tradi- 
tam  quam  librarii  Turicensis  probare  coniecturam.  Nunc 
quoniam  ex  eis  quae  disserui  exemphsque  allatis  explanaui 
quae  ratio  sit  codicum  satis  dilucide  intellegi  potest,  quae 
fata  fuerint  librorum  ad  Her.  integrorum  et  expletorum  inde 
a  saec.  XII  accuratius  exponam. 

Atque   peruulgatissimum    fuisse    librum    ad   Her.    denuo  ^" /i^*'^ ,  ^'.'" 

^  r  o  exjileti     et     lu- 

inuentum  et  fere  ubique  gentium  usurpatum  a  rhetoricae  *^s"- 
studiosis  inde  a  saec.  XII  usque  ad  XIV  docet  exemplarium 
quae  adhuc  exstant  multitudo  incredibilis  illo  tempore  scrip- 
torum.  In  quibus  quod  semper  fere  priore  loco  inueniuntur 
libri  de  inu.,  posteriore  ad  Her.,  id  potest  quidem  factum 
esse  ad  similitudinem  archetypi  deperditi  integrorum:  casu 
ideo  factum  esse  non  potest,  quod  eodem  ordine  iam  inde  a 
saec.  XII  illi  dicuntur  nonnumquam  rhetorica  prima,  hi 
rhetorica  secunda  ueluti  in  cod.  Vossiauo  uo  103  saec.  XH 
uel  XIII  de  quo  uide   supra  p.  37  libris  de  inu.  praepositus 

4* 


52  PROLEGOMENA. 

est   titulus    fol.    1  r.    Incipit  prima  ^rethorica    libris    ad    Her. 

a 

fol.  52  u.:  Incipit  retliorica  .II.  ad  Herennium,  porro  in  ca- 
talogo  saec.  XIII  apud  GBeckerum  catalog.  bibliotliec.  antiqu. 
p.  284,  279  memoratur  Prima  retJiorica  Tullii  287  secimda 
288.  290  utraqiie  rethorica  nec  alio  modo  explicandum  quod 
p.  187,  100  legitur  Cicero  In  rethorica  i.  e.  I  rethorica.  Doce- 
batur  enim  saec.  XII  libros  de  inu.  Ciceroni  puero  esse 
elapsos,  libros  ad  Her.  'ad  illorum  correctionem'  postea  esse 
conscriptos  qua  de  re  conf.  scholion  illud  Bambergense  supra 
p.  8  exscriptum.  Itaque  cum  extrema  libri  II  de  inu.  essent 
uerba  illa  quae  restant  in  reliqids  dicetmis  nihil  rectius  esse 
uidebatur  aut  magis  consentaneum  quam  rhetoricam  Cicero- 
nis  et  ponere  et  appellare  primam,  libros  ad  Her.  secundam. 
Quare  cum  in  codd.  illius  aeui  plurirais  Tullii  rhetoricae 
illae  duae  coniunctae  inuenirentur,  plerosque  litteratores  illius 
aeui  coniuncte  scripta  illa  tractasse  probabiliter  statuemus 
ita  ut  qui  utramuis  recte  norint  ambas  nouerint  nostra  qui- 
dem  sententia.  Brunettus  Latinius  Florentinus  Dantis  poetae 
amicus  de  quo  conf.  interpretes  ad  infern.  XV  30  libri  prio- 
ris  de  inu.  partem  uertit  in  linguam  uernaculam  siue  uulga- 
rem:  conf.  Tiraboschius  storia  di  letteratura  Ital.  edit.  Modeu. 
1787  IV  p.  483:  quod  uero  Schueckius  annal.  philolog.  et 
paedag.  XCII  1865  p.  282  GVoigtius  die  Wiederbelebung 
e.  q.  s.  P  p.  38  tradunt  libri  IV  ad  Her.  partem  a  Latinio 
esse  translatam  in  linguam  Florentinorum,  id  falsum  esse 
uidi  ex  TSundbyi  libro  Brunetto  Latiuos  levnet  og  skrifter 
Kjoebenhavn  1869  p.  195.  Quam  trauslationem  medio  saec. 
XIII  factam  esse  aut  a  Guidotto  Bononiensi  aut  a  Bonio 
Giambonio  demonstrant  ABartolius  storia  della  letteratura 
Italiana  III  1880  p.  121  seqq.  AGasparyus  Geschichte  der 
ital.  Litteratur  I  1885  p.  186.  Multo  maioris  momenti  ad 
nostram  rem  quam  illam  de  auctore  discernere  litem  illud 
erit  quod  translationi  nomen  fuisse  traditur  rettorica  nuoiia 
di  Tullio  quem  titulum  saecc.  XIV  XV  XVI  usitatissimum 
antea  non  inueni  usitatum.  Nam  qui  in  cod.  Corbeiensis 
de  quo  supra  p.  15  egimus  fol.  87  u.  inuenitur  scriptus  titu- 
h;s  Rethorica  tidlii  Noua:  uetiis,  eum  saec.  XIII  non  esse 
uetustiorem  ex  litterarum  forma  nunc  statuerim.     Neque  ex 


PROLEGOMENA.  53 

uetere  illo  cod.  deperdito  uidetur  esse  desumptus  neque  ad 
libros  ad  Her.  tamquam  recentes  et  nouos  ut  qui  deuuo 
saec.  XII  inuenti  sint  pertinere  eum  uunc  crediderim  sed  a 
doctis  saec.  XIII  ineunte  eum  excogitatum  esse  probabile 
est  qui  primam  rhetoricam  ueterem,  secundam  noiiam  appel- 
lari  elegantius  arbitrarentur.  Utramque  rhetoricam  nouit 
etiam  Dantes  poeta  qui  in  libro  de  monarchia  11  cap.  5 
p.  51,  11  edit.  Witte  scribit:  'Propter  quod  bene  Tullias  in 
prima  rhetorica:  Semper,  inquit,  ad  utilitatem  reipublicae 
leges  interpretandae  sunt':  conf.  de  inu.  I  38,  68.  Et  iu  epi- 
stola  ad  Cangrandem  cap.  XIX:  Tropter  primam  partem 
notandum,  quod  ad  bene  exordiendum  tria  requiruntur,  ut 
dicit  Tullius  iu  noua  rhetorica,  scilicet  ut  beneuolum  et 
attentum  et  docilem  reddat  aliquis  auditorem:  et  hoc  maxime 
in  admirabili  genere  causae,  ut  ipsemet  Tullius  dicit':  conf. 
de  inu.  I  15,  20.  21.  Sed  iu  titulo  operis  errauit  poeta. 
Neque  enim  prima  rhetorica  noua  appellatur  sed  secunda, 
i.  e.  rhetorica  ad  Her.:  quo  errore  sese  utramque  bene  nosse 
satis  dikicide  siguificauit.  Neque  uero  soli  Italici  librum 
perutilem  in  linguam  uemaculam  uertere  conati  sunt  sed 
etiam  Byzantini  eum  suum  uolebant  lieri  eodem  fere  tempore 
Graece  uersum.  Quos  inprimis  delectauit  artis  mnemonicae 
monumentum  egregium  et  singulare  quod  in  libro  III  ad 
Her.  seruatum  est  cuius  simile  neque  litterae  Latinae  ueque 
Graecae  omuino  praeterea  poterant  suppeditare.  Quare  By- 
zantiuus  aliquis  siue  is  Maximus  Planudes  siue  Thomas 
Gazes  siue  alius  quis  fuit  libri  III  partem  illam  quae  est 
de  memoria  inde  a  cap.  16  usque  ad  exitum  libri  in  Grae- 
cum  sermonem  transtulit:  conf.  CKrumbacherus  Geschichte 
der  byzant.  Litteratur  1891  p.  250  Paulyi  Realencyclop.  s,  u. 
Planudes.  Nihil  uero  peruersius  factum  est,  quam  quod 
Graeca  illa  uersione  editores  usi  sunt  ad  Latini  auctoris 
uerba  corrigenda  aut  emendanda.  Nam  usus  est  Graecus 
ille  codice  classis  E  nostris  non  meliore:  quae  non  intellexit, 
ea  ex  sua  sententia  constituit  aut  parum  religiose  mutauit. 
Veluti  pro  aedibus  paganorum  posuit  ^cafiov  16,  29,  19,  32 
tricenum  coufudit  cum  trinum  quod  ineptissime  editt.  resti- 
tuerunt  nonnulli,  denique  uerba  20,  33  medico  testiculos  arie- 


54  PEOLEGOMENA. 

tinos  tenentem  satis  acute  quandoquidem  testiculi  Latinum 
quidem  possunt  testium  commonefacere,  Graecum  tav  ^kq- 
tvQcov  non  possunt  iu  liaec  transformauit:  xal  iatQov  tLva 
MaQttov  7taQa6t^6o^ev  ovto  zaXov^Evov.  Praeterea  habuit 
exemjjlar  classis  E  eodem  modo  corruptum  quo  illa  sunt  quae 
nos  adhibuimus.  Veluti  21,  34  priore  loco  legit  domi  ultionem, 
uertit  Bv  do^c)  ixdixiqatv,  altero  dottiu  idtionem,  uertit  do^ov 
iicdtxr]6tv,  22 ,  35  codd.  M  liabent  inusitatum  magnum  incre- 
dihile  ridicidum,  codd.  E:  inauditum  magnum  incredihile  peri- 
culosum,  Graecus  ille:  avr^xov6tov,  ^sya,  ant%^avov,  atvdv- 
vadss,  yeXolov  unde  apparet  qualis  eius  cod.  fuerit.  Sed 
cum  uersio  illa  Graeca  non  ob  Latiui  scriptoris  emendationem 
sed  propter  se  ipsam  digna  sit  quae  legatur  nec  editiones 
omnibus  facile  praesto  sint  ego  totam  adsumptis  CF  de  Mattbaeii 
libro  cui  inscribitur  JBreuis  historia  animalium  e.  q.  s.  Mosquae 
1811  edito  p.  205seqq.  Angeli  Maii  editione  ex  libro  il/. 
Tidlii  Ciceronis  sex  orationum  partes  ineditae  e.  q.  s.  inscripto 
Mediolani  1817  edito  p.  210seqq.  et  PhCHessii  ex  libro  M. 
T.  Ciceronis  Cato  Somnium  Laelius  . .  .  ex  Graecis  interpreta- 
tionihus  Halis  1833  edito  p.  191  seqq,  hoc  loco  propouam: 

MaQJCov  TovXXtov  KtxsQcavog 

(iv}](jtris  t£%viKris. 

28  XVI.  TleQi  xifiq  fivijjiti^g  noTSQOV  eiEi  xi  xi%v)]g  rs  %c<i  rQt^TJg, 

5)  t6  nuv  KUT^g  Ijc  cpvaeag  nQoetGt,  KcaQog  ereQog  TtQOGriKcov  elitetv 
OQiG&rjGerat.  Nvv  5'  aCTteQsi  avve6rS>rog  %ai  itaatv  ofioXoyov^ievov, 
TtoXv  XI  KQaxog  iv  avxf]  xe%vr]v  xe  nai  StdaaKaXtav  KeKrfja&ai, 
ovxco  TtSQi  avxTjg  s%  x5)v  svovxcov  Ae^Oftsv.  Texvinr}v  fisv  yaQ  eivat 
xr]v  fivi^(irjv,  etTteQ  xt  xcbv  aXlcov,  cprid-ri(iev  eyntaXat  xa  ovxa  cpQO- 
vrjaavxeg'  oircog  8'  caiqd^rjfiev,  STttdst^oiJiSv  naXag  sv  %atQcp'  xavvv 
d'  sK%X^]Qcoxeov  Tjfjitv  xov  ini  xi]g  naQovar]g  %QStag  aKonov  Kai  rtg 
'T]  rSfvtKr]  fivrjfir]  Xsmeov.  JtnXf]  xoCvvv  r]  li.vrjfir]  cpvatKi]  xe  %ai 
xe%vtii)].  Kai  cpvatKr]  fiev  iaxtv,  r]rtg  xaig  rinersQatg  svtdQvrat 
il^v^atg,  avyysvvcofisvr]  xrj  Siavoia'  reyyt%r]  ds  iartv,  i)v  siaaycoyr] 
xtg  avfi^s^atot  %ai  Xoyog  8t8aanaXiag.  'AXX'  onsQ  xav  xotg  Xotnotg 
rrig  dtSaaKaXiag  nQczyfiaatv,  av  r]  aya&6r}]g  fufistrat  noXXchtg  dtda- 
axaXiav,  r)  xe%vr]  naQaysvofisvr]  notst,  xa  cpvast  %OQr]yovfisva  avfi- 
^si^atovaa  Kai  av^ovaa,  xovxo  nav  Twde  To5  nQayfiart  ytvofisvov 
dstKvvrat,   arg  ovk  ea&'  oncog   avfilSr^asrat   xavrr]  xrj  xe%vtKr]  fivrifh^ 


PROLEGOMENA.  55 

•}j  cpvGiKTi^  sl  KCiC  xivi  x&v  avd^QcoTtcav  i^r]Qr)^ievri  do&sit]'  inl  noXv  29 
yaQ  avrt]  rrjv  X7]g  q)vOecog  ^ivrjfioGvviqv  aviyei  ymI  Ttlarvvei  Xoycp 
SidacyTiaXiag.  "Od^ev  zal  rj  cpvGCKi]  ^vq^r]  rT]  didaGxaXia  Gv(.i^e^aici)- 
T£a,  ag  av  si'rj  ■Jtavrcog  e^rjQrjfievr]'  nal  av&tg  rfj  xf]  diSaGKaXici 
ScSofievr]  7rQoaXr,Ttrea  %al  tj  evcpvta.  OvSs  yccQ  sv  xavxr]  fiaXXov  7) 
eXarrov  7)  ralg  sreQaig  rsyycdg  Gvfi^aivsi^  svcpvTcc  fisv  ri]v  SiSaGna- 
kiavy  SiSaGYMXici  Se  rr]v  cpvGiv  eTiXcifiTteiv.  Kazeivocg  ovv  ndvrcog^ 
0"  <pv6ei  iiv)]fiovevriy.ol  rvyyavovoiv  ovreg,  ojcpeXtfiog  6  naQcov  aycov 
sGrat^  6  avrbg  fier  oXiyov  svvor]6ai  SvvqGr].  Ei  Ss  rivsg  x&v 
't]fisxsQcov  xrj  Gcp&v  svcpvia  d^aQQOvvxeg  y.ai  xavxr]  yQorfisvot  ov 
nQoGSsoivxo  xcov  r]Sr]  Qr^&r^GofjLevnv,  Xoyov  av  anoSoir]fisv  Sinatov, 
xb  fisv  nQOVQyov  xotg  svcpvsGxsQOtg  ^  xoig  S  r]xxov  svcpvtag  syovGt 
^or^&eiv  aiQOVfievovg  xavxi  nQayfiarsvsG&ai.  UsQi  xrjg  xey^vi,y.,f]g 
xoivvv  fivr]fir]g  einojfiev  evxev&ev  aQ^ccfievoi.  'H  xeyvmr]  xoivvv 
fivT^fir]  GvviGxaxai  sk  xoncov  re  aai  SLKOvoiv.  Tonovg  Se  nQOGayo- 
Qevofiev^  oirivsg  ^Qaysoyg,  rsXsioig,  Sficpavobg  1)  cpvGsi  r]  yeiQi  tete- 
XeGfievoi  eiGiv^  cog  av  QccSicog  avxohg  cpvGiY.)]  fivi]firj  GvXXa^siv  xai 
nsQtnXs^ai,  Svvrj&sirjfisv  ^^  oiov  /3a)ju.dv,  sniGxvXov,  ycoviav  nai  oGa 
aXXa  xovrotg  siGiv  ofioia.  Elxovag  Ss  Xsyofisv  fioQcpag  xivag  yvco- 
Qifiovg  nai  etScoXa  exeivov  xov  nQayfiaxogy  ov  fivr^G&Jivai,  ^ovXo- 
fis&ay  cog  "nnov,  Xeoina^  asrbv  Kai  ra  ouotor,  div  av  ovv  s&eXafiev 
f.ivr]fir]v  eyeiv,  xa  stSoiXa  avr&v  iv  ronotg  xtGi  ^s^aiotg^  cog  stQy]- 
xat,  6vGKr]vovv  nai  ivtSQvstv  ocpsiXofisv.  ^AXXa  vvv  r]8r]^  Kai  bnoiovg  30 
xivag  xonovg  svQiGKStv  KCii  oncog  rovrovg  ^r]rstv  Kai  av&tg  onag  iv 
xotg  si)QS&stGt  xonotg  xag  eiKOvag  syKa&iGxav  Set,  vnoSsi^OfiSv. 

XVII.  "SlGnsQ  xoivvv  oi  yQafifiara  eiSoxeg  Kai  xa  Xsyofieva 
yQDCcpetv  Kai  xa  yQacpofisva  avaytvcoGy.stv  Svvavxai '  ovxoo  y.ai  ot 
oGa  av  xig  sinot  nXsiGra  fisfia&rjKoreg,  cc  efia&ov,  iv  ronotg  Gvv- 
tSQvetv  Svvavrat  Kai  i^  iKsivcov  fivr]fiovsvrtKobg  nQOcpsQStv.  Oi  fisv 
yciQ  ronoi  Kr]Qiotg  Kcii  y&Qratg  bfiotoraroi  siGiv'  ai  Ss  etKOvsg  rotg 
yQafifiaGtv'  1)  Ss  rcov  sIkovcov  xat,tg  xs  y.ai  KaO^iSQvGtg  cog  ficcXt6xa 
xr]  yQacpf]'  ij  Ss  nQocpOQcc  xfj  avayvco6st.  /ist  yovv^  av  ^ovXcofxsQ-cc 
noXX&v  fivr]fjiovsvstv,  Kai  noXXovg  xonovg  rjfitv  avxoig  GvGKSvd^etv, 
arg  av  in  avx&v  xSrv  noXXcbv  x6no3v  noXXag  iyy.a&tSQvstv  stKovag 
oioi  xs  wfisv.  "Exi  vofii^Ofiev  Setv  Kaxa  xcc£,tv  eyetv  xovxovg  xovg 
xonovg,  tva  fir]noxs  Tf/g  xa^scog  iKnsGojfisv  ^vyyv&svxsg ,  dXXd  xdg 
etKovccg,  o&ev  ovv  r]fdv  dQS6KSt,  "fx&LV  aKQcov  syovxsg  snofisvag,  Sv- 
vr]6(6fis&a  xd  naQansficp^svxa  xotg  ronotg  ^Xenstv  xe  Kai  dvaXeye- 
6&at  Kai  nQOtpeQStv  dvafiaQxrjXcog. 

XVIII.  '^g  yaQ  dv  iv  xd'S,et  6xdvrag  yvwQifiovg  xtvdg  tSoj- 
fiev,  ovSev  Stoi6st  r]fitv,  «90'  oxov  Sr)  xtvog  dv  id-sXotfisv,  x&v 
ccKQcov  7)  Kai  dn  avxov  xov  fis6ov  Xeyetv  dQyofievotg  xd  iyeivoov 
ovofiaxa'  ovroj  Sr]  Kai  r&v  ronoov  xd'^et  Ka&tSQVfisvow,  dv  iy,  xov 
S6E,avxog  fiSQOvg  xdg  6v6KSva6&si6ag  siKOvag  dvaXsycofis&a,  ndv&  d 
xotg  x6noig  ivs&)]Kafisv  sinstv  Svvr]66fie&a.    "O&ev  dQe6Ket  Kai  Kaxd  31 


56  PROLEGOMENA. 

td^tv  6vGKevd^£cv  rovg  tOTrovg,  nal  roTtovg,  ovg  ccv  Xk^(o^ev,  iica- 
oircog  6vXXoYi^£6&cii  detv.  Kal  yccQ  cd  ^iev  £tJtoi/£g,  coGneq  6rj  z«t 
rd  yQdfi^arci,  iE,aXeicpovrc(t  firj  '/Qaiievoig  7](.uv'  ot  8e  roTtoi  y.a9d- 
TtEQ  KtiQbg  6(peiXov6iv  vnoXeineGx^cd.  Kal  l'vc(  ^iv]  rvyov  doid^fia 
rcov  roTtcov  aTtamj&eirjaev,  ne^Ttzov  eKC(6rov  aQe^y.ei  6r]i.ieiov6&ai, 
olov  iv  Tc5  Tti^Ttru)  roTtco  %elQC(  yQv6fiv  6vvri&evatj  %at  ev  tc5 
deadrco  tlvcc  yvcoo^fiov,  co  eTtt&erov  l'6rca  y.c(&  V7t69e6tv  /dey.driog, 
y.al  o6a  rcbv  ofxoicov  el6i'  %al  ovrco  odSiov  e6rc(t  ofiOLa  6}]i.ieia  iv 
eKd6ra  TtifiTtru)  roTtco  6vvtdQveiv. 

XIX.  "Ert  TtQO^cpOQCoreoov  i6nv  iv  %(OQCi  iQrjfico  rj  7tXr]&ov6r] 
6v6'jievd^eiv  rohg  TOTToug,  diort  1)  ^vveyrjg  r&v  dvQ-QcoTtcov  TtdQodog 
evo'yXei  '/.al  rd  rav  ei^AOvcov  iE^c^^Q^evet  6r]f.iei(0(iarc(.  eQ)]fiia  de  dv.e- 
Quia  rd  rcbv  eldcoXcov  6vvrr]Qet  6'/r]f.ic(rc(.  ^Eitl  rovrotg  dvofioiovg 
6'/rific(rt  re  y.at  (pv6ei  roTtovg  evQereov  e6riv,  cog  dv  evrd-Krcog  int- 
(paive6d-aL  Svvaivro.  Kal  yaQ  dv  noXXd  rLg  dLcc/aiQrifiara  e'/y  Xa^cov., 
raQay9i]6erca  rr]  r&v  rojtcov  6fiot6rr]rt  'Kcd  e7tiXi]6erat,  ort  icp 
e-jid6r(o  roTTO)  ^vve&rj^Kev.  'AXXd  6r]  '/mi  fieye&ovg  r^rrov  e'/ovrog  '/.at 
fierQiovg  roTtovg  e'/eiv  dei.  01  yaQ  vneQ  rb  deov  7tXc(retg  '/.Xovet6&ai 
rdg   ei'/.6vag  7totov6L,   '/.at   oi  Xic(v   av   6revol  ov  dv-va^&c^t  8oy.ov6t 

32  TtoXXdnig  rrjv  rcov  eiy.ovcov  deE^c^^d^at  ^vvQ^e^Lv.  "Ert  ovre  Xiav  i'/,- 
XdfiTtQovg  ovO"'  v7CEQ^aXX6vrcog  6Koretvovg  ro^tovg  e''/etv  det,  tva  firj 
7)  rf]  6y.0T(o6EL  dcpavi^covrat  al  ELy.ovEg  1)  rrj  Xc(fi7tQ6rr]ri  dtcc/Ecovrca. 
"Ert  rd  rcov  r67ta)v  Sic(6ri]fiara  fxirQLa  eivat  dQe6y.et  6'/e8bv  oXiy^o 
7tXei(o  7to8a)v  rQt&v.  Kal  ydQ  cog  rj  oiptg,  ovrco  %c(t  6  vovg  eXc(xrov 
L6'/vet,  dv  T]  6cp68QC(  7t6QQ())  dva'/())Qrig  7]  v7tEQ§aXX6vr(og  iyyvg  7tQ06- 
'/(OQfjg  iy.Eivm,  oTtSQ  8et  OQci^d^c^L.  Ov  fir]v  dXX'  ei  '/,al  tw  oVTt 
QC(8iov  Tco  TtXeov  ri  '/cd  d'/oL^e6reQ0v  iyva)'/6rL  rr]v  roLavvrjv  6nov- 
8r]v  noXXovg  re  '/al  c(Qfxo8iovg  r6novg  6vveroLfid^etv'  oficog  et  rtg 
nQbg  ravra  Ly.c(vbv  aQfioSiovg  r6novg  icpevQi6'/eLV  eavrbv  ov  vofu6Ei, 
avrbv  iv  eavrco  6v6rr]6a6d^at  a)g  dv  ^ovXoLro  noXXovg  r6novg  i^- 
£6rat.  H  yaQ  Sidvoiu  navroiav  d^q  rtvq  ycoQuv  Svvarat  neQtnXeKetv 
'/.al  iv  iy.eivi]  ^e6tv  e^d^rov  r6nov  '/ard  rr]v  avrov  ^ovX7]6tv  '/ri- 
^eiv  v,al  dQ%tre%ruLveLv .  '^'OQev  et,e6rtv,  idv  rovrca  tc5  nQO'/eiQco 
nXrid^et  ovk  dyanr]rwg  eycofiev,  avroig  i]fiLv  6yi^et  r]fiereQa  '/coquv 
6vvi6rdv  Kui  rr]v  r&v  dQfioSioov  r6n(ov  nQO'/eLQordrr]v  evrc('^iav 
6vveroifid^eLv.  TleQt  fiev  r&v  r6ncov  tKuv&g  etQrjtat'  vvv  Sh  kul 
n^bg  rbv  neQL  r&v  elkovcov  fiEru^&fiEv  X6yov. 

33  XX.  ^EnEt  roivvv  r&v  re  nQuyfidrcov  ofioiug  eIvul  elk^  v 
Szi,  Kcd  iS,  dndvrav  X6y(ov  yvojQifiovg  i]fiLv  6fioL6rrjrc(g  iKXeyeiv 
orpeiXofiev ,  SLnXat  uqu  6fi0L6ri]reg  eivut  6cpeiXov6LV,  ui  fiiev  r&v 
nQuyftdrcov ,  ut  8e  r&v  Xoyoiv.  At  r&v  nQayfidr(ov  6fioL6rr]reg  ek- 
rpaveQOvvrcct,  orc(v  '/.ecpuXc(L(o8&g  rug  r&v  nQc'it,ecov  eiKovc^g  6vvdt,o)- 
fiev'  at  8e  r&v  X6yo)v  ofiOL^rrjteg  6vvi6rc(vrc(L,  orav  Evbg  EKd6rov 
ovofiaTog  7)  Ag^fcog  fivrjiu]  EVK6vt  6t]fiet&rc(i.  "OXov  de  nQdyfiarog 
fitvr]fu]v  noXXdKtg   evt  6)]f.iei(o  '/ai  eiKovi  unXy  6vXXafi§dvo)fiev  y.urd 


PROLEGOMENA.  57 

rovds  tbv  tQonov'  olov  ei'  tig  ev  Sinr]  jiatrjyoQ&v  tivbg  sYtcoi,  TtciQa 
tov  SicoKOfiEvov  av&o(07t6v  tiva  (paQ^dxco  (povsvd^fjvai  '/ccQiv  kI)]- 
Qovo^iag  ti^g  eksIvov  ovGiag,  zal  tovtov  tov  TtQay^arog  snayysl- 
Xatto  TtoXXovg  TtaQayaystv  (.KXQTVQag  nal  GvviStOQag'  av  tovtov 
TtQcatov ,  tva  TtQog  tb  Sisy.dty,siv  i]^lv  svhoXov  t],  fis^ivfjG&ai  ■d'skrj- 
(jco,a£v,  iv  ta  TtQcorcp  tonco  tr)v  tovtov  tov  navtbg  nQCiy^iatog  si%6va 
GvGy^Yl^ariaoi.isv  aG&svT)  sv  ry  nlivr]  %ataKsi^isvov  nonpofisv  avtbv 
SKsivov^  vnsQ  ov  r]  6i%r]^  clv  tr}v  ixsivov  (X0Q(pi]v  iv  vcp  s'ycof.uv' 
sl  6s  ixstvov  ovx  ol'dc(fisv,  aG&sv7]  tiva  Xr]ilj6(is&a,  ov%  i'^  iXchto- 
vog  TOTtou,  &g  av  sv&scog  sig  vovv  sX&stv  dvvatto,  nal  tbv  %atr]- 
yoQovfisvov  nQog  tf]  %Xivi]  avtov  naQaGtr]GO(isv,  t>J  jtiEv  Ss^ia  nori]- 
QLOV  nXf]QEg^  rf]  d'  ccQtGtSQa  niva%ag  yEyQaf.iii£vovg  '/.arsyovra^  '/.al 
iarQ^v  riva  MccQrtov  naQaGrr]GO(isv  ovtco  %aXovfisvov.  Tovrov  rbv 
rQ^nov  Y.al  rcov  (laQrvQcov  '/al  rijg  %Xr]Q0V0(iLiag  Kal  rov  tc5  cpaQ- 
(ia%(p  (povsv&Evtog  (ivr]f.ir]v  E'jisiv  Svvr]G6(tEd-a.  Kai  £^^g  ta  Xoincc  3  4 
a(iaQtr](iata  %atcc  ta'S,tv  iv  toig  t6noig  &r]G0(isv.i  y.ai  oGczKig  nQccy- 
fiatog  iv&v^ir^&fjVat  d^sXrjGo^isv ,  av  rf]  rav  (lOQCpmv  dicc&sGst  y.ai 
rcp  r&v  siKovcov  int^isXsi  X6y(o  'iQr]G(0(tE&a^  Q(cdi(og  ixsivcov,  cc  pov- 
Xr^Gofisd^a,  (ivr](iovEvGo(isv. 

XXI.  Tccg  tcov  X6yc)3v  8s  6(iot6tr]tag  taig  siK^Gtv  SKCpaivsiv 
^ysXovtsg  nXci(o  novov  sE,0(isv  '/.ai  (iccXXov  rr]v  rj^tsrsQav  Stdvoiav 
yv(iv('cGo(isv .,  6  r^vSs  rbv  rQ6nov  notsiv  r](iccg  aQ(i6GEi.  "H8r]  iv 
66(1(0  iy,6i'Kr]Gtv  ^ArQsi6at  ^aGtXsig  '/.arccG}iEvcc^ovGtv.  ^Ev  ronco  %ccd-t- 
Grdvcct  6st  xstQccg  nQog  ovQccvbv  aiQ6(isvov  Jo(isrtoVy  ors  naQa  rCov 
^ccGtXscov  MccQricov  XcoQOig  i^iaGri^sro.  Tovt  EGtat^  r'j6t]  66(iov  in- 
6i'A\]Gtv  ^aGiXsig.  Ev  tw  Ite^oj  r6n(p  Ai'G(onov  d'Stsov  nai  Kv(i- 
[Sqov  y.ai  '/.oG(iov(tEvr]v  iv  tf]  nXdvr]  ri]v  ^lcptysvsiccv.  Tovr  sGrcct, 
ArQEi6c(i  xccrccGKEvd^ovGt.  Tovrov  rbv  tQ6nov  oi  X6yot  ndvrsg  egov- 
rai  s'K6)]Xot.  AXX  avrr]  1)  r&v  si'/6va)v  Gv(t(i6Q(pcoGtg  ovrco  'iQy]Gt- 
(isvst.,  dv  tr]v  (pvGt'/,r]v  (tvr](ii]v  civavi']rpco(isv  ravri]  rf]  G}](isicoGsi, 
iva  Gri'j(^ov  rE^Et(isvov  avroi  scp  savr&v  nQ&rov  (isrsQxco(isd-a  6ig 
1]  tQig  tbv  ccvtbv  Gti'iov,  (istd  6£  tavta  (istd  tav  Eiy.6v(ov  '/cci 
tovg  X6yovg  i%(prjv(0(iEv.  Ovrco  tfj  cpvGst  vnr]QSti]Gst  1)  (isd-o6og. 
Kai  yaQ  EnatEQa  tf]g  stSQag  y.si(0QtG(isvr]  r]trov  sGrat  ^s^ccia'  ovrcog 
0(i(og,  ag  Elvtct  rb  nXsov  T^g  ^or]9Eiag  iv  tfj  rsivr]  ts  %ai  (is&66co' 
o  6r]  6t6dGKStv  ovK  dv  i6vGxEQdva(iEv ,  si  (jtr]  i6£6iEt(isv,  (ir]  dnb 
tf]g  i](istEQag  i'/.Gtdvtsg  nQO&sGscog  r]ttov  int6s^i(og  tr]Qr]G(0(LEv  ti]v 
Gcccpf]  rccvri]v  rf]g  6i6aG'yiaXiag  ^Qa'yvrr]rc(.  ^Ensi  6s  Gv(L§cciv£tv  sicoQ-s  35 
r&v  siK^vcov  rdg  (isv  nayiccg  Kai  n^bg  tb  Kivsiv  tbv  i^^LStSQOv 
XoytG(Lbv  snttr]6siotdtag  sivat,  tdg  6h  aG&svsig  ts  xai  lavvccg  Kai 
(LoXtg  6vvcc(LEvag  tr]v  (ivi^^ir^v  iyQr]yoQiiGat,  ag  dv  d^Jtcpa)  tavta 
ysvcovrcct  sntGKsnrsov  iGriv,  tva,  vor]&siGi]g  ti]g  aitiag  bnoiag 
siK^vccg  (pvy(0(LSv  Kai  aig  xQi]G(0(is&a,   si6svat  6vvd)(LS&a. 

XXII.  /it6dG'/,si  ovv  i](icig  r]  cpvGig  avri]    rb   nQOGf]Kov.    ^Av 
y(iQ    rtva    nQdy(iara    iv    ry    r^fisrsQa    ^(of]    i'6(0(LEv    (xtKQd,    Gvvr]&)], 


58  PR0LEG0MEN.1 

na&i^^ieQtvcc,  tovrcov  fiEiivi]G&ai  ovk  slai&afisv,  insl  ov8evI  nQccyf.iarL 
el  (.11]  veco  7)  &avfia6im  GvymvELrai  1)  'tl-'vp].  ''AIX'  eav  xi  ^UTtcofiEv 
^  aKov(oi.iev  eE,6i(og  «/'crjj^oi/  7)  KaXov,  avriKovOzov,  fceya^  ccni&avov, 
Mvdvvadeg,  yeXotov.,  rovrov  eTcl  TtoXv  fieiivf^G&ai.  eico&afxEv.  'AxLva 
de  •jtQO  ocp&cdfiwv  ^XenofXEv  ij  ccKOvofJLSv,  iTtilav&avofiE&a  nolldKLg' 
xcc  ds  Gvfji^ccvxa  iv  xfj  TtaLdLKfj  ^jAtxtor,  iTcl  fivrjfirjg  asl  cpeQOfisv 
ciQL6ra'  noXXaKLg  8e  ov8e  ravxa^  8l6xl  xa  6vvi]9'r]  nQdyfxaxa  QaSicog 
xrig    fivijfxrjg   iS,oXL(}&aLvov6L,   xa   neQicpavTj    8e  Kal  vea  iv  xJ]  ipvjf^"^ 

36  fievovGiv  inl  nXeov.  Tag  fCev  yciQ  avaxoXag  xov  tjXlov  Kal  8q6- 
fiovg  Kal  8v6eLg  avxov  ov8elg  '&avficc^eL.,  oxl  Kad-  TjfieQav  yivovxaL ' 
xccg  8  EKXeLrpeLg  avxov  &avfid^ovGLv  cog  Gnavicog  Gvfi^aLvovGag., 
Kal  xccg  xov  ijXiov  8e  fiaXXov  iKXeii^^eLg  &avfid^ovGLv  •?}  r^g  GeXi]- 
vijg,  oxL  ccvxaL  Gvvej^eGreQai  eiGi.  AL8dGK£t  ovv  7}  cpvGLg  eavxi]v 
6yXd)8eL  Kal  Gvviq&eL  nQayfiaxL  firj  8LeyeiQeG&aL,  KaLvi]  8e  Kal  neQt- 
(pavel  rLVL  nQd'E,eL.  Kal  fiLfieixaL  xr]v  cpvGiv  7]  xe^vr]^  evQiGKeL  re 
oneQ  1]  (pvGLg  ^ovXeraL  Kal  ^t^Tsr,  Kal  snsxaL  olg  vno^siKvvGLv.  Ov 
ydQ  iGXLv,  onsQ  1)  xeXEvxaiov  1)  cpvGLg  sbQsv  i]  nQ&xov  ■))  fi£&o8og' 
aXX    ai  rcov  nQayfcdroiv  (CQxal  ccnb    xT]g    8iavoiag    nQoT]X&ov ,    xa    8s 

37  xeX)]  fia&)]GeL  GvGKevd^ovraL.  Tdg  yovv  siKovag  7]fiag  iv  iKsivo)  rco 
ysvst  GvvLGrav  ccQfL^GEL^  onsQ  £ysG%aL  Kal  fisvsLV  iv  xT]  fiviifxi]  inl 
nXsiGxov  8vvccrccL.  Tovro  8e  Gvfi(5i]Gsr(a.,  civ  cog  fidXiGxa  GEG)]fiELCo- 
fiEvag  6fiOL6xr]xag  GvGrrjGonis&a^  av  ov  noXXdg  ovrs  nsnXav)]fisvag., 
dXXd  rt  noLOvGag  &G)fisv  SLK^vag,  av  £%o%ov  EVfiOQ(piav  7)  £G'j((cx)]v 
aiGiQOXYjxa  xavxaLg  nQoGvsifioifCEv,  av  nQciyfid  xl  K0Gfir]G03fi£v.i  olov 
7]  Gx£(pdvoig  7)  iG&T]rL  noQcpvQa,  i'va  £vXr]nxog  rjfiLV  y  7]  6fiOL6r)]g ' 
5}  dv  XL  nQayfia  KaraGp]fiariG(Ofi£v  aLG^Qag,  cog  av  el  ijfiay fi£V)]v  1) 
n)]Xa  K£iQafiEV)]v  Kal  (h^OQ(3oQcofi£V)]v  7}  co(3EXLGfiEvr]v  Kal  KardGrL- 
Krov  EiGdyo}fi£v,  "va  fiaXXov  GEG)]fiELa)fiEvr]  ?/  r]  elkcov'  r]  dv  yEXoid 
rLva  nQdyfiaxa  xaig  elk^Gl  nQoGvEifxojfiEV.  Td  xoiavra  yaQ  noLOvGLV 
r]ficcg  Q(^8i(og  fiEfivTjG&aL  ^vvaGd^aL'  a  8£  dX)]&)]  xvyjdvovra  Qa8io)g 
ELg  vovv  (pEQOfiEv,  Ttt  avrd  nEnXaGfiiva  fciv^  inLfiEXcog  81  G£G)]fi£LO)- 
fiEva  KccL  Kard  xohg  ELQr]fjiEvovg  Kav6vag  inl  vovv  cpEQELv  ov  ^vGje- 
Qsg  iGxL.  nXrjv  KaKELvo  nQOGrjKEL  noLEiv,  rb  Kard  xbv  avxbv  xq6- 
nov.  xovg  nQ(orovg  EKdGrovg  x6novg  %dQLv  rov  dvaKaXELG&aL  xdg 
EiK^vag  xayioig  xT]   8tavoia  nQobxov  8La8QafiELV. 

38  XXIII.  Oi8a  noXXovg  xav  'EXXr]va)v  yQdipavxag  nEQL  fivr]fi)]g 
K,al  8L8d'S,avxag  8elv  noXX&v  X6ya)v  GvyyQdcpsLv  SLKOvag.,  rog  dv  ol 
xavxag  iKfxav&dvsLV  i9EXovxeg.,  naQeGKevaGfievag  eyovxeg^  fir]8ev 
novaGLV  iv  xf]  xovrcov  ^r]rr]GeL,  0  dta  rtvag  rjfuv  airiag  ovk  aQeGKeL. 
HQ&rov  fiev,  oxi  tc5  tcov  X6yo)v  ccvaQL&fir]ro)  nXijd^eL  ysXoi^v  iGrL 
tdg  r&v  Xoymv  eroLfid^eLv  elK^vag'  noXXov  yaQ  8eL  xovxo  iQQCOGd^aL., 
inel  s%  xr]g  dneiQOV  x&v  X6y(ov  nXr]&vog  vvv  fiev  dXXov,  vvv  8 
dXXov  rifxag  X6yov  fxvr]fxovevGaL  8er]GeL.  Merd  8e  xavra  ri  (xt]  xr]v 
XG)v  eiK6vo)v  evQeGLv  tc5  neQL  tavra  Gnov8d^ovxi  olko&ev  noLEiv 
iniXQEipofiev ,    aXXd   ndvxa  ExoLfia   Kal   £^£'Cr]rr]fi£va  naQeiovreg  dyv- 


PKOLEGOMENA.  59 

(ivccdxov  Ikhvov  %al  otov  SLTtetv  cinivrjrov  TtQog  ravra  noti^Go^ev; 
Enl  rovroig  alXog  ukh]  nleov  ofiowrr^ri.  §ieyeiQOvrai.  Kal  yccQ 
(oGneQ  TtoXkccKig  jiio^^jpj}  rivl  rrivde  ri]v  ^ioQcpriv  eoiKevac  Xeyovreg 
ov  navrag  l';(Ofi£v  6vvaivovvrag,  ort  ye  aXXo  doKet  aXXco'  ovrco 
yiverai  k&v  ratg  elKoGiv,  airivsg  ijfjLtv  axgi^&g  yvcoQtf.ioi  EiGtv, 
Kvrai  ^Qayv  n  SokovOlv  elvai  Siacpaveig  iTf^ot?"  o&ev  eaaOrov  39 
savrco  y^Qrj  rag  elxovag  nara  rrjv  OLnsiav  snirr^deiorrjra  KaraGnevcc- 
^eiv.  TeXevrcciov  soyov  s6ri  8i,da6xccXov  didcc6'/.SLv,  onag  eKcc6rov 
^rjreL69at  nQ06r]KSi,  kccl  rovrl  rvypv  ^  ri  ereQOv,  ov  nccvrcc  8e  ru 
rov  avrov  yevovg  ^ccqlv  naQaSeiyfiarog  vno^dXXeiv,  oncog  av  slt] 
rb  nQccyficc  6a(ps6rsQ0v.  "fl6nsQ  orav,  ag  dsi  rcc  nQooifua  '^r]rsLv, 
SiccXsyorfisd^a,  Xoyov  ev  vnoSsiyfiari,  nccvrcog  anXco  dLdoccfisv  rrjg  r&v 
nQooLfdcov  evQe^ecog,  ov  '/^iXia  nQOOif.iicov  yevr]  6vyyQcc(pofisv'  o^rco 
vofii^Ofisv  nsQl  rav  slkovcov  yivs6&aL  Sslv. 

XXIV.  Nvv  (5'  iva  fir]  rv/ov  rrjv  r&v  Xoycov  fiviqfirjv  i)  6q)6- 
dQa  dv6KoXov  ?]  fisrQicog  tacpsXifiov  KQivr]g,  sri  d  iva  Kal  rrig  r&v 
nQayfidrcov  fivr]fir]g  dyanr^r&g  s/rjg  Ix  r&v  siQr]fisvcov,  ori  %al  arcps- 
XLficordrr]  e6rl  %al  noXXa  nXeov  nQO'/eiQorccrr],  rr]v  6r]v  aydny]v 
naQccLvereov,  8l  r]vrivcc  rrjv  alriccv  rr]v  r&v  Xoycov  ov'/,  dno8oKLfid- 
^ofiev  fivrifir]v.  Nofii^ofiev  yccQ  rovg  ^ovXofievovg  nQccyfidrcov  Q(^6rcov 
dnovcog,  d.vena'/&&g.,  QaSicag  fiefivri^&ai  8slv  ev  nQdyfia6L  8v6KoXa)- 
reQOig  sivaL  nQ&rov  ysyvfivcc6fisvovg.  ^dLcc  rovro  %ccl  rr]v  rav  Xoyarv 
f.ivr]fir]v  SL6dyofisv,  ovi  Ivcc  6ri'/ov  fiSfivfj6d^aL  dvvcojitf^o;,  dXX^  oncog 
ccv  eK  ravrr]g  r^g  d6Kr]6ecog  r]  rmv  nQayfidrorv  fcv^fxr]  r]  nQog  wcpeXeLccv 
fidXL6rcc  reivov6cc  ^e^aLCO&eir],  Kal  dnb  rTjg  8v6k6Xov  ravrr]g  6vvr]- 
d'eiag  dn6vcog  nQog  rrjv  ev  e'KeivoLg  ev'AoXiav  8icc^fivai  8vvr]d'eir]fiev. 
AXX  co6nsQ  ev  navrl  fia&i^fiari,  d^&eviqg  e6xiv  r]  rrjg  xe^/yrjg  8L8a6Ka-  40 
Xia  '/coQLg  cc/.^ag  nQoGedQeiccg  '/.ai  d6Kr]6ecog,  ovrco  8r]  '/cci  iv  rcclg 
fivr]fiaLg  eni  noXv  l6'/vsl  r)  fied^o8og,  io6re  xr]v  evcpvtav  n6v(o  %cci 
6nov8y  %ai  snifisXsicc  6vvsni8ovvaL.  /Isl  yovv  cpQOvri^SLv,  oncog 
e'^eLg  nXeiovg  x6novg  %ai  &g  fidXi6xa  ccQfio8iovg  %ai  nQog  xd  did«- 
l&evra  6vfi§aivovrag,  %ai  yvfid^e^d^ccL  %a&  ijfieQav  iv  tc3  xdg  eLK6- 
vag  6vvrLd-evaL.  Ov  yaQ  c66neQ  ev  raig  ereQCCLg  6novSccLg  %arcc'/Qco- 
fied^a  noXXd'/Lg  d6'/oXicc  rs  %ai  neQL6na6fico,  ovrco  Kcci  dnb  rovrov, 
rov  nQdyfiarog  Svvccrai  rLg  rjfidg  cciricc  dndyeLv.  Ov  yaQ  e6rLv  ore 
ov^  e^ofiev  xt  Sovvccl  xf]  fivrjfir],  '/ai  fidXi6xa  oxccv  XLvi  fiei^ovL 
vnr]Qexi]ij,axL  Kaxe'/(ofie^a.  ^La  xovro  sinsQ  e6rLv  mcpeXLfiov  rb  QaSicog 
fieftvt]6&ai,  fir]  6s  Xccv&ccverco ,  ori  ro6ovrov  orcpeXLfi^v  Ecrrtv,  o6or 
nXeiovL  ^r^rsirccL  %ai  Xafi^ccvsrai  n6vcp.  IIXsio6L  X6yoLg  n^bg  xavrr]v 
6e  naQccKaXsLv  Sslv  ov-/  iiyovfie&a,  Lva  fir]  866,03 fiev  5)  rr]v  6r]v 
6nov8r]v  dneXni^eLv  i)  ne^i  rov  nQayficcrog  nXeior  rf]g  '/Qsiccg  XeyeLv 
cpLXorLfiei^^at. 

Quodsi  quondam  Graecus  auctor  scriptoris  ad  Her.  forte 
fortuna  erit  inuentus,  eadem   ratio  quae  inter  Graecum  Lati- 


60  PROLEGOMENA. 

iium  Byzantinum  scriptorem  intercedat  erit  conspicua  qualem 
etiamnunc  licet  cognoscere  in  coraparandis  Apollonio  Dyscolo 
Prisciano  Maximo  Plauude. 
tyrfs  impresaia.  Editioues  TulHanas  et  rhetoricae  ad  Her.  typis  impres- 
sas  enumerant  cum  aliae  tum  edit.  Bipontin.  uol,  I  1780 
p.  LXXXI  CXin  Orellii  Baiteri  Onomast.  I  p.  197.  215.  218. 
223:  ego  omnes  enumerare  neque  possum  neque  debeo  sed 
eas  tantummodo  quae  praestantissimae  fuerunt  omuium  quae- 
que  mihi  praesto  esse  poterant.  Atque  gloria  editionis  prin- 
cipis  penes  Venetos  ubi  anno  prodiit  1470  Ciceronis  rheto- 
rica  noua  et  uetus  primum  typis  impressa  a  Nicolao  Jenson 
curante  Omnibouo  Vicetiuo.  Quae  editio  mihi  praesto  non 
estiV^e  quibus  utor  Omniboni  editiones  Venetae  a  1476. 
1479  acTcod.  classis  E  d  similem  factae  sunt:  ^quarum^^^prior 
IV  54^  68  habet  illud  post  imperator  et  popidi  nTr^factus  est 
coiisid-^  posterior  eadem  nisi  quod  po.  ro.  per  compendia 
scriptum  est.  Omnibonum  secuti  plerique  editores  utriusque 
rhetoricae  libros  ad  Her.  posueruut  priores.  Quem  in  hac 
re  non  secuta  est  editio  Veneta  auni  1481  ^per  Baptistam 
de  Tortis'  quamuis  similis  sit  in  reliquis.  Nam  sicuti  codd. 
classis  E  plurimi  priore  loco  habet  rhetoricam  ueterem  cum 
Victorini  explanatione,  sequitur  rhetoriea  ad  Her.  cum  com- 
mentario  docti  cuiusdam  iUius  temporis  copioso  et  acuto. 
Repetita  est  editio  anno  1483  in  eadem  officiuEi  satis  men- 
dose  nec  melior  Veueta  anni  1487  "^per  Marinum  Saraceuum' 
illorum  simillima.  Commentarii  illius  initium  hoc  est:  'So- 
lebant  maiores  in  exponendis  libris  multa  inquirere  quae 
uunc  omittuutur.  Titulus  talis  est:  M.  Tullii  Ciceronis  Rhe- 
toricae  nouae  ad  Herennium  liber  primus  incipit.  Noua  ad 
differentiam  ueteris  quam  in  adolesceutia  scripsit.  De  qua 
in  oratore  ait:  Qui  libri  a  nobis  exciderunt.  Quamquam 
multi  dicant  aetate  iam  prouectum  scripsisse  propter  elo- 
quentiam  maximam  qua  in  illa  usus  est,  nescientes  Ciceroni 
ita  ingenitam  fuisse  eloquentiam,  ut  et  in  curiis  (scrib.  cunis) 
uideatur  ornate  dicere  potuisse.'  Quibus  operae  pretium 
uidetur  doctae  explicatiouis  haec  specimina  adiungere:  IV 
10,  15  Mepultus]  priscum  est:  nam  antiqui  loco  s  ponebant  t 
ut  pultare  pro  pulsare  12;-  18  ad  ^luci  tnisimus  eli]  inconcinna 


PEOLEGOMENA.  61 

est  transitia  quia  facit  obscuritatem :  nam  uoluit  dicere  lucili: 
sed  diuisa  syllaba  addidit  e  a  uerbo  remotum'.  Et  IV  54,  67 
scholion  est:  "^Graccbi  memento]  ...  Graccbus  pater  emilii 
et  Caii  graccorum',  editio  babet:  stuUitiam  nosce  graccJii  unde 
apparet  commentarium  non  ad  hanc  editionem  sed  ad  librum 
manuscriptum  pertinere  qui  praebeat  1.  s.  '^stultitiae  Gracchi 
memento  cod.  P  similis.  Tamen  recte  ille  ad  55,  68  hic 
subsellium:  'hic  nasica',  denique  ad  54,  68  ^modo  consul] 
uidetur  dicere  de  maiore  (scribas  mario).  in  asie  proficisci- 
tur:  quoniam  de  minturnesi  palude  fugit.  post  imperator] 
quia  cum  exercitu  romam  uenit'  unde  apparet  editum  esse 
illum  commentarium  satis  neglegenter  et  hanc  illius  loci 
explicationem  rectam  quam  denuo  uiri  docti  huius  saeculi 
protulerunt  iam  saec.  XV  inuentam,  postea  obliuione  obru- 
tam  esse. 

Anno  1491  nouam  lucem  rhetoricae  ad  Her.  attulit  Ra-  I^®  Raphaeiis 

Kegn    et  Jjau- 

phael  Regius  Patauii  et  Venetiis  qui  docebat  in  dissertatione  '^*'"*"  yaiiae 
inscripta  ^Utrum  ars  rhetorica  ad  Herenium  Ciceroni  falso 
inscribatur'  quae  illo  anno  edita  est  Venetiis  cum  eiusdem 
auctoris  CC  problematis  in  totidem  institutionis  oratoriae 
Quintiliani  deprauationes.  Qui  cum  Quintihani  interpretationi 
operam  daret  quem  postea  edidit  et  adnotauit  Venetiis  1493 
facile  intellegere  potuit  hoc  opus  rhetori  doctissimo  et  Tullii 
amantissimo  cognitum  non  fuisse:  praeterea  recte  agnouit 
stilum  et  characterem  diceudi  a  Tulliano  eloquio  plane  diuer- 
sum.  Tum  recte  librum  ne  Gellio  quidem  Tullii  esse  uisum 
inde  colligit  quod  ille  XIH  6  "^id  uocabulum',  inquit,  ^quod 
dicitur  uulgo  barbarismus,  qui  ante  Augusti  aetatem  pure 
atque  integre  locuti  sunt  an  dixerint  uondum  equidem  inueni'. 
Atqui  ad  Her.  IV  12, 17  et  barbarismus  memoratur  et  soloe- 
cismus  neque  ideo  illud  argumentum  minus  probandum  est, 
quod  de  usu  uocabuli  soloecismus  quod  usurpauit  Lucilius 
FPR  p.  174  errat  idem  Gellius  V  20.  Atque  utinam  sese 
intra  hanc  disputationem  continuisset  Regius:  nam  haec 
argumenta  etiamnuuc  stant  firmissima.  Sed  idem  in  auctore 
inueniendo  et  uacillauit  et  fluctuauit  huc  illuc  cum  modo 
auctorem  esse  dicat  Cornificium  qui  nescio  quo  tempore  uixe- 
rit  modo  Verginium  Flauum  qui  sub  Nerone  modo  sat  ridi- 


62  PROLEGOMENA. 

cule  Timolaum  qui  sub  Aureliano  libros  ad  Her.  conscripse- 
rit.  Itaque  cum  illa  argumenta  quibus  euicit  Ciceronis  librum 
non  esse  et  egregia  sint  et  firma  et  grauia,  haec  quae  de 
nomine  ueri  auctoris  proposuit  ut  confusa  contorta  falsa 
merito  deridentur:  quae  ego  modo  tacite  adnotationibus  Regii 
in  Quiutilianum  adsumptis  quas  Burraannus  praef.  in  rhet.  ad 
Her.  p.  XI.  XII  laudat  ita  correxi,  ut  intellegi  quidem  possint. 
Nam  Regius  in  dissertatioue  s.  s.  exemplaris  Gottingensis 
fol.  paenultimo  r.:  "^Miuime',  inquit,  Hamen  id  est  dissimu- 
landum  quod  mihi  pridem  cum  paduae  profiterer:  uulgatum 
quidam  exceperuut.  Cornificium  uidelicet  illius  opusculi  id- 
circo  auctorem  uideri  quod  Fabius  Quintilianus  eam  statuum 
diuisionem:  ac  quaedam  alia:  quae  in  rhetoricis  ad  Here- 
uium  leguutur:  Cornificio  ipsi  ascribit.'  In  quibus  nomen 
Verginii  satis  mire  cum  uomiue  Cornificii  in  unum  conflauit: 
conf.  Quintil.  IH  6,  45.  Quod  ego  ea  de  causa  miror,  quod 
hominem  in  hac  ipsa  re  qua  de  studiosissime  agitur  tam 
grauiter  errare  iugenii  esse  uidetur  minime  subtilis  et  acuti 
nec  placet  orthographia  uocabuli  Herenius  iam  in  exempla- 
ribus  anno  1476  impressis  euitata.  Sed  ille  qui  scripsit  Re- 
gium  primum  sensisse  Ciceronis  illud  opus  esse  non  posse, 
is  his  uerbis  significat  sese  Regii  dissertationem  numquam 
uidisse.  Qui  1.  s.  fol.  autepaenultimo  r.  haec  scribit:  'Cum 
enim  Laurentius  Valla  perquara  acri  uir  iudicio  quodam  in 
libello  asserat  opusculum  illud  uix  Cicerone  esse  dignura: 
et  quidam  citra  omnem  eorum  quae  contra  dici  possent: 
refutationem  Ciceronis  esse  uegent.  plerique  uero  adduci  non 
possint:  ut  illam  a  M.  Tullii  familia  ueluti  subditiciam  putent 
summouendam'  e.  q.  s.  Et  sub  finem:  ^Omnes  namque  et 
uerborum  et  sententiarum  exornationes  ...  iis  etiam  illu- 
strantur  exemplis  quae  fere  de  Ciceronis  orationibus  sumpta 
ad  imitationem  ipsius  composita  plerosque  in  ea  detinent 
opinione:  ut  libros  ad  Herenium  nulli  alii  quam  Ciceroni 
ascribendos  putent.'  Haec  cum  scripserit  Regius  anno  1491 
manifestum  est  hanc  ipsam  quaestionem  iam  multos  annos 
inter  doctos  agitatam  esse  nec  iUum  facem  ueritatis  praetu- 
lisse  sed  a  Laurentio  Valla  traditam  et  prope  extinctam 
denuo  concussisse  quo  magis  exardesceret.    Anno  1445  Lau- 


PROLEGOMENA.  63 

rentius  Valla  edidit  inuectiuarum  seu  recriminationum  in 
Barptolemaeum  Facium  Ligurem  libros  IV  quos  antequam 
componeret  contentissimo  studio  librum  de  rhetorica  ad  Her. 
conscripserat  et  Facio  inspiciundi  copiam  fecerat:  conf. 
JVahlenus  Sitzungsber.  derWien.  Akad.  d.  W.  61, 1869  p.58.66 
Laurentii  Vallae  opera  omnia  Basil.  1540  p.  628  ubi  haec 
leguntur  sat  corrupta:  'Verum  ut  tibi  respondeam,  ubi  Cice- 
roni  detraxi?  An  quod  in  libello  quem  tibi  ostendi,  nondum 
edito,  ubi  parcius  de  loco  quodam  rhetoricae  disputaui?  Sed 
tu  ubique  non  modo  in  maius  extollis  omnia,  sed  etiam 
mentiris.  Ego  in  eo  opere  uolui  probare  Ciceronem  nondum 
senem  in  prooemio  quarti  libri  ad  Herennium  quo  ab  omni- 
bus  Graecis  rhetoribus  dissidet  (ita  scripsi:  dixisset  mdgd), 
Isocrate,  Aristotele,  Theophrasto  caeterisque,  a  se  quoque 
sene  dissidere,  qui  in  reliquis  artis  rhetoricae  libris  nec  facit 
idem  nec  praeCipit,  praeterea  a  Latinis  uniuersis  et  qui  ante 
ipsum  et  qui  postea  fuerunt:  in  quo  modestiam  meam  licet 
uideas,  uir  immodestissime,  quod  non  mea  persona,  sed  illo- 
rum  ipsorum  quorum  causa  locutus  sum'  Qiic  deesse  nonnidla 
uidentiir).  Alterum  libellum  c^uem  per  eosdem  dies  ostendi 
differs  ut  est  (es  uulgo)  incompositus.  Graecos  interponis, 
ad  dialecticamque  reuolueris'  e.  q.  s.:  conf.  p.  462  med.  Hi 
libri  uidentur  aut  periisse  aut  ab  auctore  suppressi  esse: 
nam  in  altero  commiserat  ut  uerbum  ijarciturus  adhiberet 
ab  inimicis  postea  multum  derisum:  conf.  p.  462.  Ego  quam- 
quam  ex  Laurentii  operibus  demonstrare  non  possum  eum 
rhetoricam  ad  Her.  ut  spurium  Tullii  opus  damnasse,  tamen 
non  habeo  cur  Regium  erroris  conuincam.  Neque  euim 
quidquam  probabilius  quam  alterum  illum  libellum  Vallae 
quem  memorat  Regius  aut  casu  periisse  sicuti  alios  eiusdem 
auctoris  permultos  aut  ab  auctore  suppressum  esse  Regium- 
que  etiamtunc  aliquam  iudicii  illius  quod  Valla  tulerat  ha- 
buisse  scientiam  et  cognitionem,  cum  et  studiorum  similitu- 
dine  et  professionis  artissime  cum  illo  fuerit  coniunctus: 
quin  etiam  Vallae  multa  arguebatur  sublegisse  Regius  qua 
de  re  conf.  Quintilian.  edit.  Spalding.  uol.  I  p.  LXVII.  Quis 
enim  magis  praeparatus  et  instructus  uidetur  fuisse  ad  hanc 
quaestionem    soluendam    quam  Valla   ille,    qui  1.   s.  p.  477 


64  PROLEGOMENA, 

pronuntiet  sese  Quintiliauum  ^prope  ad  uerbuui'  tenere, 
p.  266  ^neminem  posse  neque  Quintiliauum  intelligere  nisi 
Ciceronem  optime  teneat  neque  Ciceronem  probe  sequi,  nisi 
Quintiliano  pareat',  quis  acutior  illis  temporibus  uixit  et 
magis  sagax,  quam  ille  qui  donationem  Constantini  spurium 
esse  opus  certis  argumentis  demonstrauerit?  Praeterea  irato 
animo  Vallam  fuisse  et  tamquam  infesto  aduersus  libros  ad 
Her.  propterea  quod  Facius  saepissime  illis  usus  est  in  in- 
uectiuis  suis  multis  locis  apparet:  conf.  p.  587  extr.  'per- 
mittit  ars  non  quidem  ista  euius  toties  mibi  praecepta  decan- 
tas',  p.  581:  '^uerba  Ciceronis  ad  Her.  qui  libri  sunt  deliciae 
tuae',  p.  510:  'quos  tu  mibi  libros  ab  auctore  suo  non  pro- 
batos  uelut  scbolasticos  scbolasticus  ipse  semper  ingeris  et 
inculcas',  p.  588:  'praesertim  cum  nunquam  disceditis  a  libris 
Ciceronis  ad  Herenuium  scriptis,  uix  ut  ipse  autor  fatetur, 
Cicerone  dignis.'  Quae  uerba  etiamsi  illorum  quae  de  Vallae 
iudicio  Regius  scripsit  sint  simillima,  tamen  ego  neque  ita 
turpiter  errasse  Regium  sicuti  ueteres  qui  illum  impugnarunt 
uiri  docti  arbitrati  suut  cum  in  Vallae  libris  illud  de  rhe- 
torica  ad  Her.  iudicium  non  inuenerint  neque  quattuor  illos 
libros  amplissimos  in  Facium  libellnm  appellare  ausim  sta- 
tuere:  quod  uocabulum  multo  magis  uidetur  innuere  aut 
deperditum  illum  quem  Valla  bis  1.  s.  s.  uocat  UbeUiim  de 
arte  rhetorica  ad  Her.  a  se  compositum  aut  alium  quendam 
cuius  memoria  ad  nos  omnino  non  peruenerit. 

Ingens  autem  illa  Regii  disputatione  inter  doctos  orta 
est  lis  et  tumultus  qui  aut  Tullio  egregium  opus  eripi  per 
uim  quererentur  aut  principem  scriptorum  opere  nomine 
praeclaro  indigno  liberari  exsultarent.  Emunctae  naris  qui 
fuere  Regium  secuti  sunt  praeterquam  quae  de  auctoribus 
satis  inconstanter  disputauit:  qui  impugnarunt  uihil  saui 
protulerunt  haud  doctis  dictis  certantes  sed  maledictis.  Ve- 
luti  quae  editt.  impressae  sunt  Venetiis  1496  et  1500  per 
Philippum  Piucium  Mantuanum  continentes  libros  ad  Her. 
cum  commentariis  Francisci  Maturantii  Perusini  et  Antonii 
Mancinelli  et  de  inu.  cum  Victorini  explanatione  prooemii 
loco  habent  disputationem  Mancinelli  rhetoricen  ad  Herennium 
csse  Ciceronis   disserentis   sat   tenuiter   et   frigide:    qui   tamen 


PROLEGOMENA.  65 

recte  ad  IV  54,  68  adnotant:  Mario  haec  oratio  conuenisset. 
In  emendatione  nihil  praestitere  nec  melior  Alexandri  IMinu- 
tiani  editio  totius  Ciceronis  princeps  Mediolanensis  anui  1498 
cui  tamen  Begius  persuaserat  librum  M.  TuUii  non  esse. 
Qui  ipse  quoque  utramque  rhetoricam  ex  ordine  editionis 
a.  1470  edidit  Veuetiis  1502:  impugnat  in  prooemio  eos  qui 
nuper  grandia  commenta  in  rlietoricam  ad  Her.  certatim  emi- 
seruntj  cum  satius  sit  librariorum  menda  tollere.  Neque 
tamen  ipse  quicquam  praestitit  in  hac  re  memoria  dignum. 
Editiones  Venetas  secuntur  Lipsiensis  1504  lacobi  Thanneri 
in  qua  primum  IV  21,  29  recte  bis  ponitur  uincit,  Parisina 
a.  1508  a  lodoco  Badio  Ascensio  curata  cum  doctis  eiusdem 
auctoris  prolegomenis  in  quibus  librum  ad  Her.  priore  loco 
positum  Tullio  indignum  iudicat.  Neque  non  praestantissimus 
quisque  criticorum  Regii  et  probauerunt  et  confirmauerunt 
argumenta  quibus  commotus  ille  TuUio  librum  abiudicauit. 
Honoris  causa  nomino  Angelum  Decembrium  Mediolanensem 
qui  iu  libris  de  Politia  literaria  edit.  Basil.  1562  p.  56  seqq. 
Catonis  disticha  luuenalis  saturam  ultimam  Senecae  epistolas 
ad  Paulum  Ciceronis  libros  ad  Her.  et  partitiones  oratorias 
ut  spuria  damnauit  et  Floridum  Sabinum  cuius  disputatio 
exstat  in  Gruteri  Lampade  I  p.  1033  seqq.  qui  facete  scripsit 
haec  rhetorica  Herenniana  Ciceroni  non  magis  couuenire 
quam  generoso  equo  asini  macilenti  clitellas:  reliquorum  et 
nomina  et  scripta  enumerat  Burmannus  praef.  p.  XXVseqq., 
qui  argumenta  noua  post  Regium  et  Ascensium  non  protu- 
lerunt,  Noua  inde  aetas  incipit  ab  editione  Aldi  Veneta  quae 
denuo  ad  libros  mauu  scriptos  facta  est  a.  1514  rhetorica 
Ciceronis  complectens  omnia.  In  qua  multis  locis  codd. 
scriptura  restituta  est  classis  E,  ueluti  IV  12,  18  Caecilius 
posuit  pro  Caelius  editorum,  54,  67  inidti  iacent,  54,  68  2)0- 
stremo  pro  po.  ro.,  49,  62  eodem  modo  suppleuit  quo  codd. 
P  P  de  quo  supra  egimus  p.  38:  multis  locis  traditam 
scripturam  admodum  uiolenter  mutauit,  nonnullis  egregie 
emendauit  ueluti  ille  primus  uocabula  mnemonica,  mnemoni- 
cis  III  17,  30.  24.  40  recte  constituit.  In  praefatione  contra 
Tullium  libri  auctorem  recte  disputat  et  fol.  6  r.  tradit  in 
cod,  quodam  Romano  antiquissimo  librum  nomine  M.Gallionis 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  5 


66  PROLEGOMENA. 

inscriptum  esse  sese  accepisse  ab  aliis:  quam  in  rem  ut 
accuratius  inquiramus  nos  nulla  re  commouemur.  Pari  aucto- 
ritate  eorundem  operum  editio  erat  A.  Cratandri  Basilensis 
a.  1528  quae  Aldinam  sequitur  illis  quos  posui  locis  receptis 
doctorum  eorum  quos  in  praef.  enumerat  JSichardi  MBentini 
aliorum  coniecturis:  ueluti  illa  primum  IV  12,  18  Lucilii 
uomen  induxit  et  heroum  effinsit.  Maxima  omnium  cum 
gloria  deinde  cum  Ciceronem  tum  libros  ad  Her.  edidit  emen- 
datos  Petrus  Victorius  ille  quem  merito  sospitatorem  Cice- 
ronis  dicunt  Venetiis  apud  luntam  a.  1537  quae  sola  Victo- 
rianarum  mihi  praesto  est.  Secutus  est  in  multis  Aldinam 
et  Cratandream :  multa  praeclare  emendauit  ipse  ueluti  do- 
muitionem  III  21,  34,  sufflata  IV  10,  15,  materls  32,  43  posuit 
primus  tum  in  uariarum  le^tionum  libris  Florentiae  apud 
lunctas  1582  editis  p.  160.  250.  271  exempla  IV  54, 67.  10, 14. 
28,  39  prolata  allatis  aut  Graecis  aut  Latinis  auctoribus 
optime  ille  explanauit.  Itaque  quod  Graeuius  de  Cicerone: 
'uni  Victorio',  inquit,  'plus  Cicero  debet,  quam  reliquis  omni- 
bus  qui  in  eo  perpoliendo  operam  posuerunt',  idem  de  scrip- 
tore  ad  Her.  pronuntiaudum  erit.  Neque  tamen  codd.  me- 
liorum  auxilio  adiutus  editionem  confecit:  nam  nusquam  eius 
modi  posuit  lectiones,  quales  e  libris  manu  scriptis  petitas 
esse  conieceris  melioribus  quam  ei  sunt  quos  nouimus.  Tum 
primus  omnium  ausus  est  auctoris  rhetoricae  ad  Her.  nomeu 
pronuntiare:  nam  1.  s.  scribit  modo  'Auctor  rhetorices  ad 
Her.  qui  uuuc  esse  Cornificius  putatur'  modo  ^nec  non  (ut 
arbitror)  Cornificius  in  HII  libro  ad  Her.'  tum  '^Cornificius 
in  HII  libro  de  arte  dicendi  ad  Her.'  p.  160:  qua  in  re  secuti 
sunt  Victorium  Adrianus  Turuebus  in  aduersariis  Parisiis 
1564  editis  Dionysius  Lambinus  in  notis  ad  de  inu.  I  50,  95 
qui  ad  Her.  II  16,  24  tamen  adnotaret  'Cornificius  siue  quis 
alius'  alii.  Nec  mirum:  neque  enim  quicquam  ueritati  a 
Regio  prolatae  plus  detrectauit  quam  quod  ille  ineptissime 
tres  simul  inuenerat  auctores  et  Victorius  cum  ex  Quinti- 
liano  rhetoricae  ad  Alexandrum  in  Commentarii  in  Aristotelis 
rhetorica  praefatione  edit.  Basil.  1549  fol.  4  r.  Anaximenem 
inuenerit  auctorem  ex  eodem  hercle  scriptore  rhetoricam  ad 
Herennium    suum    sibi    patrem    posse    inuenire    confisus   est. 


PROLEGOMENA.  67 

Quae   secuntur  operum   omuium   editiones   Dionysii   Lambini 
Parisina  a.  1566  Alexandri  Scoti   Lugduuensis  a.  1588   quae 
mihi  praesto  non  est  lani  Guilelmii  lani  Gruteri  Hambur- 
gensis    a.    1618    quam    iterauit   lacobus    Gronouius    Lugduni 
1692  lo.  Augusti  Ernestii    Lipsiensis  a.  1737    ex    eis    longe 
plurima  bona  in  libros  ad  Her.  contulit  Hamburgensis  Gru- 
teri  propter  codd.  copiam  qui   editori  praesto  eraut.     lanus 
enim  Guilelmius  Lubecensis   itineribus  per  Galliam  Belgium 
Germaniam  factis  plurima  exemplaria  contulerat  cuius  sche- 
dis  usus   Gruterus   praeterea    sex   codd.  Palatinis    instructus 
liaud  pauca  menda  plerumque  ex  manuscriptorum  auctoritate 
sustulit    infestus    Lambiuo    quem    passim     acerbe     castigat. 
Lambino  nonnuUas  interpretationes  et  lectiones  bonas  suppe- 
ditarant  Turnebi  aduersaria  a.  1564  Parisiis  edita  ueluti  pri- 
mus  IV  54,  68    Thasi  cum  Turnebo   ex   cod.  Memmiano  ille  \ 
restituit  ubi  antea  Tarsi  legebatur:   quod  IV  30,41  coniecit  / 
par  certatio  a  Grutero  spretum  id  auctore  Graeco  adlato  I.  s. 
confirmauimus.     Quos    codices    laudat    Lambinus    eos    nobis 
praesto  non  esse  aegre  non   ferimus   sicuti  Gruteri  Palatinis 
Gronouii    Mediceis    Ernestii    Lipsiensi    aliis    facile    possumus 
carere.    Scripturam  continuam  in  capita  primus  diuisit  Gru- 
terus  contemnens  paragraphorum   uel   sectionum   diuisionem 
quae  facta  erat  in  Scoti  editione:  utramque  diuisionem  satis 
incommodam    in    libris    ad   Her.    prima    exhibet  Gronouiana 
quam   ut   uulgatam    secuti    sunt   editores  posteriores    omnes. 
Praeterea  obelo  usus  est  Gruterus  omnium  fere  primus  ueluti 
ad  exitum  libri  IV  cap.  LVI  qui  iam  Angelum  Decembrium 
oflPenderat    (conf.    Burmanni    praef.    p.  XXHI)    haec    adnotat 
p.  241:   ^Non   agnosco   aliquot   sequentibus   periodis    Cornifi- 
cium.    Et  mirum   est  nisi  tota  haec   recapitulatio   sit  magi- 
stelli   alicuius   triuialis   annumerantis   minima   maxima  disci- 
pulis   suis.'    Qua  in  re   omnes  editores   eius   iudicium  secuti 
sunt.     Neque  tamen   etiamsi  his   uerbis   sese  Cornificii  opus 
illud  esse  arbitrari  significaret  inscriptionem  Lambini  ^lncerti 
auctoris   seu  ut  doctis   quibusdam   uidetur  Cornificii  rhetori- 
corum'  e.  q.  s.  ausus  est  commutare:  quod  ne  Victorius  qui- 
dem  fecit  in  edit  a.  1537  p.  1  et  praef.  fol.  2u.   neque  Gro- 
nouius.     Magnam    deinde    et    copiosam    utriusque   rhetoricae 


68  PROLEGOMENA. 

editionem  inchoauerat  lo.  Georgius  Graeuius  cuius  schedis 
post  Graeuii  mortem  usus  est  Petrus  Burmannus  Secundus 
in  editione  Lugdunensi  auni  1761  quam  in  Germania  repe- 
tiit  FLindemannus  Lipsiae  1828  quorum  neuter  in  emenda- 
tione  multum  boni  praestitit:  Burmannus  tamen  docte  in 
prolegomenis  de  fatis  librorum  ad  Her.  disputauit  quae 
etiam  post  LKayseri  praefatiouem  digna  sunt  quae  legantur: 
conf.  quae  de  his  editt.  exposita  sunt  in  Onomastico  Orelli- 
Baiterianae  I  p.  222.  Additae  sunt  inde  a  p.  481  lo.  MichaeHs 
Bruti  animaduersiones  sumptae  ex  utriusque  rhetoricae  edit. 
Lugdunensi  a.  1570  qui  usus  erat  codd.  bonis  de  quibus 
conf.  supra  p.  32  et  Francisci  Oudendorpii  lectiones  ex  eodd. 
illis  Leidensibus  petitae  de  quibus  supra  egimus  p.  37  inde 
a  p.  517.  Nostro  deinceps  saeculo  rhetorica  ad  Her.  nouos 
inuenit  et  auctores  et  editores.  Quorum  quasi  princeps  est 
C.  G.  ScHUETZius  qui  inter  opera  Ciceronis  libros  ad  Her. 
Lipsiae  1804  edidit  et  in  praefatione  M.Antonium  Gniphonem 
auctorem  esse  pronuntiauit.  Atque  de  Gniphone  quidem  nemini 
persuasit:  in  emendatione  tameu  nonnihil  profecit  doctus  et 
acutus,  in  spuriis  inueniendis  qua  in  re  Gruterus  praecesse- 
rat  nimium  curiosus.  Noua  aetas  emendationis  Tullianae 
incipit  inde  ab  J.  C.  Oeellii  editione  alteram  dico  quae  ab 
Orellio  JGBaitero  curata  Turici  impressa  est  a.  1845.  Qui 
primus  operam  dedit  non  multis  sed  bonis  uel  optimis  codd. 
adhibendis  inter  quos  erant  Parisinus  PBambergensis  b  me- 
liorque  quam  posteriores  utriusque  recensionis  extitit  in 
singulis  locis  iudex  et  arbiter,  optimus  fuisset,  si  non  ha- 
buisset  collationes  pessimas.  Solus  deinde  recentiorum  rhe- 
toricam  ad  Her.  Cornificii  nomine  ornatam  solam  remotis 
Ciceronis  libris  edidit  C.L.Kayserus  Lipsiae  1854  apud  eundem 
qui  hanc  redemit  bybliopolam.  Is  XCI  codicum  lectiones  in 
apparatu  critico  obscuro  et  difficili  collocauit  nimis  copiosus 
quarum  ingenti  farragine  iudicium  uiro  docto  et  sagaci  saepe- 
numero  deprauatum  esse  uemo  mirabitur.  Quanto  melius 
erat  unum  Bambergensem  b  quam  potuit  fieri  accuratissime 
conferre  item  Parisinum  P  quia  Halmii  collatione  codicis  H 
satis  commode  poterat  uti  quam  centuriam  codicum  in  qui- 
bus  uilissimi  sunt  et  recentissimi  adhibere  neglegenter  colla- 


PROLEGOMENA.  69 

torum.     Sed  codd.  b  et  P  collatioues  —  illum  ipse  coutule- 

rat,  huius   lectiones  aliis  debebat  —  neglegentissimae  fuere 

multosque  sicuti  me  induxerunt  in  graues  errores  nec  iniuria 

queruntur  de    obscuritate  Kayserianae    PLangeuus  Philolog. 

XXXVI  p.  483  alii.     Sed   ego  quidem   nolo   inuehi  iu  uirum 

egregium  maleuolorum  et  fortuuae  inuidia  quondam  oppres- 

sum  neque   illi  detrahere   ausim  his  uerbis  haerentem  capiti 

cum   multa  laude   coronam  quam   ei  HUseneri  pietas  nuper 

imposuit.      Laudandus    est    inprimis    propter    commentarium 

utilem  et  commodum,   in   emendandis   uerbis  saepe  felix,  in 

praefatione    qua    cum    Victorio    Turuebo    Lambino    Grutero 

librum  Cornificio  uindicauit  multis    persuasit  in   quibus    me 

quoque  quondam  fuisse  haud  pudet  referre.     Post  Gruterum  i 

et   Schuetzium    obelo    usus   est  et   abusus    est   plurimum    iu  j 

libri   recensione  quia  neque   hic   ueque   illi  naturam   eius  et  ' 

compQsitionem   satis   perspexerant.     Praeterea   libri    ad   Her.  j 

denuo   editi  in   Ciceronis   rhetoricis   ab   eodem  Lipsiae  1860  ' 

ex  officina  BTauchnitzii,    a  Guilelmo  Friedrichio   Lipsiae   iu 

aedibus  BGTeubneri  1884.     Haec  habui  quae  de  fatis  libro- 

rum   ad  Her,  et  de   studiis   per  XV  saecula  in  eis  collocatis 

dissererem.     Quo    facto    ad    quaestionem    illam    de    auctore 

librorum  ad  Her.  accedamus.  ' 

Nihil  profecto  uidetur  dulcius  esse  philologis  et  criticisDeiibriauctore. 
quam  librum  qui  antiquitus  falso  uindicaretur  auctori  in  sui  j 

patris  et  domini  reuocare   potestatem  docta  argumentatione.  | 

Ita  grammatici  antiqui  nonnullis  orationibus  quae  inter  De-  | 

mosthenicas    edebantur   nouos    indagauerant    auctores   ueluti  ■ 

Hegesippum  Dinarchum,  Petrus  Victorius  rhetoricae  ad  Ale- 
xandrum  Anaximenem,  librorum  ad  Her.  Cornificium  secutus  ' 

Regium   auctorem   esse   statuit,   patrum   nostrorum   memoria  ! 

Boeckhius  librum    de  rep.  Atheniensium   Critiae    uiudicauit,  i 

Naekius  Pseudouergiliana  illa  Catoni,  nuper  Protagoras  Cor-  ' 

nutus  Asinius  Polio  suos  sibi  inuenerunt  libros.  Qua  in  re 
illud  potissimum  mirandum  est,  quam  paucis  illi  de  nouis 
suis  auctoribus  persuaserint.  Atque  Cornificii  quidem  nomen 
ea  potissimum  de  causa  recte  uidebatur  inuentum  esse,  quod  ] 

non  uno  sed  pluribus  locis  Quintilianus  non  singula  uerba 
sed  tota  enuntiata  Cornificii   alicuius    adfert   quae    in   libris  j 


70  PROLEGOMENA. 

ad  Her.  inueniuntur  omnia.    Ego  quia  omnes  Cornificii  locos 
in  editione   ad   uerbum   exscripta  attuli,    relego    lectores   ad 
IV  14,20.  15,22.  18,25.  19,21.  22,30.  25,35.  29,40.  36,48. 
Sed  illi  qui  arbitrantur  Quintilianum    adhibuisse   rbetoricam 
ad  Her.  uehemeuter  errant.    Quorum  in  numero  ego  quoque 
antea  fui  quam  utrumque   scriptorem   penitus  noueram:    quo 
faeto   abieci  illam   sententiam   Berl.  Philolog.  Wochenschrift 
1890   p.  1008    eadem    usus    argumentatione    qua    nunc    utor 
cuius  fundamenta  postea  inueni  iam  a  ueteribus  iacta  ueluti 
a  loanni  Mario  Mattio  Brixiano  in  opinionum  libris  Alexan- 
driae   Statiellae   editis   auno    1598  p.  165  seqq.     Neque   uero 
Schuetzii  probauerim  argumentationem  qui  haec  profert  praef. 
p.    XLI:     'Eteuim     Quintilianus    non    minus    errare    potuit, 
hos  libros  Cornificio  tribuens,  quam  Priscianus  eos  Ciceroni 
assisnans',   sed  his  duabus  de   causis  illum  Cornificii  librum 
a  Quintiliano  adhibitum  rhetoricam  ad  Her.  non  esse  Qenseo: 
Primum  aut  oeuli  mihi   caecuttiunt  aut  nusquam  Quin- 
tilianus   locum    quendam    adtulit    Cornificii    qui    legatur    in 
libris  ad  Her.  I  H  III:   ne  eorum  quidem  quae  libro  IV  cap. 
1 — 12  praecepta  leguntur   de   characteribus   dicendi  de  bar- 
barismo   de   compositione  Quintilianus  aut   similia  aut  paria 
protulit  sub  Cornificii   nomine:  quod   ex   eis  quos   supra  ex- 
scripsi  numeris   et  ex  cuiusuis  editionis  Quintilianeae  indice 
facile    discere    licebit.     Quare    omnes    eiusmodi    suspiciones 
qualem  Kayserus  praef.  p.  VIII  adn.  5  probauit   cum  diceret 
refutari  praeceptum  illud  ad  Her.  I  10,  17  prolatum  a  Quin- 
tiliano  IV  5,  3  ubi  legitur:  'quapropter  ne  illos  quidem  pro- 
bauerim   qui  partitionem   uetant  ultra  tris  propositiones  ex- 
tendere'  ab  eis  qui  caute  et  diligenter  iudicant  prorsus  erunt 
abiciendae,     Caue  dicas  Quintilianum   parum   accurate   usum 
esse  Cornificio:   quem   quam   accuratissime    edidicerat.     Nam 
libro  V  cap.  10  ubi  de  argumentis  agit  non  commeminit  libri 
II  ad  Her.  in  quo   argumentationes    tractantur,   sed  figurae 
alicuius   quae  ad  Her.  IV  18,  25  contrarium   appellatur  quod 
ex  iv&v^rifiu  Graecorum   conuersum    est.     Tamen  satis  con- 
stat   ueteres  priore  parte  librorum  quos   exscribebant  magis 
usos  esse  quam  posteriore  aut  exitu  nec  Quintilianus  ab  hac 
consuetudine  alienus. 


PROLEGOMENA.  71 

Deinde  Quintilano  Coruificius  ille  minime  est  artis  scriptor 
siue  tsxvoyQcxcpog,  sed  scriptor  tisqI  0;t»;ftaTtov  siue  de  figuris 
neque  componi  solet  cum  Hermagora  Apollodoro  Theodoro  sed 
cum  Rutilio  Caecilio  Dionysio.  Veluti  IX  3,  89  ubi  de  figuris 
agitur  liaec  legimus:  'Haec  omnia  copiosius  sunt  exsecuti  qui 
non  ut  partem  operis  transcurrerunt  sed  proprie  libros  huic 
operi  dedicauerunt  sicut  Caecilius  Dionysius  Rutilius  Corni- 
ficius  Visellius  aliique  non  pauci/  Et  98:  *Adicit  his  Caeciiius 
7i£Qiq)Qa6LV  de  qua  dixi,  Cornificius  interrogationem  e.  q.  s. 
Item  Rutilius  praeter  ea  quae  apud  alios  quoque  sunt,  naQ- 
o^oXoyCav'  e.  q.  s.:  conf.  91.  Atqui  in  libris  ad  Her.  prae- 
cepta  de  figuris  pars  operis  sunt  sicuti  in  Quintiliani  institu- 
tioue  neque  librum  IV  totum  continent  sed  duas  tantummodo 
partes  neque  omnino  ampliora  sunt  aut  locupletiora  quam 
Quintiliani  praecepta.  Itaque  Cornificii  illius  opus  simile 
erat  atque  illud  Rutilii  quod  habemus  et  Caecilii  quod  ex 
Tiberio  et  Alexandro  qui  item  proprie  huic  operi  libros 
dedicauerunt  qui  etiamnunc  exstant  fere  restituere  licebit. 
Atque  nequis  dicat  ex  eis  quae  supra  p.  4.  5  disputaui  facile 
posse  statui  Quintilianum  duo  extrema  tantum  totius  operis 
habuisse  uolumina,  hoc  addo  posse  ne  eis  quidem  integris  usum 
esse  Quintilianum:  nam  quae  ad  Her.  IV  31,  42 — 35,  47  ex- 
stant  praecepta  de  tropis  adiectis  exemplis,  eorum  similia  ex 
illo  Cornificio  nusquam  profert  Quintilianus  ubi  de  tropis 
egit.    Itaque  rectissime  illum  scriptorem  dixit  nsQi  ^xri^dTov. 

Haec  duo  argumenta  cum  per  se  sola  nonnihil  ualeant, 
inter  se  coniuncta  et  firmissima  et  grauissima  omuium  esse 
concedendum  est.  Ex  eis  quae  Quintil.  III  1,  21  posuit: 
"^Scripsit  de  eadem  materia  non  pauca  Cornificius,  aliqua 
Stertinius,  nonnihil  pater  Gallio,  accuratius  uero  priores 
Gallione  Celsus  et  Laenas  et  aetatis  nostrae  Verginius,  Pli- 
nius,  Tutilius'  id  certe  efficitur  cum  eis  qui  artes  totas  com- 
posuerunt  copiose  et  accurate  quales  sunt  Plinius  Celsus 
Verginius  non  consociari  Cornificium,  sed  cum  eis  qui 
non  pmca,  aliqua,  nonnihil  de  rhetorica  conscripserint. 
Usus  autem  est  Quintilianus  Cornificii  libro  de  figuris  eo 
quo  solent  antiqui  pacto:  nam  longe  plurima  exscripsit  ex 
priore  eius   parte   in   qua  6yTq^axu    ^e^sag    erant,    ad    finem 


72  PKOLEGOMENA. 

libri    seusim    rariora    et    pauciora    ex    figuris    sententiarum 
desumpta. 

His  duobus  argumentis  alia  quaedam  possunt  addi  quae 
separatim  dieta   minuta  et  infirma  sunt,   cum  prioribus  con- 
iuncta  rem  perspicuam  facere  uidentur,    Veluti  Quintilianum 
opus   illud  ad  Her.  adulescentulo  cuidam   ex  commentariolis 
suis  excidisse  nec  dignum  esse  quod  a  se  usurparetur  equi- 
dem  puto  uel  ex  postremo  libri  IV  capite  statim  cognouisse. 
Praeterea  libros    ad  Her.  non   tamquam  publici  iuris  factos 
fuisse  sed  in  usum  amici  et  cognati  ita  conscriptos  ut  intra 
domus  Herennianae  limina   sese   continerent  demonstrabitur: 
unde  factum  est  ut  neque  Quintilianus  neque  eorum  qui  post 
eum  neque  qui  ante  eum  erant  quisquam  Romae  illis  uteretur 
aut  uti  posset.     Denique   quae  ex  Cornificii   libro  a  Quinti- 
liano   afferuntur  IX  3,  69  seqq,  ea   non  eadem   praebet  liber 
ad  Her.  IV  14,  21.  21,  29.     Nam  ille  ^aliter  quoque',  inquit 
'uoces    aut    eaedem    diuersa    iu    significatione    ponuntur    aiit 
productione  tantum  uel  correptione   mutatae:   quod  etiam  in 
iocis   frigidum   equidem  tradi   inter  praecepta   miror  eorum- 
que    exempla    uitandi    potius    quam    imitandi    gratia    pono: 
amari   iucundum   est,   si   curetur  nequid  insit  amari.     auium 
dulcedo   ad   auium   ducit  .  .  ,    Cornificius    hanc    traductionem 
uocat'  e.  q.  s,   At  in  libro  ad  Her.  hoc  posterius  exemplum  non 
ad  traductionem  pertinet  sed  ad  adnominationem  IV  21,  29. 
Quae   secuntur   apud   Quintilianum   72:   'pessimum  uero:  ne 
patres   conscripti    uideantur   circumscripti.     raro   euenit,   sed 
uehementer  uenit',  eorum  prius  illud  exemplum  paulo  aliter 
legitur  constitutum  ad  Her,  IV  22,  30  .  .  .  ^ne  omnino  patres 
conscripti  circumscripti  putentur',  posterius  hac  de  causa  ex 
Cornificio  sumptum  esse  probabile  est,  quod  ad  Her.  IV  19, 26 
saepius   similia  illa   satis  frigida   leguntur:   '^illud  tardius  et 
rarius  uenit,  hoc  crebrius  et  celerius  peruenit.'     Quod  Quin- 
tilianus    IX  3,  85    ad    eandem    figuram    explicandam    quam 
scriptor  ad  Her.  exemplo  illo    'esse    oportet    ut   uiuas    non 
uiuere  ut  edas'  illustrauit  IV  28,39    attulit  exemplum  ^non 
ut   edam  uiuo  sed  ut  uiuam  edo',  id  exemplum  potest  esse 
translatum  et  ex  Graeco  quodam  rhetore  et  ex  Cornificio. 
Itaque  hoc  certum  est  Cornificii  librum  illum  quo  usus 


PROLEGOMENA.  73 

est  Quintilianus  minime  illum  quidem  fuisse  rhetoricam  ad  • 
Herennium  sed  librum  de  figuris  compositum  qualem  com- 
posuere  Tiberius  Alexander  Rutilius  Aquila  lulius  Rufinianus 
alii.  Cornificii  autem  liber  de  figuris  conscriptus  est  post 
rhetoricam  ad  Her.  Nam  in  adnominationis  et  traductionis 
doctrina  ueterem  et  genuinam  doctriuam  scriptor  ad  Her. 
protulit,  ille  nouam  quandam  et  male  mutatam:  in  reliquis 
fere  ad  uerbum  alter  cum  altero  consentiunt.  Neque  uero 
inde  efficitur  Cornificium  auctorem  rhetoricae  ad  Her.  fuisse: 
quod  nec  probari  potest  certis  rationibus  nec  omnino  pro- 
babile  est.  Absurdum  enim  est  statuere  et  absonum  eum  qui 
iu  totius  operis  transcursu  satis  abundanter  et  copiose  de 
figuris  egerit  eandem  rem  eodem  ordine  eisdem  uerbis  eisdem 
additis  exemplis  retractauisse:  qua  opus  omnino  non  erat  re- 
tractatione  neque  ille  crambes  repetitae  conuicium  efiugisset. 
Neque  uero  inueutorem  sese  esse  huius  doctrinae  de  figuris 
scriptor  ad  Her.  aut  IV  7,  10  aut  alibi  pronuntiauit  neque 
sese  primum  nomina  Graeca  conuertisse  1.  s.  testatus  est 
neque  si  hoc  fecisset,  nos  crederemus:  qua  de  re  infra  in 
capite  quod  est  de  fide  scriptoris  ad  Her.  agetur  pluribus. 
Sed  ipse  ille  consensus  utriusque  operis  magni  pretii  erit  ad 
librorum  ad  Her.  indolem  et  naturam  recte  aestimaudam: 
qui  uullo  pacto  poterit  explicari  nisi  utrumque  scriptorem 
praeceptoris  eiusdem  sermones  uel  dictata  in  commentariolos 
suos  rettulisse  statuemus. 

Ergo  quis  auctor  fuerit  librorum  ad  Her.  uos  omnino 
nescimus.  Schuetzium  uero  qui  M.Antonium  Gniphonem  iu- 
uenit  auctorem  —  quidni  Ateium  Philologum?  interrogat 
HGraffius  Mel.  Greco-Rom.  II  p.  320  —  et  ACvanHeusdeum 
qui  L.Aelium  Stilonem  commendauit  in  disquisitione  de  L.Aelio 
Stilone  Traiecti  ad  Rhenum  1839  edita  eos  nos  pUiribus 
non  refutabimus  ueriti  ne  bybliopola  paginas  et  cartam  de- 
neget  disputationibus  superuacaneis. 

Neque    minor    sane    difficultas    quam    illa    quae    est    in  ^°  *'^'*^°  "p^^^ 
auctore   inueniendo    exstat   in    libri   titulo   restituendo:    nam 
ueterem  inscriptionem  operis  una  cum  auctoris  nomine  anti- 
quitus    periisse    summopere    probabile    est.     Nihil    uero   huc 
pertinent  eiusmodi  nomina  qualia  ex  comparatione  librorum 


74  PROLEGOMENA. 

de  iuu.  nata  esse  medio  aeuo  demonstrauiraus  supra  p.  51.  52 
ueluti  *rhetorica  secunda'  uel  'noua'  neque  illud  nomen  libro- 
rum  de  inu.  quod  saec.  IX  inuenimus  usurpatum  in  scholio 
cod.  C  notis  Tironianis  conscripto  fol.  3r.  ^Victorinus  in 
maiore  arte  Ciceronis  dicit'  e.  q.  s.  quicquam  aliud  nos  doce- 
bit  nisi  saec.  IX  libros  ad  Her.  et  uisos  esse  et  dictos  non- 
nullis  artem  minorem  M.TuUii.  Atque  codd.  illo  saec.  scrip- 
torum  subscriptiones  in  nomine  libri  fluctuant  cum  H  habeat 
'M.Tullii  Ciceronis  ad  Herennium  liber  VI  de  arte  rethorica 
explicit',  PB  rectius  ^M.TuUi  Ciceronis  ad  Herennium  liber 
VI  explicit':  nam  librarius  cod.  H  ut  genetiuum  ita  totam 
subscriptionem  uidetur  dilatasse  adhibitis  uerbis  illis  in  fine 
libri  IV  positis:  '^Ergo  amplius  in  arte  rhetorica  nihil  est.' 
Nimirum  traditam  fuisse  antiquitus  illam  codd.  PB  subscrip- 
tionem  apparet  collatis  eis  quae  adfert  Priscianus  ex  libris 
ad  Her,  qui  ubique  'Cicero  in  II  ad  Her.'  uel  'Cicero  ad 
Her.  libro  III'  similiter  scripsit:  quod  GL  II  p. .104,  7  editur 
'ad  Herennium  tertio  libro  artis  rhetoricae'  id  ex  interpola- 
tione  amplificatum  esse  trium  uerborum,  codicum  scripturae 
euincunt  inter  se  discrepantes.  Tum  quae  apud  Rufinum 
leguntur  GL  VI  p.  568:  'Cicero  ad  Herennium  in  arte  sic' 
p.  577:  ^Cicero  ad  Herennium  in  arte  rhetorica  ...  sic'  ea 
conferenda  sunt  cum  subscriptione  cod.  H  et  illo  Prisciani 
loco  non  quo  arbitrer  uerba  postrema  additameutum  esse 
librarii,  sed  Rufini  ipsius.  Nam  ueterem  titulum  fuisse  Ci- 
cero  ad  Herennium  cum  ex  locis  Hieronymi  supra  p.  8  ad- 
latis  tum  inde  apparet,  quod  haec  uerba  semper  priora 
coUocantur  neque  usquam  legitur  Cicero  in  arte  uel  de  arte 
rhetorica  ad  Herennium  sed  illo  quo  in  exemplis  supra  allatis 
cognoscere  licet  ordine.  Etiam  codicis  Laudensis  index  in 
annal.  philolog.  uol.  131  p.  106  ab  Heerdegeno  enarratus 
enumerat:  Ithetoricanim  (scribas  Bhetoricorum):  ad  Herennimn 
rhetorica:  de  oratore  e.  q.  s.  Unde  efficitur  illum  qui  medio 
saec.  IV  librum  denuo  edidit  primus  praeter  Ciceronis  nomen 
nihil  inscripsisse  quam  illud  ad  Herennium  quod  ex  prooemiis 
singulorum  librorum  nouerat:  ne  praenomen  quidem  addi 
putabat  oportere.  Vetus  igitur  index  libri  aut  periisse  aut 
per    uim    sublatus    esse   putandus   est.     Atque   uerum    certis 


PKOLEGOMENA.  75 

rationibus  titulum  librorum  ad  Her.  non  possumus  restituere, 
probabilibus  rationibus  possumus.  Cicero  illa  quae  in  schola 
didicerat  et  ex  commentariolis  suis  ediderat  rJietorica  appellauit 
siue  QrjtoQLXK  secundum  Quintil.  11  14,4:  nam  dicebant  rhe- 
torica  discere  sicuti  Ennius  scripserat  rhetorica  tongent  in 
Sota,  sicuti  ad  Her.  HI  17,  30  legitur  qivi  nemonica  didicerimt, 
apud  Petron.  58  ille  cerebrosus  non  didici,  inquit,  geometrias, 
critica  et  alogias,  menias  cum  de  Iliadis  primo  uersu  cogitet: 
conf,  Philodem.  de  rhet.  p.  320,  8  edit.  Sudhaus.  Itaque 
nostrum  scriptorem  libros  suos  ad  Her.  inscribere  potuisse 
rlietoricon  quamquam  hoc  uerbo  nusquam  utitur  non  negan- 
dum  esset,  nisi  illum  pro  suo  Graecorum  et  Graecauicorum 
odio  Latinum  uocabulum  ubi  posset  praetulisse  transmarino 
ualde  probabile  esset.  Quod  idem  cadit  in  illud  nomen  ars 
rhetorica  quo  saepe  usus  est  necessitate  coactus  sicuti  ne  ars 
grammatica  quidem  IV  12,  17  alio  modo  poterat  dici.  Itaque 
ex  prooemio  totius  operis  uerbis  illis:  tamen  tua  nos  C.He- 
renni  uoluntas  commouit  ut  de  ratione  dicendi  conscriberemus 
. . .  nos  autem  ea  quae  uidehantur  pertinere  ad  rationem  dicendi 
smnpsimiis  e.  q.  s.  quae  sohim  et  singulare  sunt  huius  quae- 
stionis  fundamentum  nos  librum  ad  Her.  de  ratione  dicendi 
inscripsimus  cum  hac  de  causa  quod  scriptores  in  principio 
operis  saepenumero  coustat  titulum  aut  posuisse  aut  spectasse 
ueluti  Lucretius  I  25  tum  ideo  quod  uetustissimus  omnium 
liber  de  rhetorica  Latine  scriptus  de  quo  aliquid  traditum 
est  memoriae  illo  titulo  ornatus  fuisse  cognoscitur  ex  Cic. 
Brut.  44,  163  ubi  Brutus:  '.  .  .  uellem  aliquid  Antonio  praeter 
illum  de  ratione  dicendi  sane  exilem  libellum,  plura  Crasso 
libuisset  scribere.'  Eiusmodi  denique  opera  rhetorica  spectat 
Cicero  cum  scribat  partit.  orat.  1,  1  ^Studeo  mi  pater  Latine 
audire  ex  te  ea  quae  mihi  tu  de  ratione  diccndi  Graece  tra- 
didisti.'  Absoluta  igitur  quaestione  de  titulo  librorum  ad 
Her.  iam  de  tota  indole  ac  natura  operis  erit  agendum. 

Illi   qui    auctorem    rhetoricae   de   qua   agimus  rhetorem  J 
ad   Her.   appellarunt    etiam    magis    peccarunt    quam    si  quis       ^■'■^  ^^'■- 
M.  Tullium   rhetorem  dixerit:    nam    rhetor    minime    erat   sed 
homo  non  nobili  ille  quidem  sed   honesto  loco  natus  qui  ea 
qua  solebant  aetate   rhetoris   schola   usus   erat.     Quae  aetas 


De   natura  et 
indole  librorum 


76  PROLEGOMENA. 

uonuullis  uostri  saeculi  homiuibus  prouectior  uidetur  fuisse 
quam  reuera  erat  ideo  quod  nobis  illa  rhetorum  doctrina 
qualis  est  de  constitutionibus  et  subtilis  uidetur  et  difficilis 
et  impedita  quae  olim  a  pueris  aut  nullis  aut  perpaucis 
aliis  disciplinis  perturbatis  facillime  ediscebatur.  Nam  totam 
illam  doctrinam  Cicero  in  libris  de  or.  et  coutemnit  et  prae- 
terit  ut  puerUem  I  6,  23.  57,  244.  III  10,  38  ludo  ludique 
magistro  dignam  II  24,  100  rhetorumque  illa  praecepta  uocat 
peruulgata  II  18,75.  38,161.  III  37,148.  49,188.  55,209 
hominibus  aetate  et  studiis  prouectioribus  maxime  indigna. 
Itaque  eiusmodi  artes  institutionem  puerilem  continentes 
scriptores  elegantiores  fere  uou  componebant  nisi  qui  rhe- 
tores  erant  et  profitebantur  aut  disciplinarum  libros  aut 
omnium  aut  plurimarum  conscripserunt  sicuti  Varro  Celsus 
Capella  alii,  Plurimi  autem  libri  eiusmodi  componebantur 
more  maiorum  a  patribus  ad  filios  institueudos  sicuti  Cice- 
ronis  partitiones  oratoriae  uel  ab  adulescentulis  aut  in 
ipsorum  usum  sicuti  Ciceronis  libri  de  inu.  aut  in  usum 
amici  et  cognati  cui  donarentur  sicuti  libri  ad  Her.  Sulpi- 
cius  Victor  ad  M.  Silonem  generum  talem  librum  misit  cum 
hac  epistula  ap.  Halmium  RLM  p.  313:  ^Sulpicius  Victor 
M.  Siloni  genero.  Quod  frequenter  a  rae  postulabas  uideor 
expedisse.  Contuli  in  ordinem  ea  quae  fere  de  oratoria  arte 
traduutur  secundum  institutum  magistrorum  meorum,  Zeno- 
nis  praecepta  maxime  persecutus,  ita  tamen  ut  ex  arbitrio 
meo  aliqua  praeterirem,  pleraque  ordine  immutato  referrem, 
uounulla  ex  aliis  quae  necessaria  uidebantur  insererem.  Recte 
au  perperam  fecerim,  tu  iudicabis:  nec  enim  uolo  haec  in 
multorum  manus  peruenire.'  Cui  epistolae  simillima  sane 
prooemia  et  epilogi  sunt  librorum  ad  Her.:  utrumque  nimi- 
rum  opus  pertinet  ad  illud  genus  litterarum  quod  isagogi- 
cum  appellat  LMercklinus  Philologi  IV  p.  413seqq. 

De  Ciceronis  li-  .  ,  ~.  .  -, .  .     ,  ,  ,  -. 

bris  de  iuu.  Atquc   Cicero    emsmodi   scripta    ut  agrestes   plane    con- 

temnit  in  libris  de  or.  fratre  consentiente  II  3,  10  et  libros 
de  inu.  sibi  puero  aut  adulescentulo  ex  commcntariolis  suis 
inclioata  ac  rudia  excidisse  conqueritur  I  2,  5  M.  que  Anto- 
nium  similiter  inducit  querentem  de  libello  illo  de  ratione 
dicendi   I  21,  94   "^qui   se  imprudente   et   inuito   exciderit  et 


PROLEGOMENA.  77 

peruenerit  in  manus  hominum'.  Quodsi  M.Tullius  scisset 
fore  ut  partitiones  oratoriae  quas  uiuus  silentio  oppressit 
se  mortuo  in  uulgus  ederentur,  non  dubitandum  est  quin 
eodem  modo  de  illis  conquesturus  fuerit  atque  M.Antonium 
de  suo  libro  illic  fecit  querentem.  De  omnibus  istiusmodi 
libris  stat  Quintiliani  sententia  et  interpretatio  quam  III  6, 59 
protulit  ille  de  libris  de  inu.:  ^Sunt  enim',  inquit,  'uelut 
regestae  in  hos.  commentarios  quos  adulescens  deduxerat 
scholae  et  si  qua  est  in  iis  culpa  tradentis  est.'  Quis  fuerit 
ille  cuius  praecepta  Cicero  in  libris  de  inu.  exposuit,  plane 
incertum  est  neque  omnino  constat  de  tempore.  Sed  non 
est  cur  illud  quod  tradit  Cicero  sese  puerum  aut  adulescen- 
tulum  libros  de  inu.  conscripsisse  ad  tempus  definiendum 
reiciamus.  In  quibus  nulla  res  commemoratur  acta  aut  bello 
Marsico  aut  post  bellum  Marsicum:  quae  II  37,  111  comme- 
morantur  pertinent  ad  annum  659/95,  causa  Curiana  qua  de 
agitur  II  42,  122  acta  est  ante  aunum  663/91,  tum  I  49,  92 
ubi  legitur  ^ut  si  quis  apud  equites  Romanos  cupidos  iudi- 
candi  Caepionis  legem  iudiciariam  laudet'  notandum  est  quod 
Caepionis  legem  anno  648/106  latam  nominat  non  illam 
Liuii  Drusi  anno  663/91  latam,  quae  simillima  fuerit  Serui- 
liae  qua  de  re  conf.  ThMommsenus  Romisches  Staatsrecht 
III  (1887)  1  p.  532.  Quam  diuersa  est  in  hac  re  rhetorica 
ad  Her.!  Quam  qui  legit  sibi  uidetur  audire  tumultum  Mar- 
sicum  et  Marianum,  sociorum  querelas  et  fremitus,  nobiles 
Romae  sese  inuicem  arguentes  calumniantes,  sentire  iudicio- 
rum  strepitum  lege  Varia  lata,  tum  Sulpicii  tm-bas  leges 
exitum  tristem  ac  funestum.  Itaque  neque  Ciceroni  neque 
illi  argumento  ex  libris  de  inu.  sumpto  fidem  nos  negamus 
statuentes  Ciceronem  praecepta  illa  quae  in  libris  de  inu. 
seruantur  audisse  intra  annos  IV  illos  inde  a  660/94  ad 
663/91  quo  tempore  piierum  rhetoricae  sedulo  operam  nauasse 
natum  annos  fere  XV  constat  Suetonii  testimouio  de  rhet.  2. 
Atque  ne  quis  qua  de  re  iam  supra  dixi  p.  76  studia  rhe- 
torica  arbitretur  hominum  aetate  prouectiorum  esse  quam 
illo  tempore  erat  Cicero,  hoc  loco  addo  illud  quod  Tacit. 
dialog.  34  monet  paullum  correctum,  L.  Crassum  accusasse 
anuo  aetatis  XXI  C.Carbonem,  C.Caesarem  XXIII  Dolabellam, 


78  PROLEGOMENA. 

Polionem  XXII  C.  Catonem,  Caluum  admodum  adulescentem 
Vatinium  eis  orationibus,  quas  posteri  cum  admiratione  lege- 
bant,  tum  Atratinum  annos  natum  septendecim  accusasse 
Caelium  oratorem  secundum  Hieronymum  ad  Abrah.  1996, 
Octauianum  XII  annum  agentem  auiam,  Tiberium  Caesarem 
nouem  natum  annos  defunctum  patrem  pro  rostris  laudasse. 
Schola  autem  rhetoris  utebantur  praetextati:  conf.  Suet.  de 
rhet.  1  Auson.  profess,  Burdig.  XVIII  7  p.  65  Peiper  XVII  10 
p.  64:  "^pueros  .  .  .  formasti  metam  prope  puberis  aeui.'  Veluti 
Persius  inde  a  XII  usque  ad  XVI  annum  quo  a  Cornuto  in 
philosophiam  inductus  est  audiuit  rhetorem  Vergiuium  Flauum, 
ut  in  uita  eius  traditur  Sueton.  p.  73  R,  M.  Tullius  M.  f.  Q. 
Tullius  Q.  f.  Cicerones  anno  700/54  exercentur  apud  Paeonium 
rhetorem  auctore  M.  Cicerone  patre  ad  Q.  fratrem  III  3,  4 
cum  ille  fuerit  XI  hic  XII  annorum.  Itaque  Ciceronem  illa 
qua  posui  aetate  rhetoricis  institutum  esse  uix  poterit  negari. 
Sed  quando  Hbros  de  inu.  ediderit  plane  incertum 
est.  Qua  in  re  illud  considerandum  est  prooemia  utriusque 
libri  a  praeceptis  plane  aliena  esse  et  ab  auctore  ex  pro- 
oemiorum  quadam  collectione  qua  in  scriptis  philosophicis 
etiam  postea  usus  est,  in  Hbris  II.  III.  de  legibus  usurus 
erat  adsumpta:  quales  libros  prooemia  continentes  com- 
memorat  ad  Att.  XVI  6,  4  (conf.  XIII  32,  2)  Plin.  epist.  II 
5,  12  scriptor  ad  Her.  III  23,  39.  Atque  prooemia  illa 
librorum  de  inu.  satis  eleganter  scripta  sunt  et  polite:  in 
praeceptis  ipsis  rudia  nonnulla  inueniuntur  et  inculta  quo- 
rum  similia  in  reliquis  Tullia.nis  aegre  inuenias  quale  est 
illud  quod  II  27,82  legitur  enuntiatum:  ^extrema  est  ut  in 
comparatione  adsumptio  iudicationis  et  de  ea  per  amplifica- 
tionem  ex  deliberationis  praeceptis  dictio.'  Tota  uero  libro- 
rum  de  inu.  natura  et  compositio  ea  est  ut  Cicero  non 
uideatur  sua  conscripsisse  sed  aliena  aut  exscripsisse  aut 
descripsisse  dictata.  Errant  igitur  qui  prooemiis  illis  utantur 
ad  auctorem  Graecum  quem  Cicero  secutus  sit  in  libris  de 
inu.  inuestigandum  quorum  de  tempore  praeter  illa  quae 
modo  enarraui  nullum  aliud  poterit  adferri  argumentum  quam 
quod  I  4,  5  Gracchos  laudauit  his  uerbis:  "^Quod  nostrum 
illum  non  fugit  Catonem  neque  Laelium  neque  eorum  ut  uere 


PEOLEGOMENA.  79 

dicam  discipulum  Africanum  neque  Gracchos  Africani  nepo- 
tes:  quibus  in  liomiuibus  erat  summa  uirtus  et  summa  uir- 
tute  amplificata  auctoritas  et  quae  et  his  rebus  ornamento 
et  reipublicae  praesidio  esset  eloquentia.'  Quo  loco  iam 
Grillius  in  Halmii  RLM  p.  598  adnotauit:  ^sed  quaeritur  cur 
hic  optimos  rhetores  Gracchos  enumeret  cum  eos  constet 
conturbasse  remp.'  Quippe  eodem  modo  quo  Grillius  de 
Gracchis  iudicat  Cicero  in  scriptis  philosophicis  et  rhetoricis 
posterioris  aetatis  de  or.  I  9,  38  de  legg.  III  9,  20  de  fin.  IV 
24,  65,  eodem  modo  cum  apud  patres  conscriptos  loquitur  in 
Catil.  I  12,29  de  harusp.  resp.  19,  41,  alio  modo  cum  apud 
Quirites  contionatur  pro  Rabir.  perd.  4,  12.  5,  14  de  lege  agr. 
II  5,  10.  Quibus  locis  comparatis  nihil  colligi  potest  nisi  libros 
de  inu.  eo  tempore  editos  esse  quo  popularibus  auctor  faueret: 
quod  tempus  accuratius  nos  quidem  definire  non  possumus. 
De  illo  praeceptore  Ciceronis  cuius  disciplinam  in  libris 
de  inu.  litteris  tradidit  nihil  est  quod  erui  possit  certa 
argumentatione.  Nam  ipse  admodum  pauca  de  doctoribus 
quibus  usus  est  adulescentulus  tradidit  in  Bruto  90,  310 
alibi,  nihil  de  M.  Antonio  Gniphone  quem  praetor  audiuit 
secundum  Suet.  de  gramm.  7.  Nos  duo  tantummodo  noui- 
mus  quorum  adulescentulus  institutione  usus  est:  L.  Aelium 
Stilonem  et  M.Pupium  Pisouem  cos.  anni  G93/61.  De  quo 
Asconius  p.  14  edit.  K.  S:  'Fuit',  inquit,  \  .  .  eisdem  tempori- 
bus  quibus  Cicero  sed  tanto  aetate  maior,  ut  adulescentulum 
Ciceronem  pater  ad  eum  deduceret  quod  in  eo  et  antiquae 
uitae  similitudo  et  multae  erant  litterae:  orator  quoque  me- 
lior  quam  frequentior  habitus  est.'  Sed  Cicero  ipse  de  Pisone 
loquitur  in  Bruto  67,  236.  68,  240.  90,  310  non  ut  de  prae- 
ceptore  sed  ut  de  sodali  suo:  apud  ueteres  famam  tameu 
fuisse  Ciceronem  puerum  praeceptore  usum  esse  Pisone 
intellegitur  ex  inuectiua  illa  Sallustii  nomine  inscripta  1,  2. 
Maluit  uero  Cicero  cum  Brutum  componeret  sese  appellare 
Aelii  Stilonis  discipulum  1.  s.  56,  207  qui  optimatium  fautor 
fuerit  acerrimus  quam  Pisonis  qui  nobilitatis  partibus  alienus 
erat  sicuti  89,  306  Q.  Mucium  P.  f.  Pontificem  doctorem  suum 
fuisse  tradit  a  Damasippo  occisum,  tacet  de  Q.  Mucio  Q.  f. 
Augure  Marii   patrono   et  fautore  cuius   nomen  editores  non 


80  PROLEGOMENA. 

recte  1.  s.  contra  codd.  auctoritatem  posuere  collato  Lael.  1,  1. 
Atque  de  Stilone  baud  inscite  cogitauit  vauHeusdeus  iu 
disquisitione  de  L.  Aelio  p.  47  seqq.  107  cum  temporum  ratio 
esregcrie  conciuat.  Nam  Cicero  sese  Aelium  studiis  rheto- 
ricis  operam  dantem  audisse  tradit  anno  664/90  ineunte 
Brut.  56,  206:  accedit  quod  in  libris  de  inu.  nonnulla  insunt 
quae  insulam  Rbodum  aperte  spectant  ubi  Stilo  Metellum 
Numidicum  in  exsilium  comitatus  anno  654/100  'legendo  et 
audiendo  magnos  uiros  auocabatur':  conf.  Suet.  de  gramm.  3 
Liu.  periocb.  69.  At  Aelius  Stilo  Stoicus  esse  uoluit  ut  tra- 
dit  Cicero  Brut.  56,  206:  libri  de  inu.  potius  ex  Peripateti- 
corum  scbola  profecti  esse  uidentur,  quamquam  in  definitio- 
nibus  quae  ex  Hermagorae  libris  desumpta  esse  possunt 
nonnulla  inueniuntur  Stoicis  probata.  Nam  Stoicorum  lau- 
datur  nemo,  Aristoteles  Tbeopbrastus  saepissime,  ex  Aristo- 
telis  rbetoricae  denique  H  cap.  23  nonnulla  ad  uerbum  trans- 
lata  esse  de  inu.  I  30,  46.  47  iam  Petrus  Victorius  animaduertit 
et  Cicero  ipse  I  35,  61  sese  sequi  Aristotelis  et  Tbeopbrasti 
sectatores  dikicide  indicauit.  Quae  omnia  magis  commen- 
dant  Pisonem  illum,  Staseae  Peripatetici  amicum  (de  or.  I 
22,  104  de  fin.  V  3,  8.  25,  75),  Peripateticorum  sectatorem 
omnium  celeberrimum  (de  nat.  deor.  I  7,  16)  quem  Cicero 
libro  de  fiu.  V  inducat  Peripateticorum  praecepta  enarrantem. 
Etiam  illa  quae  supra  p.  78.  79  de  Graccborum  laude  (de 
inu.  I  4,  5)  disputauimus,  possunt  quodammodo  commendare 
nomen  Pisonis  quem  Cicero  consularis  et  nobilitatis  fautor 
factus  acerbissime  castigat  ab  optimatibus  seiunctum  ad 
Attic.  I  13,  2.  Sed  baec  incerta:  nos  ea  exponere  debebamus 
quo  magis  postea  cum  de  libris  ad  Her.  agemus  possimus 
omittere  quid  de  Kbris  de  inu.  sentiamus  exponere.  De  qui- 
bus  boc  unum  coustare  iudico  praecepta  omnia  quae  ibi 
enarrantur  exposita  fuisse  a  magistro  ante  bellum  Marsicum: 
quando  editi  sint,  indagari  non  iam  potest. 
De  commentariis  Libros  igitur  dc  iuu.  6%olLxbv  vzo^vfi^a  dici  oportet 
de  quo  genere  commentariorum  conf.  XLebrsius  Aristarcbi^ 
p.  22  QuintiL  inst.  or.  prooem.  7  VHI  3,  76  Seneca  controu.  I 
praef.  11  Tacit.  dialog.  20.  Couscripti  sunt  ad  dictata  ma- 
gistri   Latini:   nam    Graecus   bomo    uersus   Ennii    aut  Plauti 


PROLEGOMENA.  81 

neque  suppeditare  potuit  ueque  laudare  ab  aliis  prolatos. 
Is  porro  praeceptor  Latinus  Graecam  quaudam  artem  in 
suum  usum  conuertit  adhibuitque  simul  rhetoricorum  Grae- 
corum  translatiolies  uetustiores.  Nam  ita  factum  esse  inde 
ab  antiquissimis  temporibus  usque  ad  Theodorici  regis  aeta- 
tem  innumera  euincunt  exempla.  Grammatica  Graeca  post- 
quam  inuecta  est  in  urbem  et  uouam  et  felicem  inter  Latinos 
genuit  doctrinam:  rhetores  Latini  per  omnia  saecula  qui 
florebant  nihil  nisi  Graecorum  praecepta  decautabant  Latine 
uec  potuit  rhetorica  umquam  nec  philosophia  Graecum  illum 
ac  peregrinum  abicere  colorem.  Quod  etiam  hodie  in  artis 
uocabulis  perspicuum  est:  in  grammatica  Latine  dicuntur  et 
iutelleguntur,  in  rhetorica  Graece.  Interroga  puerum  quid 
sit  ^sroxnj,  6vvd£6^og^  aLTiatixT]:  nou  habebit  quod  respon- 
deat.  At  si  participium,  coniunctiouem,  accusatiuum  appella- 
ueris,  facile  se  iuueuiet.  Coutra  qui  cito  iutelleget  quid  sit 
hyperbole,  metaphora,  apostrophe,  metonymia,  in  uocabulis 
qualia  sunt  superlatio,  trauslatio,  exclamatio,  denominatio 
haesitabit,  cum  uumquam  ita  usu  fuerint  trita  et  recepta, 
ut  non  potuerit  rhetor  aliquis  Latiuus  ea  nouis  uocabulis 
uertere  Latiue.  luuenalis  in  satura  VII  iu  qua  ad  exemplum 
Orbilii  illius  professorum  exposuit  iuiurias  et  aerumnas 
u.  177  rhetorem  iubet  scindere  Theodori  artem,  grammati- 
cum  u.  215  iuducit  artem  Palaemonis  tractantem.  Itaque  ea 
potissimum  iu  rhetoricis  Latiuis  ualeat  necesse  est  regula 
et  norma  tractaudis:  mera  apographa  ea  esse  additis  tantum- 
modo  uerbis.  Quare  sane  fieri  potuit  ut  Cicero  cum  modo 
hunc  modo  illum  sequatur  auctorem  Graecum,  alia  docuerit 
iu  libris  de  inu.,  alia  in  libris  de  or.,  alia  in  partitionibus, 
ubi  uil  fecit  uisi  ut  Academici  alicuius  Philonis  ni  fallimur 
praecepta  modo  Graece  tradita  uerteret  additis  exemplis  per- 
paucis  Latiuis:  nec  magni  fecit  quod  iu  libro  de  or.  I  31, 139 
coustitutiones  quattuor,  II  30,  132  tres,  III  19,  70  quattuor 
esse  debere  iuterlocutores  docere  lector  potuit  suo  iure 
mirari.  Ergo  iu  libris  de  inu.  seruata  nobis  est  ars 
quaedam  Graeca  quae  Ciceronis  praeceptor  eodem  modo 
uertit  Latine  quo  C.Valgius  Apollodori  praecepta,  luba  He- 
liodori    metrica,    Hieronymus    Eusebii    chrouica,    Prisciauus 

Ad  Hereiiiiium  libri  IV,  ed  Marx.  6 


go  PROLEGOMENA. 

Apollouii  syutaxin.  Praecepta  autem  quaedam  aut  doctrinam 
rhetoricam  liomines  Romani  numquam  nouarunt:  ne  rhetores 
quidem,  qui  profiteWantur,  nedum  pueri  illi  aut  adulescentuli 
qui  commentariolos  suos  sedulo  elucubrabant. 

Quae  modo  de  libris  de  inu.  exposui,  eadem  omnia  ca- 
dunt  in  rhetoricam  ad  Herennium.  De  qua  uix  quicquam 
potuit  statui  peruersius  qiiam  illud  quod  statuit  van  Heusdeus 
scriptam  eam  esse  ab  Aelio  Stilone  sene,  eruditissimo,  Stoico, 
nobilium  fautore  acerrimo:  nam  conscripta  est  ab  adulescen- 
tulo  immaturo  et  satis  indocto,  in  qua  Stoici  et  dialectici 
ridentur  et  contemnuntur,  nobiles  tantum  non  acerbissime 
impugnantur.  Atque  quoniam  statim  demonstrabitur  eam 
esse  (5ioXi%ov  vji6^v7]iia  nos  in  libro  tractando  eadem  ratione 
qua  supra  usi  sumus  statuemus  omnia  praecepta  illa  arte 
comprehensa  non  scriptoris  sed  traclentis  esse,  rhetoris  dico 
Latini  qui  rursus  minime  tradiderit  eam  quam  ipse  inuenerit 
doctrinam  sed  artis  cuiusdam  Graecae  praecepta  docuerit  uer- 
bis  Latinis.  Atque  primum  quidem  librum  illum  gxoXikov 
esse  vTto^vrjfia  neque  maturi  sed  adulescentis  ingenii  opus 
multis  locis  clare  apparet.  Neque  enim  quisquam  scriptorum 
Latinorum  similiter  sese  puerum  adhuc  esse  significauit  quam 
ille  ad  Her.  I  11,  18  his  uerbis:  'Causarum  constitutiones 
alii  quattuor  feceruut:  noster  doctor  tres  putauit  esse  non 
ut  de  illorum  quicquam  detraheret  inuentione  sed  ut  osten- 
deret  id  quod  oportuisset  simpliciter  ac  singulari  modo  do- 
cere,  illos  distribuisse  dupliciter  ac  bipertito.'  Fac  M.Cice- 
ronem  in  scripto  aliquo  haec  ita  posuisse:  quodsi  fecisset 
scripta  ea  esse  a  Cicerone  scholastico  et  admodum  adule- 
scentulo  qui  nihil  nisi  tradentis  praecepta  posset  transscribere 
uehementer  decurtata  quilibet  facile  iudicaret.  Nam  ea 
quae  praeceptor  Latinus  Graeca  sua  arte  usus  uberius  sine 
dubio  de  illa  falsa  partitione  exposuerat,  ea  iu  libris  ad 
Her.  nusquam  leguntur.  Idem  IV  56,  69  sese  nonnihil  pro- 
fecisse  in  rhetorica  schola  his  uerbis  scribit:  *Nam  et  simul 
libenter  exerceamur  propter  amicitiam,  cuius  initium  cognatio 
facit,  cetera  philosophiae  ratio  confirmabit,  et  nobis  non 
diffidimus  propterea  quod  et  aliquantulum  processimus,  et 
alia  sunt  meliora,   quae   multo  iutentius   petimus   ia   uita  ut 


PROLEGOMENA.  83 

etiamsi  uon  peruenerimus  in   dicendo,    quo   uolumus,   parua 

pars    uitae    perfectissimae    desideretur/     Quibus    uerbis    nou  ^gcrip'toris°^aa'' 

utitur  rhetor  aliquis,   sed  is  cuius  successum  magister  scho-        ^"^ 

lae    rhetoricae    modo    laudarat,    qui    schola    rhetorica    modo 

relicta  cum  philosophiae  operam  dat   illam  discipliuam  didi- 

cit  contemnere  prae  noua   et  praestantiore.     Sicuti  iu   exitu 

operis  ita  in  initio  sese   'id   ipsum  quod  datur  otii  libentius 

in    philosophia    consumere'    consuesse    scribit.      Quapropter 

nos  eum  eadem  fere  aetate  fuisse  statuemus  qua  Persius  qui 

relicta  Verginii  Flaui  schola  anuos  natus  XVI  ad  Coruutum 

philosophum  se  coutulit  (Suet.  p.  73  R)  etVergilius  qui  Hippo- 

nacteo   illo   propemptico  prosecutus   est    scholam  rhetoricam 

modo  relictam  apud  Baehrensium  PLM  II  p.  165:   '^lte  hinc 

inanes,  ite  rhetorum  ampuUae  iuflata  rore  non  Achaico  uerba 

.  .  .  scholasticorum  natio  madens  pingui,  ite  hinc  inane  cym- 

balon  iuueututis  .  .  .  nos  ad  beati  uela  mittimus  portus  magni 

petentes   docta  dicta  Sironis  uitamque  ab  omni  uindicabimus 

cura.'     En   habes    uitam   illam    perfectissimam    quam    laudat 

scriptor  1.  s.:  eteuim  Philodemus  docet  Epicureus  de  rhetorica 

edit.  Sudhaus.  p.  250,  29  rav  de  QijroQayv  rj  ti%vri  TtQog  ovdsv 

STtLdsLXVvrai  tav  stg  ^axccQiov  ^Cov  avrjxovtcov  %()rj^i|[t£vov^a : 

conf.  p.  200,  11.    Nimirum  Epicuri  praeceptis   scriptorem  ad 

Her.  operam  dedisse  cum  ideo  sit  probabile,  quod  nulli  illis 

temporibus   haeresi  plures  per  totam  Italiam  sese  dederaut, 

tum  uerba   illa  nos  commouefaciunt  uersus  Lucretii  III  323 

^ut  nil  impetliat  diguam  dis  degere  uitam'  (conf.  V  1152)  et 

Epicuri   ipsius  praecouii  (p.  66   edit.  Usener)    ^'^Gsig    ds    ag 

d^sbg  iv  dvd^QaTtoig.  ovd^sv  yaQ  solxs  d-vrit<p  t,(ba  t,(bv  avd-Qa- 

nog  iv  d^avaToig  dya^otg.    Accedit  quod  1.  s.  amicitiam  tau- 

topere  commendat  et  in  praeceptis  uonnulla  aut  a  magistro/ 

tradita    tolerauit    aut    ipse    inseruit  quae   ex  Epicuri  scholal 

profecta  esse  uideantur,  cuius  sectatores  fuisse  inter  gramma-' 

ticos  Pompilium   Androuicum   et   Aurelii   Opillii   qui   rhetori- 

cam  quoque  docebat  patronum  tradit  Suet.  de  gramm.  6.  8. 

Nam  acerbissime  scriptor  ad  Her.  inuehitur  in  dialecticos  II 

11,  16  ubi  ^Verum',  inquit,  'horum  pueriles  opiniones  rectissi- 

mis  rationibus  cum  uoles  refellemus.'    Atqui  Epicurei  auctore 

Laert.  Diog.  X  31  t^v  dLaXsKtLXtjv  ag  7caQS^xov6av  djtodoxi- 


84  PROLEGOMENA. 

^cc^ovGlv.  Quare  nos  ex  locis  ab  HUsenero  Epieur.  p.  178 
de  bac  re  conlatis  Hieronymi  uerbis  contra  Rufin.  I  30  uol.  11 
p.  487  b  utemur  quibus  ita  scriptorem  adloquemur:  'Et  quo- 
niam  Stoici  logicara  sibi  uindicant  et  tu  huius  scientiae  deli- 
ramenta  contemnis,  iu  hac  parte  Epicureus  es.'  Nec  non  in 
aliis  partibus  Epicureum  eum.  fuisse  cognoscitur.  Nam  H 
21,  34  hoc  utitur  exemplo  quod  in  libris  de  inu.  non  inue- 
nitur:  ^Duae  res  sunt,  iudices,  quae  omnes  ad  maleficium 
inpellant,  luxuries  et  auaritia.  Quid  amor?  inquiet  quispiam? 
quid  ambitio?  quid  religio?  quid  metus  mortis?  quid  imperii 
cupiditas?'  Quibus  in  uerbis  nemo  non  reminiscitur  Lucre- 
tiani  illius  £7aq)C3vy]^atog  I  101  'tantum  religio  potuit  suadere 
malorum'  neqne  quicquam  magis  proprium  est  Epicureorum 
quam  mortis  metus  cum  religione  consociatus  ueluti  Lucretii 
n  44  ^religiones  efi^ugiunt  animo  pauidae  mortisque  timores 
tum  uacuum  corpus  lincunt.'  Praecipue  deuique  conferendi 
uu.  Lucretii  III  59seqq.:  'Denique  auarities  et  honorum  caeca 
cupido  quae  miseros  homines  cogunt  transscendere  fines  iuris 
et  interdum  socios  scelerum  atque  ministros  noctes  atque 
dies  niti  praestante  labore  ad  summas  emergere  opes,  haec 
uolnera  uitae  non  minimam  partem  mortis  formidine  aluntur. 
Turpis  enim  ferme  contemptus  et  acris  egestas'  e.  q.  s. 
De  prooemiis  et         Scriptor  iffitur  praeccpta  omnia  quae  in  schola  ad  dictata 

opilogis     hbro-  ^  '^       .      ^  ■"•  ^  ^ 

rum  ad  Her.  doctoris  couscripserat  postquam  collegit  in  IV  libros  distri- 
buit,  quibus  singulos  postea  adiungeret  et  epilogos  et  pro- 
oemia.  Nam  quicumque  prooemia  libri  II  et  III  aecurate 
perlegerit,  is  intelleget  iam  tum  cum  libri  II  prooemium 
couscriberet,  praeparata  illi  fuisse  illa  tria  uolumina  quae 
singulos  deinceps  recipereut  libros  I — III  et  librum  II  tuuc 
iam  perfectum  et  absolutum  fuisse:  conf.  II  1,  1  ^ea  quoque 
nobis  erit  hoc  libro  propemodum  absoluta:  paruae  partes 
eius  in  tertium  uolumen  transferentur.'  2,2  '^Deinde  ad  ex- 
tremum  (30,  47  seqq.)  docuimus  cuiusmodi  conclusionibus 
orationum  uti  oporteat.'  III  1,  1  "De  elocutione  .  .  .  in  quarto 
Hbro  conscribere  maluimus  quem  ut  arbitror  tibi  librum 
celeriter  absolutum  mittemus.'  Atque  in  libris  ad  Her.  pro- 
oemiorum  et  epilogorum  idem  stilus  et  eadem  ratio  est  di- 
cendi:  iu  libris  de  inu.  epilogi  breuissimi  sunt  et  a  prooemiis 


PROLEGOMENA.  85 

copiosissimis  admodum  diuersi  cum  miuime  ex  eodem  libro 
sumpti  sint  quo  prooemia  sed  secundum  consuetudinem  quan- 
dam  uilem  et  uulgarem  ficti  esse  uideantur.  Satis  autem  inepte 
iu  epilogi  libri  I  ad  Her,  magnitudo  uoluminis  sicuti  in  Ne- 
potis  praefatione  excusationi  est  breuitati.  Inprimis  consi- 
derandus  est  libri  II  ad  Her.  exitus  ille:  ^Fere  locos  obscu- 
rissimos  totius  artificii  tractauimus  in  hoc  libro:  quapropter 
huic  uolumiui  modus  hic  sit,  reliquas  praeceptiones,  quoad 
uidebitur,  in  alium  librum  transferemus.'  Quem  uidetur  imi- 
tatus  esse  Augustinus  in  epilogis  libri  I  et  II  de  ciu.  dei 
his  uerbis:  *Hic  itaque  niodus  sit  huius  uoluminis,  ut  dein- 
ceps  disposita  ab  alio  sumamus  exordio'  et  ^  .  .  deinceps 
uidebimus  ut  hie  sit  huius  uohiminis  modus.' 

Insunt  igitur  in  rhetorica  ad  Her.  praecepta  et  dictata 
magistri  modo  ad  uerbum  a  discipulo  transscripta  modo  paul- 
hilum  mutata  et  additamentis  transscribentis  aucta.    Veluti  ad- 
hortationes  illae  quae  passim  inueniuntur  ex  ore  doctoris  ac- 
cepit  quem  secutus  commendat  exercitationem  III  24,  40:  'in 
imaginibus  conlocandis  exerceri  cotidie  conuenit'  et:  Hu  primas 
quasque  partes  in  animo  frequenta  et  quod  maxime  necesse  est 
exercitatione   confirma'  sicuti  Dionysius   Halicarnassensis   in 
epilogo  libri  de  compos.  uerborum  ad  Metilium  Rufum  *.  .  .  si 
^ovXrjd^Sirjg,'  inquit,  ^6vva0x£LV  avvb  ratg  xa&'  r^nsQav  yv^va- 
Giaig'  (conf.  Cic.  Brut.  90,  310)  ov  yaQ  avrdQxrj  xa  naQayysk- 
fiata   tav   xsyvGiv   i0ti    dsLvovg   avtaycovL6tag  noLrj6aL   xovg 
fiovXofisvovg   dixa   ^sXsxrjg  xs   xal  yv^vaGLag'   xxL    conf.  ad 
Her.  ].  s.:  'cum  in  omni  disciplina  infirma  est  artis  praeceptio 
sine  summa  adsiduitate   exercitationis'  e.  q.  s.    Quam  senten- 
tiam  aliis  locis  ita  ponit  ut  non  soli  Herennio  sed  ipsi  quo- 
que  scriptori  proponatur  sequenda  conf.  I  1,  1    II  4,  7.   8, 12 
III  15,  27    IV  56,  69  bis.    Neque  enim  ut  praeceptor  discipulo 
dare    praecepta    uohiit    scriptor,    sed    accepta    a  praeceptore 
commuuicare   cum   cognato   ut   cognatus   et  discipulus:   conf. 
III  1,  1   ^lnterea  prima  quaeque   et  nobiscum   cum   uoles   et 
iuterdum    sine    nobis    legendo    consequere    nequid    inpediare 
quin   ad  hanc  utiHtatem    pariter  nobiscum   progredi   possis' 
et  II  33,  50  'haec  . .  .  tu  diligenter  et  nobiscum  et  sine  nobis 
considerabis.'  tum  IV  56,  69  quae  uerba  omnium  summi  erunt 


86  PKOLEGOMENA. 

moinenti:  *Nam  et  simul  libenter  exerceamur  propter  amici- 
tiam,  cuius  initium  cognatio  facit,  cetera  philosophiae  ratio 
confirmabit.'  In  quibus  nos  non  recepimus  lectionem  uulga- 
tam  confrmaidt  quae  in  solo  H  inueniatur  neque  scripsimus 
fecit  quod  et  aeuo  Karolingio  et  posterioribus  saeculis  pro- 
batam  fuisse  cod.  C  et  editionum  demonstrat  consensus,  sed 
et  plurimorum  et  optimorum  codd.  auctoritatem  secuti  sumus: 
ad  confirmabit  conf.  II  4,  7  'Initia  euim  inuentionis  ab  arte 
debent  proficisci,  cetera  facile  conparabit  exercitatio',  ubi  in 
uocabulo  conparahit  similiter  mendosi  sunt  HPB.  Quo  magis 
optimi  cuiusque  cod.  lectio  facit  illo  loco  seruanda  est:  unde 
discimus  scriptorem  cum  librum  scripsit  modo  affinitate  qua- 
dam  cum  C.  Herennio  coniunctum  esse  aut  matrimonio  iuncto 
aut  adoptioue  facta  aut  alio  quodam  pacto,  Qua  cum  con- 
dicione  optime  congruit  quod  in  prooemio  libri  I  et  in  epi- 
logis  libri  I  et  II  admodum  comiter  et  humane  sese  noui 
cognati  uoluntati  morem  gerere  professus  est  eumque  non  ut 
amicum  et  bene  notum  sed  ut  hominem  etiamtunc  a  sua  con- 
suetudine  remotum  et  alienum  appellat  reuerenter  et  honorifice. 
"\?s^^Veriii*°  Totus   uero   stilus  ratioque   dicendi   qua    utitur  scriptor 

nunc  egregius  et  perfectus  est  ueluti  in  exemplis  et  prae- 
ceptis  quibus  doctoris  dictata  sequitur  nunc  admodum  fisc- 
Qaoaadrjs  et  ^.rjQcbdrig  ueluti  iu  transitionibus  prooemiis 
epilogis  omnibusque  additamentis  ab  illo  ipso  conscriptis. 
Etenim  puerum  sapit  causarum  tripertita  diuisio  et  curiosa 
et  inepta  quae  flt  IV  56,  69,  tum  antitheta  illa  I  1,  1  'ne 
aut  tua  causa  noluisse  aut  fugisse  nos  laborem  putares' 
III  24,  40  'ne  aut  tuo  studio  diffisi  aut  minus  quam  res 
postulat  dixisse  uideamur'  nec  minus  inepta  plurima  illa 
quae  cum  ne  particula  incipiunt  enuntiata  praecipue  in  pro- 
oemiis  et  epilogis  occurrentia.  Tumidus  autem  et  inflatus  est 
libri  I  exitus  hic:  ^ut  pro  tuo  in  nos  officio  nostro  in  te 
studio  munus  hoc  adcumulatissume  tuae  largiamur  uoluntati.' 
Praeterea  iu  rhetoris  schola  cum  talia  traderentur  praecepta 
qualia  leguntur  I  6,  10  ^nos  non  eodem  modo,  ut  ceteri 
soleant  uerba  facturos'  11,  18  ^constitutiones  alii  quattuor 
fecerunt:  noster  doctor  tres  putauit  esse',  9,  16  'soli  praeter 
ceteros  in  tria  tempora   diuisimus'    III  7,  14  ^non   quemad- 


^ 
f 


PROLEGOMENA.  87 

moduiu  ceteris  detrimento'  IV  47,  60  'Nou  enim  ita  ut  iu 
ceteris  rebus'  e.  q.  s.,  ea  libeutissime  amplexus  est  et  imita- 
tus  est:  Pharisaeorum  profecto  similis  est  in  prooemio  libri  I 
'uon  enim  spe  quaestus  aut  gloria  commoti  ueuimus  ad 
scribendum,  quemadmodum  ceteri'  —  tamquam  ceteri  omnes 
auaritia  inducti  scripseriut  et  cupidi  pecuniae  —  et  in  epi- 
logo  IV:  'quod  ali  cum  molestia  tribus  de  causis  maxime 
faciunt  . .  .  quae  ab  uobis  absunt  omues  difficultates'  et  III 
24,  40  ^Non  enim  sicut  a  ceteris  studiis  abducimur  nonnum- 
quam  occupatione,  item  ab  liac  re'  e.  q.  s. 

Tum  ea  re  potissimum  rudis  et  incomposita  nobis  uidetur 
scriptoris  elocutio,  quod  saepius  duo  posuit  eiusmodi  euuntiata 
quorum  prius  coniunctione  ut,  posterius  aut  altera  ut  aut  ne 
uocabulo  incipiat:  ueluti  I  1,  1:  'ut  de  ratione  dicendi  conscri- 
beremus,  ne  aut  tua  causa  uoluisse  aut  fugisse  uos  laborem 
putares'  IV  56,  69  ^et  grauitatem  et  diguitatem  et  suauitatem 
habere  iu  dicendo  poteris,  ut  oratorie  plane  loquaris,  ue  uuda 
atque  inornata  iuuentio  uulgari  sermone  efiferatur'  III  23,  38 
'Scio  plerosque  Graecos  . . .  fecisse,  ut  multorum  uerborum  ima- 
gines  couscriberent,  uti  qui  ediscere  uellent,  paratas  haberent 
nequid  in  quaereudo  cousumereut  operae'  IV  34,  45  'Trans- 
lationem  pudentem  dicuut  esse  oportere,  ut  cum  ratioue  in 
consimilem  rem  trauseat,  ue  sine  delectu  temere  ac  cupide 
uideatur  in  dissimilem  transcurrisse.'  II  28, 45  "^ut  quom 
alteros  magis  laudaris,  aliquam  alteris  partem  laudis  adtri- 
buas  ue  cupide  pugnasse  coutra  ueritatem  puteris.'  Conf 
Cornel.  Nep.  V  4,  2  et  similia  senteutiarum  paria  cum  uoca- 
bulo  nt  incipientia  ad  Her.  I  7,  11  III  24,  39  IV  28,  39. 
37,49.  44,56:  similia  quae  uocabulis  quod  qiiae  iucipiuut 
liabes  I  7,  11.  16,26  II  13,20  alibi.  Porro  scriptoris  tenuem 
scribendi  facaltatem  osteudunt  euuntiata  talia:  II  29,  46 
'Item  uitiosum  est  id  quod  aduersarii  factum  esse  confiteau- 
tur,  de  eo  argumeutari  et  planum  facere  factum  esse'  III 
14,25  ^Sin  erit  sermo  iu  iocatione,  leuiter  tremibunda  uoce 
.  .  .  leuiter  oportebit  ab  sermoue  serio  torquere  ad  liberalem 
iocum  uocem'  21,  34  'ut  uersu  posito  ipsi  nobiscum  primum 
trauseamus  bis  aut  ter  eum  tiersum'  IV  42,  54  'cum  re  semel 
dicta   iterum    aut    saepius    aliis    uerbis    quae    idem    ualeant 


88  PROLEGOMENA. 

eadem  res  proferetui'  6,  9  'sic  mercem  ipsi  qui  uenditant  ali- 
unde  exemplum  quaeritant  mercis.' 

Denique  nulla  re  magis  conspicuum  fit  puerile  scriptoris 

ingenium  quam  illa  qua  saepissime  utitur  commutatione  uer- 

borum  quam  ex  doctoris  praeceptis  quae  sunt  de  adnominatione 

IV  22,30  (conf.  21,29  temperare  —  obtemperare,  8,  12  excogi- 

tare  —  cogitarit),  de  disiuncto  27,  37  de  frequentatione  in  con- 

tinuationibus  19,  27  inprimis  de  interpretatione  28,  38  prorsus 

edidicerat.    Atque  Quintilianus   iure  suo  IX  3,  72  Tessimum 

uero',  inquit:   'Ne  patres   conscripti  uideantur  circumscripti. 

Raro  euenit  sed  uehementer  uenit':  quorum  exemplorum  prius 

ita   legitur   ad   Her.  IV  22,  30   'Demus   operam   Quirites   ne 

omnino  patres  conscripti  circiimscripti  putentur.'  Alterum  exem- 

plum  in  libris  ad  Her,  quamquam  non  inuenitur  tamen  ex  Corni- 

ficio  petitum  esse  ideo  probabile  est  —  qua  de  re  iam  supra 

egimus  p.  72  —  quia  scriptor  ad  Her.  saepenumero  eiusmodi 

figuris  utitur  quales  in  schola  qua  uterque  usus  est  commen- 

dari  solitas  esse  ex  isto  consensu  efficitur.    Veluti  IV  19,  26 

legitur:  'IUud  tardius  et  rarius  tienit,  hoc  crebrius  et  celerius 

peruenit'     Et  III  2,  2:    'In  quibus    causis    rei  natura  faciet 

deliberationem,  omnis  oratio  ad  ipsam  rem  adcommodabitur: 

in  quibus   extranea  causa  conficiet  deliberationem'  e.  q.  s.  IV 

32,43:   *ut   cum   desidiosam   artem   dicimus   quia   desidiosos 

facit  et  frigus   pigrum   quia  pigros  efficit'   I  17,  27:    ^in   ea 

nec  ratio  qua  re  fecerit  quaeritur:  fecisse  enim  uegatur:  nec 

firmamentum  exquiritiir,  quoniam  non  subest  ratio'  1118,16: 

*ut  si  laudemus,  aliud  iuste,  aliud  fortiter,  aliud  modeste  et 

aliud  prudenter  factum  esse  dicamus,  si  uituperabimus,  aliud 

iniuste,  aliud  inmodeste  aliud  ignaue  aliud  stulte  isictnm  praedi- 

cemus*  22,36:  "^Solis  exortus  . . .  nemo  admiratur  propterea  quia 

cotidie   fiunt:   at  eclipsis   solis   mirantur'  11,  20:    '^quouiam 

altera  natura  paritur,   altera    cura    conparatur'    quibus    haec 

addi   oportet  exempla:    I  15,25:   ^et   uel  iu  hominem  trans- 

ferimus    uel    in    rem    quampiam    conferimus'  II,  8,  12:    ^aut 

fictam  fabulam  in  aduersarios  adferemus  .  .  .  aut  uerum  rumo- 

rera  proferemus   qui  illis'  e,  q.  s.   III  13,  24:   ^Cohortatio  est 

oratio  quae  aliquod  peccatum   amplificans  auditorem  ad  ira- 

cundiam  adducit.    Conquestio  est  oratio  quae  iucommodorum 


PROLEGOMENA.  89 

amplificatione-  animuni   auditoris   ad   misericordiam  perducit' 
alia.    Praeterea    saepissime    interpretationem    qua   de    agitur 
IV  28,  38   quo  gratior  et  concinnior  fiat  oratio  adhibuit  sed 
admodum   pueriliter  et  delicate.     Conf.  uelim  II  4,  7:  "^si  ex 
altera  parte  uires   pecunia  consilium  scientia  apparatio  uidc- 
Utur  fiiisse  ex   altera  inbecillitas  inopia  stultitia  inprudentia 
inapparatio  demonstrabitur  fuisse'   et   IV  25,  35:    'ut   neque 
pluribus  uerbis  oportuisse  dici  uideatur  neque  breuius  potuisse 
dici  piitetur!'     Inprimis    autem    rhetorum    scholae    eiusmodi 
commendabant  loquacitatem  et  uerborum  tinnitum  et  inanem 
et  ineptum  propter  continuationum  siue  periodorum  composi- 
tionem  elegantem  et  concinnam,  in  quibus  maxime  membro- 
rum    7iaQL6G)6iv    plenam    et   perfectam    studebant    impetrare. 
Qua  in  re   rhetores   Demetrius   Alexander  Tiberius  Isocratis 
sententiolam   Helenae  17  exemplo   proponunt:    Toi)   ^av   ini- 
Ttovov    xal   (piXomvdvvov  tbv   ^Cov   xat86rr]6s,    Tfjg   ds   tisql- 
^lentov  jcal  nsQL^dxrjtov  triv  q)v6LV  STtoCrjGsv  (RG  III  p.  ^G^d. 
36.40.  74  Sp  IX  p.  14  VIII  p.  475.  485.  562  W).   Cuiusmodi 
enuntiata   passim  in  libris  ad  Her.  exstant  ueluti  in  uerbis 
dicendi  uariauit  II  28,  45:  'uelut  Sulpicius,  qui  intercesserat, 
ne  exules  .  . .  reducerentur,  idem  posterius  immutata  uolun- 
tate  . . .  aliam   se  ferre  dicebat  propter  nominum   commuta- 
tionem:  nam  non   exules   sed  ui   eiectos   se  reducere  aiebat.' 
Ubi    aiebat   uerbum    satis    remotum    elegit    uarietatis    gratia 
sicuti  in  uerbis  necessitatis  III  14,  25  post  oporfebit  —  oportet 
posuit  iubemur.     Nam  in  eiusmodi  uerbis  copiam  uerborum 
ostentare  solet  scriptor:  conf.  III  12,  21:  Et  interuallis  longio- 
ribus  uti  conuenit  ...     Et  in  continuo  clamore  remittere  et 
ad  sermonem  transire   oportet  ...     Et  acutas  uocis  exclama- 
tiones  uitare  debemus  ...     Et  uno  spiritu  continenter  multa 
dicere  in  extrema  conuenit  oratione  e.  q.  s.    Eodem  modo  ua- 
riatur  III  3,6:   'quam  is   qui   contra   dicet  iustitiam  uocabit, 
nos   demonstrabimus  ignauiam   esse   et  inertiam   ac   prauam 
liberalitatem:  quam  prudentiam  appellarit,  ineptam  et  garru- 
lam  et  odiosam  scientiam  esse  dicemus:  quam  ille  modestiam 
dicet  esse,  eam  nos  inertiam  et  dissolutam  neglegentiam  esse 
dicemus:   quam  ille  fortitudinem  nominarit,  eam  nos  gladia- 
toriam    et    inconsideratam    appellabimus    temeritatem.'      Et 


90  PROLEGOMENA. 

IV  34,  46:  ut  si  quis  Graccum  .  . .  dicat  ...  ut  si  quis  homi- 
nem  prodigum  .  .  .  appeUet  .  . .  ut  si  quem  inpium  .  .  .  iioce- 
mus,  intemperautem  . .  .  nominemus.  Ex  eadem  consuetudine 
uariandi  explicandi  lii  loci:  III  2,3  Dicitur  ...  appellatur: 
conf.  I  4,  6  IV  10, 15  mecl  8, 11  II  7,  10:  ^quae  uere  dicerentur. 
.  .  .  quae  falso  pronuntiarentur'  I  5,  8  'iu  odium  rapiemus  . .  . 
In  inuidiam  traliemus  .  .  .  In  contemptionem  adducemus'  e.  q.  s. 

II  19,29  hiideamus  ...  intellegamus'  III  5,9  "^si  is  timeatur 
—  si  ea  formidetur'  16,  30  'cuiusmodi  locos  inuenire  et  quo 
pacto  reperire\  Postremo  conf.  has  jcaQLGaeeig  III  22,  36: 
^uulgari  et  usitata  re  non  exsuscitari,  nouitate  et  insigni 
quodam  negotio  commoueri'  ubi  in  altero  membro  pro  res 
uocabulum  negotium  adhibet  ut  adsolet:  conf.  20,  33  II  5,  8 
ubi    modo    dicitur   re   transacta,    modo    transacto    negotio  — 

III  20,  33  'Rerum  similitudiues  exprimuntur  .  .  .  uerborum 
similitudiues  constituuntur'  e.  q.  s.  19,  31  IV  38,  50  extr.  alias. 
Haec  omnia  uberiore  disputatione  tractaui  ideo,  quod  edi- 
tores  in  multis  eiusmodi  locutionibus  offendentes  tradita  aut 
mutauda  esse  putarunt  aut  ut  spuria  eicienda. 

^tiuro°eri3*°  Quod  praecipue  usu  uenit  in  epilogo  totius  operis  quem 

inde  a  Grutero  ut  spurium  notauerunt  editores :  ^Demonstratum 
est  euim,  quomodo  res  in  omnibus  generibus  causarum  inueuire 
oporteat;  dictum  est,  quo  pacto  eas  dispouere  conueniat;  tra- 
ditum  est,  qua  ratione  esset  pronuntiandum;  praeceptum  est, 
qua  uia  meminisse  possemus;  demonstratum  est,  quibus  modis 
perfecta  elocutio  conpararetur.  Quae  si  sequimur,  acute  et 
cito  reperiemus,  distiucte  et  ordinate  disponemus,  grauiter 
et  uenuste  pronuntiabimus,  firme  et  perpetue  meminerimus, 
ornate  et  suauiter  eloquemur.  Ergo  amplius  iu  arte  rheto- 
rica  nihil  est.  Haec  omnia  adipiscemur,  si  rationes  prae- 
ceptionis  diligentia  consequemur  exercitationis.'  Quae  omnia 
puerilia  et  iuepta  esse  nemo  non  iudicabit:  falsa  et  spuria 
iudicanda  tum  concedam  si  quis  mihi  uel  ununi  uerbum 
non  secundum  usum  scriptoris  positum  esse  demonstrauerit. 
Sed  plurima  insunt  in  hoc  loco  quae  maxime  secundum 
usum  scriptoris  composita  esse  demonstrari  potest:  praecipue 
extremae  duae  sententiae  poterant  commonere  criticos  ut 
manus  abstineant  uerbis  geuuiuis.    Veluti  nihil  amplius  habes 


PKOLEGOMENA.  91 

IV  54,  67  in  arte  grammatica  12,  17:  legitur  56,  69:  ut  con- 
seqiiamur  artis  raiionem  studio  et  exercitatione  2,  3:  redigit  in 
singulas  rationes  praeceptionis  35,  47 :  opera  et  diligentia  con- 
sequi  senatus  uoluntatem,  deuique  assiduitas  exercitationis 
laudatur  II  8,  12  his  uerbis:  'si  ad  lianc  rationem  praeceptio- 
nis  adsiduitatem  exercitationis  adcommodaremus'  et  11124,40: 
'infirma  est  artis  praeceptio  sine  summa  adsiduitate  exerci- 
tationis'  e.  q.  s.  Etiam  principium  totius  loci  illud  dico  De- 
monstratum  est  enim  plane  ex  usu  scriptoris  dictum  est  qui 
enim  tertio  loco  nonnisi  post  est  uocabulum   uoluit  poni  ut 

III  24,  40  'Numquam  est  enim'  IV  2,  3  'Quis  est  enim' 
17,  25  'Necesse  est  enim'  36,  48  'Quid  est  enim'.  Porro 
quod  posuit  quo  modo  quo  pacto  qua  ratione  qua  uia  quibus 
modis  secundum  ordinem  a  trito  ad  rarius  uocabulum  pro- 
grediens,  de  ea  re  conf.  IV  8,  12  ubi  priore  loco  posuit  quo 
pacto,  sequitur  qtio  modo  I  16,  25  quo  modo  eas  et  qua  uia 
tractari  conueniat,  1113,4  quo  modo  aut  qua  quidque  ratione^eYi 
oporteat;  qicibus  modis  non  dixit  sed  quattuor  modis  bis  I  4,  8 

IV  45,  59  et  audacius  illud:  ^isdem  uiis  quibus  omnis  con- 
iectura  tractatur'  ponere  maluit  II  7,  10.  Denique  aduerbium 
ordinate  quod  in  plerisque  est  codd.  quamquara  nonnisi  hoc 
loco  legitur  tamen  neque  prorsus  nouum  est  cum  sit  apud 
Cic.  de  inu.  I  14,  19:  Hum  denique  ordinandae  sunt  ceterae 
partes  orationis'  et  in  eiusmodi  aduerbiis  a  participiis  per- 
fecti  ductis  multa  nouauit  scriptor  qui  aut  primus  aut  solus 
omnium  dixerit  adcumulatissime  conmutate  confirtnate  perpoU- 
tissime  alia:  similiter  tamen  atque  in  hac  uoce  fluctuant  codd. 
in  perpetue  aduerbio.  Ergo  qui  propter  haec  uerba  de  origine 
epilogi  istius  dubitat,  is  nulla  re  impeditur  quominus  cum 
cod.  H  hoc  loco  legat  perpetuo,  cum  o  et  e  saepissime  inter 
se  confundantur,  cum  codd.  PC  ordinc  quae  uerba  leguntur 
11  30,  47  bis  III  7,  13  I  7,  11  III  18,  31.  Sed  nos  cauea- 
mus  ne  hoc  testimonium  exercitationis  rhetoricae  deleamus 
egregium.  Apparet  pueros  in  scribendo  usos  esse  collectione 
quadam  synonymorum  qualem  commemorat  Quintilianus  X 
1,  7:  "^Et  quae  idem  significarent  solitos  scio  ediscere,  quo 
facilius  et  occurreret  unum  ex  pluribus  et  cum  essent  usi 
aliquo,  si  breue  intra  spatium  rursus  desideraretur,  efifugien- 


92  PROLEGOMENA. 

dae  repetitionis  gratia  sumerent  aliud,  quo  idem  intellegi 
posset.  Quod  cum  est  puerile  et  cuiusdam  infelicis  operae, 
tum  etiam  utile  parum:  turbam  tantummodo  congregat,  ex 
qua  sine  discrimine  occupet  proximum  quodque.'  Cuiusmodi 
synonymorum  collectiones  tunc  potissimum  commodae  erant 
cum  illa  figura  quae  ad  Her.  IV  28,  38  interpretatio,  apud 
Graecos  Gvvavv^ia  appellabatur  et  exemplo  sol«t  probari  ex 
[Demosth.]  contr.  Philippi  epistol.  3  desumpto,  erat  adhibenda: 
praeterea  in  uno  quoque  enuntiato  talis  uariatio  locutionum 
et  lepida  et  grata  uidebatur,  qua  noster  scriptor  admodum 
pueriliter  utitur  nec  satis  tecte  et  caute.  Apud  Graecos  et 
Telephi  ojxvroxLOV  erat  Cvvaycoyr]  iTtid^stcav  sCg  rb  avrh  TCQay^a 
aQ^oi,6vtG}v  TCQog  etOLfiov  avjtoQiav  (pQaGsag  secundum  Suidam 
s.  u.  Ty]X6(pog  et  lulius  Pollux  conscripsit  opus  cui  ovofia- 
Gtiicbv  .  .  .  iotl  .  .  .  tb  inCyQaiL^a.)  ^rjvveL  de  o(?a  ts  6vva- 
vv^a  cag  vTCaXXdtteiv  dvvaO&ao  xal  oig  av  e'xa6ta  drjXcod^etrj. 
Apud  Latinos  Fronto  rhetor  M.  Antoninum  philosophum  deli- 
ciarum  rhetoricarum  commonefacit  his  uerbis  p.  151  Naber: 
'nonne  te  tumultuaris  quibusdam  et  lucratiuis  studiorum 
solaciis  fulciebas,  synonymis  colligendis,  uerbis  interdum 
singularibus  requirendis,  ut  ueterum  commata,  ut  cola  syno- 
nymorum  ratione  conuerteres'  e.  q.  s.:  satis  denique  nota  est 
illa  quae  sub  Ciceronis  nomine  fertur  synonymorum  6vva- 
yayri  ad  Yeturium.  Sed  antiquissimum  hoc  geuus  studiorum 
et  exercitationum  fuisse  inde  efficitur,  quod  Pacuuius  talem 
6vv(ovv}iiav  audacissime  in  poesin  introduxit  in  uersibus 
illis  quae  seruantur  ad  Her.  II  23,  36:  'Fortunam  insanam 
esse  et  caecam  et  brutam  perhibent  philosophi  Saxoque  in- 
stare  in  globoso  praedicant  uolubili  Id  quo  saxum  iupulerit 
Fors,  eo  cadere  Fortuuam  autumant.  Caecam  ob  eam  rem 
esse  iterant,  quia  nihil  cernat,  quo  sese  adplicet;  Insanam 
autem  aiunt,  quia  atrox,  incerta  instabilisque  sit,  Brutam, 
quia  dignum  atque  indignum  nequeat  internoscere.  Sunt 
autem  alii  philosophi,  qui  contra  Fortunam  negant  Ullam 
miseraw  in  rebus  esse,  Temerita.tem  esse  auttimant.'  Quibus  in 
uersibus  sex  synonyma  postquam  consumpsit  poeta,  ad  illud 
quod  iam  usurpauerat  autumant  rediit  sicuti  in  rhetorica  ad 
Her.  \.  s.  ad  illud  quod  primum  posuerat  demonstratum  est  redit 


PROLEGOMENA.  93 

scriptor  et  III  12^  21  adhibitis  conuenit  oportet  dehenms  iterum 
primum  illud  ponere  conuenit  non  dubitauit.  Sed  quod  in  uersi- 
bus  Pacuuii  qui  noua  rhetoricae  dulcedine  captus  illa  ausus  est 
potest  ferri  ut  licentiae  poeticae  concessum,  id  apud  scriptorem 
pedestris  sermonis  pueri  uel  adulescentuli  ostendit  iugenium 
curiosum  et  tamquam  immaturum:  scilicet  propter  hunc  ipsum 
epilogum  operis  concedendum  non  est  ut  de  grandi  aliquo  prae- 
textato  qui  auctor  librorum  ad  Her.  fuerit  omnino  cogitetur. 
Atque  praecij)ue  in  eis  quae  non  tradentis  sed  ipsius  scrip- 
toris  sunt  ueluti  prooemia  et  epilogi  multa  iuepta  et  puerilia 
inueniri  consentaneum  est.  Quod  idem  pertinet  ad  addita- 
menta  illa  quibus  singulae  inter  se  praecepta  collinuntur: 
transitiones  illas  dico  et  enumerationes  rerum  antea  exposi- 
tarum  quas  editores  inde  a  Schuetzio  eiecerunt  plerasque, 
ego  potius  uituperandas  et  quando  libebit  ridendas  esse  puto 
quam  eiciendas  ut  scriptore  iudignas :  quem  plerique  prius 
uiolenter  mutare  aiisi  sunt  quam  qualis  reuera  sit  intellexe- 
rint.  Quodsi  quis  talem  sententiam  qualis  traditur  IV  46,  59: 
'ut  paulo  ante  cum  de  eursoribus  adserebatur'  ut  spuriam 
damnabit,  ego  probabo,  quia  adserendi  uocabulum  ecclesiasti- 
corum  scriptorum  stilum  redolet:  sin  alia  quae  bonis  uerbis 
dicta  sunt  idcirco  reicienda  esse  iudicabit,  quia  inepta  sint 
aut  futilia,  ego  eum  totum  potius  reicere  iubebo  scriptorem 
quam  singulos  eius  locos.  Eiusmodi  uero  enumerationes 
rerum  antea  expositarum  quae  plerumque  cura  Igitur  Ergo 
Quoniam  igitur  incipiant  scribendi  facultatem  tenuem  et  exi- 
guam  scriptoris  satis  manifesto  ostendunt:  nam  cura  prae- 
ceptorum  doctoris  ipsorum  quae  quoque  loco  antecedunt 
compositio  admodum  sit  sobria  et  recta,  in  additamentis  illis 
discipulus  garrit  et  balbutit  ineptissime.  Sunt  tamen  genuina. 
Sin  aliter  iudicas,  demonstrato  iu  hoc  loco  a  Kaysero  aliis 
eiecto  uel  unum  uerbum  contra  consuetudinem  scriptoris  po- 
situm  esse  IV  37, 50:  '^Ergo  haec  exornatio,  cui  licentiae 
uomen  est,  sicuti  demonstrauimus,  duplici  ratione  tractabitur: 
acriraonia,  quae  si  niraium  fuerit  aspera,  mitigabitur  laude, 
et  adsimulatione,  de  qua  posterius  dixiraus,  quae  non  indiget 
mitigationis,  propterea  quod  iraitatur  licentiam  et  sua  spontest 
ad  animum  auditoris  adcoramodata.'    Cuius  loci  simillimi  suut 


94  PROLEGOMENA. 

lii:  43,  56.  44,  58  ubi  ad  uerba  extra  causam  conf.  II  3,  5 
extra  id  crimen,  12,  15  II  19,  30.  21,  33.  22,  34.  25,  39  III 
12,  22    I  16,  2Qhis  alii. 

Tum  plurimi  loci  sunt  quibus  aliqua  transitio  et  praecepto- 
rum  quasi  conglutinatio  desideratur,  plurimi  denique,  quibus 
uihil  fere  a  scriptore  positum  est  quam  praecepti  titulus  aut 
definitio  tenuis  omissa  omni  explicatione,  ut  nonnisi  a  rhetori- 
cae  peritis  eiusmodi  loci  intellegi  potuerint.  Veluti  inde  a  I  11, 
18  cum  constitutiones  singulae  exemplis  adlatis  explicantur 
coniecturali  explicatio  scriptoris  apposita  est,  item  usu  uenit 
in  aliis  nonnullis,  in  plerisque  nihil  praeter  nomen  constitu- 
tionis  in  fine  singulorum  capitum  subscriptionis  instar  additum 
est:  quas  subscriptiones  editores  ut  spurias  reiecerant,  similes 
illas  in  locis  communibus  factas  II  9,  13  extr.  10,  14  extr.  15, 
22  med.  (16,  24  extr.  17,  26)  et  seruarunt  neque  compararunt 
illis.  Transitiones  porro  desiderantur  II  3, 5.  15,  22  ante  Pri- 
miim,  14,  21  ante  Cum  ex  conparatione  alibi.  Praeterea  multis 
locis  ordo  praeceptorum  inuersus  est  ita,  ut  scriptor  cum 
scripta  sua  commutare  postea  noluerit,  praecepta  falso  loco 
ponat  ueluti  II  12,  17  scribit  Md  quod  ex  iuris  partibus  su- 
metur  de  iuridiciali  absoluta,  de  qua  iam  loquemur/  Sed  de 
iuridiciali  non  continuo,  sed  inde  a  13,  19  demum  agitur,  quia 
quae  legitimae  partes  sunt  translationem  et  ratiocinationem 
postea  opinor  inseruit  12,  18  nulla  transitione  facta  sed 
egilogo  satis  inepto  addito.  Eodem  modo  I  7,  11  enun- 
tiatum  illud  Exordienda  causa,  II  30,  47  praeceptum  de  IV 
locis  praepostero  loco  postea  intulit.  Quid  sit  constitutio, 
definiuit  quidem,  sed  neque  explicationem  qua  utique  opus 
erat  in  re  difficillima  neque  exemplum  apposuit;  ipsam  defi- 
nitionem  posuit  loco  peruerso  satis  inepte  111,  18:  '^Utrum- 
que  igitur  facere  poterimus,  si  constitutionem  causae  cogno- 
uerimus.  Causarum  constitutiones  alii  quattuor  fecerunt: 
noster  doetor  tres  putauit  esse,  non  ut  de  illorum  quicquam 
detraheret  inuentione,  sed  ut  ostenderet,  id,  quod  oportuisset 
simpliciter  ac  singulari  modo  docere,  illos  distribuisse  dupli- 
citer  et  bipertito.  Constitutio  est  prima  deprecatio  defenso- 
ris  cum  accusatoris  insimulatione  coniuncta.  Constitutiones 
itaque,  ut  ante    diximus,   tres   sunt:    coniecturalis,  legitima, 


PROLEGOMENA.  95 

iuridicialis.'  Quare  nos  noluimus  scriptorem  cum  aliis  corri- 
gere  in  ordine  peccantem  praeceptorum  II  23,  35  ubi  uana 
ratio  inter  infirmam  temere  interposita  est  neque  III  6,  10 
ubi  inuerso  ordine  confirmationis  praecepta  antecedunt  reli- 
qua  omnia  ueluti  de  principio  narratione  aliis.  Tum  multos 
locos  omnino  tractare  omisit.  Quamquam  II  20,  31  ea  ^quae 
tacite  contemni  atque  uitari  sine  reprehensione'  conueniat 
quod  uidetur  omisisse,  id  factum  est  lacuna  illa  in  exitu 
II  22,  34  coorta.  Sed  librum  I  ad  genus  iudiciale  pertinere 
docuit  demum  in  prooemio  secundi:  IV  33,44  superlatiouis 
quae  minuendi  causa  ponitur  exempla  cum  apud  alios  scrip- 
tores  legantur  addita  nulla  exstant  neque  ibidem  singula 
intellectionis  genera  suis  explicantur  exemplis.  In  sermoci- 
natione  autem  IV  52,  65  alterum  huius  figurae  genus  his 
tantumniodo  tractauit  uerbis:  'Sunt  item  sermocinatioues 
consequentes  hoc  genus:  Nam  quid  putamus  illos  dicturos 
si  hoc  iudicaueritis?  Nouue  omnes  hac  utentur  oratione? 
Deinde  subicere  sermonem.'  Quem  locum  item  ut  spurium 
eiecerunt,  temere,  opinor:  neque  enim  quicquam  inest  quod 
a  scriptoris  sermone  alienum  sit:  conf.  IV  17,  24:  ^Sunt  item 
sententiae'  e.  q.  s,  II  13,  20  'Sunt  item  pacta'  e.  q.  s.,  uoca- 
bulum  consequi  et  participium  consequens  saepissime  adhibet, 
qui  uerens  loquens  posuit  IV  55,  68.  32,*43.  Itaque  nos  omnes 
eiusmodi  locos  quo  magis  libri  illius  genus  et  natura  cogno- 
scatur  non  recidemus  aut  exturbabimus  sed  quam  religio- 
sissime  seruabimus  et  quanti  sint  aestimabimus:  est  enim 
rhetorica  ad  Her.  commentarii  scholastici  speciraen  singulare 
et  egregium  ex  antiquitate  seruatum. 

Rhetorica  ad  Her.  cum  ideo  summi  est  pretii  quod  uetu-  ^tucu^rscripto- 
stissima  omnium  artium  rhetoricarum  est  quae  tota  et  integra  "'*  ^*^  """ 
seruata  sit  tum  ideo  quod  in  ea  primum  artis  cuiusdam 
grammaticae  memoria  exstat:  nam  IV  12,  17  legitur:  ^Haec 
qua  ratione  uitare  possumus,  in  arte  grammatica  dilucide 
dicemus.'  Utrum  studiis  philosophicis  deditus  reuera  scripse- 
rit  artem  grammaticam,  an  tantummodo  ea  re  commotus 
quod  hoc  loco  Graeci  rhetores  solebant  commemorare  studia 
grammatica  (QuintiL  VIII  1,  2  Mart.  Cap.  p.  167,  6  edit. 
Eyssenh.)  admodum  festinanter  1.  s.  pronuntiauerit  propositum 


96  PROLEGOMENA. 

sibi    esse    artem    gramuiaticam    componere,    certo    diiudicari 
nequit:  hoc  tamen  probabilius  putandum  est  propterea  quod 
philosopbiae  tum  uacabat  totus  neque  alia  ratione  illa  uerba 
iutellexerim    quam    quae    III   2,  3   leguntur    ^...  de    quibus 
magis  idoneo  tempore  loquemur,  siquando  de  re  militari  aut 
de    administratione    reipublicae    scribere    uelimus.'     luueuilis 
euim  ingeuii  est  in  ipsis    studiorum   primitiis  quam    plurima 
opera  promittere  scribenda.   Videlicet  homo  Romanus  de  rhe- 
torica   eodem    modo    scribit   quo   Catones  Varrones    Celsi   de 
omuibus    discipliuis    uel    plurimis.      lusuut    tamen    uounulla  i 
grammatica    in    libris    ad    Her.    quae    in    unum    congregare 
operae  pretium  est  quo   magis  ratio    grammatica  qua  utatur   ; 
scriptor   cognosci   possit.     Atque   in   litteris   quidem    aguouit  ■ 
uocalium  familiam  IV  12,18,  quas  21,29  iu  complures  classes  I 
diuidit:    productas    a  e  o  u,    breues   a  e  6  u,    sed    ita    ut  i 
litteram    segregaret  a  reliquis    Lucilium    secutus    qua  de  re 
egimus  in  prooemio  Gryphiswaldensi  a.  1891  p.  XVIT.    Neque 
enim    eadem   qua   reliquae   ratione   i   littera   producebatur   in 
pronuntiatione,   sed   diphthongo    similior  fiebat:    conf.  Plaut. 
Trucul.  262  Cic.   de   or.  III  12,  46.     Quare   i    producta   nou 
longa  dicitur  sed  aut  plena  aut  opima  aut  pinguis  apud  Lu- 
cilium   libro  IX  323.  327  L   Cic.  or.   47,  157   uarieque   sonus  j 
ille  et  pronu)itiabatur*et  scribebatur  uulgo,  cum  alii  ci  alii  i, 
alii  e  ponere  mallent:  eos  qui  e  prouuutiabant  late  et  Cicero 
castigat  de  or.  1.  s.  et  Laberius  uidetur  risisse  iu  mimo  Late  ; 
loqueutes   inscripto.     Rursus   i  littera  uon  breuis   appellatur  i 
a  Lucilio  1.  s.  322.  325.  326  sed   tenuis:   quare  ad  Her.  1.  s.  j 
ex  ei  plena  illa  teuuis   fit  non  correptione,   sed   adtenuatione  i 
aut   conplexione   quo    uocabulo    similiter    Quintilianus    utitur  ! 
I  5,  17    in    diphthongo    ^ovocpd^oyyag    prouuutiata.      Quae  j 
exempla  istarum  i  litterae  mutationum  posuit  scriptor:  "^Hic  ' 
qui    se    maguifice    iactat    atque    osteutat,    uenit    aute    quam   ' 
Romam    uenit.     Et    ex    coutrario:    Hic,    quos   liomines    alea 
uincit,    eos    ferro   statim    uincit'   in   quibus    utrumque    illud 
uenit  et  uincit  ad   litteram   alterum   alteri  par   esse  necesse  ; 
est,  ea  ad  historiam  linguae  Latinae  summi  certe  momenti 
sunt.     Ex   quibus   hoc   efficitur,   eos   quoque   qui   i  ponebant 
in  i  longa  exaranda,  tamen  eam  pronuntiasse  ut  diphthongum, 


PROLEGOMENA.  97 

tum  it  quartae  coniugationis  quod  iam  Lucilius  corripiat  in 
uerbis  delenit  fit  in  sermone  cottidiano  aeui  Sullani  etiam- 
tunc  longam  siue  pinguem  fuisse.  Deinde  iu  syllabis  eadem 
fere  ratione  usus  est  IV  20,  28,  cum  tria  genera  discerneret, 
breues,  longas,  plenas. 

Partes  autem  orationis  commemorat  quattuor:  nomen 
ovofia  uocabulum  TtQoGrjyoQLCcv  uerbum  Qij^a  coniunctionem 
Gvv8b6^ov.  Conf.  IV  21,  29:  ^Aduominatio  est  cura  ad  idem 
uerbum  et  nomen  acceditur'  cum  Alexandro  RG  VIII  p.  477  W 
III  p.  36  Sp:  TiuQovonaGia  dt  yivaxai  otav  xi  xCbv  X^cpd^Bvxav 
£ig  xijv  didvoiav  ovo^dxav  ■»)  Qrj^dxav  jcxL  quae  Latine  uertit 
Aquila  E-LM  p.  31,  1  Halm:  scriptor  ad  Her.  cur  uerbum  no- 
mini  praeposuerit,  ex  exemplorum  serie  adiecta  facile  intel- 
legas.  Porro  conf.  ad  Her.  IV  30,  41:  *Dissolutum  est  quod 
coniunctionibus  uerborum  e  medio  sublatis'  e.  q.  s.  cum  RG 
VIII  p.  603  W  HI  p.  99  Sp  ziidXvCig  ds  bnoxav  xovg  6vvdB6iiovg 
aiQovxsg  jcxL  Difficilior  quaestio  est  de  nomine  et  uocabulo 
quia  his  uerbis  nonuumquam  non  grammatice  sed  secundum 
consuetudinem  sermonis  cottidiani  utitur  ueluti  IV  31,  42  cum 
dixerit  ^quod  suo  uomine  non  potest  appellari'  paulo  post 
scripsit  'quae  non  suo  uocabulo  sit  appellata'.  Tanien  aliis 
locis  ubi  res  grammaticae  tractantur  ueluti  IV  22,  30  seqq. 
nomen  id  est  quod  nos  dicere  solemus  nomen  proprium.  Appel- 
latiua  autem  ille  uocahula  nominauit  sicuti  Varro  de  ling.  Lat. 
VIII  IL  12.  52.  53.  80  qui  in  his  tribus  translationibus  6v6- 
[laxog  Qtj^axog  TCQOGrjyoQiag  consentit  cum  scriptore  ad  Her. 
Hic  enim  I  12,  21  II  12,  17  si  maiestas  uocabulum  appellauit, 
recte  appellauit  sicuti  et  III  4,  7  scribit  siih  uocahulum  recti. 
Tamen  aliis  locis  uerba  nomen  et  uocdbuluni  ita  posuit  ut  prae- 
ceptorem  uerba  Graeca  falso  intellexisse  et  uertisse  appareat. 
Veluti  II  28,  45  cum  legimus  '^ltem  uitiosum  est  de  nomine  et 
uocabulo  controuersiam  struere,  quam  rem  consuetudo  optime 
potest  iudicare'  nos  facile  agnoscimus  et  6vvri^Biav  illam  de 
qua  multa  scripserunt  grammatici  et  ovo^ia  xal  nQOCiqyoQiav 
de  quibus  couf.  Dionys.  Halic.  ad  Amm.  II  cap.  11  neque  a 
ratione  grammatica  alienum  est  quod  in  sequentibus  ubi 
tractantur  uocabula  exules  et  ui  eiectos  ea  bis  dicuntur  nomina: 
conf.  I  12,  21.    Nam  eodem  modo  et  Varronem  de  ling.  Lat. 

Ad  Herenuium  libri  IV,  ed.  Marx.  'J 


98  rROLEGOMENA. 

VIII  14  et  sat  constat  Aristarchum  et  Dionysium  Thracem 
uocabulum  subiecisse  nomini  tamquam  speciem  eius  auctore 
Quintil.  I  4,  20  Dionys.  Thr.  p.  23  edit.  Uhlig.  At  exspectamus 
uon  dici  nomen  et  uocabulum,  sed  nomen  aut  uocabulum  et  hoc 
loco  et  III  20,  33:  ^cum  unius  cuiusque  nominis  et  uocabuli 
memoria  imagine  notatur'  et  illo  IV  21,  29  ubi  Latiuus  habet 
uerbum  et  nomen,  Graecus  scriptor  ovo^utcov  iJ  Qri^dtcov: 
unde  apparet  rhetorem  Latinum  neque  grammaticum  fuisse 
neque  artem  Graecam  recte  intellexisse.  Eodem  modo  per- 
uersum  est  quod  I  12,  21  II  12,  17  ubi  definitur  quid  sit 
minuere  maiestatem,  tamquam  de  unius  uocabuli  definitione 
agitur.  Atque  rhetorem  illum  uerborum  jDotestatibus  uariis 
et  diuersis  operam  dedisse  apparet  ex  eis  quae  IV  31,  42. 
54,  67  hac  de  re  praecipit  quaeque  exemplis  passim  probat 
adlatis  ueluti  scripsit  11  30,  47  *ut  renouetur,  non  rediute- 
gretur  oratio',  IV  1,1  ^ostentare  se,  non  ostendere  artem', 
26,  36  ^sequeris  plerumque  'atque  adeo  insectaris',  44,  57 
^amisit  uitam:  at  non  perdidit.'  Praeterea  exitus  hoc  est 
xatalij^sLg  uerborum  memorat  IV  20,  28  sicuti  Varro  de  ling. 
Lat.  X  21  et  casus  TttaGsig  quae  Graece  dicuntur  20,  28. 
22,30.31:  priore  loco  distinguuntur  uerha  quae  casiis  Jidbent 
id  est  ntatiKd  ut  amorem  Idborem  ab  eis  qiiae  non  hahent 
quae  untata  appellant  Graeci  uelut  diligere  neglegere^  poste- 
riore  quod  quinque  casus  euumerat  nec  agnoscere  uidetur 
sextum  siue  Latinum,  id  indicat  eum  Graecum  exemplum 
Latine  uertisse  ea  qua  adsolet  ratione.  Ex  quibus  omnibus 
id  apparere  putamus,  Graecum  illum  cuius  illa  ars  fuerit 
grammaticae  bene  peritum  fuisse  sed  rhetorem  Latinum  qui 
praecepta  discipulis  traderet  ex  lingua  Graeca  conuersa  parum 
scisse  grammaticam.  Sed  eam  rationem  quae  inter  illa  quae 
exscripsimus  praecepta  atque  Peripateticorum  Stoicorum 
Aristarcheorum  doctrinam  intercedat  accuratius  definire,  si 
quaeris,  nequimus  cum  illa  siut  admodum  pauca  et  rara 
neque  earum  rerum  historia  certis  coustet  terminis. 

Postremo  siquidem  ars  grammatica  continetur  etiam  emen- 
datione  et  interpretatione  scriptorum,  iu  Medeae  Eunianae 
exordio  II  22,  34  dilucide  apparet  quam  malis  exemplaribus 
usi  sint  Romae  ante  M.  Varronis  studia  philologa  in  ueteres 


PKOLEGOMENA.  99 

scriptores  conlata.  Tum  quain  praue  et  peruerse  ueteres 
poetas  illo  saeculo  interpretati  sint,  nulla  re  magis  intelle- 
gitur  quam  egregio  illo  iuterpretationis  Plautiuae  specimine, 
quod  seruatum  est  II  23,  35  his  uerbis:  'Infirma  ratio  est, 
quae  non  necessario  ostendit  ita  esse,  quemadmodum  exposi- 
tum  est,  uelut  apud  Plautum: 

Amicum  castigare  ob  meritam  noxiam 
Inmune  est  facinus,  uerum  in  aetate  utile 
Et  couducibile. 

Haec  expositio  est.    Videamus,  quae  ratio  adferatur: 

nam  ego  amicum  hodie  meum 
Concastigabo  pro  commerita  noxia. 

Ex  eo,  quod  ipse  facturus  est,  non  ex  eo,  quod  fieri  con- 
uenit,  utile  quid  sit,  ratiocinatur.'  Qui  locus  et  in  historia 
studiorum  Plautinorum  et  in  particularum  Latinarum  doctrina 
inprimis  erit  considerandus. 

A  grammatica  transeo  ad  metricam.    Atque  numerorum  ^"  ""ewds 

o  T.  eiiis    stUQllS. 

quidem  rationem  rhetoricae  studiosis  ediscendam  fuisse  mul- 
tis  constat  testimoniis  neque  inter  se  ita  dissentiebant  rhe- 
tores  ut  negarent  omnino  numeris  esse  utendum,  sed  ut  alii 
hos  alii  illos  potius  ccnserent  esse  sequendos.  Celeberrimum 
omnium  in  numerorum  doctrina  erat  Demosthenis  de  cor. 
orationis  prooemium  propter  tres  creticos  illos  totg  ^sotg 
£vxo(iaL  na6L  yial  7td6aig  (Dionys.  Halic.  de  compos.  uerb. 
cap.  25)  quod  aemulatus  est  me  iudice  C.  Fannius  in  illo 
exordio  apud  Cic.  de  or.  III  47,  183  seruato:  'Si  Quirites 
minas  illius.'  Numerosissimae  deinde  erant  L.  Crassi  oratio- 
nes,  qui  discipulus  fuerit  L.  Caelii  Antipatri  rhetoris  Asiani 
et  in  clausulis  periodorum  illae  maxime  omnium  exhibent 
ditrochaeum  ueluti  apud  Cic.  de  or.  II  55,  225:  ^quid  maiori- 
bus  tuis?  Quid  L.  Bruto,  qui  hunc  populum  dominatu  regio 
Uberaiiit?  Quid  te  agere?  cui  rei,  cui  gloriae,  cui  uirtuti 
studere?'  ubi  in  eis  quae  secuntur  nota  clausulas  contulisti, 
contueri.  In  eiusmodi  locis  quas  tragoedias  appellat  Cicero 
1.  s.  iustos  fere  senarios  fuderat  Crassus:  conf.  1.  s.:  'Brute, 
quid  sedes?  Quid  illam  anum  patri  nuntiare  uis  tuo?  Quid 
illis    [omnibus]    quorum    imagines    duci    uides?'     in    quibus 


7 


* 


100  PROLECIOMENA. 

praeter  illud  onmibus  omnia  legitimos  seiiarii  efficiunt  uume- 
ros  sicuti  illa  quae  Crassi  leguntur  apud  Cic.  or.  06,  222 
'missos  faciant  patronos:  ipsi  prodeant.'  Dominabatur  tamen 
in  clausulis  tempore  belli  Marsici  ditrochaeus  auctore  Cice- 
rone  qui  or.  63,  213  ex  C.  Carbonis  oratione  clausulas  illas 
adfert  magno  cum  clamore  contionis  exceptas  persolutas  com- 
prohauit.  Eundem  uumerum  Cicerouem  probasse  satis  constat: 
quem  ut  efficeret  auctore  illo  quem  Gellius  I  7,  16  seqq.  ex- 
scripsit  grammatico  in  oratione  de  imp.  Cn.  Pomp.  11,  30 
posuit:  \  .  .  sed  consilii  celeritate  explicaiiit'  non  explicuit  et 
12,33:  \.  .  in  praedonum  fuisse  potestatm  sciatis'  noii  po- 
testate  sciatis.  Atque  in  rhetorica  ad  Her.  de  numeris  nulla 
quidem  exstant  praecepta  nisi  hoc  quod  de  periodis  traditur 
IV  32,44:  'in  quibus  oportet  uerba  sicuti  ad  poeticum  quen- 
dam  exstruere  numerum,  ut  perfecte  et  perpolitissime  possint 
esse  absolutae.'  Exemplis  tamen  accuratiora  de  exitu  perio- 
dorum  quas  continuationes  uocat  docuit  quam  praeceptis. 
Nam  casu  factum  esse  nemo  censebit  quod  iu  omnibus 
exemplis  ad  periodum  periodique  partes  allatis  explicandas 
in  clausula  unum  posuit  dichoreum:  conf.  de  membris  IV 
19,  26,  27:  ^Et  inimico  proderas,  et  amicum  laedebas,  et  tibi 
ipsi  non  consiiJehas.  Item:  Nec  reipublicae  consuluisti,  nec 
amicis  profuisti,  nec  inimicis  restitisti.'  Et  de  articulo  hoc 
modo:  'Acrimouia,  uoce,  uultu  aduersarios  i^eYterriiisti.  Item: 
Inimicos  inuidia,  iniuriis,  potentia,  perfidia  sustulisti.'  Et  in 
continuatione  hoc  pacto:  *Ei  non  multum  potest  obesse  for- 
tuna,  qui  sibi  firmius  in  uirtute,  quam  in  casu,  praesidium 
conlocauit.'  .  .  .  'Nam  si  qui  spei  non  multum  conlocarit  in 
casu,  quid  est,  quod  ei  magnopere  casus  ohesse  possit?'  .  .  . 
'Quodsi  in  eos  plurimum  fortuna  potest,  qui  suas  rationes 
omnes  in  casum  contulerunt,  non  sunt  omnia  committenda 
fortunae,  ne  masnam  nimis  in  nos  habeat  diommationeni.'  lu 
quibus  exemplis  omnibus  dichoreus  periodum  claudit.  Quod 
idem  accidit  in  eis  exemplis  quae  ad  genus  graue  pertinent 
inprimis  illo  quod  ut  exemplum  huius  generis  legitur  IV 
8,  12: 

^Nam  quis  est  uestrum,  iudices,  qui  satis  idoneam  possit 
in  eum  poenam  excogitarey 


rROLEGOMENA.  IQl 

qui  prodere  hostibus  patriam  cogitarit? 

Quod  maleficium  cum  hoc  scelere  conparari, 

quod  huic  maleiicio  dignum  supplicium  potest  imieniri'? 
•    In   iis,    qui    uiolassent  ingenuum,    matremfamilias    con- 
stuprassent, 

uolnerassent  aliquem  aut  postremo  necassent 

maxima  supplicia  maiores  consumpseruut:  huic  truculeu- 
tissimo  ac  nefario  facinori  singularem  poenara  non  reliquerunt. 
Atque  in  aliis  maleficiis  ad  singulos  aut  ad  paucos  ex  alieno 
peccato  iniuria  peruenit:  huius  sceleris  qui  sunt  adfines,  uno 
consilio  uniuersis  ciuibus  atrocissimas  calamitates  macliinantur. 

0  feros  animos!  o  crudeles  Qo^\iationes\ 

o  derelictos  homines  ab  \\\nwanitaie\ 

Quid  agere  ausi  sunt  aut  cogitarc  possunV} 

quo  pacto  hostes,  reuulsis  maiorum  sepulcris,  deiectis 
moenibus,  ouantes  iuruerent  in  ciuitatem: 

quo  modo  deum  templis  spoliatis,  optimatibus  trucidatis, 
aliis  abreptis  in  seruitutem, 

matribusfamilias  et  ingenuis  sub  hostilem  libidinem  sub- 
iectis  urbs  acerbissimo  concidat  incendio  conflagrata: 

qui  se  non  putant  id,  quod  uolueriut,  ad  exitum  per- 
duxisse,  nisi  sanctissimae  patriae  miserandum  scelerati  uide- 
rint  cinerem.  Nequeo  uerbis  consequi,  iudices,  indignitatem 
rei;  sed  neglegentius  id  fero,  quia  uos  mei  yion  cgctis.' 

lu  quibus  quattuordecies  in  dichoreum  periodum  uohut 
exire,  spissius  in  principio  et  crebrius,  quo  magis  statim  iu 
principio  capitis  auditores  intellegant  rem  grauem  tractari, 
ad  finem  rarius  et  modestius,  ne  cantilena  dicatur  oratio. 

lam  id  quod  sequitur  9,  13  exemplum  geueris  mediocris 
perlegas  quaeso:  in  cuius  initio  nusquam  apparet  dichoreus  iu 
clausulis:  neque  enim  iudict^s,  uidetis  aut  discesse^^,  uidebant 
ita  umquam  potuit  pronuntiari  propter  pausam  uocis  inter 
illa  uocabula  iutercedentem.  In  media  oratioue  iuueniuntur 
positww  indarent  et  aj)paratiores  uenirent:  in  exitu  altius  surgit 
orationis  amplitudo  in  senteutia  illa  quae  exit  in  'p-ouidere 
et  in  sequente  enuntiato  cuius  extrema  uox  est  sustiderunt. 
Unde  apparet  in  hoc  exemplo  quater  illam  adhibitam  esse 
clausulam:  in  exemplo  generis  atteuuati  10,  14  unus  tautum- 


102  PROLEGOMENA. 

uiodo  exstat  dichoreus  defricari  casu  admissus.    Adde  quod  in 

exemplo  grauis  figurae  nusquam   monosyllaba  collocata  sunt 

in  exitu  periodorum,  in  exemplo  mediocris  iam  prima  periodus 

exit  in  soliti  stmt,  alia  in  conati  sunt,  tertia  quaedam  in  ne- 

cessum  est.    Eadem  quae  in  his  exemplis  modo  obseruauimus 

in  ceteris   usu  ueuire   facile    quiuis   poterit   iutellegere   libro 

accurate  pertractato. 
ue  dociamatio-  \r^^   ^q  \y^^Q  jpgQ  ^x^^q   profccta   cst  rhctorica  ad  Her. 

nibus  scriptoiis  ■■■  ■■• 

ad  Her.       accuratius    agendum   erit:    qua  in  re   tractanda  erunt   nobis 

uerba  illa  quae  IV  44,  58  de  expolitione  leguntur:  quae  'non 

modo,   cum   causam  dicimus,  adiuuat  et  exornat   oratiouem, 

sed  multo   maxime  per  eam   exercemur  ad  elocutiouis  facul- 

tatem.     Quare  conueniet  extra  causam  in  exercendo  rationes 

adhibere  expolitionis'  e.  q.  s.     Unde   apparet  doctorem  ilhim 

discipulos   suos  praecipue   ad   id  instituisse  ut  causas   agere 

possent  docte  et  scite.    Itaque  quamquam  et  de  deliberatiuo 

genere  praecepta  dedit,   tamen  primum   omnium  et   egregie 

ediscendum  iudiciale  esse  scriptor  didicerat  (II  1,  1):  demon- 

stratiuum  raro  accidere  in  uita  pronuntiat  III  8,  15.     Doctor 

autem  scholasticus  ille  et  praecepta  dabat  et  declamabat  nec 

tantummodo   ipse   declamabat  sed  etiam  discipulos  sententia 

aliqua  proposita  iubebat  in  schola  domique  declamare:  id  est 

illud   quod   scriptor   saepissime  laudat  exerceri  et  exercitatio, 

quod  distinguitur  a  ueris  causis  II  8,  12.    Appellabantur  rhe- 

toris  discipuli  studiosi:  quod  uocabulum  tritissimum  in  studiis 

rhetoricis  saeculo  p.  Ch.  primo,  quo  PHnius  maior  rhetoricis 

suis   libris  uohierit  inscribi  studiosi  (conf.  CIL  IV  875  Hor, 

epist.  I  3,  6),  iam  tempore  Sullano  in  schohs  rhetorum  natum 

esse   probatur  uerbis   Ciceronis    apud  ^uet.  de  rhet.  2  'quod 

studiosissimus  quisque  apud  eum  exerceretur'  et  rhetoricae  ad 

Her.  II  24,  38,  ubi  de  dilemmate  haec  dicuntur:  ^Utuntur  igitur 

studiosei  (studiosi  E  studiose  M)  duphci  conchisione  hoc  modo' 

e.  q.  s.    Nam  Trimalchionem  eadem  conclusione  quo  se  quo- 

que  studiosum  esse  osteutaret  usum  satis  lepide  facit  Petro- 

nius  48   qui  exposita  rhctoris  controuersia:    'Si  factum  est', 

iuquit,  ^controuersia  non  est:   si  factum  non  est,  nihil  est.' 

Dc  suasoriis  et  ggj  q^q  magis  Quae  fuerit  ludi  illius  coudicio  et  indoles 

controiiersiis.  ^  o         i 

appareat,  operae  pretium  uidetur  et  suasoriarum  et  controuer- 


PROLEGOMENA.  103 

siarum   quae  in  rhetorica  ad  Her.  commemorautur  colligere 
nonnullas.  Atque  suasoriarum  quidem  themata  haec  fere  erant: 

1)  [Deliberat  senatusj  Kartago  tollenda  an  relinquenda 
uideatur  (III  2,  2):  conf.  de  inu.  I  8,  11.  12,  17 

2)  Consultat  Hannibal,  cum  ex  Italia  Kartaginem  accer- 
situr,  an  in  Italia  remaneat,  an  domum  redeat,  an  iu  Aegyptum 
profectus  occupet  Alexandriam  (111  2,  2) 

3)  Deliberat  senatus  captiuos  redimat  an  non  (III  2,  2): 
conf.  Cic.  de  or.  III  28,  109 

4)  Deliberant  circumsessi  a  Poeno  quid  agant  (III  5,  8): 
conf.  de  inu.  II  57,  171 

5)  Deliberat  senatus,  soluatne  legibus  Scipionem,  ut  eum 
liceat  ante  tempus  consulem  lieri  (III  2,  2) 

6)  Deliberat  senatus  bello  Italico  sociis  ciuitatem  det 
an  non  (III  2,  2). 

Haec  sex  suasoriarum  themata  omnia  sumpta  sunt  ex 
historia  populi  Romani.  In  quibus  id  animaduertendum  est 
nullum  exemplum  ex  rebus  ante  bellum  Hannibalicum  gestis 
esse  desumptum:  neque  in  toto  opere  historia  rerum  ante 
bellum  illud  gestarum  usquam  tangitur  nisi  quod  in  decla- 
matione  illa  IV  44,  57  laudatur  .mors  Decii,  53,  66  L.  Brutus. 
Nam  fallitur  qui  putat  suasoriam  tertiam  ad  Atilium  Regulum 
spectare  qui  non  de  redimeudis  captiuis  egerit,  sed  de  com- 
mutandis:  quae  scilicet  pertinet  ad  ilhim  senatus  deliberatio- 
nem  factam  post  cladem  Cannensem  de  qua  couf.  iuterpretes 
ad  Cic.  de  off.  IH  32,  113  I  13,  39  III  26,  99.  Sex  illarum 
suasoriarum  celeberrima  tertia  est  quae  mansisse  in  scholis 
uidetur  usque  ad  Hadriaui  tempora:  conf.  simillimam  illam 
quam  luuenalis  ridet  VII  160  'cuius  mihi  sexta  quaque  die 
miserum  dirus  caput  Hannibal  implet,  quidquid  id  est  de  quo 
deliberat,  an  petat  urbem  a  Caunis,  an  post  nimbos  et  fulmiua 
cautus  circumagat  madidas  a  tempestate  cohortes'.  Neque  dubi- 
tandum  est  quin  iam  tempore  Sullano  extiterint  tales  declama- 
tionum  collectiones,  quales  hodie  etiamnunc  exstant  a  Seneca 
aliis  compositae.  Nam  ad  Her.  I  3,  5  legimus:  'Honestum 
causae  genus  putatur  cum  aut  id  defendimus,  quod  ab  omni- 
bus  defendendum  uidetur  aut  obpugnabimus  quod  ab  omnibus 
uidetur  obpuguari  debere,  ut  pro  uiro  forti  coutra  parricidam.' 


104  PROLEGOMENA. 

lu  quibus  cuin  propter  durura  asyudetou  tuni  ideo  male 
distinxere  editores  post  forti  quod  eiusmodi  tliemata  saepis- 
sime  lioc  modo  inscribuntur:  p'0  caeco  contra  noiiercam,  pro 
milite  contra  tribuniim,  quomodo  inscrijitae  sunt  XIX  decla- 
mationes  quae  maiores  appellantur  et  sub  Quintiliani  nomine 
traditae  sunt  omues  et  Calpurnii  Flacci  tricesima  quarta. 
Qui  uerba  illa  damnaut  propter  syntaxin  ei  damnent  necesse 
est  exemplum  additum  I  14,  24:  'Ea  diuiditur  in  iupruden- 
tiam,  fortuuam,  uecessitatem:  fortuuam,  ut  Caepio  ad  tribunos 
plebis  de  exercitus  amissione,  .  .  .  imprudentiam,  ut'  e.  q.  s. 
quod  multo  durius  est  illo  secuudum  syntaxin:  qui  damuant 
ea  re  commoti,  quod  reliquis  nulla  addita  sunt  exempla,  illi 
perlegant  uelim  totum  librum  I  ut  intellegaut  quam  incon- 
stanter  et  temere  scriptor  modo  addiderit  modo  omiserit 
Gxempla.  Itaque  exemplum  illud  documeuto  est  eam  rationem 
declamandi  quae  iu  illis  declamatiouibus  Quintilianeis  est 
conspicua,  iam  tempore  Sullae  fuisse  usitatam  nec  dubitau- 
dum  est  quin  iam  illo  tempore  eiusmodi  declamationum  ex- 
stiterint  collectiones. 

Coutrouersias  ego  non  colligam  omnes:  neque  enim  totum 
librum  quartum  exscribere  uacat :  sed  eas  potissimum  tractabo 
quae  in  libro  I  et  II  commemorautur.  Qua  in  re  id  prae- 
cipue  considerandum  est  quod  maguopere  ratio  Ciceronis  et 
scriptoris  ad  Her.  qua  uterque  utitur  in  controuersiis  iuter  se 
differuut.  Veluti  nusquam  neque  iu  suasoriarum  —  qua  de 
re  iam  supra  dictum  est  —  neque  in  controuersiarum  the- 
matibus  apud  hunc  tractantur  res  ante  belhim  HauuibaHcum 
gestae  neque  ex  historia  Graeca  petitaSj  in  controuersiis  quae 
memorantur  ea  fere  omuia  acta  sunt  Romae  iude  a  belli 
lugurthini  exitu  usque  ad  exitum  belli  Mariani.  At  iu  libris 
de  inu.  multa  exstant  exempla  ex  uetustiorum  temporum 
historia  petita:  conf.  II  26,  78.  30,  91.  17,  52.  34,  105.  I  30, 
48  neque  solum  Romae  controuersiae  librorum  de  inu.  aguu- 
tur  sed  saepissime  apud  Graecos  ueluti  Rhodi  I  30,  47  II 
29,  87.  32,  98  Lacedaeuione  II  31,  96  apud  Amphictyonas 
II  23,  69.  Unde  apparet  iu  ludo  quo  scriptor  ad  Her.  eru- 
ditus  erat  doctorem  nou  solum  res  Graecas  quantum  id  fieri 
potuerit  reformidasse  et  remouisse  sed  etiam  eiusmodi  potis- 


PKOLEGOMENA.  105 

simum  declamasse  controuersias  quales  a  rebus  nou  ita  pri- 
dem  gestis  deductae  erant:  neque  euim  conturbatur  nostra 
argumeutatio  ea  re,  quod  in  libro  IV  in  exemplo  quodam 
quod  apud  rlietores  Latiuos  posterioris  temporis  tamquam 
sollemue  mansit  in  usu  (couf.  de  Moravskius  Zeitsclir.  f.  d. 
oesterr.  Gymn.  1893  p.  97)  Alexandri  uirtutes  laudantur  et 
Graeciae  populi  qui  priucipatum  et  habueruut  et  amiseruut 
enumerautur  22,31.  25,34.  Controuersiarum  autem  ueterum 
argumenta  'aut  ex  historiis  .  .  ,  aut  ex  ueritate  aut  ex  re 
siqua  forte  receus  accidisset'  trahi  esse  solitas  auctor  est 
Suet.  de  rhet.  1.  Quare  quoniam  ad  tempus  libri  accuratius 
definiendum  et  ad  ludi  illius  naturam  et  indoiem  recte  intel- 
legendam  summi  sint  momenti,  eas  quae  ex  rebus  Romae 
gestis  tractae  sunt  seruato  temporis  ordine  hoc  loco  pro- 
ponam  collectas: 

1)  Accusatur  Scipio  Nasica  quod  sua  manu  Ti.  Gracchum 
interfecerit  (anno  G21/133). 

Ex  hac  controuersia  superest  illud  fragmentum  IV  55,  6S 
quod  tractauit  HABochmannus  de  Cornifici  .  .  .  rerum  Roma- 
narum  scientia  Zwiccauiae  1875  p.  36  seqq.  Rhetorem  ex- 
pressisse  exemplar  orationis  alicuius  quam  et  Cicero  imitatur 
ex  adnotatione  nostra  poterit  intellegi:  res  gestas  ipsas  ille 
fiuxit  et  commutauit  audacissime  et  impudentissime  neque 
alius  locus  magis  idoneus  ad  demonstrandum  quantopere  a 
rhetoribus  obscurata  sit  historiae  ueritas.  Neque  enim  Ap- 
pianus  b.  c.  I  16  neque  Plutarchus  Ti.  Gracch.  19  tradunt 
quicquam  de  Tiberii  caede  a  Nasica  perpetrata:  sed  ille  nihil 
omnino  de  interfectore  Gracchi  memoriae  prodidit,  hic  P. 
Satureium  et  L.  Rufum  nominat  solos  qui  Gracchum  per- 
cusserint  neque  dubitari  potest  utri  maior  fides  sit  habeuda, 
historico  an  rhetori.  Accedit  quod  Nasicam  quem  haud  multo 
post  Gracchi  mortem  senatus  in  Asiam  miserit  legatum  ubi 
obiit  nemo  potuit  accusare:  conf.  Plut.  L  s.  21,  qui  nihil  tradit 
nisi  senatum  accusationibus  quae  ijdif}  .  .  .  tc5  Na6iza  TtQoavs- 
GsCovxo  illa  legatione  oblata  uirum  populo  inuisum  subtraxisse. 
Sed  tempore  Augusti  ista  rhetorum  commenta  in  historiam 
inducta  sunt.  Illo  scilicet  tempore  quo  rhetor  Dionysius 
Halicarnassensis  nomina  familiarum  Albanarum  quas  enumerat 


106  PROLEGOMENA. 

Liuius  I  30,  2   auxit  addito   nomine  Metiliorum   arcliaeolog. 

III  29  quo  de  conf.  Mommsenus  RF  I  p.  104,  cum  in  familia 
Rufi  Metilii  rhetoricam  docuerit,  illo  tempore  dico  Diodorus 
edit.  Dindorf.  uol.  V  p.  117  tradidit  Nasicam  Ti.  Gracchum 
TVQavvsiv  ETiL^ieiQYiiSavra  tais  idiatg  ysQoXv  aTtoxtstvai  siue  is 
rhetorum  declamationibus  illis  deceptus  erat  siue  talibus  am- 
bigue  dictis  quale  est  illud  Ciceronis  de  or.  70,  285  ^illud 
Scipionis  illius  qui  Ti.  Gracchum  perculit'.  Rhetor  autem  ille, 
cuius  declamatioue  usus  est  scriptor  ad  Her.  acerbissime  iu- 
uehitur  in  Nasicam  quem  ut  deorum  hominumque  odium  in- 
crepat  et  lacerat.  Quodsi  cum  hoc  fragmento  comparabis 
Ciceronis  locos  quibus  summis  laudibus  ornat  Nasicam,  uekiti 
in  VI  de  rep.  8, 8  induxerat  LaeKum  querentem  'nullas  Nasicae 
statuas  in  publico  ia  interfecti  tyranui  remunerationem  loca- 
tas',  non  dubitabis  quin  tales  kidi  in  quibus  illa  declama- 
bantur  et  inuisi  et  molesti  fuerint  nobiktati:  quos  nimirum 
non  nobikum  pueros  sed  popularium  et  plebeiorum  frequen- 
tasse  cousentaneum  est. 

2)  Defenditur  uirgo  Vestaks  crimine  incestus  accusata 
apud  L.  Cassium  quaesitorem  (anno  640/114). 

Haec   declamatio   cuius  fragmentum  ikud   seruatum   est 

IV  35,  47  ad  exemjglum  orationis  reuera  habitae  composita 
erat:  qua  de  re  infra  agetur. 

3)  I  15,  25:  C.  Popikus,  cum  a  Gakis  obsideretur  neque 
fugere  uko  modo  posset,  uenit  cum  hostium  ducibus  in  con- 
locutionem:  ita  discessit,  ut  inpedimenta  reknqueret,  exerci- 
tum  educeret.  Satius  esse  duxit  amittere  inpedimenta  quam 
exercitum;  exercitum  eduxit,  inpedimenta  rekquit:  accersitur 
maiestatis  (anno  647/107). 

Conf.  Cic.  de  inu.  II  24,  72:  accusgruit  Popikum  Caekus 
tr.  pl.  auctore  Orosio  V  15,  24.  Seruatum  est  ex  defensione 
Popilii  fragmentum  ad  Her.  IV  24,  34 

4)  Accusatur  Caepio  ad  tribunos  plebis  de  exercitus 
amissione  I  14,  24  (post  annum  649/105). 

Conf.  Cic.  de  or.  II  28,  124 

5)  Lex:  si  furiosus  existet,  adgnatum  gentikumque  in 
eo  pecuniaque  eius  potestas  esto.    Et  lex:  qui  parentem  ne- 


PROLEGOilENA.  107 

casse  iudicatus  erit,  ut  is  obuolutus  et  obligatus  corio  de- 
uehatur  in  profluentem.  Et  lex:  paterfamilias  uti  super 
familia  pecuniaue  sua  legauerit,  ita  ius  esto.  Et  lex:  si  pater- 
familias  intestato  moritur,  familia  pecuuiaque  eius  adgnatuni 
gentilium  esto.  Malleolus  iudicatus  est  matrem  necasse.  Ei 
damnato  statim  folliculo  lupino  os  obuolutum  est  et  soleae 
ligneae  in  pedibus  inductae  sunt:  in  carcerem  ductus  est. 
Qui  defendebant  eum,  tabulas  in  carcerem  adferunt,  testa- 
mentum  ipso  praesente  conscribunt,  testes  recte  adfuerunt; 
de  illo  supplicium  sumitur.  li,  qui  heredes  erant  testamento, 
hereditatem  adeunt.  Frater  minor  Malleoli,  qui  eum  obpugna- 
uerat  in  eius  periculo,  suam  uocat  hereditatem  lege  agnationis, 
I  13,  23  (anno  653/101). 

Eadem  controuersia  proponitur  apud  Cic.  de  inu.  II  50, 
148,  ubi  non  quattuor  sed  tres  tantummodo  leges  expositioni 
anteponuntur:  errant  tamen,  qui  eam  legem  quae  apud  Cice- 
ronem  non  inuenitur  in  rhetorica  ad  Her.  interpolatam  esse 
arbitrantur.  Haec  controuersia  ea  re  omnium  maxime  me- 
moranda  et  considerauda  esse  uidetur,  quod  eadem  ratione 
composita  est  qua  similes  Senecae  Quintiliani  Calpurnii  Flacci 
declamationes:  conf.  Seneca  controu.  IX  3  (26):  Ter  uim 
metumque  gesta  ne  sint  rata.  Pacta  conuenta  legibus  facta 
rata  sint.  Expositum  qui  agnouerit  soUitis  alimentis  recipiat. 
Quidam  duos  filios'  e.  q.  s.  Quintil.  declam.  min.  359  Calpurn. 
Flacc.  14.  15.  Sed  Seneca  Quintilianus  Calpuruius  uocabuUi 
lex  uel  et  lex  omittunt:  quod  scriptor  ad  Her.  et  Cicero  cum 
praeponant  legum  uerbis,  secuti  sunt  aperte  Graecorum  de- 
clamatorum  rationem:  conf.  Sopater  RG  VIII  p.  362  W: 
No^os'  tbv  ^ia6c(^£vov  x6q7]v  didovat  %iltas.  Kal  vdftog* 
ahias  ^avdxov  dtdoad-ai  dixag.  KoQrjv  rtg  xrX.  Emsdem 
Sopatri  adferenda  erit  prima  controuersia,  quo  rectius  nomina 
coustitutionum  apud  scriptorem  ad  Her.  I  11,  19.  12,20.  13, 
23  in  fine  thematis  addita  intellegantur  RG  U  s.  p.  2:  Msta 
ra  xata  Kv^lxov  '^lxi^iddrig  aLtrjaag  (pQOVQccv  rov  Ga^arog 
xQLVsrai  rvQavvCdog  iTtLd-a^sag.  Zroxa6^og  aitXovg.  Simili 
modo  nomen  constitutionis  adiectum  est  themati  illi  quod 
infra  proponitur  (8):  conf.  supra  p.  94.  Controuersias  autem 
illas  a  scriptore  laudatas  non  modo  exempli  loco  propositas 


108  PROLEGOMENA. 

fuisse,  sed   etiam  reuera  in  ludo  declainatas  esse  fragmeuta 
libro  II  et  IV  seruata  euiucunt. 

6)  Controuersia  de  Caepioiie  maiestatis  reo  ex  tumultu 
Saturnini  facto  anuo  654/100:  conf.  I  12,21:  ex  declamatione 
unum  restat  fragmentum  II  12,  17,  conf.  IV  25,  35. 

7)  Accusatur  is  qui  P.  Sulpicium  se  fatetur  occidisse: 
defendit  id  iussu  consulum:  I  15,  25.  (anno  666/88:  conf. 
Ascou.  p.  57,  11  K.  S.) 

Ex  hac  declamatione  sumpta  esse  uidentur  IV  52,  65. 
34,  45  Nullius  maeror  e.  q.  s.  14,  20  Eum  liomiuem  e.  q.  s. 
24,  33  Credo  inimicum  e.  q.  s.  28,  38  Commotus  non  es  e.  q.  s. 
alia.  Controuersiam  ad  similitudinem  exempli  Graeci  fictam 
esse  concedetur  conlato  Capellae  loco  RLM  p.  460,  8  H: 
'Scelus  autem  necessitate  commisit  qui  praecepto  ducis  in- 
sontem  homiuem  iugulauit.' 

8)  Lex  uetat  eum,  qui  de  pecuniis  repetundis  damnatus 
sit,  in  contione  orationem  habere.  Altera  lex  iubet  augurem, 
iu  demortui  locum  qui  petat,  in  contione  nominare.  Augur 
quidam  damnatus  de  pecuniis  repetundis  in  contione  nomi- 
nauit.  Petitur  ab  eo  multa.  Constitutio  legitima  ex  con- 
trariis  legibus.  I  11  ^  20  (factum  ante  annum  673/81  post 
annum  651/103). 

Hanc  controuersiam  tractarunt  lordanus  Herm.  VIII  p.  80 
et  Bochmannus  1.  s.  p.  5.  17  qui  inde  effici  arbitretur  librum 
ante  annum  673/81  scriptum  esse.  Nam  altera  illa  lex  est 
lex  Domitia  qua  de  lege  conf.  Mommsenus  Staatsrecht  II 
(1887)  1  p.  29,  4.  30  quae  lege  Cornelia  illo  anuo  lata  sub- 
lata  est.  Quod  tamen  argumentum  parum  graue  est  neque 
sufficit  illi  conclusioni.  Nam  si  contuleris  quomodo  Cicero 
in  controuersia  3  et  5  pro  nominibus  Popilii  et  Malleoli  illud 
qnidam  substituerit,  non  negabis  iu  scriptore  ad  Her.  pro 
quidam  nomen  proprium  posse  supponi:  quo  facto  omnis  illa 
argumentatio  corruit.  Nam  nihil  impedit  quominus  rem 
certam  anno  fere  654/100  Romae  actam  statuamus  illo  loco 
tangi. 

Reliquas  controuersias  breuiter  tantummodo  tangam. 
E  quibus  illa  quae  I  12,  20  raemoratur  nata  ex  ambiguo  illo 
testamento:    'heres   meus    uxori   meae   XXX   pondo   uasorum 


PROLEGOMENA.  109 

argenteorum  dato  quae  uolet'  quam  etiam  Cicero  de  inu.  11 
40,  116  affert  paululum  mutatam  ideo  memorauda  uidetur, 
quod  simillimam  eius  iam  Lueilius  libro  XVI  tractauerat 
cuius  hi  uersus  sunt:  ^Legauit  quidam  uxori  muudum  omne 
penumque.  Atqui  quid  mundum,  quid  uon,  quis  diuidet  istuc?' 
conf.  Cic.  top.  3,  13  partit.  orat.  31,  107.  Pleraeque  uero 
controuersiae  ex  Graeco  translatae  sunt:  ueluti 

1)  illa  quae  commemoratur  I  11,  18  de  Ulixe  homicidii 
reo:  cuius  declamationis  ampla  pars  exstat  II  19,  28  —  30: 
conf.  Cic.  de  inu.  I  8,  11.  49,  92. 

2)  De  naui  propter  tempestatem  deserta  111,  19  quam 
adhibet  Cic.  de  inu.  II  51,  153,  similem  Fortunat.  RLM 
p.  100,  30  Hahu.  Hermog.  de  stat.  RG  III  p.  15,  6  W  II 
p.  141,  11  Sp. 

3)  Accusatur  aliquis  peculatus  quod  uasa  argentea  pu- 
plica  de  loco  priuato  dicitur  sustulisse.  Definitione  usus 
utriusque  uocabuli  secum  furti  non  peculatus  agi  oportere 
defendit:  I  12,  22.  Haec  controuersia  ex  Aristotele  deducta  a 
Latino  mutata  est.  Nam  Aristoteles  rhet.  I  cap.  13  p.  1374,  4 
commemorat  eandem  controuersiam  in  qua  definitione  usus 
jclsipao  ^sv  aAA'  ovx  ieQ06vXri6ai  aliquis  contitetur:  quam 
recepit  Hermogen.  de  stat.  RG  III  p.  35,  5  W  II  p.  138,  25  Sp: 
ii,  laQov  idKorixd  xig  vcpsCXETO  xQTj^ata  .  .  .  ag  iSQoGvXog 
vndysTai  6  ds  xUTCtrjg  slvai  ksysL  Sopater  RG  VIH  p.  102  VV 
Cic.  de  inu.  I  8,  11:  ^si  qui  sacrum  ex  priuato  surripuerit 
utrum  fur  an  sacrilegus  sit  iudicandus.'  Vide  quanto  magis 
Latinus  et  Romanus  sit  scriptor  ad  Her.  Qui  cum  sciret 
sacrilegii  actiouem  omniuo  non  esse  sed  sacrilegum  peculatus 
damnari  qua  de  re  conf.  Cic.  in  Verr.  act.  I  5,  14  act.  II  1, 
4,  11  lex  lulia  instit.  IV  18,  9  dig.  48,  13  exemplum  illud  a 
Graecis  translatum  ea  ratione  commutauit  ut  peculatus  cri- 
mine  pro  sacrilegio  subposito  magis  acceptum  fieret  uafro 
Quiritium  populo. 

4)  Mimus  quidam  Accium  poetam  compellauit  in  scaena 
e.  q.  s.  I  14,  24.  Haec  quoque  controuersia  ad  exemplum  a 
Graecis  prolatum  composita  est.  Nam  Hermogenes  RG  III 
p.  60,  15  W  II  p.  171,  28  Sp  et  Sopater  RG  VIII  p.  383  W 
similem  controuersiam  hanc  inducunt:  ovo^aGrl  xco^adstv  6 


1 10  PROLEGOMENA. 

v6[iog  ixcokvGsv.  avtoitQOGcoTCOvs  alGaycov  xig  xovg  na^ci- 
dov(isvovg  vjtdysTai  tc5  vdficj  JtrA. 

5)  De  seruo  qui  manumissus  erat  per  imprudeutiam 
occiso  I  14,  24. 

6)  De  milite  qui  ad  diem  commeatus  non  uenit  ibid. 

7)  Orestes  se  defendit  in  matrem  conferens  crimen  I  15, 
25:  conf.  10,  17.  16,  26.  Hae  tres  controuersiae  ex  Graeca 
rlietorica  esse  uidentur  sumptae  quarum  simillimae  exstent 
apud  Quintil.  VII  4,  8.  14seqq.  Cic.  de  inu.  I  13,  18  II  31,  96. 

Ex  hac  controuersiarum  collectione  primum  hoc  apparet, 
scriptum  esse  librum  post  annum  666/88,  doctorem  ludi  ple- 
rasque  non  tantum  exempli  loco  proposuisse,  sed  etiam  de- 
clamasse  sed  nonuullas  tales,  quales  nobilium  filii  haud  animo 
aequo  audierint:  neque  enim  usquam  partibus  optimatium 
ita  fauet  scriptor  ut  eum  ab  illa  parte  stetisse  aj)pareat. 
Deinde  hoc  poterat  intellegi  Ciceronem  magis  rebus  Graecis 
studere  et  Graecorum  exempla  nouuumquam  accurate  secutum 
esse,  ubi  scriptor  ad  Her.  eadem  nonnihil  mutauit  quo  magis 
iustitutis  p.  R.  conuenirent. 
De  praeexeicita-         Coutrouersiae  ad  genus  iudiciale   spectant  omnium  diffi- 

mimbus.  o  J. 

cilhmum:  conf.  ad  Her.  II  1,1.  Faciliores  ad  tractandum 
sunt  suasoriae:  quare  in  ludis  pueri  ante  in  suasoriis  exerce- 
bantur  quam  ad  controuersias  uentum  est  (Tacit.  dial.  35 
Quintil.  II  1).  Sed  rudes  et  iguari  rhetoricae  priusquam 
utroque  genere  declamationum  imbuerentur  exercitationibus 
eis  instituti  sunt,  quas  Graeci  7CQoyv^vd6^ara  postea  appel- 
larunt:  quarum  exercitationum  certa  iu  rhetorica  ad  Her. 
exstant  uestigia.  Quae  colligemus  ordinem  secuti  a  Sueton. 
de  rhet.  1  p.  121,  14  R  Quintil.  I  9  II  4  Theone  RG  I 
p.  172  seqq.  W  II  p,  72  Sp  institutum : 

1)  Mv&og  et  diriyr^^ata  i.  e.  uaria  narrationum  genera 
quae  enumerantur  ad  Her.  I  8,  12  seqq.  Quae  genera  narra- 
tionum  ^a  causa  ciuili  remota'  esse  tradit,  in  quibus  ^tamen 
exerceri  conuenit  quo  commodius  illas  superiores  uarrationes 
in  causis  tractare  possimus':  de  quibus  1.  s.:  ^Verum',  inquit, 
'haec  in  exercendo  transigentur:  illud  quod  ad  ueritatem  per- 
tinet,  quomodo  tractari  conueniat,  aperiemus.'  In  quibus 
tenerrimae   aetatis   praeexercitatiouibus  Milesias    fabulas   sat 


PROLEGOMENA.  1 1 1 

impudicas  fuisse   quod  nuper  pronuntiatum   est   nullo   pacto 
poterit  aut  probari  aut  omniuo  credi. 

2)  XQsCa  quae  exemplo  egregio  a  scriptore  ornatur  IV 
44,  56  seqq.:  quod  genus  exercitationis  fere  idem  est  quod  ad 
Her.  IV  42,  54  appellatur  expolitio,  in  qua  explicanda  scriptor 
et  chrias  meminit.  Quibus  addit  haec  IV  44,  58:  'In  his 
igitur  generibus  expolitio  uersatur,  de  qua  producti  sumus, 
ut  plura  diceremus,  quod  non  modo  cum  causam  dicimus, 
adiuuat  et  exornat  orationem,  sed  multo  maxime  per  eam 
exercemur  ad  elocutionis  facultatem.  Quare  conueniet  extra 
causam  in  exercendo   rationes   adhibere   expolitionis'   e.  q.  s. 

3)  KoLvbg  roTtog:  id  est  amplificatio  per  locum  com- 
muuem  II  30,  47 

4)  IIsqI  iyxcoiiLov  xal  ipoyov.  Eiusmodi  exercitationes 
pertinent  ad  genus  demoustratiuum:  quod  quoniam  neque 
pari  auctoriJ,ate  neque  pari  usu  erat  apud  Romanos,  decla- 
mationes  ad  illud  genus  pertinentes  neque  apud  Senecam 
neque  apud  reliquos  iuter  controuersias  et  suasorias  receptae 
sunt,  cum  ad  prima  rudimenta  rhetoricae  pertiuerent:  nam 
Frontonis  aliorum  ludibria  sciens  omitto.  In  rhet.  ad  Her. 
III  8,  15  huius  praeexercitaminis  usus  commendatur  his 
uerbis:  'Nec  hoc  genus  causae  eo  quod  raro  accidit  in  uita 
neglegentius  commendandum  est  .  .  .  et  si  separatim  haec 
causa  minus  saepe  tractatur,  at  in  iudicialibus  et  in  delibe- 
ratiuis  causis  saepe  magnae  partes  uersantur  laudis  aut 
uituperationis.  Quare  in  hoc  quoque  causae  genere  nonnihil 
industriae  consumendum  putemus.' 

Haec  habui  quae  de  tribus  generibus  declamationum 
quibus  uti  uoluit  ludi  illius  unde  profecta  est  rhetorica  ad 
Her.  magister  de  progymnasmatis  suasoriis  controuersiis  pro- 
feram.  Quod  tempore  Sullano  uocabant  exerceri,  id  Cicerone 
sene  declamare  siue  declamitare  appellabatur:  quae  uerba  iu 
rhetorica  ad  Her.  nondum  inueniuntur.  Nam  ad  longe  alia 
pertiuent  III  11,  20.  12,  20  ubi  exercitatio  moderatio  ratio 
declamationis  pluribus  tractatur.  Nunc  de  scriptoribus  et 
auctoribus  quibus  usus  sit  praeceptor  ille  et  de  ratione  qua 
uti  illis  uoluerit,  agendum  erit  nobis. 


De  auctoribus 


Totius  operis  nos  nullam  partem  magis  admiramur  quam  etfidescriptoris 

ad  Her. 


112  PROLEGOMENA. 

libri  IV  prooemiuni  aiuplum  et  tloctum,  quo  copiosissime 
scrip^tor  exponat  sese  suis  exemplis  uti  in  praeceptis  con- 
firmandis^  non  alienis:  cuius  expositiuuis  cum  ad  linem  dis- 
putatio  mirum  in  modo  fiat  languida  et  incomposita  terminus 
hic  ponitur  (IV  7,  10):  '^His  de  causis  cum  artis  inuentionem 
Graecorum  probassemus,  exemplorum  ratiouem  secuti  non 
sumus.'  Similem  quaestionem  tractauit  Cic.  or.  38,  132  liis 
uerbis:  ^Uterer  exemplis  domesticis,  nisi  ea  legisses,  uterer 
alienis,  uel  Latiuis,  si  ulla  essent,  uel  Graecis,  si  decerei' 
Totum  illud  prooemium  ad  chrias  regulam  contrariis 
similitudinibus  exemplis  ornatum  ex  Graeco  aliquo  rhetore 
translatum  est:  neque  enim  usquam  magis  color  quidam 
Graecus  apparet  in  toto  libro,  quam  in  hac  ipsa  parte.  Sed 
rhetor  ille  quisquis  erat  minime  idem  erat  cuius  sunt  prae- 
cepta  in  libro  IV  tradita,  quia  in  praeceptis  illis  ratio  exem- 
plorum  exstat  magnopere  diuersa:  qua  re  factum  est  ut  pars 
illa  extrema  prooemii  qua  ad  praecepta  transitur  tam  langnida 
et  incomposita  uideatur  esse  prae  superiorum  capitum  et 
docta  et  faceta  compositione.  Graecas  autem  facetias  Grae- 
camque  artem  et  elegantiam  in  exemplis  et  similitudinibus 
adlatis  facile  agnoscas  uehiti  IV  3,  4:  ^Quasi  si  quis  Olympia 
cum  uenerit  cursum  et  steterit,  ut  mittatur,  inpudentis  dicat 
esse  illos,  qui  currere  coeperint,  ipse  intra  carcerem  stet  et 
narret  aliis,  quomodo  Ladas  aut  Boisc^is  Is^/miis  cursitarint; 
sic  isti,  cum  in  artis  curriculum  descenderunt,  illos,  qui  in 
eo  quod  est  artificii  elaborent,  aiuut  facere  iumodeste;  ipsi 
aliquem  antiquum  oratorem  aut  poetam  laudant  aut  scrip- 
turam,  iu  stadium  rhetoricae  prodire  non  audent.'  Item 
6,  9:  '  Si  Triptolemus  cum  a  se  hominibus  semen  gigne- 
retur,  ipse  ab  aliis  id  hominibus  mutuaretur,  aut  si  Pro- 
metheuSj  cum  mortalibus  ignem  diuidere  uellet,  ipse  a  uicinis 
cum  testo  ambulans  carbunculos  corrogaret,  ridiculus  uide- 
retur:  isti  magistri,  omnium  dicendi  praeceptores,  non  uidentur 
sibi  ridicule  facere  cum  id  quod  ahis  polhcentur,  ab  ahis 
quaerunt?  .  .  .  Chares  ab  Lysippo  statuas  facere  non  isto 
modo  didicit,  ut  Lysippus  caput  ostenderet  Myronium,  brachia 
Praxitelae,  pectus  Polycletium,  sed  omuia  coram  magistrum 
facientem   uidebat,    ceterorum    opera  uel   sua   sponte    poterat 


PROLEGOMENA.  113 

cousiderare :  isti  eredunt  eos  qui  haec  uelint  discere,  alia 
ratione  doceri  posse  commodius?'  Agnosce  salis  Graeci  et 
artis,  doctrinae,  eruditionis  summae  uestigia  neque  credideris 
Romanum  hominem  excogitasse  lepidissima  haec  tamquam 
Rhinthonicarum  argumenta.  Ne  illud  quidem  de  arte  Lysippi 
iudicium  homo  Romanus  aliquis  putandus  est  excogitasse: 
immo  haec  ex  tali  quodam  auctore  sumpta  esse  apparet  unde 
Varro  de  1.  L.  IX  12  periodum  hanc  sumpserit  simillimam: 
Tictores  Apelles  Protogenes,  sic  alii  artufices  egregii  non 
reprehendendi,  quod  consuetudinem  Miconos,  Dioros,  Arim- 
mae,  etiam  superiorum  non  sunt  secuti:  Aristophanes  im- 
probandus,  qui  potius  in  quibusdam  ueritatem  quam  con- 
suetudinem  secutus?'  Praeterea  in  illo  prooemio  libri  IV 
septem  nomina  hominum  Graecorum  exstant  rariora:  in  reli- 
quis  partibus  uniuersis  si  mancipia  et  heroas  fabularum  ex- 
ceperis  unus  memoratur  Alexander  Macedo.  Deuique  haec 
potissimum  uerba  consideres  (IV  3,  6):  'Tum  quis  est  qui 
possit  id  quod  de  arte  scripserit  conprobare,  nisi  aliquid 
scribat  ex  arte?'  Apparet  enim  haec  ab  eo  dici  scriptore, 
qui  et  rhetor  et  orator  fuerit  Graecumque  loci  istius  auctorem 
impugnare-  aut  unum  quendam  aut  plures,  qui  oratoria  prae- 
cepta  enarrare  possint,  orationem  apud  populum  habere  aut 
scribere  habendam  non  possint.  Eiusmodi  uero  doctor  um- 
braticus  Hermagoras  Temnius  fuit:  nam  eundem  eisdem  uerbis 
increpat  Cicero,  id  est  Graecus  ille  rhetor  quem  Cicero  ex- 
pressit,  libro  I  6,  8:  Nam  Hermagora  (nam  ita  scripsit  Cicero 
teste  Quintiliano  I  5,  61)  nec  quid  dicat  adtendere  nec  quid 
polliceatur  intellegere  uidetur . .  .  Quod  si  magnam  in  his 
Hermagora  habuisset  facultatem  studio  et  disciplina  com- 
paratam,  uideretur  fretus  sua  scientia  falsum  quiddam  con- 
stituisse  de  oratoris  artificio  et  non  quid  ars,  sed  quid  ipse 
posset,  exposuisse.  Nunc  uero  ea  uis  est  in  homine,  ut  ei 
multo  rhetoricam  citius  quis  ademerit,  quam  philosophiam 
concesserit:  neque  eo  quod  eius  ars  quam  edidit  mihi  men- 
dosissime  scripta  uideatur:  .  .  .  uerum  oratori  minimum  est 
de  arte  loqui,  quod  hic  fecit,  multo  maximum  ex  arte  dicere, 
quod  eum  minime  potuisse  omnes  uidemus.'  Habes  eadem 
fere  uerba:   sed  noli  arbitrari  Ciceronem  puerum  aut  adule- 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Mabx.  8 


114  PROLEGOMBNA. 

sceutuluQi  ita  docte  artem  Hermagorae  repreheudere;  eteuim 
uerba  illa  uon  Cicerouis  sed  tradeutis  suut  uel  Graeci  scrip- 
toris  illius,  quem  Ciceronis  magister  uerterat  Latiue. 

Sed  uide  quo  promissa  illa  cadant  quae  in  prooemio 
libri  IV  per  tot  paginas  acri  eum  studio  exposuit  scriptor. 
0  rem  ridiculam,  Cato,  et  iocosam  diguamque  auribus  et  tuo 
cacliinno!  Rhetor  ille  qui  tam  acriter  et  copiose  exposuit 
suis  se  exemplis  et  uelle  uti  et  debere  uti,  quia  ipsum  rheto- 
rem  oporteat  et  parere  et  gignere  exempla,  quid,  quaeso, 
postea  fecit?  Et  optima  et  plurima  ex  Graecis  auctoribus 
sumpsit.  Quid  uos  de  eo  homine  iudicabimus  qui  cum  per 
magnam  partem  operis  amphi  et  prope  dixerim  irata  argu- 
mentatioue  sese  suis  exemplis  uti  debere  prouuutiauerit  et 
clamauerit,  postea  notissima  illa  Graeca  pro  suis  ausus  sit 
uenditare  ueluti  IV  33,  44:  Tuius  ore  sermo  melle  dulcior 
profluebat'  et  28,  39:  'Esse  oportet  ut  uiuas,  non  uiuere  ut 
edas'...  Toema  loquens  pictura,  pictura  tacitum  poema  debet 
esse'?  Qui  Aristarchi  iUud  dictum  IV  28,  39,  Bionis  ilkid 
IV  54,  67  de  quo  iam  monuit  Petrus  Victorius  uariar.  lect. 
p.  160.  271  aliorum  alia  ad  uerbum  ex  Graeco  transtulerit? 
qui  trauslationem  explicet  hoc  exemplo  IV  34,  45:  "^Cuius 
mater  cottidiauis  nuptiis  delectetur',  uidelicet  ex  Demosthene 
desumpto  qui  scripsit  in  oratione  de  cor.  129:  17  fiTjrij^  rotg 
^EO^r}{iSQLVOtg  yd^oig  .  .  .  %QG)^ivr]  xzL  ipsum  illud  ^sd-i]^SQL- 
voig  apud  Demosthenem  perperam  iuterpretatus?  Ego  quia 
in  adnotatione  editionis  auctores  Graecos  posui  hic  nolo  ea 
omnia  repetere.  Qui  adnotationem  omnem  perlegerit,  is  louge 
plurima  exempla  ex  Demosthenis  oratione  de  corona  petita 
esse  iuueniet,  ^nonnumquam  sicuti  30,41  ex  compluribus 
locis  in  uuum  conflata:  qui  locus  et  ideo  memoraudus,  quod 
Lambini  emendatio  sicuti  28,  38  Halmii  quaedam  Demosthenis 
uerbis  confirmautur.  Quae  exempla  omnia  ex  Graeco  rhetore 
quem  ludimagister  secutus  erat  sumpta  sunt.  Etenim  per- 
multa  eorum  a  scriptoribus  Graecis  proferuutur  ad  eadem 
praecepta  probanda,  quae  in  rhetorica  ad  Her.  exemplis  illis 
confirmantur.  Uude  apparet  prooemium  libri  IV  ab  alio 
auctore  Graeco  deductum  esse,  atque  ille  fuit  cuius  praecepta 
fuere:  conf.  supra  p.  78.  84.    Quae  praecepta  cum  doctor  ille 


PROLEGOMENA.  115 

Latinus  discipulis  dictaret,  ad  uerbum  Graecum  auctorem 
secutus  est:   conf.  quae  adnotauimus  ad  IV  30,  41. 

Auctor  igitur  rhetoricorum  praeceptorum  quae  in  libris 
ad  Her.  Latine  leguntur  eorum  in  numero  erat,  qui  Grae- 
corum  scripta  compilare  Latine  uersa  idem  esse  censuerint 
atque  uoua  omnino  parere  et  gignere.  Prae  cuius  impudeutia 
et  fraude  quam  religiosi  et  diligentes  putandi  sunt  Plautus, 
Terentius,  Afranius  in  prologis  suis!  SciHcet  pulcherrime 
cum  illa  prooemii  libri  IV  insolentia  et  arrogantia  conuenit 
quod  idem  scriptor  I  1,  1  inanem  arrogantiam  Graecorum 
scriptorum  increpat,  Graecos  sese  corrigere  debere  et  posse 
castigare  confidit  III  23,  38  IV  1,  L  7,  10.  Neque  tamen 
sui  sibi  peculatus  praeceptor  ille  Latinus  cuius  doctrinara 
scriptor  ad  Her.  transscripsit  non  conscius  fuisse  putandus  est. 

Nihil  enim  magis  mirabile  est  et  inauditum,  quam  quod 
in  toto  opere  cuius  et  praecepta  omnia  et  exempla  plurima 
ex  Graecis  scriptoribus  sumpta  sunt,  scriptoris  Graeci  nomen 
aliquod  reperitur  nusquam. 

Quod  ne  credas  casu  factum  esse,  comparato  Senecam 
rhetorem,  comparato  libros  de  inu.  in  quibus  nomiuantur  Tisias 
Corax  Gorgias  Socrates  Isocrates  Aristoteles  Theophrastus 
Aeschines  Socraticus  Xenophon  Apollonius  Hermagoras  Euri- 
pides.  Neque  enim  ulla  re  magis  duorum  operum  natura 
diuersissima  intellegitur  neque  quisquam  hac  re  cognita  Cice- 
ronem  et  scriptorem  ad  Her.  ex  eodem  ludo  profectos  esse 
atque  ab  eodem  praeceptore  institutos  arbitrabitur.  Nam 
scriptoris  ad  Her.  praeceptor  rhetoricam  Latinam  ita  docuit 
ut  Graecos  scriptores  omniuo  eiecerit  et  tamquam  furca  ex- 
pulerit  ex  sua  ciuitate. 

At  Ciceronis  praeceptor  nec  Graecis  litteris  dignitatem 
nec  Graecis  scriptoribus  suam  negauit  gloriam,  quorura  ne 
nomina  quidem  in  suis  sermonibus  audiri  Latinus  ille  rhetor 
passus  est.  Cui  scilicet  horaini  Deraostheues  Horaerus  Her- 
magoras  numquara  uidentur  uixisse:  auctores  laudari  poterant 
tantummodo  Catones  Crassi  Ennii  Caelii  (IV  5,  7).  Egregie 
uero  conciuit  cum  hac  proprietate  scriptorum,  quod  supra 
p.  104.  109  de  controuersiis  utriusque  docuimus,  quas  apud 
illum  esse  saepe  Graecas  et  ex  Graecorum  uita   et  moribus 

8* 


IIG  PROLEGOMENA. 

(luctas  uidimus,  apud  hunc  qui  germauissimus  erat  Latinus, 
ita  inueniuntur  mutatae  ut  quam  proxime  ad  populi  Romaui 
instituta  mores  leges  accedant.  Quare  non  recte  neque  ex  libri 
natura  neque  ex  codd.  auctoritate  editores  fecerunt  qui  uerba 
Graeca  quae  in  libris  ad  Her.  inueniuntur,  litteris  Graecis 
scribenda  esse  duxerunt.  Nam  I  4,  6  omnes  codd,  habent  epodos 
et  proliemiumj  W  2,2  in  uocabulo  epicJie7'emata  in  optimis 
uulla  scripturae  Graecae  uestigia  suut,  sicuti  ne  in  nemonicis 
quidem  III  17,  30.  24,  40:  optimi  codd.  I  16,  26  habent  crino- 
menon  ubi  quod  d  habet  Jipinomenon  id  natum  esse  ex  librarii 
cuiusdam  studio  apparet  qui  sese  uel  Graece  scire  abbati  suo 
erat  demonstraturus  sicuti  I  4,  6  in  nonnullis  libris  male  iuter- 
polatis  pro  epodos  id  est  scpodog  a  peruerse  docto  quodam 
monacho  positum  inuenitur  sTtcodog.  II  30,  47  omnes  codd. 
praeter  H  epilogi,  ille  EniloyY]  pro  epilogi  babet  uatum  ex  glossa 
Byzantini  alicuius  siue  Langobardici  librarii,  qui  ex  dominatu 
Byzantinorum  Graecis  litteris  imbutus  erat.  Nam  ri  pro  oi 
positum  serae  aetatis  est:  idem  autem  homo  aetatis  Bjzan- 
tinae  IV  31,  42  ilkid  ovo^atoTtoEia  aijposuisse  putandus  est. 
Quare  nos  Graecas  litteras  ex  eo  opere  sustulimus,  cuius 
auctor  ne  Graeci  scriptoris  quidem  nomen  usquam  uohiit 
inueniri.  Sed  in  his  quoque  quos  modo  posui  locis  apparet 
quam  diuersi  sint  Ciceronis  libri  de  inu.  a  rhetorica  ad  Her. 
Neque  enim  in  libris  de  inu.  usquam  talia  inueniuntur  uerba 
Graeca  qualia  illa  sunt  epicherema  prohemium  epodos  epilogi 
crinomenon  sed  ubique  artis  uocabula  tantummodo  ponuntur 
Latina.  Denique  hoc  animum  aduertendum  neque  de  lingua 
neque  de  litteris  Graecis  neque  de  exercitationibus  lingua 
Graeca  faciendis  quas  Cicero  apud  Suet.  de  rhet.  2  Brut.  90, 
310  in  caelum  fert  ullam  in  libris  ad  Her.  exstare  memoriam. 
lam  agendum  erit  de  exemplis  Latinis,  in  quibus  ad- 
ferendis  pari  ratione  non  potuit  uti  atque  in  Graecis  nisi 
discipulis  uideri  uoluit  cerritus  et  furiosus.  Neque  adhuc 
demonstrari  potuit  hominem  oratorem  aliquem  aut  scriptorem 
ad  uerbum  expressisse,  quamquam  permulta  exstant  indicia 
eum  artissime  ueterum  oratorum  uestigia  esse  secutum  in 
exemplis  suis.  Unum  tantum  exemplum  hoc  proferam.  IV,  13 
19  repetitionis  exemplum  proposuit  hoc:    ^Tu  in  forum  pro- 


PROLEGOMENA.  117 

dirc,  tu  lucem   conspicere,  tu  in  horum   conspectum  uenire 
conaris?'     Crassus    dixit    in    oratione    contra    Brutum    apud 
Cic.  de  or.  II  55,  226:  '^Tu  lucem  aspicere  audes?  tu  hos  in- 
tueri?  tu  in  foro,  tu  in  urbe,  tu  in  ciuium  esse  conspectu?' 
Praeterea  conf.  quae  passim  adnotauimus  in  editione.     Quae 
similitudines  omnes  repetendae  eruut  ex  consuetudine  discen- 
tium  et  ex  institutione  oratoria.     Cuius  rei  omnium  clarissi- 
mum    exstat    testimonium    apud   Cic.  de   or.  I  34,  154,    qui 
Crassum  haec  iuducit  loquentem:   ^ln  cottidianis  autem  com- 
mentationibus  equidem  mihi  adulescentulus  proponere  solebam 
illam   exercitationem  maxime,  qua  C.  Carbonem  .  .  .  solitum 
esse  uti  sciebam,   ut  aut  uersibus  propositis  quam   maxime 
grauibus   aut  oratione   aliqua  lecta  ad  eum  finem  quem  me- 
moria  possem  comprehendere,  eam  rem  ipsam,  quam  legissem, 
uerbis   aliis  quam  maxime  possem  lectis  pronuutiarem.     Sed 
post  animaduerti  hoc  esse  in  hoc  uitii,   quod  ea  uerba  quae 
maxime  cuiusque  rei  propria  quaeque  essent  ornatissima  atque 
optima,   occupasset   aut  Enuius,  si  ad  eius   uersus  me  exer- 
cerem,  aut  Gracchus,  si  eius  orationem  mibi  forte  proposuis- 
sem'  e.  q.  s.     Quo   loco   sane  memorantur  illae   xad-'  rjfiEQav 
yv^va^Lat  quas  Dionysius   in  epilogo   libri  de  compos.  uerb. 
laudat.    Apparet   iam  temporibus   Gracchanis   hoc    exercendi 
genus  fuisse  usitatum  quod  etiam  postea  commendat  Quintil. 
X  5,  5  et  Fortunatianus  RLM  p.  122,  19  H  qui  metaphrasin 
appellat  qua  sese  exercet  Demosthenes  apud  Plut.  Demosth. 
cap.  8.     Qua  ratione  declamandi  cum  certe  usus  fuerit  prae- 
ceptor  ille  scriptoris  ad  Her.  non  potuit  non  accidere  ut  loci 
in  illo  libro  inueniantur  ueterum  oratorum  simillimi. 

Sed  locus  ille  Ciceronis  etiam  hac  de  causa  inprimis 
cousiderandus  est,  quod  ibi  Ennium  et  Gracchum  illis  iam 
temporibus  tamquam  exempla  proposita  fuisse  apertis  uerbis 
traditur:  nam  eosdem  auctores  proponit  scriptor  ad  Her.  IV 
1,  2  his  uerbis:  'Etenim  cum  possimus  ab  Ennio  sumere 
aut  a  Gracco  ponere  exemplum  uidetur  esse  adrogautia  illa 
relinquere,  ad  sua  deuenire.' 

Ratio  igitur  exemplorum  Latiuorum  inprimis  erit  con- 
sideranda.  Oratorum  omnium  maxime  admiratur  C.  Gracchum 
et  L.  Crassum    cuius    facultatem    homines    studere   conseqiii 


118  PKOLEGOMENA. 

tradit  IV  2,  2.  C.  Gracchum  laudari  ab  liomiue  qui  nobilibus 
parum  fauebat  couseutaueum  est:  L.  autem  Crassus  C.  Marii 
affiuis  erat  (Cic.  de  or.  I  15,  66  pro  Balb.  21,  49  ad  Att. 
XII  49,  1)  cuius  eloqueutiam  aemularetur  P.  Sulpicius  et 
Marii  amicus  et  Crassi  (de  or.  I  21,  97  II  3,  12.  21,  89  III 
12,  47).  L.  Crassi  fragmeutum  uuum  exstat  IV  3,  5  quem 
locum  accuratius  exhibet  Cicero  1.  s.  iu  aduotatioue,  praeterea 
iu  uitiis  demoustraudis  adfertur  Caelii  Autipatri  locus  IV 
12,  18  et  Curiouis  fragmeutum  subtracto  auctoris  uomiue 
II  20,  33.  Quod  cum  scriptor  IV  12,  18  dicat  ^in  uitiis  uibil 
probibere  alieuis  exemplis  uti'  et  illo  loco  II  20,  33  nomeu 
auctoris  iu  exemplo  aliquo  uou  attulerit,  nos  iu  uitiorum 
exemplis  eum  saepius  auctorum  uomina  sileutio  oppressisse 
facile  suspicabimur.  Veluti  IV  12,  18  quae  inter  Ennii  uersus 
extaut  uerba:  ^Nam  cuius  ratiouis  ratio  nou  extet,  ei  rationi 
ratio  uon  est  fidem  habere',  ea  uidesis  quam  facile  legitimos 
capiaut  uumeros: 

Nam  cuius  ratiouis  ratio  nou  extet  <(boua)> 

Ei  ratioui  habere  nou  ratiost  fidem. 
Neque  enim  eiusmodi  uerborum  lusus  apud  ullum  poetam 
saepius  iuueuiuntur  quam  apud  Ennium  cuius  similes  uersus 
legautur  et  ad  Her.  1.  s.  et  apud  Gellium  XVIII  2,  7:  'Nam 
qui  sese  frustrari  quem  frustra  seutit  Qui  frustratur  is 
frustrast  si  uou  ille  est  frustra'  —  in  quibus  poeta  comico- 
rum  Graecorum  aemulatus  erat  lusus  quales  suut  Menandri 
CAF  III  p.  266  edit.  Kock.  6  (irj  yEXatog  a^iog  av  fj  ysXas 
avtbg  7iiq)VKE  tov  yiKcotog  aatdysXcog  et  Philemonis  ].  s.  II 
p.  484  6  XoLdoQav  yccQ,  av  6  XoLdoQov^svog  ^ij  TtQoGnoLfitai, 
XoLdoQeltai  XoLdoQobv.  Illud  deuique  fragmentum  quod  hiatus 
oxempkim  adfertur  1.  s.:  ^bacae  aeneae  amoeuissime  inpende- 
baut'  Asianum  aliquem  redolet  scriptorem  qualis  Caelius 
Antipater  erat  1.  s.  qui  uituperatur  aut  Sisena  Milesiarum 
auctor.  Quales  scriptores  Varro  Menippeus  aut  deridet  aut 
imitatur  ut  erat  Hegesiae  laudator  teste  Cicerone  ad  Att. 
XII  6,  1  sat.  Meuipp.  375  B  hac  descriptione:  'ante  auris 
modo  ex  subolibus  paruuli  intorti  demittebantur  sex  cinciuni, 
oculi  suppaetuli  nigellis  pupulis  liquidam  hilaritatem  signi- 
ficautes  auimi,  rictus  paruissimus  ut  refrenato  risu  roseo.' 


PROLEGOMENA.  119 

Sed   rlietorem    exempla    illa    omiiia    quae    iii    uitiis    ad-  ?" /atione  quae 

y  M  iQter   Cicerouis 

feruntur  ipsum   in  Ennii  Caelii  Curionis   libris   conquisiuisse  |.|J^etMi!fam"'.ad 
omni  caret  probabilitate.     Creditur  quidem  uulgo  Ciceronem  Her.  iutorcedat. 
compilasse   libros   ad  Her,  quae   quaestio   quoniam   artissime 
cum  ista  disputatione  de  exemplis  couiuncta  est  iam  accura- 
tius  nobis  erit  tractauda. 

Atque  tres  praecipue  de  ratione  quae  inter  libros  ad 
Her.*  et  de  inu.  intercedat  prolatae  sunt  sententiae.  Alii 
dixerunt  libros  ad  Her.  ex  libris  de  inu.  exscriptos  esse,  alii 
utriusque  operis  auctorem  in  eodem  ludo  ab  eodem  doctore 
institutum,  longe  plurimi  Ciceronem  furem  per  raalam  frau- 
dem  libros  ad  Her.  compilasse.  Quarum  sententiarum  quae 
tertio  loco  profertur  cum  longe  plurimis  probata  sit,  nos 
eam  primum  diligenter  iam  examinabimus.  Atque  grauissi- 
mus  quidem  omnium  locus  et  huius  seutentiae  fundamentura 
unicum  et  singulare  liic  est: 

lam   Antonius   Mancinellus    in    praefatione    edit.  Venet.  j 

a.  149G  comparauit  ad  Her.  I  9,  16  cum  de  inu.  I  17,  23  ubi  ; 

haec   leguntur:    'Nunc    insinuationes    quemadmodum   tractari  1 

conueniat    deinceps    dicendum    uidetur.     Insinuatione    igitur  | 

utendura  est,   cura  admirabile  genus  causae  est,  hoc  est,  ut  j 

ante  diximus,  cum  animus  auditoris  infestus  est.     Id  autem  :| 

tribus  ex  causis  fit  maxime:  si  aut  inest  in  ipsa  causa  quae- 
dara   turpitudo,   aut   ab   iis  qui  ante  dixerunt,   iam  quiddam  i 

auditori    persuasum    uidetur    aut    eo    terapore    locus    dicendi  i 

datur,  cura  iam  illi  quos  audire  oportet,  defessi  sunt  audiendo.'  j 

Plane    similiter    ad    Her.  I  6,  9:    'Deinceps    de    insinuatione  \ 

aperiendum  est.  Tria  sunt  tempora  quibus  principio  uti  non 
possumus,  quae  diligenter  sunt  consideranda:  aut  cum  turpera 
causara  haberaus,  hoc  est  cura  ipsa  res  aninium  auditoris  a 
nobis    alienat,    aut    cum    animus    auditoris    persuasus    esse  ^ 

uidetur  ab  iis  qui  ante  contra  dixerunt  aut  cum  defessus 
est  eos  audiendo  qui  ante  dixerunt.' 

Hunc  ipsum  locum  postea  tangit  cura  transitione  usus 
adraodum  loquaci  et  continuatione  impedita  et  molesta  haec 
scribat  I  9,  16:  ^Adhuc  quae  dicta  sunt,  arbitror  mihi  con- 
stare  cum  ceteris  artis  scriptoribus,   nisi  quia  de  insinuatio- 

nibus  noua  excogitauimus,  quod  eam  soli  praeter  ceteros  in  ] 

i 
1 


120  PROLEGOMENA. 

tria  tempora  diuisimus,  ut  plane  certam  uiam  et  perspicuam 
ratiouem   exordiorum  liaberemus.     Nunc  quod  reliquum   est, 
quouiam  de  rerum  inueutione  disputandum  est,  in  quo  singu- 
lare  consumitur  oratoris  artificium,  dabimus  operam  ut  niliilo 
minus  industrie   quam   rei  utilitas   postulabit,    quaesisse  ui- 
deamur,    si  prius   pauca   de    diuisione    causarum    dixerimus.' 
Quibus   locis  inter  se  comparatis  nemo  non  uidet  doctrinam 
illam  a  scriptore  ad  Her.  traditam  et  tempore  et  arte  priorem 
esse  ea  quae  in  libris  de  inu.  traditur  neque  hanc  rem  bonis 
diUiere  potuerunt  argumentis  Weidnerus  praef.  edit.  de   inu. 
p.    XV    G.  Thieleus    Quaestiones    de   Cornifici    et    Ciceronis 
artibus  rhetoricis  Gryphiswaldiae    1889  p.  19.     Itaque  Man- 
cinellus  ita  conclusit:    Cicero   illa  doctrina,  quae  ab  auctore 
librorum  ad  Her.  primum  profertur  est  usus.    Cicero  fur  non 
est.    Ergo  libri  ad  Her.  Ciceronis  sunt.    Receutiores  editores 
Schuetzius    Kayserus    alii    contra    hoc     modo:     Cicero    illa 
doctriua  est  usus.     Libri  ad  Her.  Ciceronis  non  sunt.    Ergo 
Cicero  fur  est  scripsitque  post  editos  libros  ad  Her. 

Utraque  conckisio  falsa  est,  Ego  uelim  illi  qui  ita 
concludunt  quo  uulgo  solet  hodie  concludi  prius  illam  tracta- 
ueriut  quaestionem  de  fide  scriptoris  ad  Her.  Etenim  ego 
quidem  nego  hominem  Romanum  in  praeceptis  rhetoricis 
tale  quid  nouasse  nedum  eum  scriptorem  qui  talem  periodum 
posuit  elumbem  et  claudicantem  qualem  1.  s.  legimus,  qui  in 
exemplis  eam  rationem  secutus  sit,  quam  supra  p.  114  satis 
accurate  cognouimus.  Ille  enim  qui  complures  per  paginas 
satis  studiose  declamauerit  sese  suis  usurum  esse  esemplis 
quandoquidem  rhetorem  ipsum  gignere  deceat  et  parere 
exempla,  non  aliena  j)ro  suis  uenditare,  paucis  paginis  post 
talia  ponat  exempla  quale  ilhid  est  'poema  loquens  pictura, 
pictura  tacitum  poema  debet  esse',  ille  dico  qui  Graecorum 
nomina  auctorum,  quos  ubique  expilat  ad  uerbum,  non  ausus 
est  laudare,  nulla  sane  dignus  erit  fide.  Neque  hercle  quae 
est  ratio  studiorum  istorum  meum  erit  demonstrare,  hominem 
ilhim  aut  ipsam  aut  eius  praeceptorem  non  potuisse  tale 
quid  inuenire  aut  uouare,  sed  eorum  qui  hoc  credunt  omni 
dubitatione  abiecta  officium  erit  ostendere  quid  rhetores 
Latini,  quid  hic  scriptor  eiusue  magister  omnino  nouauerint) 


PROLEGOMENA.  121 

qui  IV  7,  10  scribat  sese  exemplorum  rationem  a  Graecis 
adhibitam  nou  sequi,  probasse  eorum  artis  inuentionem.  An 
quisquam  propter  uerbum  illud  separauimus  IV  31, 42  censebit 
scriptorem  ad  Her.  tropos  ipsum  separasse  a  reliquis  figuris 
uerborum?  Nam  nos  in  dies  magis  magisque  hoc  discimus 
iu  artibus  rhetoricis  in  philosophia  in  aliis  disciplinis  Ro- 
manos  scriptores  nihil  aliud  fecisse  quam  uestigia  eos 
doctrinae  Graecae  secutos  esse,  scripta  illorum  mera  apo- 
grapha  esse  litterarum  Graecarum  uerbis  additis  quibus 
abundabant.  Tamen  nemo  Romanorum  tam  ridiculus  hercle 
factus  est  quam  scriptor  ad  Her.  illo  prologo  libro  IV 
agglutinato. 

Acta  esset  res,  si  hanc  ipsam  de  iusinuatione  quae 
Graece  scpodos  appellatur  doctrinam  apud  Graecum  aliquem 
rhetorem  possem  inuenire.  Sed  in  tanta  rhetorum  et  artium 
iactura  idem  confiteor  quod  Doxopater  ille  RG  II  p.  546, 
25  W  iya  ds  dxQi^e6tsQou  rav  vvv  tcsqI  ccvriig  siQyi^svav 
ovdsv  svQOv  TcaQu  rotff  naXaiolg.  Nihilominus  ego  meo  iure 
illum  locum  fere  ad  uerbum  ex  Graeco  trauslatum  esse 
censeo,  dum  aliquis  certis  rationibus  et  argumentis  me  errare 
demonstrauerit.  Nam  translationis  Graecae  signa  toto  hoc 
loco  satis  aperta  sunt  ueluti  conf.  quae  iu  epistola  rhetoricae 
ad  Alex.  praemissa  p.  4,  20  edit.  Sp.  exstant  naQsiXricpa^sv 
ds  na&aTtSQ  riiitv  sdtjlcoOs  NixdvoQ  xal  xav  XoLitav  ts%vo- 
yQa^pGiv  o6tis  xtL  et  quae  ad  Her.  I  7,  11  leguntur:  *At  in- 
sinuatio  eiusmodi  debet  esse  ut  occulte  per  dissimulatiouem 
eadem  illa  conficiamus,  ut  ad  eaudem  commoditatem  in  dicendi 
opere  uenire  possimus':  quae  ex  Graeco  uersa  esse  intellegitur 
conlatis  RG  VII  1  p.  54,  14  rj  ds  s(podog  tots  yCvstai  rivixa 
fu)  q^avsQ&g  ti  povXsv6^sd'a  0r}^aiVEiv  nal  Xa^QaCag  di 
stsQGJv  Xoycov  SL0dyoiisv  avto.  Postremo  quo  magis  iutelle- 
gatur  plane  Graecae  indolis  esse  locum  illum  ad  Her.  I 
6,  9  s.  s.  conf.  Anonymus  Seguerianus  RG  I  p.  430  Sp.  p.  6 
edit.  Graeuen.:  'l6tsov  oti  TCoXXdxcg  dst  naQaLtsiGd^ai  td  tcqo- 
Oi^ia'  ov  yaQ  dsl  TCQOoi^iaGtsov.  TCoXXd  ds  s6ti  toiavta, 
olov  OTav  rj  nsQl  xvvidiov  r)  dQyvQiov  dizrj  /}  .  .  .  dsvtSQOV, 
oTav  Tcdd^og  ft£v  sxj],  6  ds  dxQoatijg  fi^  iCQoGiritai  tov  £|a) 
Twv  nQayiidtfov  Xoyov  Tjrot  (Snsvdcov  i]  oQyi^onsvog.     tQLtov, 


122  PROLEGOMENA. 

orav  oix£toL  C36iv  ot  axovovTeg  ,  .  .  tetccQtov  otrai/  oAt^j^ov 
Xa^^dvco^Ev  vdcoQ  xtl. 

Praeterea  supra  uidimus  secundum  sententiam  scriptoris 
ad  Her.  in  exeniplis  idem  esse  Graecorum  scripta  ad  uerbum 
compilare  atque  noua  ipsum  gignere  et  parere.  Quodsi  idem 
scriptor  ].  s.  ait  '^Adhuc  quae  dicta  sunt  arbitror  milii  con- 
stare  cum  ceteris  artis  scriptoribus  nisi  quia  de  insinua- 
tionibus  noua  excogitauimus,  quod  eam  soli  praeter  ceteros 
in  tria  tempora  diuisimus',  ea  secundum  illam  scrijjtoris 
rationem  qua  alieuis  utitur  audacter  nihil  indicant  nisi  apud 
Latinos  artis  scriptores  sese  primum  hanc  protulisse  diui- 
sionem.  Etenim  cum  de  Graecis  scriptoribus  agitur,  semper 
additum  legimus  nomen  Graccus  ueluti  I  1,  1  HI  23,  38  IV 

I,  1.  1,  10  neque  IV  7,  10  neque  oranino  ullo  loco  sese  pri- 
mum  omnium  de  ratione  dicendi  apud  Romanos  aliqua  scri- 
bere  conatum  esse  scriptor  ad  Her.  ausus  est  pronuutiare. 
Tum  illud  ipsum  de  quo  agitur  enuntiatum  addas  oportet 
eis  compluribus  quae  per  iocum  ex  more  Pliarisaeorum  dicta 
diximus  supra  p.  87  quo  magis  appareat  quam  propensus 
fuisse  ille  sit  putandus  ad  eiusmodi  sententias  satis  gloriosas 
enuntiandas. 

Ergo   nos   ex  illis   locis  inter   se  comparatis  nihil  effici 

censemus   nisi  hoc  unum  artem  illam  Graecam  quam  auctor 

J     . 
librorum   ad  Her.  secutus   sityaetate  priorem  fuisse  ea  quam 

Ciceronis  praeceptor  in  linguam  Latinam  transtulerat:    quod 

omnes  qui  utramque  bene  nouerunt  —  quamquam  hodie  per- 

pauci  libros  de  inu.  accurate  legerunt,  pauciores  recte  intel- 

lexeruut  —  ex  ceteris  praeceptis  confirmari  concedent,    Vehiti 

conf.  quae  leguntur  ad  Her.  I  11,  18:  *Causarum  coustitutiones 

alii  quattuor  fecerunt:   uoster  doctor  tres  putauit  esse,  non 

ut  de  illorum  quicquam  detraheret  inuentione,  sed  ut  osten- 

deret  id  quod   oportuisset   sinipliciter  ac  singulari  modo  do- 

cere,   illos  distriljuisse  duphciter  et  bipertito.'     Parum  accu- 

rate    Graeca    uertisse    apparet    rhetorem,    quoniam    quartam 

constitutionem  non  plures   inuenerunt,   sed   teste  Cicerone  I 

II,  16:  'Huius  constitutionis  Hermagora  inueutor  esse  existi- 
matur,  non  quo  non  usi  sint  ea  ueteres  oratores  saepe  multi, 
sed  quia  non  animaduerterunt  artis  scriptores  eam  superiores 


PROLEGOMENA.  123 

nec  rettulerunt  iu  uumerum  constitutionum.  Post  autem  ab 
lioc  iuueutam  multi  reprelienderuut,  quos  non  tam  impru- 
deutia  falli  putamus,  res  enim  perspicua  est,  quam  inuidia 
atque  obtrectatione  quadam  impediri.'  Audi  rlietores  iuter 
se  litigantes:  Graeculus  ille,  quem  Cicero  sequitur,  cum  in 
principio  libri  I  (6,  8)  acerrime  in  Hermagoram  inueheretur, 
hoc  loco  illum  defendit  a  reprehensione  rhetoris  illius  cuius 
artera  scriptor  ad  Her.  expressit:  uam  omnem  hanc  rixam 
Graecis  auctoribus  tribueudam  esse  nec  homiuem  Latinum 
illis  temporibus  tali  naso  praeditum  fuisse  ut  rhetorum  arti- 
ficia  Graecorum  suo  superare  posset  acumine  manifestum  est. 
Color  autem  utriusque  loci  j)]ane  Graecum  auctorem  esse 
suadet:  couf.  Hermog.  RG  HI  p.  46,  23  W  H  p.  163,  5  Sp: 
'EjtsiQd&7}6c(v  de  tlvss  t&v  STayQuxl^aaivcov  ts'xvr}v  Qt^tOQtxriv 
t6  JtsQL  diaiQiceag  ^iQoq  avtyjg  sldr]  tlvcc  sltcslv  avtLGrccOsojv 
jial  vrj  ^Ca  ys  tav  aXXcov  avtLdsTLKav  atdGsav,  ov^  "va 
dicxcpOQOv  XLva  ov6av  tr^v  dLaLQs6LV  iv  avtats  dLdcct,G30LV  rj^Lag, 
xccd-ccTCSQ  xal  i]^SLg  sv  ts  dvtiXtq^si  xal  iv  akXoLg  TtSTtOLTjxa- 
(isv,  rj  yccQ  ccv  LOcog  XLVog  ijv  cct,LOVf  dlX'  otl  cpaolv  r}  fisv 
LdLCOTLXt],  rj  ds  drjno6La,  rj  ds  ^lxtt]  idTL,  xal  TOLCcvTd  TLva. 
Interpretatus  autem  est  semper  fere  scriptor  ad  Her.  eiusue 
praeceptor  in  praeceptis  ad  uerbum  Graecos  auctores.  Conf. 
quae  adnotauimus  ad  IV  30,  41  alibi  et  39,  51  extr.  cum 
Apsiuis  praeceptis  RG  IX  585  W  I  398  Sp:  quo  loco  egregie 
apparet  quam  male  in  rhetorica  ad  Her.  ad  praeceptum  illud 
quo  hreuitcr  describere  iubemur,  exemplum  additum  sit  nimis 
longum  et  amplum. 

Cum  uero  tam  imm^nsa  multitudo  rhetorum  Graecorum 
illis  temporibus  docuerit  in  orbe  terrarum,  ex  illis  duobus 
locis  iuter  se  comparatis  licebit  suspicari  auctores  librorum 
ad  Her.  et  de  inu.  Graecos  illam  suam  exercuisse  litem  non 
alterum  ab  altero  procul  remotum  sed  illos  iu  eadem  parte 
terrarum  positos  diuersa  de  rhetorica  praecepta  tradidisse. 
Auctor  uero  Graecae  artis  quam  scriptor  ad  Her.  expressit 
etiam  Quintiliani  saeculo  erat  illustris:  artis  enim  inuen- 
tionem  ad  tres  status  adcommodauerat,  quorum  primus  erat 
6xoxa6^6g,  sequebatur  6xd6ig  vo^lxtj,  tertius  dixaLoXoyCa 
appellatus  erat:  eosdem  tres  Latine  uersos  constituerunt  cum 


124  PROLEGOMENA. 

alii  tum  Vergiuius  Flauus  rhetor,  Quintiliaui  aequalis:  con- 
iecturalem  legalem  iuridicialem  (Quintil.  III  G,  45).  Vergiuium 
sicuti  illum  rhetorem  apud  luuenalem  de  quo  supra  p.  81 
egimus  Theodori  ita  Graeci  cuiusdam  rhetoris  artem  iu  prae- 
ceptis  Latinis  secutum  esse  eo  efficitur,  quod  voinarj  non 
uerterat  legitimus  sicuti  scriptor  ad  Her.,  sed  legalis. 

Praeterea  hoc  uelim  considerent  ei,  qui  Ciceronem  arbi- 
trantur  libros  ad  Her.  compilasse,  quod  locis  haud  paucis 
ille  multo  est  diligentior  et  accuratior.  Veluti  apud  hunc 
legimus  II  31,  50:  'Commiserationem  breuem  esse  oportet: 
nihil  enim  lacrima  citius  arescit.'  lure  laudauerit  quis  hoc 
dictum  quasi  uere  Romaui  saporis:  at  eadem  Cicero,  sed 
accuratius  I  56,  109:  'Commotis  autem  animis  diutius  in  con- 
questione  morari  uon  oportebit.  Quemadmodum  enim  dixit 
rhetor  Apollonius,  lacrima  nihil  citius  arescit.'  Certe  tali 
modo  furari  non  consuerunt  illi  quos  aliorum  scripta  in  suos 
libros  inferre  non  pudet.  Quod  dictum  cum  ex  Graeco 
uersum  esse  pateat,  primum  ni  fallor  Gybertus  Longolius  in 
edit.  Coloniensi  a.  1539  uerba  Graeca  constituit  haec  ovdlv 
d-ci(36ov  ^rjQacvsdd^ai  daKQvov  quae  eadem  in  Stejihaui  the- 
sauro  s.  u.  ^rjQaiva  hodie  leguntur.  Quae  uerba  num  apud 
Graecum  aliquem  scriptorem  exstent,  ego  nescio.  Facile 
autem  hunc  tu  restitues  senarium  &cc(S6ov  yaQ  ovdsv  da- 
xQvov  i^rjQaivstai.  Accedit  aliud.  Legitur  quidem  ad  Her.  II 
20,  33:  'Item  uitiosa  expositio  est,  cum  id  quod  raro  fit, 
fieri  omnino  negatur,  hoc  modo:  Nemo  potest  uno  adspectu 
neque  praeterieus  in  amorem  incidere.'  Quanto  doctior  Cicero 
I  43,  80:  'aut  si  id,  quod  raro  fit,  fieri  omnino  uegatur,  ut 
Curio  pro  Fuluio:  Nemo  potest  uno  adspectu  neque  prae- 
terieus  in  amorem  iucidere.'  Tune  putas  reuera  Cicerouem 
oratoris  tam  obscuri  orationem  parum  celebrem  in  exemplo 
tam  simplici  et  uulgari  exscribendo  euoluisse  nomenque 
potius  addidisse?  An  id  ueri  similius  est,  scriptorem  ad 
Her.  eodem  usum  esse  auctore  Latino  quo  Cicero,  sed  nomeu 
oratoris  illius  omisisse?  Cuius  id  praecipue  proprium  est 
ut  nomina  omittat  uel  supprimat  ueluti  in  loco  illo  I  11,  18 
supra  p.  122  tractato  omisit  nomen  Hermagorae,  quod  recte 
exstat  apud  Ciceronem,  sujjposito  uocabulo  alii  satis  inepte: 


PROLEGOMENA.  125 

deliberationis  exemplum  uterque  proponit  Casilinenses  ab 
Hannibale  circumsessos  III  5,  8  II  57,  171:  sed  Cicero  solus 
uomen  Hannibalis   et  Casilinensium   addendum   esse  putauit. 

Neque  uero  scriptor  ad  Her,  tantummodo  uomina  aucto- 
rum  suppressit  sed  etiam  exempla  consulto  praeteriuit  a 
Cicerone  recte  posita.  Veluti  ille  libro  I  8,  13  haec  tradit: 
Tabula  est,  quae  ueque  ueras  neque  ueri  similes  continet 
res,  ut  eae  sunt  quae  tragoedis  traditae  sunt.  Historia  est 
gesta  res,  sed  ab  aetatis  nostrae  memoria  remota.  Argumen- 
tum  est  ficta  res,  quae  tameu  fieri  potuit  uelut  argumeuta 
comoediarum.  Illud  genus  narrationis,  quod  iu  persouis  po- 
situm  est,  debet  babere  sermonis  festiuitatem  animorum  dissi- 
militudinem'  e.  q.  s.  Plane  eadem  Cicero  I  19,  27:  'Fabula 
est  in  qua  uec  uerae  nec  ueri  similes  res  continentur,  cuius- 
modi  est:  Angues  ingentes  alites  iuncti  iugo.  Historia  est 
gesta  res,  ab  aetatis  uostrae  memoria  remota:  quod  genus: 
Appius  iudixit  Karthagiuiensibus  bellum.  Argumeutum  est 
ficta  res,  quae  tamen  fieri  potuit.  Huiusmodi  apud  Tereu- 
tium:  Nam  is  postquam  excessit  ex  ephebis  Sosia.  Illa 
autem  narratio,  quae  uersatur  in  personis,  eiusmodi  est,  ut 
in  ea  simul  cum  rebus  ipsis  personarum  sermones  et  animi 
perspici  possiut:  hoc  modo:  Veuit  ad  me  saepe  clamans: 
Quid  agis,  Micio?  Cur  perdis  adulesceutem  nobis?  Cur  amat? 
.  .  .  NimiuDi  ipse  est  durus  praeter  aequumque  et  bonum.  Hoc 
iu  genere  narrationis  multa  debet  inesse  festiuitas,  confecta 
ex  rerum  uarietate,  animorum  dissimilitudine'  e.  q.  s.  Atque 
isto  certe  loco  Cicero  alio  auctore  usus  est:  nam  apud 
scriptorem  ad  Her.  omnia  illa  exempla  omissa  sunt.  Qua 
uero  de  causa? 

Cur  exempla  ista  Cicero  addiderit,  ego  non  uideo:  cur 
ille  omiserit,  iutellego.  Copiosissime  enim  libro  IV  prooemiatus 
est  sese  alienis  exemplis  non  usurum  sed  sua  tantummodo 
prolaturum:  IV  12,  18  addit  in  uitiis  sese  alienis  exemplis 
quiu  utatur  nulla  re  prohiberi.  At  I  9,  14  paulo  post  illum 
ubi  exempla  omisit  locum,  de  uitio  narratiouis  praecipit  nec 
exemplum  proferre  alienum  aspernatus  est:  ^Athenis  Megaram 
uesperi  aduenit  Simo'  e.  q.  s.,  quod  exemplum  apud  Ciceronem 
non    inuenitur.     Ergo    nos    non    mirabimur,    quod    in   uitiis 


126  PROLEGOMENA. 

demoustraudis  scriptor  ad  Her.  multo  copiosior  est  et  lar- 
gior  exemplorum  auctor,  in  praeceptis  quae  ad  uitia  nou 
spectant  multa  ille  omisit.  Quod  inprimis  apparet  in  ampla 
illa  dissertatione  quae  est  de  uitiis  argumentationis  11  20, 
31  —  30,  47  cum  qua  conf.  Cic.  I  42,  78—51,  96.  In  qua  longe 
plura  poetarum  exempla  scriptor  ad  Her.  attulit  quam  Cicero. 
Thieleus  1.  s.  p.  86.  87  arbitratur  scriptorem  ad  Her.  in  hac  de 
uitiis  argumeutationum  disputatione  melioribus  uti  rationibus 
quam  Ciceronem:  quod  ego  quidem  fieri  nego.  Videsis  quaui 
manifestum  sit  totam  illam  de  uitiosa  argumentatione  esposi- 
tionem  a  scriptore  ad  Her.  ex  uetustiore  rhetore  Laiino"  de- 
sumptam  esse.    Cuius  rei  tria  haec  proferenda  sunt  argumenta: 

Primum  tota  illa  disputatio  cum  antecedente  disputatione 
quae  est  de  argumeutatione  ea  coniuncta  est  transitione  II  20, 
31,  quae  sane  ita  contorta  et  conturbata  est,  ut  aegre  cum 
antecedentibus  praeceptis  possit  consociari,  cum  sequentibus 
non  possit.  Quamquam  duo  esse  cum  scribat  genera  uitiosa- 
rum  argumentationum  et  profiteatur  sese  utriusque  generis 
exempla  esse  subiecturum,  quod  horum  generum  postea  nec 
mentionem  fieri  usquam  uidemus  nec  exempla  proferri,  id 
potest  quodammodo  explicari  lacuua  illa  II  22,  34  extr.  coorta 
nec  recte  editores  ea  de  causa  hunc  locum  aut  totum  aut 
partem  eius  damnarunt  ut  spurium.  Nam  singulae  locutiones 
omnes  ueluti  migatorius,  indiget  reprehensionis  aliae  stili  scrip- 
toris  maxime  propriae  sunt.  Sed  in  eis  quae  secuntur  biper- 
titam  illam  diuisionem  aut  parum  respici  aut  non  respici 
manifestum  est.  Itaque  uos  ex  illa  transitione  nihil  nisi  hoc 
intellegemus  in  uetustiore  illa  rhetorica  Latina  aliam  fuisse 
uitiorum  et  exemplorum  dispositionem  quam  illa  est  quae  in 
libris  ad  Her.  1.  s.  exstat. 

Deinde  quamquam  scio  scriptorem  eandem  rem  alio  loco 
dicere  ahscisionem,  alio  praccisionem,  eandem  alio  loco  ex- 
superationem ,  alio  superlationem ,  tamen  permirum  est  quod 
ille  cap.  18  argumentationis  partes  V  appellat  ijropositio, 
ratio,  rationis  confirmatio,  exornatio,  complexio,  inde  a  cap.  20 
pro  propositio  semper  posuit  expositio,  cum  reh'quae  partes 
isdem  nominibus  appellentur.  Quod  eo  grauius  erit  argumen- 
tum,  quod  in  reliquis  partibus   operis   uocabulum    expositio 


PROLEGOMENA.  127 

loDge  aliaui  habet  uim  —  nam  locns  III  9,  16  grauiter  cor- 
ruptus  est  — ,  sed  propositio  recte  positum  inuenitur  IV  16, 
23.  49,  62.  Idem  cadit  iu  uocabulum  rej}rehensio  quo  neglecto 
illo  uocabulo  confidatio  nonnisi  hoc  capite  usus  est. 

Postremo  quod  supra  suspicati  sumus  per  totum  illud 
caput  exempla  ordine  iramutato  singulis  partibus  argumen- 
tationis  addita  esse,  id  quiuis  facile  perspiciet  semel  de  hac 
re  monitus  qui  expositionem  totam  accurate  perlegerit.  Nani 
ille  ad  uitia  partium  priorum  III  illustranda  multa  habet 
exempla,  ad  exornationis  uitia  demonstranda  29,  46  uix  unum, 
ad  ultimae  partis  uitia,  i.  e.  complexiouis,  quae  pars  omnium 
sane  grauissima  est,  nullum  iam  exemplum  praesto  est  omni- 
bus  iam  iu  prioribus  partibus  consumptis.  At  quomodo 
exempla  sua  couiumpsit!  Conf.  quae  leguntur  iu  confirma- 
tioue  rationis  uitiosa  inde  a  II  24,  38  ubi  primo  sane  loco 
et  secundo  capitula  incipiunt  uerbis  idtiosa  est  confirmatio 
rationis,  inde  a  tertio  nihil  praemittitur  nisi  uerba  Item 
uitiosum  csf.  Sed  quid  omnino  ad  confirmatiouem  rationis 
pertinet  si  praecipit  26,  41  'item  uitiosum  est  uulgaribus 
definitionibus  uti',  27,  43  'item  uitiosum  est  quod  dicitur 
coutra  iudicis  uoluntatem',  27,  44  'item  uitiosum  est  artem 
aut  scientiam  aut  studium  quodpiam  uituperare'?  Quanto 
melius  et  aptius  Cicero  I  48,  89  seqq.  haec  omnia  uoluit  per- 
tinere  ad  ipsum  genus  argumentationis  uitiosum?  Itaque 
apparet  opinor  in  uetustiore  aliqua  rhetorica  Latina  amplam 
fuisse  et  copiosam  dissertationem  de  uitiis  argumentationum 
qua  et  Cicero  et  scriptor  ad  Her.  usus  est,  exempla  poetarum 
hic  plura  exscripsit,  quia  in  uitiis  alienis  exemplis  se  uti  posse 
arbitrabatur,  doctrinam  auctoris  ipsam  neuter  satis  accurate 
consecutus  est  neque  quae  erat  artis  Graecae  quam  quisque 
secutus  est  condicio  apte  potuit  consequi.  Atque  hunc  ipsum 
de  uitiis  poematum  locum  operae  pretium  est  monere  iam  ab 
antiquissimis  grammaticis  tractatum  esse  siquidem  auctore 
Charisio  p.  141,33  'Q.  Laelius  ex  principibus  grammaticis  librum 
suum  ita  inscripsit:  de  uitiis  uirtutibusque  poematorum'. 

Itaque  qui  arbitrantur  Ciceronem  libros  ad  Her.  com- 
pilasse  uelim  et  illa  quae  modo  exposui  argumenta  refellant 
et  haec.     Primum    eis    demonstraudum    erit    Ciceronem    illo 


128  PROLEGOMENA. 

loco  de  or.  I  2,  5   ubi   tradit  libros   de  inu.  a   se  puero   uel 
adulescentulo    compositos    esse    parum    recte    locutum    esse, 
deinde  —  quod  argumentum  omnium  est  grauissimum  —  uelim 
exponant  qui  factum   sit  ut  Cicero  cum  libros   ad  Her.  ex- 
scriberet,   omnia  illa  exempla  quae   et  ad  bellum  Marsicum 
et  ad  Marianum  pertinent  omiserit  neque  uUam  rem  passus 
sit  inueniri  in   suis  libris   gestam   post   annum  fere  662/92: 
quod   casu    factum    esse    nego.     Postremo    uel    unum   locum 
demonstrent,  quo  Cicero  libros  ad  Her.  eodem  modo  exscrip- 
serit  quo  Solinus  Plinium  uel  Macrobius  Gelliura,  quo  possit 
bonis   ostendi  argumentis,   non  utrumque  hausisse   ex  fonte 
communi,  sed  alterum  alterius  riuulos  in  suum  per  fraudera 
deduxisse    carapura.     Quam  difficile  uero  sit  in  singulis  locis 
diiudicare  utrum  boc   ab  illo  an  illud  ab  hoe   enuntiato  sit 
descriptum   exemplura   unum  proponam.     Ad  Her.  IV  25,  35 
legitur  in  definitionis  praeceptis:  \  .  .  fortitudo  est  coutemptio 
laboris   et   periculi    cura    ratione   utilitatis   et   compeusatione 
coraraodorura,  teraeritas  est  cum  incousiderata  dolorum  per- 
pessione  gladiatoria  periculorum  susceptio'  cuius  loci  similis 
est   ille   ni  3,  6  extr.     At  III  2,  3    fortitudo    sic    definitur: 
'Fortitudo  est  rerum  magnarum  appetitio  et  rerum  humiliura 
conteraptio   et  laboris  cum   utilitatis  ratione  susceptio.'     At- 
tamen  illa  teraeritatis  definitio  conficta  esse  uidetur  ad  forti- 
tudinis    definitionera    eam    quae   in  libris   ad   Her.  nusquam, 
sed  in  II  de  inu.  54,  163  legitur:    Tortitudo  est  considerata 
periculorum   susceptio  et  laborum    perpessio.'     Neque  tamen 
quisquam  libros  ad  Her.  ex  Ciceronis  libris  de  inu.  descriptos 
esse  iudicabit  quae  erat  sententia  uetustiorum  illorum  edito- 
rura  ueluti  Burraanni  edit.  praef.  p.  XXIII.    Quara  sententiam 
nemo  poterit  defendere  qui  uel  illud  caput  de  uitiis  argumen- 
tationum   in  utroque   opere   positum   accurate   pertractauerit. 
Alii   ueluti  Weidnerus    in  praef.  edit.  librorum   de  inu. 
negarunt  libros  de  inu.  ex  rhetorica  ad  Her.  descriptos  esse, 
cuius  in  hac  re  iudicium  probo,  rationem  et  argumenta  non 
probo.     Quorum   in  numero   Handtius  est  qui  in  Erschii    et 
Gruberi   onomatologo  uol.  XVII  p.  208   censet  fieri  potuisse 
ut  et  Cicero  et  scriptor  ad  Her.  eiusdem  rhetoris  Latini  in- 
stitutione  et  sermonibus  usi  suos  libros  elucubrauerint:   iam 


PROLEGOMENA.  129 

Badius  Ascensius  in  edit.  Parisiua  a.  1508  in  disquisitione 
praemissa  libros  ad  Her.  dixit  esse  'fortassis  opus  hominis  in 
eodem  eum  Cicerone  ludo  instituti'.  Hanc  sententiam  uberius 
exsecutus  est  auctore  Kiesslingio  Tbieleus  in  dissertatione  supra 
p.  120  laudata.  Attamen  si  ea  quae  supra  de  natura  et  origine 
utriusque  operis  exposuimus  p.  104. 115  si  utrumque  opus  com- 
mentarius  scbolasticus  est  nec  scriptorum  illa  praecepta  rbe- 
torica  sed  tradentium,  illa  nullo  pacto  sententia  poterit  stare. 
Scriptor  ad  Her.  purus  putus  est  Latinus,  res  Graecas  remouit 
ex  libro  suo  nec  nomen  Graeci  scriptoris  in  opere  suo  passus 
est  inueniri.  Longe  aliter  Cicero  cuius  opus  si  comparaueris 
palliatae,  rbetoricam  ad  Her.  compares  oportet  togatae.  Prae- 
terea  utriusque  operis  praecepta  minime  possunt  uata  esse  in 
eadem  scbola,  nisi  forte  quis  demonstrare  possit  pbilosopbum 
aliquem  modo  docuisse  Peripateticam  doctrinam,  modo  Epicu- 
ream  uel  rbetorem  quendam  modo  Apollodori  modo  Tbeodori 
disciplinam  esse  professum.  Toto  caelo  enim  artes  Graecae 
quas  secuntur  inter  se  diuersae  sunt,  immo  altera  alteri  in- 
fensa:  conf.  supra  p.  123.  Multo  copiosior  et  plenior  Cicero 
multoque  doctior:  numerum  paginarum  consumpsit  in  inuen- 
tione  tractanda  altero  tanto  ampliorem  quam  scriptor  ad  Her. 
Praeterea  quae  de  coustitutionibus  docent,  maxime  iuter  se 
diserepant,  cum  Cicero  controuersiam  esse  aut  in  scripto  aut 
in  ratioue  doceat,  illam  esse  quinquepartitam,  bauc  quomodo 
apte  interpretatus  sit,  non  inuenio:  deiude  quattuor  esse  con- 
stitutioues  ab  istis  controuersiis,  quarum  alteri  Hermagoras 
quattuor  constitutiones  subiuuxerat, .  diuersas:  at  anouymus 
ad  Her.  coutrouersias  scripti  et  rationis  omniuo  omittit, 
tres  adbibet  constitutiones,  coniecturalem ,  legitimam,  iuri- 
dicialem.  Atque  coniecturalis  quidem  constitutio  etiam  apud 
Ciceronem  iuueuitur,  sed  ita  tractata  et  iu  partes  ita  distri- 
buta,  ut  uibil  omuiuo  simile  apud  utrumque  iuueniatur:  legi- 
tima  coustitutio  eadem  esse  apparet  atque  controuersia  scripti" 
Ciceronis,  uisi  quod  apud  anonyifium  illum  translatio  pars  est 
legitimae  constitutionis,  apud  Ciceronem  constitutionis  quar- 
tae  numero  babetur.  luridicialis  coustitutio  apud  anonymum 
tertia  est,  cum  Cicero  partem  eam  dicat  esse  constitutiouis 
geueralis.     Ordo    deiude    disputatiouis    diuersus    est:    Cicero 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  '.* 


130  PROLEGOMENA. 

illam  de  IV  coustitutionibus  doctrinam  ante  exordium  et 
narrationem  explicatam  enarrat:  scriptor  ad  Her.  exordio 
narratione  diuisione  absoluta,  cum  ad  confirmationis  prae- 
cepta  adgreditur.  Postremo  confirmationis  praecepta  quam 
subtilia  et  copiosa  exhibeat  Cicero,  cum  apud  alterum  illum 
pauca  tantum  et  tenuia  exstent,  omnes  sciunt  qui  eam  partem 
accurate  perlegerunt:  nihil  hic  docet  de  ratiocinatione,  nihil 
de  inductione.  Porro  ipso  illo  loco  quo  Ciceronem  anonymi 
praecepta  de  exordio  enarrata  sequi  uiri  docti  arbitrantur, 
hic  IV  genera  causarum  enumerat,  ille  V.  Deinde  in  ampli- 
ficatione  scriptor  ad  Her,  II  30,  48  decem  locos  communes 
enumerat,  quindecim  Cicero  I  53,  100  et  quantum  diuersos! 
in  misericordia  ille  II  31,  50  fere  octo,  hic  I  55,  106  sedecim. 
Ex  quibus  omnibus  id  sane  apparet,  artem  illam  Graecam 
quam  Cicero  sequitur  et  auctiorem  et  quasi  prouectiorem 
fuisse  illa  quam  anonymus  est  interpretatus:  unde  ne  efficias 
Ciceronem  post  illum  scripsisse,  Vergiuium  Flauum  memento 
eadem  illa  arte  in  constitutionum  doctrina  esse  usum:  conf. 
supra  p.  124.  Tum  artis  uocabula  passim  diuersa  leguntur: 
apud  Ciceronem  appellatur  partitio  relatio  criminis  indignatio 
conquestio  casus  temperantia  narratio  aperta  probabilis  quae 
apud  alterum  uocantur  diuisio  translatio  criminis  amplificatio 
commiseratio  fortuna  modestia  narratio  dilucida  uerisimilis. 
Cornificii  opus  de  figuris  in  eodem  hido  quo  rhetorica  ad 
Her.  natum  esse  potest:  Ciceronis  opus  de  inu.  non  potest. 
Eo  maioris  momenti  sunt  illa  artis  uocabula  Latina 
quae  casu  eadem  esse  non  possunt  ex  Graeco  translata. 
Quae  ni  fallor  nos  relegant  ad  aetatem  illam  qua  Lucilius 
saturas  suas  composuit.  Atque  primum  quidem  utrique  rhe- 
toricae  Latinae  communis  est  ratio  exordii.  Exordium  diui- 
ditur  in  insinuationem  et  in  principium,  quae  Graece  appel- 
lantur  tcqool^iov  et  eq)odog.  Manifestum  est  inuentorem  huius 
partitionis  Graecum  exordio  suum  tribuisse  ac  proprium 
uocabulum.  Quale  id  fuerit,  non  traditur.  Quid  tamen 
apertius  est  et  ueri  similius,  cum  ad  Her.  II  30,  47  con- 
clusioni  datum  sit  nomen  EnCXoyog,  quam  ut  exordio  nomen 
fuerit  TiQoXoyog^i  Atqui  iam  Lucilius  libro  XXIX  FPR 
p.  225  hoc  uocabulum  ita  uerterat  uersu  illo  \ierum  tristis 


PROLEGOMENA.  131 

contorto  aliquo  ex  Pacuiano  exordio'  quo  in  uersu  poeta 
iam  quodammodo  docuit  idem  de  exordio  quod  ad  Her.  I 
9,  15  de  inu.  I  20,  29  de  narratione  praecipitur  ^ne  quid 
contorte'.  Appellatur  autem  insinuatio  ad  Her.  I  4,  6  epodos, 
non  epJiodos,  cum  11,  19  aspiratio  recte  seruata  sit  in  scapliam, 
11  24,  38.  25,  39  in  Chrespontem,  21,  43  in  Zethus  cum  Am- 
phione,  sicuti  alibi  in  Corinthus  Aethiops  Frometheus  cithara 
Chares  architectari  choragium  —  uocabula  carta  coclea  elamyde 
iam  diu  cum  facta  fuerint  Latina  praetermittenda  certe  sunt. 
Quare  illud  epodos  plane  singulare  et  inauditum  a  scriptore 
sumptum  esse  statuemus  ab  auctore  quodam  rhetoricae  La- 
tinae  qui  scripsit  ante  annum  650/104  usi  Mommseni  dispu- 
tatione  Herm,  XIV  p.  68. 

Deinde  in  constitutionum  doctrina  multa  artis  uocabula 
apud  utrumque  inueniuutur  simili  modo  Latine  uersa.  Veluti 
pro  6tK6ig  uterque  constitutio ,  pro  6To%a6^6g  uterque  con- 
iecturdlis,  pro  dLxacoXoyixrj  uterque  iuridicialis,  cuius  constitu- 
tionis  partes  ccvtiXrjjpig  avtLd-£0t,g  evyyvaiirj  ii£td6ta6Lg  itat 
avtsyx^rj^a  avtCstaGLg  xtX.  apud  utrumque  non  modo  eaedem 
inueniuntur  sed  etiam  eisdem  uocabulis  appellantur  absolufa 
adsumptiua  concessio  remotio  criminis  relatio  (ita  Cicero:  alter 
iranslatio)  criminis  comparatio:  quod  casu  factum  esse  nemo 
arbitrabitur.  Sed  ne  hoc  quidem  casu  factum  esse  potest 
quod  in  his  duabus  constitutionibus  adhibendis  non  solum 
alter  cum  altero  sed  uterque  cum  doctrina  M.  Antonii  con- 
sentiunt  qui  librum  illum  de  ratione  dicendi  ante  annum 
663/91  ediderat.  Cuius  doctrinam  ut  restituamus  nolumus 
uti  Ciceronis  libris  de  oratore  sed  iure  utemur  Quintiliano 
qui  in  6,  45  haec  tradit:  ^Tres  (constitutiones)  fecit  et  M. 
Antonius  his  quidem  uerbis:  Paucae  res  sunt,  quibus  ex  rebus 
omnes  orationes  nascuntur:  factum  non  factum,  ius  iniuria, 
bonum  malum.'  Tertia  constitutio  est  TtQOtQSJitLXt]  illa  Athe- 
naei  (Quintil.  1,  s.  47)  quae  suasoriae  est  propria:  priores 
duae  illae  sunt  coniecturalis  et  iuridicialis.  Multa  praeterea 
in  utroque  opere  inesse  ex  Antonii  libro  desumpta  consen- 
taneum  est  nisi  forte  quis  summi  oratoris  quem  uterque 
scriptor  ualde   admiratur  commentarium  rhetoricum  prorsus 

ab  illis  neglectum  esse  statuere  maluerit. 

9* 


132  PROLEGOMENA. 

Ad  idem  illud  tempus  delegamur  si  exempla  poetarum 
in  uitiis  allata  in  rhetorica  ad  Her.  percensemus.  Praeceptor 
ille  tribus  conteutus  fuit  poetis:  Plauto  Ennio  Pacuuio.  Teren- 
tium  quem  Cicero  laudat  ille  nusquam  nominat,  neuter  Lucilii 
aut  Accii  uersus  adhibuit,  etiamsi  utrumque  poetam  comme- 
moret  scriptor  ad  Her.  I  14,  24  H  13,  19,  qui  tamen  IV  4,  7 
tantumraodo  tragoedias  Ennii  etPacuuianas  laudet.  Fragmenta 
poetarum  nos  non  expectabimus  inueniri  nisi  in  uitiis  ad- 
hibita:  quare  uersum  illum  HI  21,  34  'iam  domum  itionem 
reges  Atridae  parant'  a  rhetore  ipso  confictum  esse  necesse 
est  de  quo  alio  argumento  adductus  idem  statuit  Lucianus 
Muellerus  de  re  metr.  p.  429.  Atque  in  eis  fragmentis  quae  II 26, 
42  leguntur  Aiacis  illa  Qrjacg  hac  de  causa  Pacuuio  uindicauda 
praesertim  cum  uocabulum  didio  proprie  Pacuuianum  sit  (TRF 
5.  150.  308).  Summi  deinde  momenti  tria  illa  sunt  fragmenta 
quibus  exerceri  studiosos  tradit  II  24,  38  ad  dilemmaton  scien- 
tiam  ediscendara  quae  Cresphonti  Ennii  solent  adtribui.  Ego 
non  solum  arbitror  Ribbeckium  recte  statuisse  TRF  p.  29  alte- 
rum.  illud  fragmentum  Nulla  te  indigna  rhetoris  esse  commen- 
tum,  sed  omnes  illos  uersus  satis  frigidos  ex  Graecis  censeo 
translatos  et  profectos  esse  ex  rhetoris  cuiusdam  Graeci  offi- 
cina,  qui  discipulos  suos  ad  Euripidis  Cresphontem  exerceret. 
Ea  quoque  res  nos  deducit  ad  Lucilii  fere  aetatem  qui  Graeco 
aliquo  auctore  usus  illa  enthymemata  Euripidis  in  Cresphonte 
posita  ut  nimis  arguta  castigauit  in  saturisteste  Gellio  VI 3, 28. 

Nimirum  uersus  ille  bis  ita  traditus  'Nam  si  inprobum 
esse  Chrespontem  existiraas'  adraisso  hiatu  foedissimo  quem 
bis  a  librario  in  eodem  uersu  commissum  esse  credi  minime 
potest  nec  nos  inserto  tu  uocabulo  tollere  studuimus,  ille  dico 
uersus  non  poetarum  ueterum  artem  redolet  sed  talis  grara- 
matici  doctrinam  qualera  ille  exhibet  quem  Cicero  sequitur 
or.  45,  152  qui  libris  poetarum  male  usus  eos  ferri  posse 
censuerit  hiatus,  quos  librarii  commiserint,  poetae  ueteres 
non  comraiserint.  Itaque  uersus  illi  omnes  eodem  pacto  ad 
Ennii  Cresphontem  pertinent  quo  fragmentura  illud  apud 
Nauckium  TGF^  p.  666  ad  Euripidis  Cresphontem,  cum  sit 
iussu  magistri  facta  a  puero  aliquo  [i£TKq)Qtt0ig  tragici  Attici, 
quo  de  genere  exercitationis  supra  egimus  p.  117. 


rilOLEGOMENA.  133 

Postremo    liaec    qiioque    comparatio   acl  uetustiores  uos 
ileducet   auctores.     Q.   Tereutii    Scauri    grammatici  Hadriaui 
temporibus  uel  nobilissimi  scripta  complures  posterioris  aetatis 
grammaticos  compilasse  exposuit  HKummrowus  symbola  cri- 
tica  ad  grammaticos  Latinos  Gryphiswaldiae  1880  p.  9  seqq. 
quorum   celeberrimi   sunt   Charisius   Diomedes  Donatus.     Ex 
quibus  Charisius  p.  273,  19  et  Diomedes  p.  458,  13  de  meto- 
uymiae   modis    eandem    doctriuam    proferunt    quam    scriptor 
ad  Her.  IV  32,  43   eadem  usi  partitione.     Ille  extremo  loco 
haec  habet:  'ab  eo  quod  fit  id  quod  facit,  ut  pigrum  dicitur 
frigus;  non  enim  ipsum  frigus  pigrum  est,  sed  pigros  facit': 
eadem    fere    leguntur    apud    Diomedem   1.  s.  nec   diuersa   ad 
Her.  1.  s.:  'aut  si,   quod  facit,   ab  eo  quod  fit,   ut  cum  desi- 
diosam  artem  dicimus,  quia  dej^idiosos  facit,  et  frigus  pigrum 
quia  pigros    efficit.'     Nec  uou   ahis   locis   eadem    agnoscitur 
affinitas.    Ad  Her.  IV  12,  18  haec  traduntur:  'et  si  uitabimus 
eiusdem   litterae   nimiam   adsiduitatem    cui   uitio    uersus   hic 
erit  exemplo  ...  0  Tite  tute  Tati  tibi  tanta  tyrauue  tulisti.' 
Charis.  p.  282,  7  haec  praecipit:  Tarhomoeon  est  cum  uerba 
omuia  similiter  incipiunt  ut  0  Tite  tute  Tati  tibi  tanta  ty- 
ranne   tulisti':    conf.  Donat.  GL  IV  p.  398,  20.     Pergitur  ad 
Her.  1.  s.:  'et  si  non  utemur  continenter  similiter  cadentibus 
uerbis  hoc  modo:  Fleutes  plorantes  lacrimantes  obtestantes.' 
Conf.  Charis.  p.  282,  12:  'Homoeoptoton  est  oratio  excurr^us 
in  eosdem  casus  similes,  ut  maerentes  flentes  lacrimantes  ac 
miserantes.'    Eadem  habet  Diomedes  p.  447,  IG,  Ennii  uersum 
alio  modo  exhibet  Donatus  GL IV  p.  398, 23:  'maerentes  flentes 
lacriraantes    commiserantes'   quae    lectio    uidetur  esse   prae- 
ferenda.   Apparet  tamen  in  eodem  uersu  annalium  Hbros  Ennii 
eodem  modo  tempore  liberae  reipublicae  discrepasse,  quo  dis- 
creparunt  in  exordio  Medeae.    Etenim  cum  neque  Cornificius 
talia  tractauerit  praecepta  neque  libri  ad  Her.  ante  saecuhim 
p.  Ch.  IV  doctis  fuerint  noti,   Scaurum  ex  Varronis  aliorum 
thesauris    illa   sumpsisse    necesse   est  statuamus:    comparatis 
autem    locis    illis    rhetoricae    ad  Her.   ad    auctores   Varronis  • 

deueniemus  qui  ante  Sullae  tempora  libros  suos  composuerint. 

Sed  iam  noua  quaedam  oboritur  nobis  quaestio  illa  de  ^"'*^^ '^^^*°"- 

^  i  cae  Latmae. 

aetate  et  origine  rhetoricae  Latinae  quae  eo  difficilior  uidetur 


134  PROLEGOMENA. 

esse    acl    soluendum    quia    ueterum    scriptorum    rlietoricorum 

praeter  illos  M.  Catouis  et  M.  Autonii  libellos  memoria  hotlie 

extat  nulla.     Sed  ne  hac  re   commoti  uullos  eiusmodi  prae- 

terea  libros   exstitisse   arbitremur   maguopere  cauendum  est. 

Neque   enim   illam   puerorum   doctrinam   quam   neque   prae- 

textati    legebaut    libris    conscriptam    quia    melius    erat    eam 

audire    ueque    adulti    quia    aut   nouerant    aut    coutemnebant 

sicuti  supra  p.  76  ostendimus  operae  erat  pretium  aut  byblio- 

polis  proponere   uenalem   aut  doctoribus   in  uolumiuibus  de- 

scribere:  quod  si  fecissent  lucro  suo  inuidere  uisi  essent  ipsi. 

Hoc   saeculo   scholasticos  libros  nemo  pretio  emit  nisi  scho- 

lasticus:  apud  antiquos  eiusmodi  libros  raro  scribebat  doctor 

qui  plerumque  dictabat   praecepta  discentibus  unde  commen- 

tarii  illi  nati  sunt  scholastici  de  quibus  supra  p.  80  egimus. 

At   si   cousideraueris   quam  pauca   eiusmodi    scripta   quorum 

numerus   fuisse   putandus  est  immensus  ad  hanc  perueuerint 

aetatem,  si  memineris  Ciceronis  partitiones  oratorias  auctorem 

ipsum  non   agnoscere,  rhetoricam  ad  Her.  a  nemiue  laudari 

per  multa  saecula,  dum  Ciceronis  nomiue  aucta  fuerit,  facile 

concedes  praeter  duos   illos  de  rhetorica  libros  multos  alios 

saeculo  a.  Ch.  altero  extitisse.    Scilicet  rhetorica  populo  Quiri- 

tium  et   utilior  et  conducibilior  uisa  esse  putanda  est  quam 

grammatica   et  reuera  prius   in   urbem   est  inuecta,  Poenico 

bello  secundo,  ut  uidetur.     Nam  grammatica  Graecorum  sub 

ipsam  Ennii  mortem   a  Cratete   Mallota  Romam  introducta 

est:    rhetorica    iam    apud    Eunium    memoratur    FPR  p.  131 

'alii  rhetorica  tongeut'  qua  de  locutioue  supra  egimus  p.  75. 

Ennio   seui   suam  iuscripsit  historiam  A.  Postumius  Albinus 

adulescens,  qui  i3raecipue  illis  temporibus  'eloquentiam,  philo- 

sophiae    ahimnam    inculcandam    aiebat'    commeudans    studia 

rhetorica   Romanis:    conf.    Buechelerus    Mus.  Rhen.  XXXIX 

p.  623.    Quae  studia  quam  laete  tunc  effloruerint,  eo  potissi- 

mum  apparet,  quod  paucis  annis  post  anno  593/161  rhetores 

et  philosophi    urbe    eiecti   sunt.     Acerrimus    Postumii   illius 

aduersarius  M.  Porcius  Cato  erat  qui  haud  scio  an  suum  de 

oratoris  officio  coudiderit  librum  Graecis  illis  aut  Graecanicis 

rhetoricis    artibus    prouocatus.     Neque   tamen    ipse   aut   erat 

aut  esse  poterat  rhetoricae  Graecae  plane  expers:  uide  quam 


PKOLEGOMENA.  135 

studiose  rudis  ille  utatur  anapliora  p.  41  edit.  Jord.:  'quis 
lianc  contumeliam,  quis  hoc  imperium,  quis  hanc  seruitutem 
ferre  potest?  nemo  hoc  rex  ausus  est  facere:  eane  fieri  bonis, 
bono  genere  gnatis,  boni  consulitis?  ubi  societas,  ubi  fides 
maiorum?  .  .  .  set  quantum  luctum,  quantum  gemitum,  quid 
lacrimarum,  quantum  fletum  factum  audiui?'  e.  q.  s.  Quae 
uerba  ille  dixit  auno  fere  564/190.  In  rhetorica  ad  Her.  IV 
5,  7  hi  enumerantur  oratores:  Cato,  Gracchi,  Laelius,  Scipio, 
Galba,  Porcina,  Crassus,  Antonius,  qui  tempore  Sullano  omnium 
existimabantur  clarissimi  et  optimi.  De  Crasso  et  Antonio 
hoc  loco  non  agetur:  in  rehquorum  rehquiis  studia  rhetorica 
dilucide  cernuntur.  Veluti  in  illis  Scipionis  quae  leguntur  iu 
ORF^  p.  181.  193  licet  admirari  rhetorum  schemata,  multo 
magis  iu  C.  Gracchi  orationibus  qui  ne  eiusmodi  quidem 
aspernatus  sit  uanos  uerborum  tinnitus  h  s.  p.  238.  231: 
^Quae  uos  cupide  per  hosce  annos  appetiistis  atque  uoluistis 
ea  si  temere  repudiaritis,  abesse  non  potest,  quin  aut  olim 
cupide  appetisse  aut  nunc  temere  repudiasse  dicamini.'  Et 
alio  loco:  'Abesse  non  potest,  quin  eiusdem  hominis  sit,  probos 
improbare,  qui  improbos  probet.'  In  quibus  non  solum  sen- 
tentiae  circuitus  delicatior  est  quam  consuetudo  ueterum  ora- 
torum  fert,  uerba  quoque  tollocata  sunt  accuratius  modula- 
tiusque.  Illis  uimirum  temporibus  laete  et  feliciter  rhetorica 
Latina  hixuriabatur  cuius  rei  C.  Lucilii  saturae  sunt  docu- 
mento.  Qui  et  mortales  et  immortales  inducit  rhetorissantes. 
Quam  lepide  enim  et  iocose  in  deorum  concilio  ccvdQeg  dsoi 
suis  quisque  utuntur  et  prooemiis  et  schematibus,  quam  facete 
et  uenuste  induxit  Scaeuolam  Albucii  lexeis  scite  et  arti- 
ficiose  comjiositas  apud  iudices  deridentem!  Clara  illis  tem- 
poribus  erant  Graecorum  rhetorum  nomina  ueluti  Diophanis 
Mitylenaei  Menelai  Maratheni  quorum  opera  Gracchi  ute- 
bantur  in  orationibus  suis  conscribendis  (Phit.  Ti.  Gracch. 
8.  20  Cic.  Brut.  26,  100),  ilHs  temporibus  primus  loyoyQcccpos 
extitit  Romae  C.  Persius  ille,  quem  ualde  doctum  fuisse 
significat  Lucilius  (Cic.  Brut.  26,  99),  quo  in  officio  secuti 
sunt  L.  Aelius  Stilo  L.  Plotius  Gallus,  ilhs  denique  tem- 
poribus  rhetorica  a  rhetoribus  Latinis  tradi  coepta  est,  quam- 
quam  multorum  doctorum  et  Graecorum  et  Latinorum  nomina 


136  PROLEGOMENA. 

qui   aut  antea  aut  eodem   tempore   docuerint  obliuione  esse 
obruta  admodum  probabile  est. 
Do  L.  caeiio  Omuium  enim  qui  Romae  rhetoricam  docebant  princeps 

Autipatro.  -*  ■•■  ^ 

extitit  L.  Caelius  Antipater  iuris  peritus,  historicus,  rhetor, 
'multorum  etiam  ut  L.  Crassi  oratoris  magister'  auctore 
Cicerone  Brut.  2Gf  102,  C.  Gracchi  familiaris  (Cic.  de  diuiu. 
I  26,  56).  Is  historiam  belli  Hannibalici  composuit:  studium 
historiae  et  rhetoricae  coniuuxit  quod  antea  fecit  Postumius 
iUe,  secuti  sunt  L.  Plotius  Gallus  L.  Voltacilius  Pilutus  Q. 
Curtius  Rufus  alii.  De  cuius  elocutione  quae  iudicat  Cicero 
de  legg.  I  2,  6:  ^Fannii  autem  aetate  coniunctus  Antipater 
2Kiulo  inflauit  ueliementius  habuitque  uires  agrestis  quidem 
atque  horridas',  ea  ad  Graeci  cuiusdam  grammatici  iudicium 
de  Graeci  historici  alicuius  elocutione  composita  esse  ap- 
paret  collato  Dionys.  Halic.  ad  Cn.  Pomp.  epist.  cap.  4  qui 
haec  de  Xenophonte  tradat:  'x.av  Ttots  disyetQaL  ^ovXrj&f]  ti]v 
cpQaGiV  oXCyov  siiTtvsvijas  co^tcsq  anoysLOs  avQa  ta^scog  6^sv- 
vvtai.  Is  Caelius  ea  de  causa  diligentius  tractaudus  est, 
quod  scriptor  ad  Her.  ex  scriptoribus  sermonis  pedestris  solum 
huuc  adhibuit  pro  exemplo  IV  12,  18  praeterea  huius  disci- 
pulum  L.  Crassum  IV  3,  5. 

Oratorem  Caelium  fuisse  traditum  non  est:  rhetorem  eum 
fuisse  ex  loco  Bruti  s.  s.  didicimus,  praeterea  historicum  et 
iuris  ualde  peritum.  Atque  in  eis  quae  de  iure  ciuili  com- 
posuerat  plus  eum  operam  dedisse  eloquentiae  quam  iuris 
scientiae  auctor  est  Pomponius  dig.- 1  2,  2,  40:  in  historia  con- 
scribenda  Asianorum  rhetorum  imitatus  est  scribendi  rationem 
de  qua  egit  Cic.  or.  69,  229.  Stili  uero  Asiani  sigua  tria  fere 
sunt:  primum  enim  Hegesias  ille  Hegesiaeque  sectatores  sen- 
tentiolis  et  minutis  et  paribus  quasi  frustilatim  iactis  tauquam 
saltabant  incidentes  particulas.  Deinde  inflatum  et  tumidum 
quoddam  genus  dicendi  captautes  sermonem  sanum  et  simpli- 
cem  asperuabantur  ut  friuokim  ac  uulgarem :  postremo  —  id  quod 
grauissimum  est  omnium  —  puerili  quodam  studio  rhythmicae 
orationis  uerba  huc  illuc  traiciebant  insane,  modo  numerose 
caderet  oratio,  uo  uersus  quidem  sermoni  inseruisse  se  aegre 
ferentes:  conf.  supra  p.  99.  Quae  poetica  sermonis  numerositas 
mire  placuit  oratoribus  aeui  Gracchani  et  sicuti  omnia  quae 


PROLEGOMENA.  137 

noua  suut  nimio  quodam  ardore  ab  liomiuibus  solent  arripi 
ita  rhythmorum  illud  studium  tempore  illo  breui  in  ludibrium 
et  lusum  quendam  puerilem  uerti  coeptum  est.  Theon  RG 
I  p.  168  W  11  p.  71  Sp  trjv  e^usTQOv  xal  svQvd-^uov  Xe^lv 
et  in  Hegesia  et  reliquis  rhetoribus  Asianis  uituperat  (eonf. 
Dionys.  Halic,  de  compos.  uerb.  cap.  18)  et  in  Epicuro,  in 
Epicureo  Mucius  Scaeuola  apud  Lucilium  FPR  p.  147,  qui 
in  oratione  T.  Albucii  aduersarii  sui  uerba  eadem  sollertia 
collocata  esse  clamat  atque  lapilU  picti  in  pauimento  arti- 
ficum  docta  manu  inseruntur:  'Quani  lepide,  inquit,  Xe^eLg 
compostae  ut  tesserulae  omnes  Arte  pauimento  atque  emble- 
mate  uermiculato.'  Eodem  studio  numerositatis  agitatus  Anti- 
pater  uersus  integros  ausus  est  inserere,  uerba  insolenter 
traicere,  sententiis  delicate  discissis  quasi  singulis  uocibua 
ut  ait  Fronto  p.  114  N  res  gestas  scribere  eoque  processerat 
audaciae  Asianorum  furorem  aemulatus,  ut  L.  Aelio  quem  iu 
prooemio  adloquitur  religiosum  sibi  uisum  sit  sese  non  pur- 
gare  de  uerborum  traiectione  nimia  quidem  sed  necessaria 
conf.  Cic.  or.  69,  229.  Veluti  HRF  edit.  1883.  p.  100,  5 
cum  scribit  Hantum  bellum  siiscitare  conari  aduersarios  cdntra 
bellosum  genus',  poetae  credideris  audire  tetrametros  trochaicos 
et  cum  1.  s.  p.  105,  44  Syphacis  regis  casum  narrat  his 
uerbis:  'Ipse  regis  eminus  equo  ferit  pectus  aduorsum,  con- 
genuclat  percussus,  deiecit  dominum',  et  sententiarum  usum 
breuium  et  aequalium  nullo  uinculo  inter  se  conexarum  et 
uerborum  traiectionem  miramur.  Quare  ne  illud  quidem 
Caelii  fragmentum  quod  restituimus  ad  Her.  IV  12,  18:  *In 
priore  libro  has  res  ad  te  scriptas  Luci  misimus  Aeli'  neque 
propter  nimiam  illam  numerositatem  neque  propter  uerborum 
insanam  transiectionem  nos  nimis  mirabimur.  Quam  qui 
dicit  esse  ineptissimam  is  cum  Cicerone  et  cum  scriptore  ad 
Het.  nec  non  mecum  in  hoc  de  Caelio  iudicio  plane  con- 
sentit:  qui  omnino  ferri  posse  haec  ita  in  codd.  tradita  negat, 
is  uel  optimos  scriptores  dixisse  'M.  ad  me  Brutus  uenerat' 
similia  considerasse  non  uidetur.  Secuti  sunt  Caelium  in  isto 
elocutionis  morbo  cum  alii  tum  inprimis  Sisena  et  Maecenas 
in  quo  uerborum  traiectiouem  improbam  eodem  pacto  uitu- 
perat  Quintilianus  IX  4,  28  quo  scriptor  ad  Her.  1.  s.  in  Caelio. 


138  PKOLEGOMENA. 

Plurima  Caeliana  in  rhetorica  aJ  Her.  indagasse  sibi 
uisus  est  Bochmannus  h  s.  s.  p.  105.  Ego  contentus  ero  eo 
fi'agmento  quod  Bochmanno  uondum  erat  notum  IV  12,  18 
et  illo  quod  supra  posuimus  argumento  p.  103,  ubi  demon- 
strauimus  res  ante  bellum  Hannibalicum  quod  conscripsit 
Caelius  gestas  in  rhetorica  ad  Her.  non  memorari.  Etiam 
illam  metaphraseos  exercitationem  supra  p.  117  tractatam  de 
qua  Crassus  Caelii  discipulus  apud  Cic.  de  or.  I  34,  154 
refert,  ad  magistrum  ego  quidem  rettulerim.  Nam  Caelius 
rhetoricam  sine  dubio  ita  docebat,  sicuti  eam  doceri  in 
Ciceronis  et  scriptoris  ad  Herennium  libris  rhetoricis  iutel- 
legimus.  Exempla  uidelicet  et  ex  historia  et  ex  uita  desumpta 
proposuit  discipulis  ad  laudandum  uituperandum  suadendum 
dissuadendum,  nec  non  lites  finxisse  existimandus  est  ad  leges 
quas  egregie  nouerat,  quae  orationibus  ex  utraque  parte 
habitis  peterentur.  Itaque  multa  exempla  ex  historia  de- 
sumpta  uel  ex  iuris  ciuilis  ambiguitate  sollerter  ficta  quae  iu 
rhetoricis  scriptis  sollemnia  sunt,  ea  iam  ex  Caelii  Antipatri 
institutione  profecta  esse,  qui  in  utroque  genere  litterarum 
laudem  magnam  adeptus  esset,  haud  alienum  erit  suspicari. 
Nomen  uero  Graeci  rhetoris  quem  secutus  sit  L,  Caelius 
Antipater  traditum  non  est.  Metrodorum  Scepsium  nouo 
genere  dicendi  illustrem  in  Asia  audiuisse  fertur  L.  Crassus 
quaestor  teste  Cicerone  de  or.  III  20,  75:  etenim  ad  claras 
Asiae  uolabant  urbes  qui  Graecorum  artes  liberales  tempori- 
bus  illis  ediscere  studebant  sicuti  Accius  (GelL  XIII  2,  2)  alii. 
'stiiote^'"  Longe   diuersus   scriptor  erat  L.  Aelius  Stilo,  familiari- 

tate  et  studiorum  affinitate  coniunctus  cum  Caelio,  qui  librum 
suum  belli  Punici  ad  illum  miserit  et  in  prooemio  operis 
illius  de  stili  sui  ratione  ad  Aelium  scripserit.  Is  teste 
Charisio  p.  129,  31  seqq.  omnium  primus  linguam  Latinam 
ad  certas  quasdam  leges  exigere  conatus  esse  uidetur  nec 
solum  poetas  legere  et  emendare  grammatici  esse  duxit  fuit- 
que  primus  inter  Latinos  grammaticus  Aristarcheus:  nam 
illos  superiores  criticos  rectius  dixeris  uel  grammaticos  rcbv 
tag  dxQodGsig  TtoLoviiivav  (Polyb.  XXXII  4.  6,  5).  Aristar- 
cheum  dixi  Stilonem:  nam  Aristarchi  notis  eum  usum  esse 
in    adnotatiouibus    Ennii    et    Lucilii    et    historicorum    (quod 


PROLEGOMENA.  131) 

uocabulum  recte  tradituni  noli  mutare:  conf.  Gell.  VI  9,  11.  12) 
codicis  illius  Parisini  GL  VII  p.  534,  5  constat  testimonio. 
Quae  notae  non  omnium  similiter  grammaticorum  sed  in- 
primis  Aristarcheorum  eraut  propriae.  Unde  uero  Aelius 
lianc  Aristarcheam  doctrinam  sumpsit?  An  ex  libris  Ari- 
starchi?  Quod  fieri  profecto  potuit:  tamen  si  quaeris,  multo 
plus  ualet  cum  hodie  tum  ualebat  apud  antiquos  institutio 
facta  per  magistrum  uiua  uoce  disserentem  quam  quae  cartae 
mutae  et  silentis  opera  magno  labore  parabatur.  Gramma- 
ticae  autem  Aristarcheae  dux  et  princeps  illo  tempore  fuit 
Dionysius,  cui  cognomen  erat  Thraci,  qui  Rhodi  docuit  sae- 
culo  a.  Ch.  altero  exeunte  (GL  IV  p.  529,  7)  et  Aristarchi 
signa  in  scholis  suis  interpretabatur  (Schol.  Veuet.  A  ad  O  86). 
L.  Aelius  Stilo  anno  654/100  auctore  Suetonio  de  gramm.  3 
in  exsilium  comitatus  est  Q.  Metellum  Numidicum  qui  Liuio 
auctore  per.  69  *in  exsilium  uoluntarium  Rhodum  profectus 
est  ibique  legendo  et  audiendo  magnos  uiros  auocabatur'. 
Nemo  uero  grammaticus  illo  tempore  maioris  auctoritatis 
erat,  quam  Diouysius  ille  Aristarchi  discipulus,  qui  primus 
artem  grammaticam  composuit,  rhetor,  pictor,  caelator  (E.  M. 
p.  277,  53  Atheu.  XI  p.  489  A),  utpote  qui  in  Homero  inter- 
pretando  Nestoris  poculum  ipse  ad  poetae  uersus  finxerit 
argento  a  discipulis  conlato.  Grammaticum  igitur  illum  Rho- 
dium  eum  fuisse  comperimus,  qui  et  pingendi  et  caelaudi 
artibus  operam  dederit  ne  nimium  mireris  in  Ciceronis  Var- 
ronis  Quintiliani  Dionysii  Halicarnassensis  libris  tot  locis 
utriusque  artis  rationem  haberi:  conf.  supra  p.  112. 113.  Multo 
uero  acrius  Aelius  litterator  Rhodi  rhetoribus  philosophis 
grammaticis  sine  dubio  studebat,  quam  Metellus  consularis 
et  anni  illi  duo  quos  Aelius  cum  Numidico  exsule  Rhodi 
degit  eiusdem  profecto  momenti  fuerunt  ad  studia  quae  postea 
Romae  Aeliana  appellabantur  excitanda  et  augenda  atque 
celeberrima  legatio  illa  Attali.  Atque  rhetoricis  quidem 
studiis  Stilonem  operam  dedisse  et  Suet.  I.  s.  et  Cicero  auctor 
est  qui  Brut,  46,  169.  56,  206  nobilissimis  in  ciuitate  uiris 
eum  orationes  composuisse  tradit  ueluti  C.  Cottae  Q.  Caepioni 
Q.  Metello  Q.  Pompeio:  unde  Stilonis  stili  sui  fama  cognomen 
duxit.    Ad  Aelii  istas  orationes  Cicero  sese  facultatem  suam 


140  PKOLEGOMENA. 

exercuisse  narrat  Brut.  56, 207  liis  uerbis:  'His  enim  scriptis 
etiam  ipse  interfui,  cum  essem  apud  Aelium  adulescens  eum- 
que  audire  perstudiose  solerem.'  Quibus  uero  studiis  Aelius 
Ciceronem  qui  tunc  XVI  fere  aunorum  erat  erudiisse  putandus 
est?  Pliilosoplucisne  et  grammaticis?  Fieri  sane  potuit:  sed 
ante  omuia  rhetoricis  studiis  operam  dare  praetextati  illo 
tempore  solebant  et  praeter  ceteros  Cicero  orator  et  causi- 
dicus  futurus:  totus  praeterea  et  locus  et  liber  ille  quo  de 
Aelio  magistro  suo  tradit  ad  rhetorica  pertinet.  Dubitare 
igitur  uolim,  quin  Aelius  et  orationes  scripserit  aliis  et  de 
orationibus  scribendis  praecepta  tradiderit.  Neque  tamen  cre- 
diderim  idem  genus  scribeudi  Aelium  probasse  atque  Caelius 
Antipater  amicus  eius,  quem  Asianum  fuisse  demonstrauimus: 
leues  certe  oratiunculas  Aelii  fuisse  nescio  quo  iure  idem 
Cicero  eodem  loco  significat.  Audierat  profecto  Aelius  cum 
Rhodi  moraretur  non  solum  grammaticos  et  philosophos,  sed 
etiam  rhetores  qui  tunc  maxime  florebant  sanos  et  rectos, 
ab  Asianorum  tumore  et  praestigiis  liberos,  Atticorum  simi- 
liores,  Etenim  cum  Asiani  illi  ueluti  Caelius  et  Siseua  emen- 
datores  extiterint  sermonis  usitati  qui  recte  loqui  putarent 
esse  inusitate  loqui  (Cic.  Brut.  75,  260)  uehiti  ille  ausus  est 
dicere  custodibiis  discessis  hic  siyidatilica  crimina,  uterque  in- 
didgitas  alia,  huic  prurigini  elocutionis  acerrime  obpuguauit 
postea  C.  lulius  Caesar  praecepto  illo  in  I  de  analogia  posito: 
^tamquam  scopulum  sic  fugias  inauditum  atque  iusolens  uer- 
bum.'  Neque  tameu  primus  haec  praecepit  siquidem  Varro 
de  1.  L.  VI  59  scribit:  '.  .  .  extremum  nouissimum  quoque  dici 
coeptum  uolgo,  quod  mea  memoria  ut  Aelius  sic  senes  aliquot 
nimium  nouum  uerbum  quod  esset  uitabant'  conf.  Gell.  X  21. 
In  rhetorica  ad  Her.  Caelium  uituperari  supra  uidimus:  cuius 
scriptor  ilhid  quocjue  monet  ne  nouis  uerbis  utamur  neue 
quid  noue  dicamus  I  9,  15  IV  10,  15.  31,  42. 

Eodem  fere  tempore  quo  Stilo  AureKus  ille  Opillius 
florebat  qui  auctore  Suetonio  de  gramm.  G  "philosophiam 
primo,  deinde  rbetoricam,  nouissime  ■grammaticam  docuit. 
Dimissa  autem  schola  (anno  fere  lo(S2/Si2)  Rutilium  Rufum 
damnatum  in  Asiam  secutus  ibidem  Zmyruae  simulque  con- 
senuit   composuitque'  e.  q.  s.     Neque    de    schola   eius    neque 


PROLEGOMENA.  141 

de   rhetorica  quam    doeebat    jjlura   tradita   suut   quam   haec 
quae  modo  ex  Suetonio  protulimus. 

Eodem  fere  anuo  quo  Opillius  cum  Rutilio  exilii  causa  ^®^^*!^'^'^'^'^' 
solum  uertit  nouum  genus  rhetorum  qui  proprie  appellarentur 
Latini  rhetores  Romae  extitit.  De  quibus  quae  nobis  tradita 
sunt,  ea  fere  omnia  aut  etiamnunc  apud  Ciceronem  inueniuntur 
aut  antiquitus  inueniebantur,  quem  Latiuis  illis  rhetoribus 
iufestissimum  fuisse  mox  uidebimus.  Nam  quae  apud  Suet. 
de  rhet.  2  Tacit.  dialog.  35  Seuec.  controu.  II  praef.  5  Quintil. 
II  4,  42  leguutur  qui  haec  tradit:  'Nam  fictas  ad  imitationem 
fori  consiliorumque  materias  apud  Graecos  dicere  circa  De- 
metrium  Phalerea  institutum  fere  constat  . .  .  Latinos  uero 
dicendi  praeceptores  extremis  L.  Crassi  temporibus  coepisse 
Cicero  auctor  est,  quorum  insignis  maxime  Plotius  fuit',  ea 
omnia  ex  Ciceronis  scriptis  desumpta  esse  certum  est.  Sed 
in  hac  re  nihil  magis  mirabile  est,  quam  quod  modo  plura- 
liter  Latini  rhetores  appellantur  modo  unus  ille  L.  Plotius 
Gallus.  Nam  praeter  hunc  nullius  rhetoris  qui  ad  illos  per- 
tineat  nomen  traditiir  neque  ulla  re  probari  potest  Volta- 
cilium  Pilutum  Antonium  Guiphonem  alios  in  Plotii  illius 
secta  fuisser  nihil  uero  probabilius  qiiam  phiralem  numerum 
tractum  esse  ex  edicto  illo  censorum  anno  662/92  contra 
Latinos  rhetores  facto.  Ciceroni  autem  graues  cum  rhetoribus 
Latiuis  agitabautur  inimicitiae.  Auno  698/56  M.  Caelius 
Rufus  orator  accusatus  a  L.  Sempronio  Atratino  de  ui  ora- 
tionem  illam  habuit  iu  qua  Suetonio  auctore  de  rhet.  2  ^hunc 
Plotiura  .  .  .  significat  dictasse  Atratino  accusatori  actionem 
subtractoque  nomine  hordearium  eum  rhetorem  appellat, 
deridens  ut  inflatum  ac  leuem  et  sordidum'.  Videlicet  gram- 
matico  aliquo  auctore  usus  est  Suetonius  qui  sicuti  Asconius 
p.  14  K.  S.  in  Pisonianae  uerbis  illis  28,  68  "^Est  quidam 
Graecus'  e.  q.  s.  Philodemum  ita  in  Caelii  oratione  recte 
Plotium  iHum  agnouerit.  Usus  est  autem  Caelius  facetiis  ex 
Graecorum  criticorum  libris  desumptis  in  quibus  teste  Hermog. 
RG  III  p.  384  W  II  p.  413  Sp.  ovx  axocQLtag  Dinarchus  ap- 
pellabatur  xQid-Lvog  zlrj^oG^svrig:  conf.  Meyerus  ORF^  p.  464. 
Unde  apparet  Plotium  scribere  solitum  esse  orationes  non 
iiobilissimo   cuique   sicuti  Aehum  sed  popularibus  et  nobili- 


142  PROLEGOMENA. 

tati  infestis  et  stetisse  eum  coutra  M.  Cicerouem,  cuius  oratio 
Labita  illo  anno  pro  M.  Caelio  etiamnunc  exstat.  Eodem 
uero  tempore  anno  699/55  Cicero  libros  de  oratore  composuit, 
in  quibus  testimonium  illud  de  Latiuis  rhetoribus  exstat  lucu- 
lentum.  Qui  III  24,  93  L.  Crassum  oratorem  anno  663/91 
exeunte  haec  facit  declamantem:  'Rerum  est  silua  magna, 
quam  cum  Graeci  iam  non  tenerent  ob  eamque  causam  iu- 
uentus  nostra  dedisceret  paene  discendo,  etiam  Latini  si  dis 
placet  hoc  biennio  magistri  dicendi  exstiteruut:  quos  ego 
censor  edicto  meo  sustuleram  non  quo  ut  nescio  quos  dicere 
aiebant  acui  iuo-euia  adulescentium  nollem,  sed  contra  ingenia 
obtundi  nolui,  corroborari  impudentiam.  Nam  apud  Graecos 
cuicuimodi  essent  uidebam  tamen  esse  praeter  hanc  exercita- 
tionem  linguae  doctrinam  aliquam  et  humanitatem  dignam 
scientia;  hos  uero  nouos  magistros  nihil  intellegebam  posse 
docere,  nisi  ut  auderent;  quod  etiam  cum  bonis  rebus  con- 
iunctum  per  se  ipsum  est  magnopere  fugiendum.  Hoc  cum 
unum  traderetur  et  cum  impudentiae  ludus  esset,  putaui  esse 
censoris  ne  longius  id  serperet  prouidere.  Quamquam  non 
haec  ita  statuo  atque  decerno  ut  desperem  Latine  ea  de 
quibus  disputauimus  tradi  ac  perpoliri:  patitur  enim  et 
lingua  nostra  et  natura  rerum  ueterem  illam  excellentemque 
prudentiam  Graecorum  ad  nostrum  usum  moremque  trans- 
ferri:  sed  hominibus  opus  est  eruditis,  qui  adhuc  in  hoc 
quidem  genere  nostri  nulli  fuerunt.  Sin  quando  exstiterint, 
etiam  Graecis  erunt  anteponendi.'  Quae  omnia  apparet  iuuidiae 
odii  insectationis  esse  plena  scriptaque  sunt  Plotio  illo  etiam- 
tunc  uiuo  qui  teste  Suetonio  de  rhet.  2  diutissime  uixerit. 
Nam  contra  unum  illum  Plotium  haec  omnia  subtracto  no- 
mine  —  quod  idem  paulo  antea  Caelius  fecerat  —  scripta 
esse  et  ex  eis  quae  antea  exposuimus  et  inde  apparet,  quod 
non  de  pluribus  scholis  sed  de  uno  illo  'ludo  impudentiae' 
agitur.  Improbe  praeterea  Crassum  Cicero  et  Aurelium  Opil- 
lium  et  suum  ipsius  doctorem  Caeh'um  Antipatrum  ut  ho- 
mines  sordidos  et  iueruditos  introducit  castigantem.  Nec 
non  loco  isto  Ciceronis  cognito  et  lectitato  acriter  doluerunt 
rhetores  Latini  Plotio  mortuo.  L.  Cestius  Pius  rhetor  La- 
tinus  acerbissimo  odio  insectatus  est  Ciceronem  dictis  scriptis- 


PROLEGOMENA.  143 

que  (Quiutil.  X  5,  20  Senec.  controu.  111  praef.  15)  et  tamquam 
si  uerbis  illis  'sed  homiuibus  opus  est  eruditis'  responderet 
'negabat  litteras  scisse  Ciceronem'  (Senec.  suas.  VII  13). 

Sed  uerba  illa  Crassi  apud  Ciceronem  'quos  ego  censor 
edicto  meo  sustuleram'  et  ^putaui  esse  censoris  ne  longius 
id  serperet  prouidere'  summi  ad  nostram  quaestionem  sunt 
momenti.  Etenim  ex  plusquamperfecto  apparet,  rhetores  illos 
Latinos  anno  662/92  edicto  Crassi  oppressos  paulo  post  denuo 
emersisse.  Deinde  id  potissimum  considerandum  est,  auctore 
Cicerone  non  ambos  censores  sed  solum  Crassum  sustulisse 
ludum  illum  Plotii  edicto  suo  et  remouisse:  quod  alibi  longe 
aliter  traditur.  Neque  tamen  continuo  iudicandum  est  parum 
diligenter  locutura  esse  Ciceronem  neque  id  ipsum  quod  alter 
censorum  omnino  1.  s.  non  commemoratur  nimium  aliquis 
miratus  sit.  Nam  famosa  admodum  Romae  erat  censura 
Cn.  Domitii  Abenobarbi  L.  Licinii  Crassi  propter  iurgia 
assidua  et  altercationes  acerbissimas  quae  etiam  in  libris  de 
or.  II  11,  45.  56,  230  commemorantur  —  testimonia  omnia 
collata  sunt  ORF^  p.  306  —  nec  poterat  gloriari  Crassus 
sicuti  Gracchus  ille  censor  'quod  insciente  collega  in  censura 
nihil  gessit'  (de  inu.  I  30,  48).  Immo  in  tot  tantisque  iurgiis 
^propter  morum  dissimilitudinem'  natis  admodum  mira  sane 
esset  talis  concordia  atque  cousensio.  Praeterea  alterutrum 
censorum  suo  Marte  edicere  potuisse  nullo  testimonio  pro- 
hibemur  quin  iudicemus,  cum  de  M.  Calpurnii  Bibuli  con- 
sulis  edictis  in  collegam  satis  constet  et  tota  ratio  muneris 
censorii  et  uerba  Nepotis  Cat.  2  ^multas  res  nouas  iu  edictum 
addidit'  huic  opinioni  suffragentur:  nec  Tacitus  dialog.  35 
parum  accurate  locutus  est,  cum  scribat  'quod  [M.]  Crasso  et 
Domitio  censoribus  cludere  ut  ait  Cicero  ludum  impudentiae 
iussi  sunt.'  Tum  quod  Cicero  tradit  sustulisse  Crassum  La- 
tinos  rhetores,  id  prorsus  consentit  eum  eis  rationibus  quibus 
uti  solebant  praefecti  morum  in  rebus  mollibus  et  delica- 
tioribus  coercendis  ueluti  639/115  censores  'artem  ludicram 
ex  urbe  remouerunt',  665/89  edixerunt  ne  quis  uenderet 
unguenta  exotica  (Plin.  n.  h,  XIII  24)  et  alia  eiusmodi  ne 
fierent  aut  prohibuerunt  aut  uetarunt  teste  Plinio  1.  s.  XIV 
95  VIII  209  XXXVI  4. 


144  PROLEGO.MENA. 

Itaque  indiligentiae  aut  erroris  quo  auritum  et  oculatuni 
testem  coarguam  non  habeo.  Neque  tamen  ista  quae  aputl 
Ciceronem  leguntur  consociari  poterunt  cum  edicto  ipso  ceu- 
sorum  apud  Suet.  de  rhet.  1  Gell.  XV  11  sic  tradito:  ^Renuu- 
tiatum  est  nobis  esse  homines  qui  nouum  genus  disciplinae 
instituerunt,  ad  quos  iuuentus  in  ludum  conueniat:  eos  sibi 
uomen  imposuisse  Latinos  rhetoras:  ibi  homines  adulescen- 
tulos  dies  totos  desidere.  Maiores  nostri,  quae  liberos  suos 
discere  et  quos  in  ludos  itare  uellent,  instituerunt.  Haec 
noua,  quae  praeter  consuetudinem  ac  morem  maiorum  fiunt, 
neque  placent  neque  recta  uidentur.  Quapropter  et  his  qui 
eos  ludos  habeut  et  his  qui  eo  uenire  consuerunt,  uidetur 
faciundum  ut  ostenderemus  nostram  sententiam,  nobis  non 
placere.'  Tamen  nos  ne  continuo  eiusmodi  monumento  con- 
fisi  expeditam  rem  et  apertam  esse  dicamus  eo  commouemur 
quod  Mommsenus  RF  II  p.  419.  427  docuit  quam  audacter 
et  studiose  anualium  scriptores  tales  confinxerint  tabulas: 
neque  enim  in  toto  illo  edicto  quicquam  inest  quin  confictum 
esse  potuerit  a  rhetore  quodam  aut  historiarum  scriptore. 
Praeterea  uide  quam  longus  sit  sermo  et  quam  loquax,  quam 
raorator  stilus  et  quam  otiosus,  quam  inepte  res  singulae  ad 
rhetoras  illos  pertinentes  enumerentur,  quam  omnia  illa  enun- 
tiata  abhorreaut  ab  sermone  illo  uere  Latino  sobrio  et  mo- 
desto,  breui  et  conciso,  qualis  in  publicis  populi  Romani 
monumentis  exstare  solet:  indignum  profecto  Licinii  Crassi 
ore  facundo  et  polito  uidebitur  esse  enuutiatura  istud  duplex: 
'Haec  noua  quae  praeter  consuetudiuem  ac  morem  maiorum 
fiunt  neque  placent  neque  recta  uidentur.  Quapropter  et  his 
qui  eos  ludos  habent  et  his  qui  eo  uenire  consuerunt  uidetur 
faciundura  ut  ostenderemus  nostram  sententiam,  ndbis  non 
placere'  quibus  in  uerbis  ue  quis  soUemuem  iure  consultorum 
sermonem  agnosci  arbitretur  conferto  ad  Her.  IV  1,  1  "^neces- 
sario  faciendum  est  ut  paucis  rationem  nostri  consilii  demus.' 
Denique  illud  enuntiatum  'Maiores  nostri  quae  liberos  suos 
discere  et  quos  in  hidos  itare  uellent,  instituerunt'  quam  sit 
ineptum  apparet  coUato  Cic.  de  rep.  IV  3,  3  Trincipio  disci- 
plinam  puerilem  ingenuis,  de  qua  Graeci  multum  frustra 
laborarunt  et  in  qua  una  Polybius  noster  hospes  nostrorum 


PROLEGOMENA.  145 

institutorum  neolegentiam  accusat,  nullam  certam  aut  desti- 
natam  legibus  aut  publice  expositam  aut  unam  omnium  esse 
uoluerunt/  Ergo  si  denique  ita  edixerunt  censores  eos  et 
inepte  et  inique  edixisse  satis  me  arbitror  demonstrasse: 
tamen  ne  spurium  illud  edictum  et  a  posterioris  saeculi  lio- 
mine  quodam  temere  confictum  esse  dicam  nulla  re  deterreor 
nisi  ualidiorum  et  firmiorum  argumentorum  inopia. 

Sed  siue  Ciceroni  fidem  liabebimus  siue  edicti  auctori- 
bus,  ex  utroque  monumento  manifestum  erit  non  Crassum 
solum,  sed  etiam  collegam  qui  minime  illi  in  ea  re  refra- 
gatus  sit  iufesto  animo  fuisse  in  Latinos  illos  rhetores. 
Atque  scriptum  quidem  est  in  illo  edicto  *nouum  genus  dis- 
ciplinae'  homiues  instituisse:  difficile  uero  est  demonstrare 
quid  rhetores  illi  Latini  nouauerint  in  docendo.  Neque  enim 
sola  Graeca  lingua  usos  esse  in  docendo  Caelium  Antipatrum 
uel  Opillium  Aurelium  credi  potest  neque  M."  Antonium  Latina 
lingua  librum  illum  conscripsisse  non  constat.  Ne  illud  quidem 
credi  potest  ijlo  tempore  primum  ludos  rhetoricos  Romae 
exstitisse  quoniam  Suetonius  de  Opillii  schola  ab  eo  dimissa 
rettulit  neque  probabile  est  ab  illis  rhetoribus  controuer- 
siarum  exercitationem  primum  usurpatam  esse:  conf.  Senee. 
controu.  I  praef.  11  seqq.  Suet.  p.  122,  24  R.  Cic.  de  or. 
I  33,  149.  Totam  uero  indolem  ac  naturam  illorum  rhe- 
torum  et  ex  nomine  cognosci  licet  et  ex  Ciceronis  sententia 
de  illis  proposita.  Latinos  proprie  sese  nominarunt  rhetores. 
Inde  efficitur  eos  remouisse  omnem  doctrinam  Graecara 
omnesque  litteras  et  docere  sese  esse  professos  rhetori- 
cam  Graecam  exclusis  et  scriptoribus  Graecis  et  litteris  et 
ipsa  lingua  Graecorum  non  adhibita.  Qui  ab  ista  docendi 
institutione  alieni  erant  ueluti  Cicero  ita  docebant  uti  ex 
partitionum  oratoriarum  initio  illo  dilucide  potest  cognosci: 
'Studeo  mi  pater  Latine  ex  te  audire  ea,  quae  mihi  tu  de 
ratione  dicendi  Graece  tradidisti.'  Qui  utraque  sane  lingua 
utebantur  et  in  praeceptis  tradendis  et  in  declamationibus 
exercendis:  Latini  illi  rhetores  Graeca  uerba  omnino  remo- 
uerunt.  Quae  omnia  satis  aperta  fient  si  ea  considerabimus 
quae  apud  Suet.  de  rhet.  2  L.  Plotio  illo  defuncto  ut  opinor 
Cicero  ad  Titiuium  scribit:   "^Equidem  memoria  teneo  pueris 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  10 


14G  PROLEGOMENA. 

nobis  primuin  Latine  docere  coepisse  Plotium  quendam,  Ad 
quem  cum  fieret  concursus,  quod  studiosissimus  quisque  apud 
eum  exerceretur,  dolebam  mihi  idem  non  licere,  Continebar 
autem  doctissimorum  hominum  auctoritate,  qui  existimabant 
Graecis  exercitationibus  ali  melius  ingenia  posse,'  Eadem 
fere  idem  refert  Brut,  90,  310:  'Commentabar  declamitans  .  .  , 
cotidie  idque  faciebam  multum  etiam  Latine,  sed  Graece 
saepius,  uel  quod  Graeca  oratio  plura  ornamenta  suppeditans 
consuetudinem  similiter  Latine  dicendi  adferebat  uel  quod  a 
Graecis  summis  doctoribus,  nisi  Graece  dicerem  neque  corrigi 
possem  neque  doceri':  couf,  de  off.  I  1,  1.  Ergo  Latini  illi 
rhetores  non  id  nouarunt  ut  Latine  docerent,  sed  ut  Latine 
docerent  omni  Graeca  lingua  e  schola  sublata:  neque  enim 
ea  quae  Cic,  de  or,  I  33,  149  Crassum  fecit  disserentem  de 
controuersiarum  fictarum  declamatione  aliter  possunt  intel- 
legi  quam  de  exercitationibus  Latinis,  Mirum  profecto  est, 
quod  L.  Crassus  QrjtoQLx6ratog  ille  omnium  qui  Metrodorum 
Graecum  et  Caelium  Latinum  rhetorem  audierat,  in  censura 
sua  rhetorum  scholas  illas  sustulit:  quae  uero  apud  Cicero- 
nem  in  libris  de  oratore  anno  proximo  in  rhetores  illos  ani- 
maduertit,  ea  leuia  sane  sunt:  opus  esse  hominibus  eruditis 
ad  adulescentes  instituendos :  uulgaria  esse  ea  quae  illi  tra- 
derent  adulescentesque  nihil  in  ludis  illis  discere  nisi  impu- 
dentes  esse  et  audaces:  neque  uero  illo  usus  est  argumento, 
^Graecis  exercitationibus  omnino  ali  melius  ingenia  posse', 
Cur  igitur  Crassus  qui  Graecos  rhetores  probaret  Plotii  ludum 
sustulit?  Nam  edicto  illo  etiamsi  ut  erat  necessarium  commu- 
niter  Latiui  rhetores  appellarentur  tamen  unum  illum  L,  Plo- 
tium  petitum  fuisse  sicuti  postea  solus  M.  Cicero  lege  Clodia 
petebatur(Vellei.  1145,1)  summopere  probabile  est:  conf.  supra 
p.  143  et  Suet.  1,  s.  s,  'Non  quo',  inquit,  'ut  nescio  quos  dicere 
aiebant,  acui  ingenia  adulescentium  nollem,  sed  contra  ingenia 
obtundi  nolui,  corroborari  impudentiam.'  Quibus  uerbis  ap- 
paret  magnam  illo  edicto  apud  aduersarios  Crasso  contractam 
esse  inuidiam:  nec  immerito.  Nam  quae  ab  illo  apud  Cicero- 
nem  contra  Latinos  rhetores  dicuntur  aut  omnino  dici  po- 
terant,  ea  et  contra  Caelium  et  Opillium  et  contra  Graecos 
rhetores  poterant  proferri  multoque  iustius  et  aequius  ueteres 


PROLEGOMENA.  147 

illi  decreuerunt  rbetores  uti  ne  Romae  essent  omnino  omnes, 
Itaque  aliis  rationibns  commotus  Crassus  Latinos  rlietores 
urbe  curauit  prohibendos. 

Omnes  illi  qui  proprie  Latina  studia  et  litteras  uerna- ^^^j^  p  ^j°*^°^ 
culas  prae  Graecis  litteris  neglecta  et  excitari  et  augeri  amico. 
Romae  uolebant,  illi  non  nobilitatis  erant  fautores  sed  a 
parte  stabant  popularium.  Veluti  palliatarum  auctores  Ennius 
et  Terentius  nobilium  atria  frequentarunt,  togatarum  scripto- 
rum  nomina  Afranius  Titinius  Atta  plebeia  sunt  neque  quis- 
quam  memoriae  tradidit  nobilem  aliquem  istorum  studia 
fouisse.  Quod  idem  usu  uenit  in  studiis  rhetoricis:  optiraates 
enim  illis  L.  Plotii  studiis  minime  fauisse  manifestum  est. 
Nam  doctissimi  illi  homines,  quorum  contineretur  tunc  aucto- 
ritate  Cicero  auctore  Suet.  1.  s.  sine  dubio  erant  Crassi  Aelii 
—  nam  Aelius  acerrimus  uobilium  fautor  exstitit  —  Opillii 
alii  qui  rhetoricis  studiis  non  obtrectabant,  Latinis  illis  rhe- 
toribus  obtrectabant.  Illi  enim  qui  Athenis  Anaxagoram, 
qui  Romae  Archiam  reos  fecerunt  non  philosophum  aut 
poetam  illum  petierunt  sed  fautoribus  eorum  Pericli  et  Li- 
cinio  Lucullo  negotia  facessebant.  Crassi  uero  censorio  edicto 
caue  putaueris  tenuem  illum  rhetorem  peti :  C.  Marium,  cuius 
iu  amicitia  Plotius  ille  fuit,  nobilitas  illo  edicto  insectata  est. 
Marius  enim  Cicerone  teste  pro  Archia  9, 20  'eximie  L.  Plotium 
dilexit,  cuius  ingenio  putabat  ea  quae  gesserit  posse  cele- 
brari'.  Desii  dubitare  num  idem  fuerit  Marii  iste  amicus 
atque  rhetoricae  Latinae  auctor,  cum  scholion  Ambrosianum 
legerem  (p.  357  0)  loco  illi  adscriptum:  'Hic  primus  Romae 
studia  Latina  docuisse  fertur.'  Sicuti  igitur  L.  Aelius  Stilo 
Graecae  eloquentiae  patronus  et  nobilitatis  fautor  acerrimus 
Metelli  Numidici  amicus  fuit,  ita  L.  Plotium  Romanam  rheto- 
ricam  condidisse  iu  clientela  C.  Marii  qui  inimicissimus  erat 
Metello,  ipsumque  Marium,  quem  contemptorem  et  inrisorem 
facundiae  Graecae  exstitisse  constat,  eo  intentius  studiis  do- 
mesticis  et  Musis  uere  Latinis  fauisse  iam  plane  apparet. 
Quid  porro  magis  consentaneum  quam  eum  qui  Graecas 
litteras  nesciret  summopere  eas  detrectare  sicuti  hoc  tem* 
pore  nonnullos  uidemus  facere  et  ea  potissimum  studia  et 
augere  et  fouere  quae  Graecis  litteris  nihil  indigerent?   Nani 

10* 


148  PROLEGOMENA. 

Marius  Xayetai  fiijts  yQccfi^ata  nccdstv  'EXXrjvMa  (iijte  yX(x)6<3)] 
TiQog  fir}d6v  'EXXrjvodi  XQij^&ai  tav  ^TCovdiig  i%oiitvcov,  ag 
yekoiov  yQcc^^ata  (lavd^dvsLV  av  oC  didd^zaXoi  dovksvoisv 
stsQoig'  ^sta  ds  tbv  dsvtsQov  d-Qia(i^ov  inl  vaov  ttvog  xad'- 
tSQaOSL  Q-sag  '^EXXrjVLxag  7iaQS%cov  sig  rb  &satQov  sl%^hv  aal 
fiovov  xad-L6ag  svd^vg  d-KaXXayrivaL  (Plut.  Mar.  2).  Is  ^non 
Graeca  facundia  neque  urbanis  munditiis  sese  exercuit'  ut 
refert  Sallustius  (lug.  63,  3:  conf.  85,  32  Val.  Max.  II  2,  3) 
neque  haec  Graecanica  studia  postea  in  eius  familia  in  honore 
erant  cum  M.  Marius  ille  auctore  Cicerone  epist.  VII  1,  3 
*ludos  Graecos  ita  non  amet,  ut  ne  ad  uillam  quidem  suam 
uia  Graeea  ire  soleat'.  Eodem  autem  odio  Graecae  linguae 
flagrabant  L.  Plotii  successores  Ciceronis  inimici  Cestius  Pius 
eiusque  discipulus  Argentarius  Cestii  simius,  qui  in  imitatione 
praeceptoris  '^illud  tamen  optima  fi.de  praestitit  cum  uterque 
Graecus  esset,  ut  numquam  Graece  declamaret'  (Senec.  contr. 
IX  26,  13),  cum  Cicero  Graecas  declamationes  in  caelum 
ferret:  conf.  supra  p.  146.  Clarissimum  autem  istius  odii 
contra  Graecos  testimonium  exstat  in  luuenalis  rhetoris  Latini 
saturis  III  58  seqq.  et  in  Flori  rhetoris  carmine  PLM  IV  p.  347. 
lam  uide  quam  diuerso  modo  Cicero  L.  illum  Plotium 
appellet.  In  oratione  pro  Archia  L.  Plotium  appellat  C.  Marii 
dilectissimum  amicum,  in  libris  de  or.  eundem  insectatur 
nomine  subtracto,  in  epistola  ad  Titinium  satis  maligne 
eundem  appellat  L.  Plotium  quendam.  Diutissime  eum  uixisse 
Suetonius  auctor  est:  celeberrimum  eum  fuisse  praeceptorem 
ex  Varronis  saturis  uidemus  qui  257  B:  'Automedo  meus, 
quod  apud  Plotium  rhetorem  bubulcitarat,  erili  dolori  non 
defuit.'  Lepide  hercle  sicuti  in  Atellana  Varro  bubulcum  et 
agasonem  illum  fecit  rhetorissantem  qui  et  circumitione  et 
deminutione  utatur  facete  (conf.  ad  Her.  IV  32,  43.  38,  50): 
illa  figura  eodem  fere  modo  satis  frigide  et  delicate  scriptor 
ad  Her.  abusus  est  in  exitu  libri  I  ^ut .  .  .  munus  hoc  ad- 
cumulatissume  tuae  largiamur  uoluntati'.  Eundem  porro 
L.  Plotium  Gallum  a  Varrone  379  B'  tangi  statuerim  iu  sa- 
tura  qua  tcsqX  syxco^Lov  egerat  Graecorumque  et  Latinorum 
studia  rhetorica  comparauerat  ut  ex  fragmentis  etiamnunc 
agnoscitur,  his  uerbis:   'ille  ales  gallus  qui  suscitabat  Atti- 


PROLEGOilENA.  149 

carum  Musarum  scriptores  au  liic  quia  gregem  rabularum', 
ubi  epitheton  ales  demoustrat  poetam  ancipiti  uocabuli  signi- 
ficatioue  ludere  qua  de  re  conf.  quae  ENordeuus  exposuit  in 
Fleckeiseni  supplem.  XVIII  p.  280,  1.  Qui  similiter  lusit  in 
uocabulo  suscitabat  neque  ea  quae  ad  Hor.  sat.  I  1,  10  ad- 
notantur  id  possunt  efficere  ut  Varronem  de  duobus  gallis 
agere  arbitrer  gallinaceis,  cum  in  omni  poesi  sicuti  in  apo- 
logis  Aesopicis  unum  tantummodo  nominari  gallum  consen- 
taneum  sit  Micylli  Lucianei  suscitatorem.  Verbis  illis  prae- 
ponas  oportet  considerata  inscriptione  saturae  laudandus:  quo 
facto  uides  M.  Terentium  iuuenem  eodem  modo  delectari 
cognominum  ueluti  Gallus  ambiguitate  quo  senex  satis  super- 
que  iocos  mouit  rer.  rust.  III  2,  2  in  cognomiuibus  Cornelii 
Merulae  Fircellii  Pauonis  Miuucii  Picae  Petronii  Passeris. 
Quo  cognomine  quamquam  me  non  fugit  Q.  Roscium  Gallum 
bistrionem  Lanuuinum  fuisse  Luscii  illius  municipem,  tamen 
ad  Galliam  cisalpinam  Plotii  patriam  quam  C.  Marius  a 
Raueunatibus  postea  statua  honoratus  (Plut.  Mar.  2)  defen- 
derat  a  saeuo  barbarorum  impetu  nos  deduci  arbitror.  Quo 
nos  deducit  et  Cornelii  poetae  cognomen  et  Plotii  Tuccae 
de  quo  conf.  schol.  Pers.  11  42  Plotiaeque  Hieriae  qui  Vergilii 
amici  fueruut  nomina  nec  non  origo  studiorum  aeui  Sullaui 
communis  quae  in  Gallia  cisalpiua  illo  tempore  laete  et 
feliciter  effloruerant. 

Itaque  Varronis  illud  fragmentum  si  recte  intelleximus, 
gregem  rabularum  suscitatum  esse  a  Plotio  Gallo  traditur 
sicut  Lucr.  V  1166  dicit  'qui  delubra  deum  noua  toto  suscitat 
orbe'  et  Hor.  carm.  III  27,  11  'oscinem  coruum  prece  susci- 
tabo  solis  ab  ortu'.  Nempe  apparet  quautos  concursus  ille 
Cicerone  puero  in  Plotii  ludo  factus  protulerit  fructus! 

Atque  nobilium  quidem  filios  scholas  Plotii  Mariani 
frequentasse  nemo  profecto  arbitrabitur:  quae  enim  apud 
illum  de  plebe  hominem  audiebantur  declamationes,  eas  Marii 
aduersariis  et  nobilitati  parum  gratas  fuisse  manifestum  est. 
Nonnulli  uero  e  discipulis  Plotii  edidisse  uidentur  declama- 
tiones  suas,  quibus  Mario  Mariique  amicis  et  rei  popularium 
animos  homiuum  conciliarent :  ueluti  P.  Cauuutius,  aequalis 
Ciceronis,  extra  ordinem    senatorium  homo   disertissimus  et 


150  PROLEGOMENA. 

popularis,  post  morteui  Sulpicii  orationes  quasdam  conscnpsit 
easque  sub  nomine  Sulpicii  edidit:  conf.  Cic.  Brut.  56,  205. 
Ad  idem  uero  genus  litterarum  plebeiarum  pertinet  Porcii 
Licini  illius  liber  de  poetis  metro  maxime  plebeio  quo  inde 
a  Ciceronis  Glauco  usque  ad  poetas  neotericos  aeui  Hadrianei 
abstinebant  poetae  docti  conscriptus.  Qui  quam  fuerit  in- 
festus  nobilitati  ex  uersibus  illis  quos  tamquam  ^aQddviov 
ridens  de  Terentio  nobilium  amico  composuit  FPR  p.  278 
facile  intellegitur. 

Neque  difficile  sane  erit  ad  intellegendum  doctissimos 
illos  homiues  qui  Plotii  ludum  toUere  studerent  aut  adule- 
scentes  a  Mariani  consuetudine  arcerent  infestos  fuisse  et 
iuimicos  C.  Mario  ipsi  Latinorum  illorum  studiorum  fautori: 
illo  enim  tempore  cum  maxime  exarserat  (pQ^ovog  ille  rav 
SvvarSjv  contra  Germanorum  uictorem  de  quo  refert  Plutarch. 
Mar.  32.  L.  Crassus  Numidici  erat  familiaris  (Cic.  de  or.  III 
18,  68),  C.  Mario  alienus  (de  prou.  cons.  8,  19):  Cn.  Domitius 
qui  collega  Crassi  erat  in  censura,  in  his  quidem  inimicitiis 
plane  cum  Crasso  conseutiebat  (Gell.  XV  13,  6  XVII  2,  7), 
cuius  frater  postea  iussu  Marii  filii  a  Damasippo  trucidatus 
est  (Appian.  b.  c.  I  88  Vell.  II  26).  L.  Aelius  Stilo,  Caelii 
Antipatri  amicus,  tantus  erat  optimatium  fautor  ut  Metellum 
Numidicum  in  exilium  comitatus  sit:  P.  Rutilius  Rufus,  quem 
damnatum  secutus  est  Aurelius  Opillius,  erat  ta  fisv  aXXa 
cpiXa^ijd-rig  dvriQ  xal  XQri^rog,  18 Cu  8s  ta  MaQitp  7tQO0K£- 
oiQOVxag  nec  illi  iu  historiis  suis  pepercit  teste  Phit.  Mar.  28. 
^toiis*a"Hc?"  Scriptor  ad  Her.  I  11,  18  haec  posuit:  'Causarum  con- 
stitutiones  . .  .  noster  doctor  tres  putauit  esse.'  Inde  a  saec.  IX 
uiri  docti  hoc  loco  frustra  quaesiuerunt  ex  scriptore  sicuti 
Horatius  ex  Catio  sat.  II  4,  10:  ^ede  hominis  nomeu,  simul 
et,  Romanus  an  hospes.'  Sed  ille:  'ipsa,  inquit,  memor  prae- 
cepta  canam,  celabitur  auctor.'  In  archetypo  cod.  C  doctus 
aliquis  Hieronjmi  chronicis  usus  adscripsit  nomen  Voltacilil 
Piluti:  conf.  supra  p.  17  Mus.  Rhen.  XLIII  p.  381,  in  arche- 
typo  codd.  E  alius  apposuerat  ermes  nomen  facundi  Atlantis 
nepotis,  ^quo  didicit  culte  lingua  docente  loqui'  auctore  Ouid. 
fast.  V  668;  in  recentissimo  quodam  cod.  teste  Kaysero  docta 
manu  saec.  XV  M.  Pisonis  nomen  additum  est.    Quae  nomina 


PEOLEGOjMENA.  151 

omaia  sicuti  alia  quaedam  quae  a  nonnullis  sunt  jjroposita 
nullis  nituntur  argumeutis.  Sed  nos  ex  eis  quae  de  Plotii 
Mariani  studiis  modo  esposuimus  satis  arbitramur  apparere 
ex  Plotii  illius  uel  si  fata  alius  alicuius  rlietoris  nomen  nobis 
eripuerunt,  quod  uerisimile  esse  miuime  ego  quidem  existimo, 
ex  Plotiani  cuiusdam  rhetoris  scliola  libros  ad  Her.  esse  pro- 
fectos.  Nam  priorem  illam  quaestionem  'Romanus  an  liospes' 
facile  soluemus:  Graeci  cuiusdam  doctoris  nomen  pro  totius 
operis  condicione  omnino  seceruendum  erit  et  remouendum. 
Inter  Latinos  illos  rbetores  uero  ad  Plotii  potissimum  ludum 
commentarios  ad  Her.  referendos  esse  ut  statuam  quamquam 
scio  certum  aliquid  in  hac  re  non  posse  demonstrari  tribus 
adducor  argumentis  quorum  primum  ex  ratione  studiorum 
et  litterarum  alterum  ex  ratione  qua  scriptor  ad  Her.  utitur 
in  rebus  quae  ad  rem  publicam  pertiueaut  laudandis  uitupe- 
randis,  tertium  ex  temporum  ratione  admodum  huic  senten- 
tiae  suffragante  petitum  est. 

Atque  primum  quidem  nolo  eam  redintegrare  disputa- 
tionem  quam  supra  p.  104.  115  institui  de  colore  operis  plaue 
Latino.  Nusquam  quicquam  docetur  de  exercitatiouibus  Graeca 
lingua  faciendis,  exempla  omnia  e  Graecis  artibus  petita  ita 
commutata  sunt  ut  plane  Latina  uideantur  ad  mores  et  in- 
stituta  populi  Romani  accommodata  neque  unius  quidem 
Graeci  scriptoris,  quos  in  prooemio  libri  I  alibi  arroganter 
carpit  ut  homines  arrogantes  usquam  nomen  inuenitur.  Quare 
omnes  illi  loci  quibus  aut  doctores  aut  scriptores  omisso 
nomine  Graecus  memorantur  ueluti  I  1,  1.  11,  18.  9,  16  ad 
Latinos  litteratores  oporteat  pertineant  iuprimis  ille  locus 
HI  11,  19  ubi  praeceptor  scriptoris  de  pronuntiatioue  haec 
tradiderat:  *Quare  quia  nemo  de  ea  re  diligenter  scripsit  — 
nam  omnes  uix  posse  putarunt  de  uoce  et  uultu  et  gestu 
dilucide  scribi,  cum  eae  res  ad  sensus  nostros  pertinerent'  — 
e.  q.  s.  Apparet  ex  hoc  loco  de  reliquis  partibus  rhetoricae 
multos  eiusmodi  et  diligeuter  scriptos  extitisse  commentarios, 
de  pronuntiatione  quae  tunc  fuerint  scripta  ea  nihil  fuisse 
uisi  doctrinae  istius  breuia  quaedam  praecepta  parum  dili- 
genter  adumbrata,  tum  doctorem  illum  inprimis  huic  parti 
eloquentiae  operam  dedisse.    At  Quintiliano  auctore  XI  3,  143 


152  PROLEGOMENA. 

Plotius  ille  ante  Nigidium  de  gestu  scripsit.  Artem  autem 
illam  Graecam  qua  praeceptor  scriptoris  ad  Her.  usus  est 
Latini  rhetores  multos  per  annos  etiamtunc  secuti  sunt. 
Quintilianus  enim  III  6,  45  haec  tradit  de  statibus  quae 
plane  cum  scriptoris  ad  Her.  doctrina  consentiunt:  \  . .  secuti 
Antonium  apertius  uoluerunt  eosdem  status  distinguere.  Ita- 
que  dixerunt  coniecturalem,  legalem,  iuridicialem:  qui  et 
Verginio  placent'  e.  q.  s.  conf.  supra  p.  124.  Itaque  sicuti 
supra  p.  123  demonstrauimus  uetustiorem  artem  Graecam 
nobis  seruatam  esse  in  libris  ad  Her.,  prouectiorem  in  libris 
Ciceronis  de  inu.,  cum  libri  ad  Her.  post  Ciceronis  opus 
conscripti  sint,  idem  in  aliorum  quoque  Latinorum  rhetorum 
ueluti  Verginii  illius  cadit  doctriuam  rhetoricam  aetate  multo 
inferiorem.  Quae  sententia  si  cui  admodum  contorta  et 
parum  simplex  uidebitur,  is  consideret  quaeso,  Apollodorum 
Pergamenum  sine  dubio  uounulla  ab  Hermagora  inuenta  iu 
suam  artem  adsciuisse:  Apollodori  artem  C.  Valgium  Latine 
aetate  Augusti  interpretatum  esse,  Hermagorae  Sanctum 
Augustinum  rhetorem  inprimis  sequi  praecepta. 

Deinde  ex  tota  operis  illius  ad  Her.  condicione  et  natura 
ad  praeceptorem  quendam  uia  ac  ratione  deducimur  qui  a 
parte  C.  Marii  et  C.  Sulpicii  steterit.  lam  Kayserus  ad  II 
28,  45  ubi  de  Sulpicii  quodam  uitio  cum  actum  sit  haec 
additur  excusatio:  "^Verum  illi  fortasse  ignoscimus  si  cum 
causa  fecit:  nos  tamen  intellegamus  uitiosum  esse  intendere 
controuersiam  propter  uominum  commutationem'  recte  ad- 
uotauit:  ^audis  hominem  Marianarum  partium.'  Quem  locum 
uberius  exsecuti  sunt  RKroehnertus  de  rhetoricis  ad  Her. 
Regimont.  1873  Bochmannus  1.  s.  s.  alii.  Atque  ex  eis  quae 
supra  p.  106  de  declamationibus  disputaui  satis  opinor  ap- 
paruit  nobilium  filios  cum  scriptore  ad  Her.  una  exerceri 
apud  eundem  doctorem  minime  solitos  esse:  conf.  iuprimis 
Gracchorum  Saturuini  Drusi  Sulpicii  laudes  IV  22,  31  et 
oratorum  catalogum  qui  exstat  IV  5,  7  cum  Velleii  enume-. 
ratione  II  9:  quo  facto  quam  sedulo  ille  nobilium  nomiua 
ueluti  Fannii  Scauri  Metelli  Numidici  euitarit  facile  apparet. 
Praeterea  Cornificii  illius  et  Herennii  nomina  plebeia  sunt 
et  tamquam  Mariana.     Nam  Cornificii  postea  inter  Caesaris 


PROLEGOMENA.  153 

sectatores  extiterunt;  tov  d'  Eqsvvlcjv  oixoi»  rovg  Muqlov 
yovetg  nal  MaQiov  avtbv  i^  aQXTJg  ysyovavai  Ttaldxag  C.  Heren- 
nius  testatur  apud  Plut.  Mar.  5.  Tamen  illi  qui  ubique  laudem 
senatus  et  optimatium  toUere  conati  sunt  in  libris  ad  Her. 
egregie  falluntur.  Neque  enim  ei  qui  mercede  docent  rhetori- 
cam  si  quid  uolunt  patere  lucelli  uimium  possunt  studere  rei 
publicae:  uide  quam  sollerter  et  Marii  et  Sullae  nomina  in 
rhetorica  ad  Her.  omnino  uitatum  sit  ne  usquam  inueniautur. 
Praeterea  in  C.  Marium  idem  poterat  dicterium  dici  quod  in 
alterum  illum  iactum  est  Arpinatem  quem  satis  facete  Laberius 
apud  Macrob.  H  3,  10  dixit  solere  duabus  sellis  sedere.  Quare 
nos  minime  mirabimur  cum  legimus  ad  Her.  IV  8,  12  'opti- 
matibus  trucidatis',  34,  45:  'Aliquando  reipublicae  rationes 
quae  malitia  nocentium  exaruerunt,  uirtute  optimatium  reuir- 
descent'  neque  nos  offendet  cum  I  12,  21  H  12,  17  iu  Satur- 
nini  tumultu  Caepio  narratur  'cum  uiris  bonis'  impetum 
fecisse  et  *malorum  libidini'  restitisse  cum  illa  ipsa  tempe- 
state  auctore  Orosio  V  17,  6  Marius  'accommodato  ad  tempus 
ingenio  consensui  bonorum  sese  immiscuit'.  Eadem  profecto 
ingenii  uarietate  et  mobilitate  multo  magis  opus  erat  rhetori 
illi  Mariano.  Qui  si  ipse  aut  orator  erat  aut  aliis  orationes 
scribere  solebat  sicuti  Plotius  ille  Marianus  suo  iure  in 
prooemio  libri  IV  ad  Her.  poterat  praeceptoris  esse  docere 
non  modo  praecepta  enarrare  sed  etiam  confirmare  et  pro- 
bare  praecepta  exemplis  ab  ipso  praeceptore  compositis. 

Atque  hac  ipsa  disputationis  uia  ac  ratione  deducimur  ^HbriTd  Her"° 
ad  quaestionem  de  tempore  rhetoricae  ad  Her.  soluendam.  «^''p"  ^i"*- 
Qua  de  re  quae  Kayserus  disseruit  —  conf.  Weidnerum  praef. 
ad  Cic.  de  inu.  p.  XII  —  ea  me  minime  probare  iam  pluribus 
locis  significaui.  Pluribus  enim  locis  liber  IV  ad  Her.  et  libri 
de  inu.  eodem  inter  se  consentiunt  pacto  quo  I  et  II:  conf. 
supra  p.  113.  128  et  expeditionis  exempla  ad  Her.  IV  29,  40 
de  inu.  I  45,  84.  Post  Sulpicii  mortem  anno  666/88  rheto- 
ricam  ad_ JHer, .  s.cripfaSCesse__supra _p.  108  uidimus:  post 
annum  668/86  Iibrumj[V^comp^situm  esse  certum  est.^JNam 
aut  Marii  aut  Sullae  ultima  fata  enarrari  omnes  consentiunt 
exemplo  illo  quod  IV  54,  68  propositum  est:  'Modo  consul 
quondam,  is  deinde  primus  erat  ciuitatis.     Tum  proficiscitur 


<? 


154  PROLEGOMENA. 

in  Asiam,  deiiide  hostis  est  dictus,  post  imperator,  et  postremo 
factus  est  consul.'  Locum  pessime  a  librariis  tractatum  eis 
rationibus  quas  supra  p.  43  exposuimus  usi  ita  constituimus. 
Quod  PTIB  liabent  quodani  —  nam  H  hoc  loco  ita  corruptus 
est,  ut  plane  abiciendus  sit  —  id  supra  p.  27  explicatum 
est:  quod  E  post  quondam  addit  tribunus,  id  falsum  est  quia 
iam  inC  inuenitur  additum:  is  abE  male  expulsum  sicutiuerba 
et . .  .  factus  est  egregia  sunt  neque  coniectura  illa  quotannis 
a  pluribus  prolata  probanda:  quid  deinde  legitur  II  29,  46, 
quae  deinde  IV  51,  64.  Modo  consid  quondam,  etiamsi  quon- 
dam  hoc  solo  loco  inueniatur,  in  breuitatis  exemplo  tolerari 
posse  non  poterit  negari.  Jiostis  M:  hostis  et  exul  E:  conf. 
supra  p.  42:  auctor  uidelicet  recensionis  E  iam  statuit  hoc 
loco  C.  Marii  tangi  fata.  postremo  E,  quod  cum  plane  no- 
uum  sit  et  in  codd.  M  minime  reperiatur,  genuinum  id  esse 
summopere  probabile  est:  in  M  corruptum  legitur  iHud  et 
populorum  factus  est.  Meliorem  fieri  sententiam  si  post 
postremo  inseras  ueluti  VII  nemo  negabit:  quod  ut  fiat 
tamen  utique  necessarium  non  est.  lam  auctor  recensionis  E, 
iam  uetusti  illi  iuterpretes  Veneti  de  quibus  p.  61.  65  rettuli- 
mus  C.  Marium  his  uerbis  laudari  statuerunt,  cum  alii  potius 
Schuetzium  (praef.  p.  XI.  XXII)  secuti  Sullae  fata  hoc  loco 
agnoscere  mallent.  Quorum  sententiam  his  de  causis  nos 
improbamus. 

Primum  uerba  illa  *Modo  consul  quondam,  is  deinde 
primus  erat  ciuitatis'  uide  quam  egregie  conueniat  C.  Mario, 
qui  anno  647/107  aegre  consul  factus  sit,  inde  ab  illo  anno 
usque  ad  654/100  seruator  nominis  Romaui  extiterit  con- 
sensu  omnium,  cum  Sullae  primus  consulatus  anno  666/88 
gestus  iam  uocabulo  quondam  reiciatur.  Deinde  in  Sullae 
laude  expectamus  dictaturae  mentionem:  Sullae  denique  hiu- 
dem  in  rhetoris  plebei  praeceptis  omnino  non  expectamus. 
Accedit  quod  sicuti  Alexandri  laudatio  (IV  22,  31)  ita 
C.  Marii  fortuna  inprimis  solita  est  celebrari  in  rhetorum 
scholis  de  quo  rhetor  ille  apud  Senecam  contr.  I  1,  5:  'Quid 
referam  Marium  sexto  consulatu  Carthagini  mendicantem, 
septimo  Romae  imperantem?'  Quales  sententiae  cum  alibi 
tum   in  Varronis   loghistorico    cuius   tituhis   erat  *Marius  de 


PROLEGOMENA.  155 

fortuna'  inueniebantur  plurimae:  conf.  Val.  Max.  YI  9,  14. 
Verba  illa  ^pvficisciUir  in  Asiam'  explicantur  Plut.  Mar.  31, 
uocabulum  imperator  illo  Senecae  loco  et  Flor.  II  9,  11  p.  89,2 
Jahn.  Postremo  illud  quoque  satis  graue  est  argumentum 
quod  in  toto  opere  ad  Her.  nihil  omnino  inuenitur,  quod 
cum  ea  reipublicae  condicione  quam  Sulla  constituit  possit 
conuenire.  Immo  si  ea  legeris  quae  IV  53,  66  declamantur: 
'Quod  si  nunc  L.  ille  Brutus  reuiuiscat  et  bic  ante  pedes 
uestros  ddsit,  non  hac  utatur  oratione?  Ego  reges  eieci,  uos 
tyrannos  introducitis;  ego  libertatem,  quae  non  erat,  peperi, 
uos  partam  seruare  non  uultis;  ego  capitis  mei  periculo 
patriam  liberaui,  uos  liberi  sine  periculo  esse  non  curatis?' 
posse  ea  minime  consociari  confitebere  cum  eis  quae  Cic. 
epist.  III  11,  2  refert  ^etsi  Sulla  uoluit  ne  in  quemuis  im- 
pune  declamari  liceret'.  Adde  quae  supra  p.  108  exposita 
sunt,  adde  quod  censura  commemoratur  II  3,  5.  26,  41,  adde 
denique  IV  35,  47  ubi  exemplum  distributionis  hoc  proposi- 
tura  est:  *Qui  uestrum  iudices  nomen  senatus  diligit,  hunc 
oderit  necesse  est:  petulantissime  enim  semper  iste  obpugna- 
uit  senatum.  Qui  equestrem  locum  splendidissimum  cupit 
esse  in  ciuitate,  is  oportet  istum  maximas  poenas  dedisse 
uelit,  ne  iste  sua  turpitudine  ordini  honestissimo  maculae 
atque  dedecori  sit'  e.  q.  s.  Quo  exemplo  apparet  praecepto- 
rem  discipuhim  eum  instituisse  cui  agendum  fuerit  apud 
iudices  quales  ante  reipublicae  constitutionem  a  Sulla  factam 
fuisse  scimus  iudiciis  a  senatoribus  cum  equitibus  aliisque 
lege  Plotia  communicatis  anno  665/89  de  qua  Cicero  apud 
Ascon.  p.  70,  11  K.  S.:  ^Meraoria  teneo  cura  primum  sena- 
tores  cum  equitibus  Romanis  lege  Plotia  iudicarent'  e.  q.  s.: 
conf.  cum  illo  exemplo  Cic.  pro  Rab.  Post.  6,  13.  Itaque 
praecepta  illa  quae  exstant  in  arte  ad  Her.  tradita  esse  con- 
sentaneum  est  post  annum  668/86  cum  Marius  septimum 
esset  consul,  ante  annum  672/82  quo  Sulla  rempublicam 
constituit,  illo  tempore  quo  Mariani  in  urbe  dominabantur 
Plotiusque  ille  summo  cum  successu  in  urbe  docuisse  est 
putandus.  Ex  eius  schola  si  scriptor  ad  Her.  profectus  est, 
Cornificius  quoque  qui  de  figuris  librum  illum  conscripsit  a 
Quintiliano  adhibitum  item  erat  Plotianus.    Quis  fuerit  Corni- 


ribiis  libroruTii  de 
iuu.  et  ad  Iler. 


156  PKOLEGOMENA. 

ficius  ille  non  constat:  Comificium  Gallum  grammaticum  qui 
Vergilium  admodum  frigide  reprehendit  GL  V  p.  43,  2 
propter  cognominis  similitudinem  ad  lianc  adducere  quae- 
stionem  nolo:  alios  maiore  cum  probabilitate  Cornificios  de- 
monstrare  esse  operis  illius  auctores  uequeo. 
DeGraocisaucto^  Pcracta  quacstione  de  Latinis  artibus  scriptoris  ad  Her. 
et  Ciceronis  de  Graecis  eorum  auctoribus  pauca  tautummodo 
proferam,  Nam  rerum  est  silua  magna  neque  in  tanta 
scriptorum  rhetoricorum  praecipue  Theophrasteorum  iactura 
certum  quoddam  de  singulis  earum  partibus  potest  statui 
neque  in  tam  immensa  rhetorum  multitudine  de  auctoribus 
quicquam  uia  ac  ratione  inuestigari.  Clarissimi  illis  tempo- 
ribus  artis  rhetoricae  auctores  habebantur  Aristoteles  Theo- 
phrastus  Hermagoras  'cui  maxime  par  atque  aemulus  uidetur 
Athenaeus  fuisse'  ut  refert  Quintih  HI  1,  16.  Atque  Herma- 
gorae  et  Aristotelis  praecepta  passim  in  utriusque  libris 
cognoscuntur:  conf.  supra  p.  109.  122  et  quae  adnotauimus  ad 
IV  49,  62:  apud  Ciceronem  integras  partes  illius  capitis  de 
inu.  I  30,  46  ad  uerbum  ex  Aristotelis  rhetorica  II  cap.  23 
p.  1397  una  cum  exemplis  translatas  esse  iam  statuit  Petrus 
Victorius.  Apparet  rhetores  illius  temporis  et  Hermagorae 
et  Aristotelis  praecepta  in  unum  conflasse  uariis  usos  ratio- 
nibus  neque  scriptoris  ad  Her.  neque  Ciceronis  opus  artem 
appellari  posse  Hermagoream  Latine  uersam.  Longe  aliam 
doctrinam  secutus  erat  M.  Antonius  qui  auctore  Quintil.  III 
6,  45  tris  .status  fecit  his  uerbis:  'Paucae  res  sunt,  quibus 
ex  rebus  omnes  orationes  nascuntur:  factum  non  factum,  ius 
iniuria,  bonum  malum.'  Itaque  tres  illi  status  quos  fecit 
M.  Antonius  sunt  coniecturalis  iuridicialis  tertius  ille  status 
boni  malique,  qui  genus  deliberatiuum  complectitur.  TsXog 
ds  ixd^toig  rovtcav  stsQov  i6tt,  aal  tQL0lv  ovGiv  tQia^  tc3 
^av  ^v^PovXsvovtL  tb  Cv^cpaQOv  xal  ^Xa^EQov  6  fifv  yaQ 
■jtQOtQBTtGiv  C3g  ^HtLOV  Gv^^ovXsvSL,  6  ds  ccjiotQSTiov  ag 
%SLQov  anotQSTtSL  (Arist.  rhet.  I  cap.  3  p.  1358  b  21).  Quem 
Graecum  auctorem  Autonius  secutus  sit,  traditum  non  est  — 
Menedemum  rhetorem  Atheniensem  Romae  domi  eius  hospitem 
exceptum  fuisse  Cicero  narrat  de  or.  I  19,  85  —  quisquis 
tamen  fuit  ille,  eadem  ratione  Athenaei  de  statibus  doctrinam 


PROLEGOMENA.  157 

sese  corrigere  posse  confidebat  qua  auctor  Graecus  artis  ad 
Her.  Hermagorae,  Nam,  ut  refert  Quintil.  HI  6,  47,  'quattuor 
fecit  Atlienaeus  7tQOtQS7tttxr}v  6td0iv  uel  jtaQOQpirjtixnjv,  id 
est  exhortatiuum,  qui  suasoriae  est  proprius:  6vvtshxi]v,  qua 
coniecturam  significari  .  .  .  apparet,  vTtaXXaxtixrlv,  ea  finitio 
est,  mutatione  enim  nominis  constat,  iuridicialem  eadem  ap- 
pellatione  Graeca  qua  ceteri  usus.  Sunt  qui  vjtakkaxtixi^v 
translationem  esse  existiment'  e.  q.  s.  Quorum  tres  status 
idem  illi  sunt  quos  Antonius  fecit:  quartum  illum  qui  vTtaX- 
Xaxtixri  appellatur,  quem  rectius  a  nonnullis  translationem 
esse  existimari  arbitror,  eodem  modo  Antonius  remouit  sicuti 
illi  qui  in  Hermagora  hunc  statum  reprehenderunt  teste  Cic. 
de  inu.  I  11,  16  in  quibus  erat  Graecus  auctor  scriptoris  ad 
Her.  (I  11,  18)  Fortunatiani  (RLM  p.  89,  30)  Albucii  (Quiutil. 
m  6,  62). 

Atque  si  quaeremus  ubi  terrarum  artes  illae  duae  Graecae 
natae  fuerint  quas  eodem  loco  confectas  fuisse  supra  diximus 
p.  123,  certis  signis  uti  licebit  ad  hanc  quaestionem  soluen- 
dam.  Primum  de  Ciceronis  libris  erit  agendum.  Qui  quod 
I  56,  109  Apollonii  Rhodii  dictum  illud  de  quo  supra  dispu- 
tauimus  p.  124  attulit  quod  idem  inuenitur  in  libro  ad  Her. 
subtracto  auctoris  nomine,  id  certe  nos  ad  Rhodum  deducit  in- 
sulam  celeberrimam  litterarum  sedem  et  nutricem.  Hodie  sunt 
qui  fere  omnia  eiusmodi  studia  Pergamo  arbitrentur  Romam 
esse  arcessita:  illo  uero  tempore  Pergamum  quis  studiorum 
causa  petierit  noninuenio,  Rhodi  litteris  eruditi  esse  perhiben- 
tur  Scipio  Aemilianus  (Cic.  de  rep.  HI  35,  48),  Q.  Scaeuola 
(de  or.  I  17,  75),  Q.  Metellus  Numidicus  cum  Stilone  (Liu. 
per.  69),  Ser.  Sulpicius  (Cic.  Brut.  41,151),  M.  Antonius  orator 
(de  or.  II  1,  3),  Cicero  ipse  (Brut.  91,  316),  M.  Brutus  (Auct. 
de  uir.  illustr.  82, 1),  C.  Cassius  (Dio  Cass.  XLVII 33),  Cn.  Pom- 
peius  (Plut.  Pomp.  42),  C.  Caesar  (Sueton.  Caes.  4),  T.  Tor- 
quatus  (Cic.  Brut.  70,  245),  M.  Fauonius  (ad  Att.  II  1,  9)  alii. 
Rhodii  fuere  clarissimi  orbis  terrarum  qui  illis  temporibus 
uixerunt  litteratores  Panaetius  Posidonius  Hecato  philosophi 
Apollonius  6  naXaxog  et  ApoUonius  Molonis  filius  rhetores 
quem  a  patre  cognomen  Molon  duxisse  cum  alii  tum  Fabri- 
cius    biblioth.  Graec.  IV  p.  273  edit.   Harless.   Norrmannus 


158  PROLEGOMENA. 

apud  Walzium  RG  VIII  p.  417  recte  statuerunt  sicuti  fecit 
clarissimus  illius  temporis  grammaticus  Aristarchi  discipulus 
qui  Rhodi  docuit  zJLOvv6tog  6  '^Xsi,avdQEvg,  0^a|  de  <(rj)> 
aTcb  Tov  TcatQog  TVjqov  Tr]Qog  rovvo^a  xXridsig  secundum 
Suidae  uerba  s.  u.  zicovv6i,og  quibus  reliquis  seruatis  ■^  addidi. 
Nec  non  pluribus  et  certioribus  argumentis  ad  insulam  illam 
deducimur.  Vetus  enim  illud  remotionis  exemplum  quod  ex- 
bibent  liis  uerbis  Hermog.  RG  III  p.  13, 11  W  II  p.  140,  8  Sp.: 
^Sta6td6sc3g  ^sv  ^aQddsiy^a  6  7tQS6^EVtYig,  ov  EL'6a}  tQid- 
ocovta  ')]^eqS)v  dsov  i^Lsvat  Ka^6vta  TcaQcc  tov  ta^Cov  yi^kCag 
dQax^ag  slg  icpodiov,  ^i]  Xa^av  xal  dta  tovto  ^rj  i^sXd^av, 
slta  xQtvofiEvog  et  Cliir.  Fortun.  RLM  p.  93,  12:  'Legatus 
intra  XXX  diem  nauiget.  Legatus  non  accepto  a  quaestore 
suo  uiatico  non  nauigauit  intra  XXX  diem  et  reus  est  male 
gestae  legationis'  illud  dico  exemplum  Cicero  II  29,  87  ita 
uariauit:  'Rbodii  quosdam  legarunt  Athenas.  Legatis  quae- 
stores  sumptum,  quem  oportebat  dari,  non  dederunt.  Legati 
profecti  non  sunt.  Accusantur.'  Quare  Rhodiorum  nomen 
additum  est?  Quare,  inquam,  et  in  hoc  concessionis  exemplo 
rerum  Rhodiacarum  ratio  habetur  II  32,  98:  'Lex  est  apud 
Rhodios,  ut  si  qua  rostrata  in  portu  nauis  deprehensa  sit^ 
publicetur.  Cum  magna  in  alto  tempestas  esset,  uis  uento- 
rum  inuitis  nautis  in  Rhodiorum  portum  nauem  coegit. 
Quaestor  nauem  populi  uocat:  nauis  dominus  negat  oportere 
publicari?'  Rhodii,  socii  illi  ueteres  populi  Romani,  in  rebus 
maritimis  et  naualibus  celeberrimi  erant.  Lege  Rhodia  de 
re  nautica  res  iudicata  est  ab  imperatoribus  Augusto  et  An- 
tonino  (dig.  XIV  2,  9)  qua  de  re  Isidor.  orig.  V  17  tradit: 
^Rhodiae  leges  sunt  naualium  commerciorum,  ab  insula  Rhodo 
cognominatae,  in  qua  antiquitus  mercatorum  usus  fuit.'  Prae- 
terea  iu  utroque  opere  permulta  exstant  de  uita  maritima 
et  de  re  nauali  petita  ueluti  egregium  illud  nauticae  honestatis 
exemplum  ad  Her.  IV  44,  57.  Tamen  ad  Rhodium  quendam 
rhetorem  inprimis  hoc  nos  delegat  praeceptum  ad  uerbum 
ex  Aristotele  rhet.  II  cap.  23  p.  1397  a  25  translatum  apud 
Cic.  I  30,  47  "^hoc  modo  .  .  .  Nam  si  Rhodiis  turpe  non  est 
portorium  locare  ne  Hermocreonti  quidem  turpe  est  con- 
ducere',  cum  Aristoteles   scribat:   oiov  d}g  6  tsXavrjg  /dto^i- 


PROLEGOMENA.  159 

8(x)v  tceqI  tcav  teXav  sC  yccQ  ^i]d'  v^tv  aloiQOV  xh  TtoXslv, 
lirjd'  'b^lv  t6  avstad-aL.  Sicuti  rhetor  ille,  quid  ad  Her.  IV 
28,  38  Demostlieuis  uerba  a  Graeco  rhetore  exemplo  pro- 
posita  7t6X£[iov  ais  t^^v  'Attin^v  siadysLg  AiaiCvri  noXs^ov 
'Afiq)i,Ktvovix6v  ad  eandem  figuram  explanandam  ita  mutauit: 
'Tumultus,  Gai  Gracce,  tumultus  domesticos  et  intestinos 
conparas',  sine  dubio  erat  Latiuus  uel  Romanus,  ita  illum 
qui  Aristotelis  illud  exemplum  Romano  rhetori  suppeditauit 
Rhodium  fuisse  manifestum  est.  Qui  neque  nomeu  illud 
neque  res  uidelicet  finxit  temere  aut  friuole,  sed  ex  uita  Rho- 
diorum  sumpsit.  Nam  Hermocreontis  uomen  in  inscriptione 
Rhodiaca  saec.  a.  Ch.  fere  I  etiamnunc  exstat:  conf.  BuUetin 
de  corresp.  Helleu.  XIV  1890  p.  287  Caueri  DIG-^  169:  et 
quam  scite  Rhodius  ille  rhetor  non  ta  tdlri  appellarit,  sed 
slli^EVLov  illud  Rhodiorum  celeberrimum  (Polyb.  XXXI 1, 12) 
facile  quiuis  intellegit. 

In  libris  ad  Her.  uestigia  Graecae  originis  ubique  fere 
deleta  sunt.  Tamen  considerandum  est  quod  IV  6,  9  Chares 
ille  Rhodius  exemplo  proponitur  et  scriptor  IV  12, 17  Herennio 
hoc  poUicetur:  ^Haec  qua  ratione  uitare  possumus,  in  arte 
grammatica  dilucide  dicemus.'  Qui  locus  cum  idcirco  me- 
morabilis  quod  ibi  primum  ars  quaedam  grammatica  in  lit- 
teris  Latinis  appellatur  tum  idcirco  quia  in  ista  rhetorica 
doctrina  res  grammaticas  cum  rhetoricis  artissime  uidemus 
fuisse  consociatas:  neque  tamen  reuera  scriptorem  artem  gram- 
maticam  composuisse  illo  loco  effecerim:  conf.  supra  p.  95. 
Atque  si  quaeres  ubi  terrarum  prima  ars  grammatica  nata 
fuerit,  omnes  consentient  primam  te%vriv  yQa^^atixiqv  Diony- 
sium  Thracem  Rhodi  composuisse  in  Praxiphanis  patria  prin- 
cipis  illius  grammaticorum:  si  quaeres  ubi  terrarum  studia 
rhetorica  cum  grammaticis  artissime  fuerint  coniuncta,  Rho- 
diorum  litteratorum  longe  plurima  afferri  poterunt  exempla. 
Etenim  quod  Aurelium  Opillium  alios  ueteres  grammaticos 
Romae  et  rhetoricam  docuisse  Suetonius  auctor  est  de  gr.  4, 
eodem  pacto  Rhodi  'AQL0t6dfj^og  ille,  qui  auditorum  in  gra- 
tiam  Homerum  Romanum  fecerat,  eQQfjtOQSvs  xal  iv  tfj 
'P6d(p  xal  iv  vt]  natQCdi  dvo  oioXag  6vvsl%s^  71Q(oI  ^sv  t^v 
QtitoQLXTJv,  dsCXrig  ds  ti]v  yQa^^atLx^v  6yc>Xr]v^  sicuti  Suetonio 


IQQ  .  PROLEGOMENA. 

puero  Princeps  quidam  nomiue  maue  disserere,  post  meridiem 
remoto  pulpito  declamare  solebat  (Strab.  XIV  p.  650)  et 
Cieero  Philonis  consuetudinem  secutus  ante  meridiem  dictioni 
operam  dabat,  post  meridiem  pliilosopliiae  (Tusc.  II  3,  9 
UG  IV  p.  298,  5  W).  Etiam  Dionysius  ille  Thrax  Aristarchi 
cuius  dictum  laudatur  ad  Her.  IV  28,  39  discipulus  rhetoricae 
operam  dabat.  Nam  licet  Doxopatro  RG  II  p.  104,  7  fidem 
deneges,  scripsit  ille  tzeqI  i^g^d^Ecog  teste  Clem.  Ales.  strom. 
V  8,  45.  Apollonium  Molonem  non  solum  rbetorem,  sed 
etiam  grammaticum  fuisse  inde  colligas,  quod  Homerum  inter- 
pretatus  est  et  inclutus  fuit  sicut  Aristodemus  aporia  quadam 
soluta:  quare  laudatur  ille  apud  Porphyrium  quaest.  Hom. 
p.  126,  15  edit.  HSchraderi,  hic  schol.  Ven.  A  ad  J  453. 
Itaque  Aristocles  grammaticus  Rhodius  quin  idem  fuerit 
atque  rhetor  ille  apud  Dionys.  Halic.  de  Dinarch.  cap.  VIII 
dubitare  ego  quidem  nolim. 

Praeterea  tota  illa  praeceptorum  sanitas  et  temperantia 
Rhodiorum  qui  Atticorum  similiores  fuerint  redolet  institu- 
tionem.  Inter  Graecos  oratores  plerumque  in  rhetoricae  ad 
Her.  IV  Demosthenes  et  Aeschines  exemplo  proponuntur:  inter 
poetas  eximias  fabulas  Sophoclis,  cuius  fabulas  post  Alexandri 
tempora  Rhodi  actas  esse  GKaibelius  demonstrauit  Herm. 
XXIH  p.  268,  inuenire  si  studes  usurpatas,  sfts  6oi  ^Avxi- 
ydvriv  SLJtstv  (piXov  ovx  av  aiidQToig  eIxs  nal  'HXsxtQav: 
conf.  adnot.  ad  IV  15,  21.  13,  16.  Denique  Atticorum  illa 
eruditio  uel  in  exiguis  quibusdam  rebus  dilucide  apparet. 
Veluti  ad  Her.  III  15,  27  iubemur  uti  ^pedis  dexteri  rara 
subplusione':  unde  apparet  rhetorem  illum  iussisse  oratorem 
sinistro  pede  innisum  proferre  dexterum.  Quod  schema  uide 
quam  pulchrum  sit  et  anticum.  Neque  enim  casu  potest 
factum  esse  quod  celeberrimae  clarissimorum  oratorum  Atti- 
corum  statuae  bene  conseruatae  Demosthenem  dico  Vaticanum 
(30  apud  Helbigium)  et  Aeschinem  Neapolitanum  (1316  apud 
Woltersium  Friederichsii  retractatorem)  illud  ipsum  ostendunt 
schema  in  GChristii  historia  litter.  Graec^  tab.  V  u.  VI  r. 
commode  delineatum.  Stant  enim  prolato  pede  dextero  in 
hac  re  a  Sophocle  Laterano  summopere  diuersi.  Sed  hoc 
Atticorum  oratorum  schema  posteriores  rhetores  acriter  casti- 


PEOLEGOMENA.  161 

garunt:  nam  Quiutil.  XI  3,  124.  135  (Fortunat.  RLM  p.  134,  5) 
praecipit:  ^ln  pedibus  obseruantur  status  et  incessus.  Prolato 
dextro  stare  et  eandem  manum  ac  pedem  proferre  deforme 
est':  quod  praeceptum  secutus  orator  ille  aeneus  Florentinus 
in  Baumeisteri  monumentis  p.  512  depictus  stat  prolato  pede 
sinistro. 

Qui  fuerint  Graeci  auctores  librorum  de  inu.  et  ad  Her. 
indagari  nequit.  Ariolari  non  didicimus  neque  probamus 
quod  librorum  de  inu.  partes  Posidonio  Rhodio  uindicauit 
RPhilippsou  Fleckeiseni  ann.  1886  p.  417:  conf.  supra  p.  78: 
quod  Rhodio  uindicauit  probamus.  Neque  pluribus  de  Rho- 
diorum  studiis  quantopere  illi  ualuerint  in  rerum  gestarum 
historia,  in  arte  statuaria,  in  philosophia  iuuat  exponere. 
Hoc  tamen  addendum  erit  eis  quae  supra  p.  155  de  tem- 
poribus  ultimis  C.  Marii  exposui,  anno  667/87  Molonem  Rho- 
dium  Romae  fuisse.  Nam  Cicero  Brut.  89,  307  de  illo  anno 
haec  tradit:  'Eodem  anno  etiam  Moloni  Rhodio  Romae  dedi- 
mus  operam  et  actori  summo  causarum  et  magistro.'  Quem 
locum  ne  cura  Bakeo  spurium  esse  iudicemus,  ea  re  nos 
prohibemur  quod  illo  auno  legatos  Rhodiorum  inter  quos  et 
Posidonius  erat  Romae  fuisse  tradit  Plutarchus  Mar.  45. 
Itaque  ego  malo  uerba  illa  statuere  a  Cicerone  ipso  esse 
interpolata  libro  ad  umbilicum  adducto.  Is  Molon  cum  Apol- 
lonio  Alabandensi  eodem  modo  simultatem  quandam  egisse 
uidetur  quo  Athenaeus  cum  Hermagora  et  Rhodiorum  illud 
par  rhetorum  quorum  praecepta  in  libris  ad  Her.  et  de  inu. 
Latine  nobis  sunt  tradita:  conf,  sapra  p.  123.  Nam  quod 
Strabo  XIV  p.  655  tradit:  e7csdy]^i]6s  de  tcqotsqov  'AnokXai- 
vtog,  6t^£  de  rmsv  6  MoXcov  xal  S(pt]  TCQog  avrbv  ixstvog  ^otps 
^oXcov'  dvrl  tov  iX&av  id  dictum  uidetur  esse  tam  maligne 
quam  prouerbio  illo  solebaut  uti  «jrt  totg  icad-vatsQi^ov6L 
tG)v  xaLQ&v  oxl/  rjXd^sg,  aAyl'   stg  tbv  KoXcovbv  tsGo. 

Restat  ut  quae  adhuc  disseruimus  breuiter  comprehen- 
damus.  Rhodi  igitur  duo  extiterunt  rhetoricae  praeceptores 
qui  sese  impugnarent  in  artibus  suis,  quorum  uetustiore  usus 
est  praeceptor  Latinus  ille  quem  scriptor  ad  Her.  sequi  se 
ipse  profitetur  inter  annos  668/86  et  672/82.  Omnia  prae- 
cepta  a  doctore  suo   dictata  anonymum  ad  Her,  descripsisse 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  11 


162  PROLEGOMENA. 

ad  uerbum  additis  perpaucis  supplementis  ex  consensu  operis 

Cornificiani    qui  ex  eodem   ludo  profectus  scripsit  tisqI   6xr}- 

ficcTov   euincitur.     Eodem    modo   Cicero    auditas    paulo    aute 

bellum  Marsicum  praeceptoris  sui  scbolas  et  in  commentarios 

suos  relatas  adiectis  prooemiis  et  epilogis  edidit  anno  incerto 

bomo    praecocis    ingeuii    doctus    industrius:    neutrum    opus 

quae  erat  auctoris  uoluntas  et  consilium  in  multorum  manus 

uenire  debebat.    Usus  est  Ciceronis  praeceptor  receutioie  illa 

arte    Graeca:    uterque    doctor    Latinus    uetustioribus    artibus 

Latinis    qualis    erat    Antonii    liber     alii     quorum     memoria 

seruata  non  est.     [Plura  si  quaeris  de  bis  quaestionibus  in- 

uenies  exposita  in  GTbielei  Hermagora  qui  modo  editus  est 

Argeutorati    1893:    quo   in    libro    multa    inuenientur    de  his 

rebus    eadem    ratione    exposita    qua    in    boc    exposita    sunt. 

Quae   ab   illo   a   nostris  rationibus    diuersa    proferuntur,    eis 

nos  non    commoueri   scito   ut   commutemus  nostram   senten- 

tiam  summatim  modo  expositam.] 

Pertractata  difficillima  de  auctoribus  librorum  ad  Her. 
quaestione  restat  ut  de  sermone  quo  usus  sit  anonymus  ille 
agatur  qua  de  re  conf.  quae  diligeuter  exposuit  PTbielmannus 
de  sermonis  proprietatibus  .  .  .  apud  Cornificium  et  in  primis 
Ciceronis  libris  Argentor.  1879.  Nam  ad  scriptoris  uerba 
recte  restituenda  quae  uariis  modis  corrupte  in  codd.  legantur 
nibil  magis  necessarium  est  quam  ut  consuetudinem  dicendi 
qua  utitur  penitus  cognoscamus.  Et  primum  quidem  de 
ortbograpbia  siue  de  litteris  disputabimus. 
i.waeratioSb"  Atque  si  quaeris  quam  rationem  secuturi  simus  iu  libro 

edendo  utrum  aeui  Quintilianei  an  Cicerouiani  an  alius  ali- 
cuius  ortbograpbiam  adbibendam  esse  censeamus^  nos  re- 
spondebimus  non  sicuti  Kajserum  uerba  tradita  ad  unam 
regulam  per  uim  exacturos  sed  uno  quoque  loco  quam  lectio- 
nem  uia  ac  ratione  assequi  possimus  antiquissimam  eam 
nos  esse  recepturos.  Qua  in  re  ideo  maguis  impediemur 
difficultatibus  quod  et  scriptor  ipse  uon  uidgaris  quidem 
(conf.  IV  56,  69)  sed  plebei  sermonis  amator  erat  et  librarii 
inde  a  saeculo  IV  quo  denuo  inuentus  est  illam  rusticitatem 
De  uocaUbus.  modo  auxeruut  modo  sustulerunt.  Veluti  —  nam  primum 
de  uocalibus  agetur  —  pro  i  breui  passim  e  posuerunt  uitiose 


PROLEGOMENA.  163 

unde  nati  sunt  genetiui  amafores  furcs  quadruplalores  11  26,41 
et  IV  51,  65,  testes,  quaesitores  35,  47  in  antiquissimis  libris 
seruati  cuiusmodi  uitia  passim  in  M  extitisse  apographa 
testantur  qnorum  antiquissima  IV  33,  44  pro  nmeum  habeant 
neuemn,  alibi  emitari,  treptolemns,  faeileme,  commodisseme  sicuti 
Bullet.  del.  inst.  archeol.  1861  p.  37  in  inscriptione  emitari, 
CIL  II  2997  legitur  mcrentcssemo  lcaressemo  IV  2183  Feie- 
cusanis  I  1065  Mitredatis.  Quare  ne  illas  quidem  formas 
accedere  acccdissent  coniecit  praesens  seruare  potuimus  in  M 
traditas:  seruauimus  tamen  nomeu  Pennenses  II  28,  45  quod 
apud  Plinium  seruatur  n.  h.  III  107.  Itaque  quamquam 
iam  in  lege  lulia  municipali  lyrofitemeno  similia  inueniuntur, 
nos  in  hac  quidem  re  omni  fide  et  auctoritate  destituti  sumus. 
Longe  aliter  res  gerenda  in  i  longa  de  cuius  pronun- 
tiatione  supra  egimus  p.  96,  quam  modo  ei,  modo  i  scriptam 
esse  tempore  SuUano  et  Tulliano  inscriptiones  testantur:  e 
pro  i  longa  positum  ut  nimis  rusticum  illo  tempore  repu- 
diabant  (conf.  ESchneideri  dialecti  Latinae  exempla  p.  167). 
Ei  pro  i  seruatum  est  IV  15,  22  nomen  splendorei  ac  decori 
est,  ubi  splendori  E,  splendor  ei  M  excepto  C.  Quae  scriptura 
cum  sine  dubio  saepissime  deleta  sit,  nos  tutius  esse  rati 
sumus  et  cautius  eam  restituere  ubi  pro  i  in  codd.  optimis 
e  exstat,  quamquam  scimus  et  HKeilium  tibe  nhe  seruasse 
in  Varronis  r.  r.  libris  et  illud  e  pro  i  positum  in  infimae 
Latinitatis  monumentis  passim  inueniri  ueluti  felius  exstat 
CIL  XIV  1011.  Quae  res  ad  corruptelas  recte  tollendas  summi 
momenti  est:  ueluti  I  12,  20  pro  filius  M  habuit  melius, 
II  2,2  pro  uitari:  uetari  IV  37,49  pro  amici  ipsorum:  tam 
et  ipsorum,  39,  51  ubi  E  aetatem  et  uires,  M  teste  H  habuit 
aetatem  heres.  Itaque  et  his  locis  et  aliis  ei  restituimus 
scripsimusque  116,26  Graecei  1124,38  studiosei,  1114,8 
rectei,  IV  3,  5  nominei,  III  4,  7  iudicialei,  12,  21  lenei,  IV  8, 11 
grauei,  II  16,  24  fraudei,  IV  36,  48  criminei,  14,  21  amarei, 
22,  31  sepelirei,  II  24,  38.  26,  42.  31,  50  III  10,  18  IV  15,  21 
sei,  ubi  iu  M  erat  se  uel  sed,  III  21,  34  IV  19,  27  nei,  ubi 
in  M  erat  nec.  Etenim  eiusmodi  corruptelis  quibus  ex  ei 
non  e,  sed  ec  ed  similes  natae  sunt  scripturae  nos  deducimur 
ad  eam  quam  instituimus  rationem. .  Veluti  IV  18,  26  oratorei 

11* 


1(54  PROLEGOMENA. 

scripsimus,  quia  M  liabuit  oratorio,  19,  27  eloquei  res  quia  H 
habet  eloquiores,  III  19,  32  contentei,  quia  iii  M  erat  contentio, 
III  3,  5  haherei:  nullo,  ubi  in  M  erat  hahere  in  nullo,  in  E 
et  in  editt.  est  haheri:  nullo,  II  7,  10  sceirei,  ubi  H  habet 
seuirie,  E  habuit  scire,  IV  21,  29  hominei,  ubi  E  habet  homini, 
M  habuit  homines.  Contra  in  uerbis  Graecis  seruandas  esse 
duximus  traditas  lectiones  ueluti  epicheremata  II  2,2  siquidem 
recte  scribitur  IV  6,  9  Fohjcletium,  et  Ephigeniam  III  21,  34 
siquidem  Lucilius  dicere  potuit  Eisocratium:  conf.  CIL  X  2777. 
4411.  Petrou.  59.  Simplicem  i  pro  duplici  positam  resti- 
tuimus  codd.  secuti  I  8,  13  tragoedis,  IV  27,  37  Corinthis, 
51, 64  Samis,  II 3, 4.  19, 30  malefwi,  III 9, 17  principi,  IV  54, 67 
salsamentari,  39,  51  fili,  51,  64  dom.naedi,  3,  6.  52,  65.  56,  69 
ali.  Eiusmodi  autem  uarietates  quales  iu  uocabulis  delucide 
deserta  denumeratio  dimissa  diligere  diminutus  diripere  diuer- 
sorium  deprehenduntur  copiosius  tractare  nolo:  res  enim  in- 
certissima,  cum  uel  liberae  reipublicae  monumenta  exhibeaut 
ueluti  infistae  cinsum  sicuti  IV  7,  10  M  habuit  diheat.  Accu- 
satiuos  tamen  et  nominatiuos  pluralis  omnis  hospitis  auris 
grauis   alios  ubique  es  codd.  desumptos  seruauimus. 

Etiam  in  o  uocalis  cum  u  quae  fit  commutatione  ue- 
tustiores  formas  restituimus  es  optimis  codd.  III  14,  24.  15,  26 
paulolum,  12,  22  uolnerat,  IV  49,  63  incuruom,  ubi  M  habuit 
incoruum,  51,  64  seruolus,  ubi  in  M  fuit  seruulos:  uocabula 
incolumis  adulescens  iucundus  sciens  omitto.  Praeterea  ex 
optimorum  librorum  fide  superlatiuos  scripsimus  optumus 
finitumus  sedatissumus  depressissumus  plerumque  a  librariis 
aut  mutatos  i  littera  inlata  aut  ita  discissos  sicut  solo  teste 
H  in  libri  I  exitu  M  habuit  adcumulatis  sume:  couf.  Com. 
Nep.  I  5,  3  adnot.  crit.:  denique  pro  infumus  M  habuit 
IV  8,  IL  10,  14  infirmus.  Contra  i  litteram  seruauimus  in 
erint  quod  M  habuit  teste  H  I  6,  10.  II  7,  10:  nam  licet 
scriptorum  loci  quibus  ista  forma  inuenitur  incerti  sint 
omnes,  in  Claudii  oratione  Lugdunensi  II  8  legitur  potcrint, 
in  lege  Ursonensi  cap.  64  aderint,  in  donatione  F-lauii  Syn- 
trophi  Wilmannsii  Exempl.  313  prognati  erint  neque  ineptum 
erit  statuere  istas  formas  in  plebeiorum  ore  multis  annis 
fuisse  antequam  in  publica  monumenta  recepta  sint  praesertim 


PEOLEGOAIENA.  165 

cum  lex  Acilia  63  habeat  futurum  adessint.  Denique  ex  indole 
et  natura  scriptoris  quod  traditum  est  III  15,  27  reposuimus 
collatis  uerbis  clndere  et  displudere  (Yarr.  r.  r.  II  5,  8)  ex  M 
suhphisione,  IV  10,  14  ex  eiusdem  archetypi  auctoritate  ori- 
cidas.  Neque  tamen  ita  rudem  et  rusticum  fuisse  arbitramur 
scriptorem  ut  eum  pretor  similia  scripsisse  statuamus  nisi 
quod  iu  uocabulis  peregrinis  hominem  Graecarum  litterarum 
expertem  non  diligentiorem  fuisse  arbitramur  quam  reliquos 
eius  aequales.  Quare  cum  codd.  consensus  I  4,  6  III  23,  39 
scripturam  proliemium  testetur  eam  seruauimus  considerantes 
uocabula  pomerium  Caelius  Coelius  Aesiona  Clytemestra  sicuti 
noluimus  scriptorem  ipsum  corrigere  in  pedagogi  IV  10,  14, 
tropeis  53,  QQ,  cum  et  Pompeiani  scripserint  cinedus  CIL 
IV  1772.  1775:  scaenam  tamen  Latine  scripsimus  optimos 
libros  secuti  I  14,24  II  13,19  lY  10  14. 

De  aspiratione  nonnulla  iam  supra  p.  131  exposuimus. 
In  qua  admittenda  scriptor  cum  Yarronis  doctrina  nonnum- 
quam  consentit:  conf.  A.  Wilmannsius  de  Varr.  libris  gramm. 
p.  182seqq.  Optimos  libros  secuti  scripsimus  ubique  Kartago 
Graccus,  IV  23,  32  alibi  pndcra,  .pidcritudo,  48,  61  irundines 
conl.  Varr.  de  1.  L.  V  75;  34,  46  Ippolytum,  siquidem  P.  Plau- 
tius  Ypsaeus  sese  ipse  uoluit  nominari  CIL  I  467  et  Agnon 
legatur  Cornel.  Nep.  XIX  3,  4. 

In  mutis  pauca  adnotanda.  I  12,  22  II  4,  7  illud  puplicus  dc  mutis. 
seruauimus  cum  H,  II  31,50  IV  1,  2  optinei-e,  42,54  optun- 
dere:  neclegere  II  10,  14.  15.  Scripsimus  confincxisse  II  8,  12, 
extincxit  lY  34,  45,  coniuncxit  39,  51,  alia,  sed  ubique  expec- 
tare,  exanguis,  exides  cum  codd.  Optimos  secuti  passim 
restituimus  secuntur  locuntur  aecum  inicum  relicum,  seruaui- 
mus  datiuos  qui  II  19,  29  IV  22,  31  quique  II  29,  46:  tamen 
IV  12,  18  in  fragraento  Ennii  cum  habeat  P  et  B  qtiio- 
quam,  facile  quoiquam  datiuum  potuimus  agnoscere.  Quoi 
datiuum  recte  positum  esse  a  Kaysero  arbitramur  I  6,  10 
IV  34,  46. 

Quom  coniunctionem  passim  restituimus  ueluti  II  25,  39 
ubi  quo  id  P,  quid  H,  quae  id  BC,  cum  id  E,  25,40  ubi 
quod  M  habuerat,  cum  E,  28,  45  ubi  M  quo,  E  cum,  30,  48 
ubi  qucm  M  habuit,  per  quem  habent  BE,  30,  49   ubi  quem 


1(56  PROLEGOMENA. 

erat  in  M,  cuni  in  E  sicuti  III  2^  2  ubi  qiiem  M,  cum  E  et 
7,  13  ubi  qiiem  aut  qiiam  M,  cwm  E,  IV  38,  50  ubi  qttam  M, 
ciim  E  III  23,  39  ubi  quod  M,  ciim  E. 

Quom  praepositionem  eadem  ratione  usi  restituimus,  eum 
iuueniatur  iu   Scipionis    illius    elogio   aetate  quom  pania,  in 
lege  agraria  21  oina  quom  agro,' Gl\j  I  582  quom  Q.  Cacpionc, 
in  tessera  bospitali   anni   742/12   CIL  VIII  68   quom  L.  Do- 
mitio  nec  lordanus  [Sallust.]  ad  Caes.  de  rep.  I  6,  5.  1,  4  dubi- 
tauerit    seribere    quom   mox   futuro   malo,    quom   animo    meo, 
Sallust.  histor.  fragm.  p.  135,  19  lord.    quom   uolentibus,    ubi 
plura  in  adnot.  exempla  collata  sunt.  Quare  IV  50,  63  scrip- 
simus  ite  mequom,  ubi  M  item  equum,  49,  62  qnom  domo,  ubi 
E  cum  domo,  M  quomodo:   restituimus   denique   qiiom  ratione 
IV  28,38  ubi  qua  ratione  M,   cum  ratione  E,  3,  6  (juom  re, 
ubi  E  cum   re,  M  quod  re.     Praeterea  III  18,  30  ubi   codd. 
omnes  habent    quamplurcs   posuimus  quomplures  coll.   Plaut. 
Stich.  198  et  IV  6,  9  ubi  M  cum  maxime,   E   quam  maxime, 
1,  1    ubi   M   habuit   cumplurihus ,    29, 40   ubi   solus   d   qiiam- 
pluribus.    Denique  cpior  posuimus  III  23,  38  ubi  M  habuit  cor. 
In   d  et  t  litteris  codd,  nulla  fides  est:  saepissime  enim 
relinquid    quit     similes     errores    membranae     aera     lapides 
exhibent.     Cod.  P  saepissime  habet  aliquit:  11  8,  12.    30,  49. 
III  3,  4  IV  49,  62,  aliis  locis  it  quit  istut  aliut  sid  relinquid 
in  M  fuisse  testantur  apographa.     Quae  corruptelae  possunt 
quidem  esse  ipsius  scriptoris   neque   tamen   ideo   erunt   reci- 
piendae  quasi  scripturae   uetustae.     Veluti   quod   I  12,  21  M 
habuit  perit   temporis  IV  50,  63  nequit   is,    ea   re    nihil  de- 
monstratur  nisi  uerba   coniuncte   esse   scribenda.     Contra  set 
posuimus  IV  25,35  ubi  det  M  habuit,  sed  E,  I  17,27   ubi 
sed  E,  sed  et  M:  conf.  HKeilii    commentarium    in   Varronis 
r.  r.  libros  p.  16. 
^'  Tus'!°*'*^''         Iii  semiuocalibus  notandum  nos  III  24, 40  (17, 30)  seruasse 
lectionem    traditam    in    nemonicis    pro    in    mnemonicis    quia 
scriptorem  Latinum  linguae  Graecae  contemptorem  in  Graecis 
uerbis  parum  accuratum  fuisse  et  ea  ori  Latino  eodem  modo 
adaptasse  consentaneum  est  quo  alii  dixerunt  Tolomaeus  tisa- 
narium  (Hor.  sat.  II  3,  155),  cum  ne  apud  Graecos  quidem  (iv 
semper  uocalem  breuem  producat  positione   et  CIL  X  2696 


PEOLEGOMENA.  167  ' 

ManJiae  Nemeni  scriptum  sit  pro  Manliae  Mnemae.     De  ge-  { 

minatione    semiuocalium    supra    egimus    p.  30:    hoc    loco    id  , 

addendum  uidetur,  quod  IV  5,  7.  13,  19  M  habuit  lellius  pro 

laelius   id    propie    esse    Afrorum    uitium   quem  labdacismum  | 

appellat  Pompeius  GL  V  287,  5  Isid.  orig  I  31,  8  et  tribuen-  i 

dum  id   esse   librario   illi   Africo   qui   anno   fere  350  librura  j 

inuenit   et  propagandum    curauit:    conf.  supra  p.  4.     Quodsi  | 

inscriptionem  tempore  luliani  imperatoris  in  Africa  exaratam 

in  Brunsii  fontibus  iuris  Rom.^  p.  238  perlustrabimus,  eadem  I 

nos  uitia   inueniemus    quae    in    M    fuisse    P    testatur    ueluti  | 

at  .  .  .  memoriam    (conf.  supra    p.  166),   praetiim    (I  12,  20  i 

II  7,  11  III  3,  4)  trittici  (IV  6,  9).  ! 

T  •     1        •         1  j         1         M1      1  •■!  1^6  sermouo  ', 

In    sermone    scriptoris    tractando    illud    monere   iterum  scriptoris  ad      j 

iuuat  quod  supra  p.  129  rhetoricam  ad  Her.  togatae  similem  "^"            ; 

diximus:  nam  nonnulhi  ueluti  quo  scfius,  conquisite  aduerbium  , 

communia    illi    sunt    cum    solo    Afranio    (ad    Her.  I  12,  21  ! 

III  17,  30  IV  3,  4  II  31,  50.  Afran.  291.  259).  Alia  uerba  ex  i 
Plauto  sumpsisse  uidetur  solus  ueluti  conducihilis  uocabulum  '■ 

II  14,  21   ex    Trinummi   initio,    plurales    industriae,    gloriae  : 

III  7,  14  Plauti  imprimis  propriae  sunt  (Mostell.  348  Mil.  22),  i 
iubatum  draconem  IV  49,  62  ex  Amphitr.  1108  Demostheni  j 
intulit,  illud  persequentissimum  inimicitiarum  II  19,  29  sumpsit  ; 
ex  Casin.  159,  praeterea  alia  ueluti  exaugere,  magnificare,  • 
qualia  satis  diligenter  collegit  Thielmannus  1.  s.  s.  comico  i 
illi  debet  qui  omnium  summus  iudicabatur  in  sermouibus;  j 
sumpsit  enodare  11  10,  15  ex  tragicis,  collocuijletare  uerbum  ] 
ex  Terent.  Heaut.  258  (ad  Her.  II  18,  28.  29,  46),  urhs  confla-  \ 
grata  IV  8,  12  scripsit  sicuti  Ennius  fana  deflagrata  TRF  79. 

Inter    pedestris    sermonis    tamen    scriptores   propior    est    et  ; 

sirailior  Nepoti  Liuio  Sallustio  Varroni   quam  Ciceroni:  nos  \ 

inprimis  Nepos  Gallus  quae  coramunia  habeat  cum  illo  stu-  i 
diose   hoc  loco  putauimus  indicandum. 

Quae    supra    p.  86  seqq.   de   sermone   scriptoris   exposui,  ' 

hoc   loco    nolui   denuo    tractare.     Totam  illam   de  rhetorica  i 

doctrinam  ex  Graeco  translatam  esse  etiam  ex  sermone  potest  i 

intellegi.      Veluti    dsLvog    Graecorum    uertit    ille    uocabulo  | 
atrox:  conf.  adnot.  ad  IV  30,  41.     Qua  ratione  et  illud  enun- 
tiatum  IV  1,  2  'Id  enim   quod   admonuerit  et  leuiter  fecerit 


168  PROLEGOMENA. 

praeceptio,  exemplo  . . .  conprobatur'  explicandum  erit.  Etenim 
sicuti  apud  Latinos  declamatores  sollemne  illud  fortiter  facere 
natum  esse  apparet  ex  ccQi6tEVBiv   rhetorum  Graecorum,  ue- 
luti  ille   apud   Senec.  contr.  18  "^qui   ter  fortiter  fecerit'  est 
6  xQi6uQi6TEvg  Hermogenis   RG  111  p.  4  W  11  p.  134  Sp,  ita 
leniter   facere   illo    loco   trauslatum    uidetur    esse    ex    Graeco 
aliquo  uerbo  quale  est  6%E8idt,Eiv  neque   huc  pertiuet  ueluti 
iUud  Apuleii  metam.  V  24  'Sed  hoc  feci  leuiter,  scio.'   Voca- 
bula  denique  illa  noua  qualia   sunt  incontinentia  inapparatio 
ex  aOtlyEia,  djtaQa6xEva<Sia  Graecis  esse  nata  facile  apparet. 
Rhetorem   in   multis   uerborum   lusibus    facile   aguoscas. 
Veluti  iam  supra  p.  88  de  eiusmodi  locis  egimus  quales  sunt 
IV  1,1   'ostentare   se,    non    ostendere   artem'    26,36    ^quae 
bonos  sequeris  .  .  ,  atque  adeo  insectaris',  II  30,47  "^ut  re- 
uouetur,  uon  redintegretur  oratio ',  IV  44,  57   ^  amisit  uitam, 
at   non    perdidit',    39,  51    "^si    istum    .   .   .    dimiseritis,   .   .   . 
bestiam  .  .  .  inmiseritis',   8,  12  'in  eum  poenam   excogitare, 
qui  prodere  .  . .  cogitarit',  21,  29  'temperare  —  obtemperare', 
29,39  ^utamini  atque   abutamiui   licebit'   sicuti  Varro  apud 
Priscian.  GL  II  p.  3'^1,  11  scripsit  '^utile  utamur  potius,  quam 
ab  rege  abutamur'.    Ita  II  20,  32  coniunxit  ^maJeficio  parare 
diuitias  quam  officio  paupertatem  tueri',  17,  25  'maiora  officia 
quam  maleficia':  ita  intellegendus  locus  ille  de  quo  p.  27.  40 
egimus  22,  34  '^Omnium   malorum   stultitia   est  mater   atque 
materies',  ubi  materies  uerum   esse  ipso   lusu   uerborum   est 
manifestum    et   coll.   Calp.  Flacc.  decl.  8:    'Omnium   calami- 
tatum  materia  est  homo  diu  felix.' 
ut  substantiuig.         In   substautiuis  id   memorandum    est,   quod  mens  uoca- 
bulum  nusquam  posuit  pro  animus,  uisi  cum  dicat  in  mentem 
uenire^   quod  ciuitas  ponitur  pro   urbe  IV  8,  12   'quo   pacto 
hostis,  reuulsis  maiorum  sepulcris,  deiectis  moenibus  ouantes 
inruerent  in  ciuitatem',  28,  38  ^ciuitatem  funditus  deiecisti'. 
Idem  apud  Nepot.  XXIII  3,2  usu  uenit:   ^Saguntum,  foede- 
ratam  ciuitatem,   ui   expugnauit. '     IV  51,  64  ^quo   iste  pro 
notitia     domnaedi    mm    introit'    scripsimus    cod.    M    secuti 
qui  habuit  domnediam,  cum  E  habuerit  domini  edium:  conf. 
Wilmannsii   Exempl.  223.      Sermone    plebeo    scriptorem   uti 
hoc  inprimis  signi  est,  quod  substautiua  in  io  exeuntia  posuit 


PROLEGOMENA.  169 

plurima.  Scripsit  igitur  16,10  '  dubitatione  utemur  quid 
potissimum  dicamus',  12,  22  'cum  defiuitione  sit  usus,  quid 
sit  furtum',  II  9,  13  '^utemur  . .  .  percontatione  scirentne  .  .  ., 
conlatioue  quid  scriptum  sit,  quid  .  .  .  se  fecisse  dicant', 
I  2,  3  'uerborum  .  .  .  ad  inuentionem  adcommodatio',  IY49,  62 
^formae  cum  forma  .  .  .  conlatio',  24,34  'Eiusmodi  .  .  . 
identidem  subiectiones',  II  17,  25  'si  nulla  aut  a  nostris  ciui- 
bus  aut  ab  aliqua  ciuitate  uituperatio  ex  ea  re  suscipietur', 
22,  34  'bac  ab  ultimo  repetitione',  III  14,  25  'uocis  ab  iuiis 
faucibus  exclamatiouem',  IV  22,  31  posuit  'Gaio  Gracco 
similis  occisio  est  oblata'  sicuti  Plaut.  Rud.  514  '^meudici- 
tatem  mi  optulisti  opera  tua':  Ferduclliones  IV  10,  15  sunt 
homines,  '^ admirationes ,  de  quibits  nos  narrahinms'  III  14,24 
res  admirandae  uel  %av^d6ia,  dcliberationes  2,  2  res  delibe- 
randae.  Genetiuum  finalem  qui  apud  Terentium  Adelpb.  270 
*Ne  id  adsentandi  magis  quam  quo  babeam  gratum  facere 
existumes'  primum  occurrit  seruauimus  cum  M  et  Weidnero 

I  16,26  *se  patris  ulciscendi  matrem  occidisse'  couf.  II  30,48  extr. 
Accusatiuos  Aenean  IV  34, 46  ex  optimis  libris  restituimus,  in 
declamatione  II  19,  28  Aiacen,  qua  forma  uti  potuit  HJor- 
dauus  Krit.  Beitr.  p.  36,  cum  I  17,  27  Aiacem  in  praeceptis 
seruaremus:  neque  euim  quicquam  magis  peruersum  esse  quam 
ad  eandem  uormam  et  regulam  uerba  scriptoris  redigere  mox 
apparebit.  Praeterea  in  casibus  praecipue  ablatiui  qualitatis 
et  causae  notandi  sunt  buius  scriptoris  proprii.  Itaque  sicuti 
Enuius  dixit  iu  aunalibus  'orator  Cornelius  suauiloquenti 
Ore'  in  Medea  'Medea  animo  aegro',  ita  hic  III  19,31 
'maguitudine  modica  et  mediocris  locos  habere  oportet', 
IV  10,  14  ^scurram  exhausto  rubore'.  Ablatiuus  causae  in- 
primis  hislocisagnoscitur:  'necessitudine  (conf.  Plaut.  Rud.  292) 
facere  non  studio'  IV  1,  1  (Hor.  sat.  I  4, 79),  III  6, 11  (conf.  Cic. 
pro  Rosc.  Am.  32,  91):   'aut   officio   facere  .  .  .   aut  studio', 

II  17,26  'alieuo  inductu  fecerit',  II  19,29  Mmperii  cupidi- 
tate',  IV  9,  13  'ui,  uoluntate',  'casu  nescierit  an  culpa' 
II  16,  24,  ^animi  uitio  .  .  .  nescisse  non  inprudentia'  ibidem. 
Ablatiuus  deuique  aut  instrumenti  aut  absolutus  saepius 
in  fine  enuntiatorum  inuenitur  positus  hoc  modo:  II  18,28 
'Ratio   est   quae   causam   demonstrat,    uerum   esse    id   quod 


170  PROLEGOMENA. 

intendinius,  breui  subiectione'  (couf.  edicti  censorii  s.  s.  p.  144 
uerba  extrema),  31,50  ^si  ostendemus  in  quibus  commodis 
fuerimus  quibusque  incommodis  simus,  conparatione  (couf. 
7,  10).  III  8,  15  'Conclusiouibus  breuibus  utemur  enume- 
ratione  ad  exitum  causae',  13,23  'distributio  est  in  conten- 
tione  oratio  frequens  cum  raris  et  breuibus  interuallis  acri 
uociferatione'  (conf.  15,  27  'similibus  ceteris  rebus'  e.  q.  s.), 
IV  19,  2G  'Articulus  dicitur  cum  singula  uerba  interuallis 
distinguentur  caesa  oratione'.  Ablatiui  absoluti  gerundiui 
hi  sunt  inter  se  conparandi:  III  14,25  '^uerbis  continuandis 
uocem  augere':  4,8  'Confirmatione  et  confutatione  utemur 
nostris  locis  quos  ante  ostendimus,  confirmandis,  contrariis 
confutandis':  17,11  'Exordienda  causa  seruandum  est'  e.  q.  s. 
In  genere  obseruandum,  quod  sicuti  Vergilius  dixit 
'triste  lupus  stabulis',  ita  ad  Her.  III  12,  22  ^Utile  est  ad 
firmitudinem  sedata  uox  in  in  principio':  multo  etiam  auda- 
cius  ponitur  11,  19  'unum  de  quinque  rebus'  II  30,49  ^earum 
rerum  aliquid'.  conf.  Keilius  1.  s.  s.  p.  8. 
De  adiectiuis.  Jn  adiectiuis  notandum  quod  perfidus  uocabulum  asper- 
natus  iposuit  perfidiosiis  I  5,  8  IV  18,25.  15,22:  quareII3,5 
ubi  solus  b  babet  perfdiosimi,  reliqui  perfdtmi  illum  cod. 
sumns  secuti.  At  IV  22,  31  M  habuit:  'Variose  hic  unum 
nomen  in  commutatione  casuum  uolutatum  est':  inde  a 
saec.  IX  docti  correxerunt  Varie.  Ego  dum  quis  illam  litte- 
rarum  corruptionem  bonis  usus  rationibus  explicauerit,  ser- 
uandum  duco  Variosc  comparans  ebrius  ehriosus  diibius  duhiosus 
uxorius  uxoriosiis  alia.  Praeterea  cum  inueuiantur  paruulus 
celeriuscide  tantulus  quantulum,  b  cod.  secuti  sumus  ter  in 
uocabulo  aliquantidum  IV  9, 13.  26, 35.  56, 69.  Datiuus  'totae 
rei'  IV  48,  61  conferendus  est  Hotae  insulae'  apud  Nepo- 
tem  XX  3,  2  qui  XX  1,4  ^praeclarissimum  factum',  scripserit, 
cuni  similiter  legatur  dictum  ad  Her.  IV  55,68  'facinus  prae- 
clarissimum'.  In  uocabulo  alii  animaduertendum  est,  quod 
sicuti  saepissime  apud  Liuium  idem  est  atque  reliqui  ceteri 
ueluti  I  6,  10  'nos  non  eodem  modo,  ut  ceteri  soleant,  uerba 
facturos:  quid  alii  soleant,  quid  nos  facturi  sumus,  breuiter 
exponemus.'  IV  39,51  'arma  qui  contra  tulerunt  .  .  .  tru- 
cidantur,  cetcri  .  .  .  rapiuntur  in  seruitutem',  8,  12  "^optima- 


PROLEGOMENA.                                           171  ' 

I 

tibus  trucidatis,  aliis   abreptis  in   sernitutem',  56/69   '^quod 
ali  cum  molestia  .  .  .  faeiunt'  alibi:  conf.  supra  p.  87, 

In  aduerbiis  obseraandum  est  quod  saepe  eiusmodi  usurpat  De  aduerbiis.       ■ 
aduerbia  qualia  sunt  adcommodate  adcmmdate  commutate  con- 
qnisite  confirmate  expresse  inpunite  insignite  perpolite  de  quibus 
supra   egimus    p.  91.     Inpraesentiarum    11  11,  16    item  cum 

Nepote  habet  commune  XXIII  6, 2  —  neque  enim  uetustiores  1 

scriptores  nunc  moramur  neque  posterioris  aeui,  sed  tantum-  | 
modo  saec.  a.  Ch.  ultimo  qui  uixerunt  —  IV  51,  64  restituimus 
posteridie  genetiuum  ex  optimis  codd.:  conf.  II 4,  7  et  aduerbium 

dieqmnti,  III  18,31  inceps.    Variasse  autem  scriptorem  iu  eius-  < 

modi  uocabulis  propter  b^oiOTiXEvra  et  naQoyioia  his  efficitur  1 

exemplis:  IV  20,  28  audacitcr  posuit,  quia  sequitur  Immiliter  \ 
quattuor  syllabarum,  III  11,  19  audactcr,  I  11,  19  casw  et  for- 

tuitif,  II  17,  25  fortuito  aut  necessario,  antea  aduerbium  quod  j 

non  fugit  Thielmannum   nounisi   IV  5,  7   posuit,   quia   ante-  ] 

cedit    postea,     noctu    an    interdiw    II  4,  7:    quare    in    exitu  I 
libri  IV  scripsimus  distinctc  et  ordinate,  frme  et  perpctue:  conf. 

supra  p.  91.  ! 

In  pronominibus   uocabulorum  suus  se   is  uicissitudiues  ■^*'  ^"^^"3™"''      \ 

multas    turbas    fecerunt.      Vehiti    IV  24,  33    scripsit    'Nam  I 
utrum  ad  patris  eius  uirtutes  confugiet?'  sicuti  Nepos  118,2 

^  Hic  cum  propter  multas  eius  uirtutes  magna  cum  dignitate  \ 

uiueret.'     Utrumque    locum    aut    mutarunt  aut    dorainuerunt  1 

editores.     Contra    se   positum    est   pro    is   II  29, 46    '^Simile  . 

uitiosum  est   quod  .  .  .  sibi  ipsi   obest    qui   adfert.'     Eodem  ' 
modo  IV  3,5  intellegendum   est:   'Nam   si   eorum   uohimina 

prenderint   antiqui   oratores    et    poetae   et  suura   quisque  de  j 

libris  suis  tulerit,  nihil  istis  quod   suum  uelint  relinquatur':  i 

ubi  de  lihris  suis  E,  de  lihris  tuis  habuit  M,  sed  ex  correctura  j 

librarii,   opinor:   nam   in   insequenti  sententia:   'At   exempla  | 

quoniam   testimoniorum  similia  sunt'  e.  q.  s.  habuit  M   testc  ' 

H  solo    interpolationem    similem   Uestimoniorum   tuorum'  et  \ 

II  14,  22  H  similiter  exhibet  uitiose  rationem  tuam.     Itaque  I 

istud  suis  positum   pro   eorum  non   audacius   est  quam   suus  ' 

in  uersu  illo  Naeuii  de  Africano:  ^Eum  suus  pater  cum  pallio  ■ 

uno  ab  amica  abduxit.'     At  II  5,  8  *se  commotum  esse'  huc  ] 

pertinere  non  uidetur.     Sese  non  inuenitur  nisi  pro  reflexiuo  ; 


172  PROLEGOMENA. 

positum:    quare  IV  6,  9    in    uerbis    ^aceruos    se    dicunt  .  .  . 
habere'  codcl.  E  probauimus  lectionem. 

In  lepidissimo  illo  mimo  qui  IV  50,  63  introducitur  ubi 
pecuniosi  osteutator  tumidus  et  inflatus  loquitur  nos  eum 
satis  plebeis  uerbis  uti  uoluimus  cum  coUoquitur  cum  seruo 
suo  lioc  modo:  'At  eho  tu,  ueni  Sannio,  ne  quid  is  barbaris 
turbent.'  Eho  interiectio  apud  scriptores  pedestris  sermonis 
fere  non  inuenitur:  ad  At  conf.  Ter.  Heaut.  550  ^At  heus  tu' 
e.  q.  s.  is  iu  M  erat,  et  harharis,  quamquam  hoc  tantummodo 
PJT  agnoscant,  H  habeat  harharos,  quo  solo  fretus  singu- 
larem  et  formam  Graecam  restituere  nolo:  nam  tnrhent  plu^ 
raliter  habeut  omues.  Itaque  is  harharis  nomiuatiuum  plu- 
ralem  esse  quales  sunt  his  ques  liheris  statuerim  ab  homine 
rustico  adhibitum,  dum  quis  codd.  scripturas  melius  expli- 
cauerit.  In  reliquis  codd.  qui  praebent  isti  harhari  nulla 
salus:  conf.  Pacuu.  221  adnot. 

Istic  nominatiuum  in  sermone  quem  friuolum  et  inlibe- 
ralem  uoluit  esse  posuit  comicorum  more  IV  11,  16,  Neu- 
truni  pluralis  istaec  posuit  15,22,  ubi  E:  istec,  M:  ista  et: 
neutrum  pluralis  ista  non  usurpauit.  Ne  singularem  quidem 
istud  adhibere  uoluit  saepius:  quam  formam  seruauimus 
IV  4,6  'sin  istud  artificiosum',  quamquam  ibi  cod.  B  habet 
solus  stud,  quod  in  M  fuisse  ideo  statuendum  est,  quod  eodem 
loco  pro  isto  P  habet  stu,  H  situ,  50,  63  pro  istud  H  habet 
sttid.  Contra  istuc  restituimus  13,  19,  ubi  ita  habent  HPil, 
istud  reliqui,  30,41  ^Tu  istuc  audes  dicere',  ubi  HPB  ttiis 
tunc,  reliqui  interpolate  ueluti  tu  ista  nunc,  29,  40  ^Tu  istuc 
ausus  es  dicere',  ubi  tuis  tuta  usus  HPB,  tu  istud  ausus  re- 
liqui,  32,  43  "^Mars  istuc  te  facere  .  .  .  coegit',  ubi  mauis 
stucte  PB,  mauis  stidte  H,  mars  istud  te  reliqui. 

Pronomine  quicumque  uti  noluit:  semel  posuit  quotiens 
cumque  HI  20,  34.  Quisquis  saepenumero  pro  quisque  posuit: 
conf.  1130,47  *ut  quicquid  erit  dictum'  et  I  9,  15  'ut  quic- 
quid  primum  gestum  erit.'  Quare  III  9,  16  cum  M  scripsi- 
mus  ^ut  certo  quicquid  loco  pronuntietur'  ubi  codd.  inter- 
polati  habent  quicque:  III  18,31.  19,  31  scripsimus  quinto 
quoquo  loco  cum  E  et  quid  in  quoquo  loco  cum  b. 

Pronomeu  quiuis  saepenumero  cum  facile  aduerbio  cou- 


PEOLEGOMENA.  173 

sociauit  ueluti  II  4,  7  'uisi  facile  cjuiuis  causa  posita  posset 
iudicare'  conf.  7,  11.  8,  12:  IV  4,  7  'id  facile   faciat  quiuis':  ■ 

bell.  Afric.  48  Ter.  Hec.  296  Corn.  Nep.  X  9,  5.     Quare  recte  I 

emeudatum    esse    arbitramur    a    doctis    saec.  IX    IV  10,  14  i 

*uoce  ista  quae  perfacile  cniuis  rubores  eicere  potest',  ubi  M  | 

habuit   uel  fabide   cuius,   E  uel   facile    cuiuis:    couf.  Cic.  pro  1 

Quinct.  30,92  ^nos  nostram  perfacile  cuiuis  probaturos':  uel  \ 

et  per  in  codd.  facile  inter  se  commutari  potuisse  per  simile  i 

compendium     expressa     apparet     ueluti     factum     est     Apul.  \ 

metam.  V  28.  ; 

Pronomen  indefinitum  quis  cum  M  his  locis  restituimus: 
IV  30,41  ^Praecisio  est,   cum   dictis   quibus,   reliqum,   quod  I 

coeptum  est  dici  relinquitur  incoatum'  ubi  quihusdam  E, 
falso,  nam  exstat  iam  in  C.  III  4,  7  ^si  qua  res  honestiori 
ordini  placeat  .  .  .  aut  quibus  sociis',  ubi  aliquibus  E,  falso, 
quia  iam  in  CP"  inuenitur.  IV  50,  63  '^sicuti  notae  quae', 
ubi  quaedam  E,  ex  interpolatione,  quia  ita  iam  scripsit  CP^B^ 
In  singulis  pronominum   formis  non  eos   sequor  qui   omnia  j 

ad  unam  derexerint  regulam  et  normam:  nam  scriptorum  modo 
hanc   modo  illam   adhibuisse   formam   supra  p.  171   exposui-  j 

mus.     Veluti  IV  41,53  scripsit  ^unum  aliquid  aut  alterum',  ] 

111  23,  39  ^unum  aliquod  aut  alterum',  I  8,  12  *unum  quid-  j 

que',  IV  27,  37  'unum  quodque',  I  5,  8  'si  quid  eorum  spurce 
factum',  III  14,  24  'Strenue  quod  uolumus  ostendere  factum.' 

In  uerbis  multa  inueniuntur  notabilia.  Nos  ex  E  restituimus  do  uerWs  | 

depidtus  IV  10,  15,  conf.  supra  p.  60,  ex  M  ucritus,  i.  e.  ueriius 
es  24,  33:  etiam  34, 45  reuirdescent  cod.  M  scripturam  conseruare 
satius  esse  duximus.  Sermonis  dififerentias  dilucide  uoluit  exprimi  ' 

cum  IV  30, 41  scripserit  *coeptuni  est  dici'  urbane,  10, 14  'coepit  ( 

defricari'  cum  causa  friuole  et  neglegenter:  9, 13  descissent  codd.,  I 

discessent  nos.       Plusquamperfectum    posuit    pro     imperfecto  I 

uel  perfecto  II  19,  28  similitudine  uerborum  adductus:  'con- 
sueuerat,  si  iure  non  potuerat\  nulla  perspicua  causa  commotus 
posuit  IV  51,  65  ^coeperamus'.  Fro  possimus  posuit  queamus 
III  16,  29  in  enuntiato  affirmatiuo  sicuti  Sallustius  Vitruuius: 
22,  37  ^ut  facilius  meminisse  ualeamus'  posuimus  cum  H, 
reliqui  omnes  glossam  possimus  receperunt.  Cicero  in  oeco- 
nomico  6  ed.  B.  H.  posuit  'neque  miles  neque  imperator  quicquam  ! 

j 


174  PROLEGOMENA. 

ualet  explicare',  similia  Vitruuius  raro  et  Liuius.  Neque 
I  2,  3  ausus  ego  sum  optimorum  codd.  lectionem  remouere 
qui  habent:  '^lmitatio  est  qua  inpellimur  cum  diligenti 
ratione  ut  aliquorum  similes  iu  dicendo  naleamus  esse'  ubi 
librarii  iam  saec.  XII  intulerunt  blandum  illud  tielimits.  Sed 
sicuti  II  21,  34.  22.  34  IV  16,  23  dicit  inpeUU  ad  maleficium, 
Cic.  pro  Rabir.  perd.  8,22  'cum  ignauiae  ratio  te  in  fugani 
atque  in  latebras  impelleret'  e.  q.  s.,  ita  imitatione  oratorem 
ad  Gracchi  uelCrassi  facultatem  impelli  illo  loco  arbitror  edoceri. 
Praeterea  ille  scriptoris  usus  considerandus  est  quem  in 
deponentibus  admittit  nonnumquam:  quae  pro  passiuo  posita 
saepius  inueniuntur.  Veluti scripsit  1113,5  'res  ...  celsas  sequi 
et  appeti  oportere',  II  2,  2  "^quales  argumentationes  .  . .  sequi, 
quales  ueitari  oporterei'  Itaque  fcicuti  Orbilius  apud  Pri- 
scianum  GL  II  p.  381,  1  scripsit  ^quae  uix  ab  hominibus 
cousequi  possunt',  ita  iu  rhetorica  ad  Her.  IV  2,  2  intellegen- 
dum  est  *cum  spes  iuiecta  est  posse  iuiitando  Gracci  aut 
Crassi  consequi  facultatem'  et  5,7  *Deinde  interest  magni 
eius  qui  discere  uult,  atrum  omnium  omnia  an  omnia  a 
nemine  [aliud  alium]  putet  consequi  posse',  ubi  aliud  alium 
quod  iam  FSchmidtius  damuauit  illa  lectione  ex  codd.  PilBC 
restituta  —  nam  H  et  E  grauiter  corrupti  sunt  —  expellitur 
foras.  His  locis  omuibus  uidemus  aut  oportere  aut  ])(^sse 
uerbis  deponentibus  additum  esse:  alios  locos  quibus  passiue 
consequi  potest  intellegi,  omittere  melius  erit:  couf.  HI  5,  9. 
Quod  Priscianus  1.  s.  p.  383,  10  tradit:  'Aufustius:  "omnia 
argumeutata  nomiua",  argumentata  passiue,  7CL6TG3&£VTa\  idem 
statuendum  esse  in  rhetorica  ad  Her.  arbitramur  IV  41,  53 
ubi  cum  M  scripsimus  'haec  partim  testimoniis,  partim  quae- 
stionibus  argumentatis  omuia  conprobantur  et  rumore  populi, 
quem  ex  argumeutis  natum  necesse  est  esse  uerum':  in  E 
pro  arfjumentatis  falso  legitur  et  argimentis,  cum  simi- 
liter  iam  in  cod.  C  scriptum  sit.  Denique  confderi  passiue 
dictum  esse  censemus  II  19,30:  'Si  ergo  pollicitus  sum  me 
daturum  causam,  qua  inductus  Ulixes  accesserit  ad  male- 
ficium,  et  si  inimicitiarum  acerrimam  ratiouem  et  periculi 
metum  intercessisse  demonstraui,  non  est  dubium  quin  con- 
fiteatur  causam  malefici  fuisse.'      Et  aucupari  I  13,  23:  'Ex 


PROLEGOMENA.  175 

ratiocinatione  controuersia  constat,  ciim  res  siue  propria 
lege  ueuit  in  iudicium,  quae  tamen  ab  aliis  legibus  simi- 
litudine  quadam  aucupatur',  ubi  aucupatnr  et  lepide  et  bene 
dictum  esse  arbitramur  pro  GxoTCEttaL.  —  In  uerborum  de- 
nique  constructione  multa  cum  admirari  liceat  mira  et  sin- 
gularia,  nos  in  dies  singulos  magis  didicimus  tradita  anti- 
quitus  conseruare  et  grauioribus  abstinere  commutationibus 
ueluti  mirati  quod  IV  8,  11  M  babuit  'quae  cuiusque  rei 
poterunt  ornatissima  uerba  reperiri,  siue  propria  siue  ex- 
tranea,  unam  quamque  rem  adcommodabuutur',  mox  adcom- 
modari  antecedenti  accusatiuo  iunctum  saepius  iuuenimus 
in  M  extitisse.  Qui  16,  24  teste  H  habuit  similiter  '  Haec 
exornatio  sermonem  uehementer  acommodata  est',  7,  10 
*exempla  tam  esse  artem  adcommodata',  ubi  PBiT  habent 
^adcommodatam  artem',  12,  17  "^cum  in  uerbis  pluribus 
consequens  uerbum  superius  non  acZcommodatur',  ubi  com- 
modat  ars  fuerat  in  M,  III  8,  15  'inueutione  perpolita 
atque  (ita  P^ilBbl;  adq:  P^  ad  qu§  H)  omne  causae  genus 
(ad  genus  bl)  adcommodata/  Quibus  locis  omnibus  in  codd. 
interpolatis  aut  praepositiones  inueniuntur  additae  aut  datiuus 
positus  pro  accusatiuo  quorum  lectiones  nos  eo  minus  pro- 
babimus  quod  et  horum  enuntiatorum  omnium  id  proprium 
esse  uidemus,  quod  uerbum  forma  passiua  exstet  usurpatum 
praeposito  accusatiuo  nec  magis  ista  constructio  sit  siugu- 
laris  et  noua,  quam  quod  Nepos  dixit  ^quae  mare  illud  adia- 
cent'  XIII  2,  1.  Ne  hanc  quidem  lectionem  cod.  M  ausi 
sumus  conturbare  quae  extat  III  7,  14  'si  erunt  haec  cor- 
poris  commoda,  de  his  usum  dicemus,  quae  cjisu  et  fortuna 
tamquani  quilibet  gladiator  habuerit'  ubi  pro  de  E  habuit 
male.  Itaque  cum  Nepos  XVIII  11,3  dixerit  'ut  sic  de- 
uteretur  uicto',  Ennius  "^de  me  hortatur',  Lucilius  poeta  'con- 
que  tubernalem'  et  'deque  dicata',  'deque  petigo',  Plautus 
^disque  tulissent'  Trin.  833,  ^super  illi  fuerit'  Curc.  85, 
Cato  de  agric.  157,  9  'ferue  bene  facito',  Varro  rer.  rust. 
I  9,  2  'perferue  ita  fit',  III  4,  1  'excande  me  feceruut',  II  9, 13 
'consue  quoque  faciunt'  ausi  sint  ponere,  ego  illo  loco  nouum 
quendam  usum  scriptoris  ad  Her.  malui  statuere  seruata  codd. 
scriptura  quam  mutationibus  parum  probabilibus  indulgere. 


176  PROLEGOMENA. 

^^  ^^abur'"°  ^^  praepositionibus  abs  testibus  abs  qiiaestionibus  scripsi- 

mus  cum   Pil  II  6,9   sicuti   Plaut.  Menaech.  345  'abs   qua' 

Pers.  159  dixit  ^abs  chorago  sumito',  Trin.  947  Cato  rle  agri 

cult.   37,  4    Varro    rer.    rust.    11  4,  14    'aps    terra',    Terent. 

Adelph.  254  'abs  quiuis  bomine',  Liu.  42,  66,  6  'abs  trepido'. 

De  qtiom  supra   egimus   p.  166:   utrocum  cum  b    restituimus 

II  10,  15  ubi  M  habuit  ueruni  cum,  sicuti  Plaut.  Trucul.  153 

legitur  utriscum.     In   praepositionibus   e  ex   a  ab  adhibendis 

certam  legem  scriptorem  secutum  uon  esse  cum  ex  eis  quae 

supra   de    inconstantia   eius   qua   utitur  in   aduerbiis   et   pro- 

nominibus    p.  171.    173   disserui    tum    ex    codd.    testimoniis 

efficitur:    sub    praepositio    non    inuenitur    uisi    cum   subicere 

uerbo  consociata. 

Do  paiticuUs.  In  particulis  id  inprimis  nouum  didicimus  eum  nusquam 

adhibuisse  haud  negationem  etiamsi  saepenumero  ponat  illud 

schema  quale  est  non  inscius  non  inurbanvs]  quod  idcirco  me- 

morabile  est,  quia  cum  ne  Seneca  quidem  rhetor  illud  uoca- 

bulum    omnino    admittat    (conf.  Reisigii    syntaxin   edit.  1888 

p.  188),  perraro  Celsus  et  Quintiliauus,  proscriptum  id  fuisse 

in  rhetorum  scholis  iure  suspicabimur.    Ne  neue  quidem  par- 

ticuhi    usquam    inuenitur    in    libris    ad    Her.    usurpata.      In 

coniunctionibus  nisi  quia  restituimus  ex   codd.  I  9,  16:  conf. 

interpretes  ad  Plaut.  Trin.  938:  ex  eo  quia  II  27,  44.    Quoniam 

cum   coniunctiuo   recte  traditum    in  M  restituimus  II  18,  27 

'Quoniam   satis   ostendisse    uideamur',    III  14,  25    'quoniam 

id  .  .  .  faciendum  sit.' 

Puerilis  scriptoris  aetas  et  totius  operis  condicio  et 
natura  nulla  re  magis  fit  perspicua  quam  enuntiatis  illis 
cum  sed  satis  praefracte  incipientibus  qualia  et  Nepos  suo 
operi  inseruit  transitionis  loco  XVII  4,  3  XXIII  13,  4  et  hic 
11122,37  'Sed  illud  facere  oportebit'  IV  48,  61  1117,13 
19,32  alibi.  Sed  .  .  .  tanien  ex  codd.  restituimus  IV  37,49 
53,  67  coll.  Cic.  epist.  XIII  71  ad  Att.  I  18,  2. 

In  enuntiatis  interrogatiuis  cum  codd.  ne  particulam  omi- 
simus  I  10,17  ^ure  fecerit  et  licueritne  facere',  II  15,22 
'aeque  magnum  sit  illud  peccatum'  e.  q.  s.  Indicatiuum  cura 
M  aliis  contra  grammaticorum  praecepta  seruauimus  II  24, 37 
^eandem   adfert   rationem,   quare  caeca  .  .  .  dicitur',   20,  31 


PROLEGOMENA.  177 

'quae  uitia  uitauda  sunt,  consideremus',  III  4,  8  'quid  dicturi 
sumus,  ostendemus',  7,  13  ^exponemus  quas  res  laudaturi 
sumus'  .  .  .  ^quomodo  ab  animo  tractata  sunt  demonstrare', 
IV  9,  13  ^Quibuscum  bellum  gerimus,  iudices,  uidetis'  12,  17 
*qua  ratione  uitare  possumus  .  .  .  dicemus',  44,  56  ^scire 
possis  quam  facile  .   .  .  tractatur'  alibi. 

Quam  diligenter  scriptor  dualem  numerum  a  plurali  dis- 
cernat  ex  his  locis  apparet  IV  29,  40  'utrum  de  duobus  potius 
aut  quid  de  pluribus  potissimum  dicat',  III  2,2  ^Delibe- 
rationes  partim  sunt  eiusmodi,  ut  quaeratur,  utrum  potius 
faciendum  sit,  partim  eiusmodi,  ut,  quid  potissimum  faciendum 
sit,  consideretur.  Utrum  potius,  hoc  modo:  Kartago  tollenda 
an  relinquenda  uideatur.  Quid  potissimum,  hoc  pacto:  ut 
si  Hannibal  consultet,  quom  ex  Italia  Kartaginem  accersatur, 
an  in  Italia  remaneat,  an  domum  redeat,  an  in  Aegyptum 
profectus  occupet  Alexandriam'  ubi  primum  illud  an  male 
sustulerunt  editores  nonnulli  cum  manifestum  sit  scriptorem 
uel  iu  iuterrogationibus  discernere  dualem  a  plurali  numero 
et  in  hoc  numero  eum  an  ponere  maluisse  anaphorice:  conf 
exemplum  supra  p.  103  ex  luuenale  adlatum. 

In  consecutione  temporum  obseruandum  est  quod  saepe- 
numero  scriptor  illud  adhibuit  schema  quod  expressit  Plauti 
uersus  Rud.  647  ^si  das  operam  eloquar'.  Quod  schema  a 
grammaticis  sublatum  nos  ex  praestantissimorum  codd.,  nun- 
numquam  ex  omnium  codd.  auctoritate  reuocauimus  ueluti 
I  3,  5  'cum  aut  id  defendimus  .  .  .  aut  obpugnabimus',  5,  8 
'colligitur,  si  .  .  .  proferemus',  14,  24  "^AbsoIuta  est,  cum  .  .  . 
dicemus'  (1121,33  11114,24  IV  29,  39.  38,50),  113,5 
'Sin  .  .  .  inpedietur  .  .  .  Sin  .  .  .  potest',  24,  38  'reprehen- 
detur,  si  .  . .  diluitur',  30,  48  'percontamur  .  . .  ostendemus', 
IV  4,  7  'Qui  scribit  .  .  .  poterit',  11,  16,  *si  crebrae  conloca- 
buntur  .  .  .  reddunt',  12,  17,  'quae  eius  rei  uerba  sunt  .  .  . 
qua  de  loquemur',  12,  18  'si  fugiemus  .  .  .  quae  .  .  .  reddunt', 
20,  28  'si  .  .  .  cum  .  .  .  sunt  .  .  .  erunt',  26,  36  ^Est  .  .  .  si  .  .  . 
erit'  31,42 'uon  modo  non  ofifendet,  sed  etiam  exornat',  32,  44 
'quae  rem  non  reddit,  .  .  .  proderit',  34,  46  ^cum  .  .  .  funguntur, 
quoinam  .  .  .  credemus',  37,49  'qui  audient . .  .  qui  dicimus', 
43,  55  'Sapiens  .  .  .  putabit  .  .  .  loquitur',    .56,  69   "^Quae   si 

Ad  Herenniuni  ]ibri  IV,  ed.  Makx.  12 


178  PROLEGOMENA. 

sequimur,  ...reperiemus', 39, 51  Hrucidantur  e.  q.  s. . . . flagrabit'. 
Praeterea  uariatio  temporum  liis  locis  est  cousideranda:  IV  11,16 
^Socii  nostri,  cum  belligerare  nobiscum  uellent,  profecto  ratio- 
ciuati  essent  etiam  atque  etiam  quid  possint  facere,  siquidem 
sua  sponte  facerent'  e.  q.  s.,  56,  69  'Demonstratum  est  enim, 
quomodo  .  .  .  inuenire  oporteat,  dictum  est,  quo  pacto  .  .  .  dis- 
ponere  conueniat,  praeceptum  est  qua  uia  meminisse  posse- 
mus,  demonstratum  est  quibus  modis  perfecta  elocutio  con- 
pararetur':  conf.  GTKruegeri  Untersuchuugen  auf  dem  Gebiet 
der  lat.  Spracblehre  11  1  p.  65  seqq.  Elocutionis  abundantiam 
quandam  reperimus  his  locis  II  27,  43  "^saepe  .  .  .  multi', 
IV  34, 46  *plures  frequenter',  7,10  'semper  omnis',  35,47 
^separatim  diuidit',  12,  18  'hic  in  uitiis',  53,  66  'hic  ante 
pedes',  32,  43  'necessario  coegit',  II  10,  14  ^necessario  scri- 
bendum',  IV  1,  1  'necessario  faciendum',  11121,34  'deinde 
tum'.  E  contrario  omittitur  subiectum  iu  accusatiuo  cum 
infinitiuo  113,5  'Si  dicet  pecuniae  causa  fecisse',  1115,9 
'considerare',  6,12  'incertos  esse'  .  .  .  'uereri',  IV  51,  64 
""expectasse',  5,8  'esse  similem',  II  16,24  ^peccasse'  1119,16 
'habere',  17,30  'conparare',  quibus  locis  in  E  accusatiuos 
nos  se  alios  additos  esse  uidemus.  Omisso  subiecto  ueluti 
orator  uel  aliquis  positum  est  dixerit  II  26,  42  IV  2Q,  35 
sicuti  saepissime  in  Varronis  r.  r.  hbris  qua  de  re  conf. 
HKeilii  commentarius  p.  20. 

Quae  hucusque  de  sermone  scriptoris  ad  Her.  exposuimus, 
ea  qui  accurate  pertractauerit  et  cum  eis  exemplaribus  quae. 
nunc  feruntur  contulerit,  is  facile  intelleget  nos  eos  potissi- 
mum  collegisse  locos  quos  editt.  aut  minus  recte  constitue- 
rint  aut  ut  spurios  damnaueriut.  Quibus  unum  locum 
addam  a  multis  multifariam  tractatum.  IV  31,  42  *De 
quibus  exornationibus  nominatio  est  prima,  quae  nos  admo- 
net,  ut,  cuius  rei  nomen  aut  non  sit  aut  satis  idoneum  non 
sit,  eam  nosmet  idoneo  uerbo  nominemus,  aut  imitationis 
aut  significationis  causa.  Imitationis,  hoc  modo,  ut 
maiores  rudere  et  mugire  et  murmurari  et  sibilare  appel- 
larunt.  Significandae  rei  causa,  sic:  Postquam  iste  in  rem- 
publicam  fecit  impetum,  fragor  ciuitatis  inprimis  est  auditus.' 

Ita  in  editt.  ultimum   enuutiatum  solet   circumferri,  sed 


4 

• 


PROLEGOMENA.  179 

male  couparatum.  Nam  est  auditus  quod  est  in  E  saeculo  IX 
uir  doctus  nescioquis  addidit,  quia  omittitur  in  HP77B,  sed 
m  1  scriptum  exstat  in  C:  conf.  supra  p.  45.  In  M  igitur 
tantummodo  erant:  ^Postquam  iste  in  rempublicam  fecit 
impetum,  fragor  ciuitatis  in  primis.'  Recte,  opinor,  et  egregie 
liaec  dicta  sunt.  Nam  in  altero  enuntiato  uerbum  omissum 
est  %u&riTi%&)g  sicuti  apud  Plaut.  Amphitr.  lOGl  'nam  ubi 
parturit,  deos  sibi  inuocat,  strepitus,  crepitus  sonitus,  toni- 
trus.'  Verg.  Aen.  III  227  "^tum  uox  taetrum  dira  inter  odo- 
rem.'  Hor.  sat.  I  9,  77  ^clamor  utrimque'  et  saepissime  apud 
Tacitum.  Primi  ciuitatis  apud  scriptorem  ad  Her.  memorantur 
IV  13,19.  54,  68:  aduerbium  inprimis  hoc  loco  aptum  non  est. 
Nouum  igitur  illud  uocabulum  est  fragor,  tempore  SuUano 
ab  iguoto  quodam  confectum:  neque  enim  necesse  est  sta- 
tuamus  illud  uerbum  a  scriptore  ad  Her.  esse  excogitatum 
uel  ab  eius  doctore.  Nouum  uero  illo  tempore  fragor  uoca- 
bulum  fuisse  inde  patet,  quod  nisi  lexicis  fides  negatur  neque 
comicorum  neque  tragicorum  quisquam  neque  Eunius  neque 
Lucilius  inuenitur  illo  usus  esse:  quod  primus  omnium  adhi- 
buit  Lucretius  persaepe,  ut  poetam  uetustorum  iilorum  imi- 
tatorem  gaudere  tantopere  uocabulo  nouo  mireris.  Vides  quo- 
modo  nos  rhetorica  ad  Her.  introducat  in  sermonis  Latini 
origines  et  fontes.  Neque  enim  ullum  exstat  scriptum  quo 
melius  Sullani  aeui  sermonem  cognoscere  et  ediscere  possi- 
mus  operaeque  pretium  est  comparare  illam  cum  Ciceronis 
scriptis  tempore  Sullano  compositis  qualia  sunt  libri  de  inu. 
orationes  pro  Quinctio  pro  Roscio  Amerino,  quo  magis 
cognoscatur  et  M.  Tullii  ingenium  felix  et  elegans  et  saeculi 
illius  propria  loqueudi  consuetudo. 

In  hac  editione  adornanda  breuitati  quoad  fieri  potuit  tionis  ralione  et 
studuimus:  quare  coniecturas  uirorum  doctorum  adtulimus 
perpaucas  omissis  illis  quarum  auctores  melioribus  instru- 
mentis  interpretatiouis  cognitis  paenituisse  expectabamus. 
Etenim  codd.  rationem  uel  pauci  uel  nemo  perspexerat:  qui 
optimas  unus  omnium  habuit  collationes,  Carolus  Halmius, 
is  et  plurima  bona  huic  libro  adtulit  et  plurima  quae  sunt 
admodum  peruersa  et  silentio  opprimenda.  Cui  libro  iihil 
magis  ofluit  quam  morbus  ille  locos  optimos  ut  spurios  dam- 


180  PROLEGOMENA. 

naudi  propterea  quia  iuepti  esse  uideantur.  Veluti  I  10,  17 
ad  uerba  'si  ea  quae  utilia  sunt  nobis  conuenient'  qui  eom- 
parauerit  Mart.  Capellae  p.  188,  15  edit.  Eyssenh.  'si  nobis 
prosunt',  is  ne  illa  quidem  ut  spuria  damnabit.  Attamen 
qui  cognoscere  cupiet  quos  locos  damnauerint  quos  alio 
transiecerint,  is  non  nostram,  sed  Kayseri  et  Friedrichii  adeat 
editionem:  qui  haec  prolegomena  accurate  perlegerit  is  sciet 
a  Kaysero  et  Scbuetzio  fere  omnes  transitiones  omniaque 
scriptoris  ipsius  additamenta  esse  damnata,  ab  Halmio  omnia 
supplementa  codicum  E.  In  codd.  scripturis  afferendis  per- 
pauca  negleximus  ueluti  t  et  c  e  et  ae  litterarum  discrepan- 
tias;  in  uocabulis  dubiis  ueluti  suspiclo  indicare  lectiones 
traditas  satius  esse  duximus:  in  difficillimo  quoque  loco  codd. 
scripturas  quam  potuimus  diligentissime  examinauimus.  Testes 
sunt  quos  precibus  fatigauimus  ut  ex  incertis  certos  uon 
redderent  Hugo  Dessauer  Herbipolitauus  Victor  lernstedt 
Petropolitanus  Fridericus  Leitschuh  Bambergensis  Gustauus 
Nick  Darmstadiensis  Martinus  Schanz  Herbipolitanus  Eduardus 
Stroebel  Norimbergensis  S.  G.  de  Vries  Leidensis.  Et  his 
uiris  omnibus  et  praefectis  bybliothecarum  Bambergensis  Ber- 
nensis  Berolinensis  Darmstadiensis  Gottiugensis  Halensis  Her- 
bipolitanae  Leidensis  Musei  Brittanici  Parisinae  Petropoli- 
tanae  gratias  agimus  ea  qua  par  est  pietate  et  Ottoui  Gilbert 
Gryphiswakleusis  bybliothecae  praefecto  uiro  hunianissimo 
Guilelmo  Schmitz  Coloniensi  qui  in  notis  Tironianis  solueudis 
quondam  nos  adiuuit  benignissime  Ottoni  Seeck  amico  doc- 
tissimo,  qui  huic  libro  componendo  opera  adfuit  et  consilio. 

Scribebam  KaL  April.  1893. 
Gryphiswaldiae. 


CONSPECTUS   REEUM  ET  LOCOKUM. 


Quo  tempoie  liber  Ciceronem  inucnerit  auctorem  p.  1  —  De  sub- 
acriptione  codicis  i/  p.  1  —  De  Romauiano  Tagastensi  p.  2  —  De 
IV  libris  in  VI  uolumina  diuisis  p.  4  —  Cur  Cicerouem  auctorem  esse 
libri  inuentor  iudicauerit  p.  5  —  Romae  librum  doctis  numquam  in- 
notuisse  p.  6  —  Primus  inter  doctos  Hieronymus  adhibuit  rhetoricam 
ad  Her.  p.  7  —  Secuntur  Rufinus  et  Priscianus  p.  8  —  Seruatus  Lnpus 
p.  9  —  Codices  classis  M  p.  10  —  Cod.  Herbipolitanus  if  p.  11  — 
Cod.  Parisinus  P  p.  12  —  Cod.  Bernensis  B  p.  14  —  Cod.  Corbeiensis 
C  p.  15  —  Cod.  Parisinus  JT  p.  19  —  De  archetypo  codd.  classis  M 
p.  20  —  De  uerborum  distinctione  p.  21  —  De  litteraium  comnnita- 
tionibus  p.  22  —  De  conipendiis  scripturae  p.  26  —  De  geminatione 
semiuocalium  omissa  p.  29  —  De  codice  Laudensi  p.  32  —  De  codi- 
cibus  expletis  £1  p.  33  —  Cod.  Bambergensis  6  p.  34  —  Cod.  Leidensis 
l  p.  35  —  Cod.  Darmbtadiensis  (Z  p.  35  —  Codices  reliqui  familiae  E 
p.  36  seqq.  —  De  emendationis  studiis  medii  aeui  p.  30  —  De  auctorc 
recensionis  E  p.  39  —  De  ratione  critioa  exercenda  p.  43  —  De  fatis 
libri  expleti  et  integri  p  51  —  De  translatione  libri  in  sermonem  uul- 
garem  Italorum  p.  52  —  De  translatione  Byzantina  p.  54  —  De  edi- 
tionibus  typis  impressis  p.  60  —  De  Raphaelis  Regii  et  Laurentii 
Vallae  studiis  p.  61  —  De  libri  ad  Her.  auctore  p.  69  —  De  Corui- 
ficio  p.  70  —  De  titulo  operis  ad  Her.  p.  73  —  De  natura  et  in- 
dole  libroium  ad  Her.  p.  75  —  De  Ciceronis  libris  de  inu.  p.  76  — 
De  commentariis  scholasticis  p.  80  —  De  pbilosophia  scriptoris  ad 
Her.  p.  83  —  De  prooemiis  et  epilogis  librornm  ad  Her.  p,  84  — 
De  stilo  scriptoris  puerili  p.  86  —  De  epilogo  totius  operis  p.  90  — 
De  grammaticis  studiis  scriptoris  ad  Her.  p.  95  —  De  metricis  eius 
studiis  p.  99  —  De  declamationibus  scriptoris  ad  Her.  p.  102  —  De 
suasoriis  et  controuersiis  p.  102  —  De  praeexercitaminibus  p.  110  — 
De  auctoribus  et  fide  scriptoris  ad  Her.  p.  111  —  De  ratione  quae 
inter  Ciceronis  libros  de  inu.  et  rhetoricam  ad  Her.  intercedat 
p.  119  —  Initia  rhetoricae  Latinae  p.  133  —  De  L.  Caelio  Antipatro 
p.  136  —  De  L.  Aelio  Stilone  p.  138  —  De  Latinis  rhetoribus  p.  141 
—  De  L.  Plotio  Gallo  C.  Marii  amico  p.  147  —  De  doctore    scriptoris 


182  CONSPECTUS  REKUM  ET  LOCORUM. 

ad  Her.  p.  151  —  De  tempore  quo  libri  ad  Her.  scripti  sint  p.  153  — 
De  Graecis  auctoribus  librorum  de  inu.  et  ad  Her.  p.  156  —  De  ortho- 
grapliiae  rationibus  p.  162  —  De  sermone  scriptoris  ad  Her.  p.  167  — 
De  huius  editionis  ratione  et  subsidiis  p.  179  — 


I    1,  1  p.  49.  50.  75.  85.  86.    Slbis.  H  3,  5  p.  50.94 Ws.  155.  170.177.178 

115.  122.'  151  4,6  p.  27.  29.  40.  49 

2,  3  p.  47.  169.  174  4,  7  p.  23.  27  bis.  50.  85.  86.  89. 

3.5  p.  41.  103.  177  165.  171  bis.  173 

4.6  p.90.  lUbis.  131.  165  5,8  p.  19.  90.  171 
4,  8  p.  91  6,  9  p.  42.  176 

5.8  p.  38.  90.  170.  173.  177  7,10  p.  91.  Uibis.  170 

6.9  p.  119.  121  7,  11  p.  90.  167.  173 

6,  10  p.  27  bis.  32.  47.  49.  50.  86.  8,  12  p.  22.  48.   85.   88.   91.   102. 
164.    165.  169.  170  165.   166.  173 

7,  11  p.  SObis.  49.  87  &/s.  94.  121.  9,  13.  p.  50.  94.   169 

170  10,  14  p.  26.  50.  94.  165.  178 

8,  12  p.  30.   110.  173  10,  15  p.  165.  167.   176 

8.13  p.  18.   125.  164  11,16  p.  26.  46.  49.  50.   83.    171 

9.14  p.  25.  125  12,  17  p.  94.  97.  108.  153 

9,  15  p.  48.   131.  140.   172  12,  18  p.  94 

9,  16  p.  5.  30.  50.  86.    119.    151.  13,  19  p.  49.  94.  132.  165 

176  13,  20  p.  9.  26.  47.  48.  49.  87.  95 

10,  17  p.  70.   110.  176  14,21  p.  26.  31.  94.  167 

11.18  p.  17.   27.   41.    bOter.   82.  14,22  p.  51 

86.  94  6/s.  109.  122.  124.  150.  15,22  p.  48.  51.  Mbis.  176 

151.  157  16,  24  p.  24.  28.   47.   48.    51.   94. 

11.19  p.  107.   109.  131.  171  163.   169.  178 

11.20  p.  108  17,  25  p.  30.  168.  171 

12.20  p.  6.   107.  108.  163.   167  17,26  p.  42.  94.  169 

12.21  p.  16.    23.    97.    108.    153.  18,27  p.  30.  bObis.  126.  176 
166.   167  18,28  p.  167.   169 

12.22  p.  6.  18.  25.  47.   109.   165.  19,28  p.  109.   169.   173 

169  19,29  p.  49.  90.  165.  167.  169 

13.23  p.  106.   107.   174  19,30  p.  50.  94.   164.  174 

14,  24  p.  bObis.  104.  106.  109.  110  20,31  p,  40.  95.  126.   176 
bis.  132.   165.   177  20,32  p.  27.  168 

15,  25  p.  9.  27.  50.  88.  106.  108.  20,33  p.  31.  118.  124 
110  21,  33  p.  27.  94.  177 

16,  25  p.  91  21,  34  p.  25.  26.  84 

16,26  p.  26.  50.  87.  94.  110.  116.  22,34  p.  6.  23.  24&ts.  26.  27.  32. 

163.  169  37.  40.  46.  47.  94.  95.  98.  168. 

17,  27  p.  50.  85.  86.  88.  148.  164.  169  bis 

166.   169  23,  35  p.  13.  26.  28.  32.  95.  99 

23,  36  p.  25  bis.  92 

24.37  p.  25.  30.  31.  39.  48.  176 

24.38  p.  28.    48.     50.    102.    127. 
131.  132.  l&3bis.  177 

II  1,  1  p.  26.  28.  30.  48.  50.  84.  102.  25,39  p.  23.  27.   28.   31.   46.   48, 

110  50.  94.  131.  165 

2,  2  p.  49.  84.  116.  163.  164,  174  25,40  p.  26.  165 
2,3  p.  27  6/s.  51  26,40  p.  28 

3,  4  p.  24.  164  26,  41  p.  17.  50.  127.  155.  163 


CONSPECTUS  RERUM  ET  LOCORUM.  183 

II  26,42  p.  24.  132.  163.  178  III  16,29  p.  24.  49.  53.  173 

27.43  p.  50.   127.  131.   178  16,30  p.  90 

27.44  p.  2o  bis.  127.   176  17,30  p.  41.    75.    116.   166.  167. 

28,  45  p.  22.  26.  27.  87.  89.  97.  178 

152.  163.   165.  18,30  p.  166 

29,  46  p.  bObis.  87.  154.  165.  167  18,  31  p.  46.  172 

bis.  171  19,  31  p.  22.  90.  169.  172 

30,47  p.  28.  30.  49.  51.  94.  98.  19,32  p.  27.  40.  41.  44.  53.  164 

111.  116.  130.   168.  172  20,33  p.  22.  50.  90bis.  98 

30,  48  p.  23.    28.    32.    130.    165.  20,  34  p.  47.   172 

169.  177  21,  34  p.  37.  44.  45.  54.  87.  132. 

30,  49  p.  23.  25.  40.  42.  47.  165.  163.   164.   178 

166.   170  22,35  p.  41.  42.  43.  50.  54 

31,50   p.  25.    46.    51.    85.    124.  22,36  p.  28.  30.  50.  88.  90 

130.   163.   165.  167.   170  22,37  p.  25.  29  bis.   il  bis.  173. 

176 
23,38   p.  21.    49.    50.    87.    115. 
122.   166 

III  1,  1  p.  84.  85  23,39  p.  49.  165.   166.  173 

2,  2   p.  27.    28  bis.    48.    88.    103  24,  39  p.  29  bis.  87 

quinquiens.  166.  169.   177  24,  40  p.  25.  48.  49.  85.  86.  87. 

2.3  p.  29.  48.  90.  91.  96.  128.  dl  bis.   116.   166 

3.4  p.  22.  28.  48.  91.   112.   166. 
167 

3.5  p.  49.   164    174 

3.6  p.  22.  89.  128  IV  1,1  p.  27.  48.  98.  115.  122.  144. 

4,  7  p.  26.  30.  40.  97.    163.    173  166.   168.  109.   178 

4,8  p.  27.   163.  170.   177  1,2  p.  23.  50.   117.   165.   167 

5,8  p.  21.  48.   103.   125.  2,2  p.  50    118.  174 

5,  9  p.  49.  90.   178  2,  3  p.  91 

6,  10  p.  49.  95  2,  4  p.  22.  51 

6. 11  p.  30.  50.  169.  3,  4  p.  30  ter.  42.  167 

6.12  p.  28.  178  3,5  p.  9.    19.    il  bis.    118.    136. 

7.13  p.  27.  42.   166.   176.   177  163.  171 

7.14  p.  49.  86.  167.   175  3,6  p.  24.  27.    oObis.    113.    164. 

8,  15  p.  27.  28.  30.  46.  88.   102.  166 

111.   170.   175  4,6  p.  24.  29.  50.  172 

9,16  p.  126.   172.   178  4,7  p.  9bis.  22.  24.  50.  132.  173. 

9,  17  p.  50.  164  177 

10,  17  p.  51  5,  7   p.  49.    50.    115.    135.    152. 
10,18  p.  47.  163  167.  171.   174 

11,  19  p,  49.  151.  171  5,  8  p.  44.  178 

11,20  p.  48.  49.  88.   111  6,9   p.  27.    37.    48.     i9  bis.    87. 

12.20  p.  111  112.  159.  164.  166.   167.  172 

12.21  p.  22.   25.  46.  89.  93.  163  7,10  p.  73.  112.    115.    121.  122. 

12,  22  p.  24.  27.  41.  47.  48.  50.  164.  175.   178 

164.  170  8,  11  p.  42.  90.  163.  164 

13,  23  p.  170  8,  12  p.  27.    30.   42  ter.    46.    48. 

13,  24  p.  88  50.  88.  91.  100.  153.  167.  168 

14,  24  p.  37.   50.    164.  169.   173.  bis.  170.   175 

177  9,13   p.  24.    30.    49.    101.    169. 

14,25  p.  13.  24.   27.   30.   iibis.  170.   177 

87.  89.   169.   170.   176  10,  14   p.  22.    47  bis.    101.    164. 

15,  26  p.  46.  47.  48.  164  165  ter.  169.  173  bis 

15,  27  p.  24.  27.  30.  44.  47.  85.  10,  15  p.  28.  50.  60.  90.  94.  140. 

160.  165.  170  169.  173 

16,28  p.  24.  25.  47  11,16  p.  160.  172.  177.  178 


184  CONSPECTUS  RERUM  ET  LOCORUM. 

IV  12,  17  p.  2.«.  44.  61.  75.  91.  95.    IV  32,  43  p.   18.  22  his.  24.  26.  29. 

159.  175.   177  i^s  50.  88.  95.   133.  148.  172.  178 

12,  18  p.  40.  42  bis.   60.  90.   118  32,  44  p.  8.  22.49.  100.  163.  177 
ter.    125.    133.  136.    137.    165.  33,  44  p.  46.  95.   114 

177.   178  34,  45  p.  20.  23.  28.  29.  46,  47, 

13,  18  p.  4.  50  50.  87.  108.  114,  153.  165.  173 
13,19  p,  25.  42.  46.  48.  116.  34,46  p,  20.  27,  46.  90  '1656<s. 

167.  172  16^.  177.  178 

14,  20  p.  20.  25.  108  35,  47  p.  21.  22.  50.  91.  106. 
14,  21  p.  72.  163  165.  163.  178 

15.21  p.  42.  50.  160.  163  36,48  p.  27.  49  &?s,  50.  91.  163 

15.22  p.  24.  25,  43.  163.  170.  37, 49  p.  25.  30.  87.  163.  176. 
172  177 

16.23  p.  22.  25  his.    28.  40.  45.  37,50  p,  47,  93 

48.  127  38,50  p.  25,  27.  48,  90.  148. 

16.24  p.  30.  175  166.  177 

17.24  p.  22.  23,  30.  47.  48.  95  39,51  p.  21.  22.  25  6{s.  30,  36. 

17.25  p,  9.  91  47.  123.  163.  164.  165.  168. 
18,25  p,  44.  70,  170  170.  178 

18,  26  p.  163  40,  52  p.  24.  46,  47,  49.  50 

19,  26  p,  8.  40.  49.  50.  72.  88.  40,  53  p.  51 

100.  170  41,  53  p.  29.  30.  173.  174 

19.27  p.  22.  28.  88.  100.  163.  42,54  p.  bO  his.   87.  111.  165 
164  43,55  p.  22.  50.  177 

20,  27  p.  29.  42  43,  56  p.  21.  24.  46.  93 

20.28  p.  23.  27.  30,   48.   97.  98  44,56  p.  23.    26.     49.    87.    111. 
his.  171,  177  177 

21.29  p.  22,  37,  47.  72,  88.  96.  44,57  p.  21,  25,  26.  27.  30.  40.  42. 

97.  164.   168  49  his.  50  bis.  98.  103.  158.  168 

22.30  p.  27.  28.   47.   49.  72.  88  44,58  p.  93.   102.   111 
his.  97.  98  45,  58  p.  29.  42 

22.31  p.  22,  26.  iGbis.  98.  105.  46,59  p.  91 

152.  154.  163.  165.  169.   170  46,59  p.  4:2  bis.  47.  50.  93 

23,  32  p.  165  47,  60  p.   28  his.    29  his.   30   his 

23,  33  p,  48  bis  42.    46.     48  bis.   49.    50   quin- 
24,33  p.  25.  50.  108.  171.   173  qidens.  87 

24,  34  p.  25.  30    47.   106  48,  61  p.  26.  40.  42.  165.  170.  176 

25,  34  p.  23.  47,  48.  105  49,  62  p.  26,   30.  32.    35.  38.  50 
26,35  p.  32.   46.    89.    108.    128.  bis.  127.  UGbis.  167 

166  49,  63  p.  164 

26.35  p,  170.  178  50,63  p.  19.  iQ6bis.n2  bis.  173 

26.36  p,  23,  25.  27.  49.  98.  168.  51,64  p.  30.  48.  50,  154,  IGiter. 
177  168.   171.  173.   178 

27,  37  p.  23.  42.  48.  88,  164.  173  51,  65  p.  163 

28,  38  p.  28.  47.  48  bis.    88.  92,  52,  65  p.  28  bis.   37.  40.  44  his. 
108.  114.  159.  166.  168  50.  51.  95.  108.  164 

28,  39  p,  40.  46.  47.  72,  87.  114  53,  66  p,23.  48.  103.  155.  165.  178 
ter.   160  53,  67  p.  27.  44.  91.  98 

29,  39  p.  44.  168.  177  54,  67  p.  114.  164 

29,  40  p.  28  bis.    46.  153.  166.  54,  68  p.  22.  28,  40,  42  bis.   45, 

172.  177  60.  61.  153 

29,  41  p,  28  55,  68  p.  25.  26  his.   27.  28.  34, 

30.41  p,  21.  26.  42.  44.  97,  114.  50,  61.  95.  105.  170 

115,  167.  172.  173  his  50,69  p.  19.  26.  40.  Ubis.   49 

31.42  p.  24.  30.  41.  46.  49,  97,  50.   82.  86.  86.  87his.  90.  91. 

98.  116.  121.  140,   177.  178  164.   170.  lllbis.   llShis 


I^NTCERTI    AUCTORIS 


DE  RATIONE  DICENDI 


AD  C.  HEREI^NIUM  LIBRI  IV 


[M.  mil  CICEROWS  Al)  HERENNHIM  LIBBI  VII 


.  .  stude  uerum  inueniro  .  . 
IV  30,  11 


1)  Mutili  saec.  IX  uel  X  qui  omittunt  I  cap.  1 — 5: 

If  =  Herbipolitanus  (prolegg.  p.  11) 

P  =  Parisinus  (ibid.  p.  12) 

n  =  Parisinus  recentior  (ibid.  p.  19) 

B  =  Bernensis  (ibid.  p.  14) 

C  =  Corbeiensis  (ibid.  p.  15) 

M  =  codicum  HPTIBC  nel  consensns  uel  archetypus 

2)  Expleti  saec.  XII  uel  XIII  qui  soli  habeiit 

I  cap.  1 — 5: 

&  =  Bambergensis  (pvolegg.  p.  34) 
l  =  Leidensis  (ibid.  p.  35) 
d  =  Darmstadiensis  (ibid.  p.  35)  qui  explicit  IV  53,  66,  unde  eius  uice 

fungetur 
V  =  Vossianus  primus  (prolegg.  p.  37) 
E  =  codicum  bld  consensus. 
Supplementa  codicum  E    indicauimus  uncinis  talibus:  <^  ^:  glossemata 

archetjpi  omnium  talibus:  [  ] 
Supplementa  codicum  E  quae  iam  in  codicibus  JT.B  (7  exstant  inclinatis 

litteris  indicantur  additis  uncinis :  conf.  prolegg.  p.  45.  46 
Supplementa  editorum  iuclinatis  litteris  indicantur  uncinis  omissis 
H  uel  H^  significat  codicis  //  primam  manura,  H^  secundam 
Codicum  UCd  discrepantias   nounullas   et   singulares   et  iuutiles   indi- 

care  omisimus 


[M.  TULLI  CICERONIS 
AD     HERENN^IUM 

LIBRI  SEX]. 


LIBER   PRIMUS. 

<Etsi  [in]  negotiis  familiaribus  inpecliti  uix  satis  otium  ^ 
studio  suppeditare  possumus   et    id  ipsum,   quod   datur  otii, 
libeutius  iu  pbilosophia  cousumere   consueuimus,  tameu  tua 
nos,   Gai  Herenni,  uoluntas   commouit,    ut  de  ratione  di- 

scendi  conscriberemus,  ne  aut  tua  causa  noluisse  aut  fugisse 
nos  laborem  putares.  Et  oo  studiosius  hoc  negotium  sus- 
cepimus,  quod  te  non  sine  causa  uelle  cognoscere  r/ietoricam 
intellegebamus:  non  enim  in  se  parum  fructus  habet  copia 
dicendi  et  commoditas  orationis,  si  recta  intellegentia  et  de- 

10  fiuita  animi  moderatione  gubernetur.  Quas  ob  res  illa,  quae 
Graeci  scriptores  inanis  a(7rogantiae  causa  sibi  a^sumpserunt, 
reliquimus.  Nam  illi,  ne  parum  multa  scisse  uiderentur,  ea 
conquisierunt,  quae  nihil  arZtinebant,  ut  ars  difficilior  cognitu 
putaretur:   nos  autem  ea,   quae  uidebantur  ad   rationem   di- 

15  cendi  pertinere,  sumpsimus.  Non  enim  spe  quaestus  aut 
gloria  commoti  uenimus  ad  scribendum,  quemadmodum  ceteri, 
sed  ut  industria  nostra  tuae  morem  geramus  uoluntati.  Nunc, 
ne  nimium  longa  sumatur  oratio,  de  re   dicere   incipiemus, 


M.  Tullii  Ciceronis  ad  Herennium  lib  I  incip  l-.in  bd  nulla  prae- 
scriptio  1  in  om  Omnibonus  impediti  4  gai  om  d  6  susce- 
pimus  hoc  negotium  b  7  rethoricam  intelligebamus  8  parum  in 
se  fructus  d  9  intelligentia  11  arrogautiae  assnmpserunt  12  re- 
liquimus  Lambinus  relinquimus  b  l  relinquemus  d  13  conquisiuerunt  d 
attinebant      17  tuae  om  l 


188  AD  C.  HERENNIUM 

[sed]  si  te  uuum  illud  monuerimus,  artem  sine  arfsiduitate 
dicendi  non  multum  iuuare,  ut  iutellegas  hanc  rationem  prae- 
ceptionis  ad  exercitationem  afZcommodari  oportere. 

2 

£,  Oratorisofficium  est  de  iis  rebus  posse  dicere,  quae 

res   ad   usum   ciuilem    moribus   et   legibus    coustitutae   sunt,  5 
cum  afZsensione  auditorum,  quoad  eius  fieri  poterit. 

Tria  genera  sunt  causarum,  quae  recipere  debet  orator: 
demonstratiuum,  deliberatiuum,  iudiciale. 

Demonstratiuum  est,  quod  tribuitur  in  alicuius  certae 
personae  laudem  uel  uituperatioriem.  lo 

Deliberatiuum  est  in  consultatione,  quod  babet  in  se 
suasionem  et  dissuasionem. 

ludiciale  est,  quod  positum  est  in  controuersia  et  quod 
habet  accusationem  aut  petitionem  cum  defensione. 

Nunc  quas    res    oratorem   habere    oporteat,   docebimus,  i5 
deinde  quo  modo  has  causas  tractari  conueniat,  ostendemus. 
3  Oportet  igitur  esse  in  oratore  inuentionem,  dispositionem, 

elocutionem,  memoriam,  pronuntiationem. 

Inuentio  est  excogitatio  rerum  uerarum  aut  ueri  simi- 
lium,  quae  causam  probabilem  reddant.  20 

Dispositio   est    ordo    et    distributio    rerum,    quae    de- 
moustrat,  quid  quibus  locis  sit  conlocandum. 

Elo^utio  est  idoneorum  uerborum  et   sententiarum  ad 
inuentionem  af?commodatio. 

Memoria  est  firma  animi  rerum  et  uerborum  et  dispo-  25 
sitionis  perceptio. 

Pronuntiatio  est  uocis,  uultus,  gestus   moderatio  cum 
uenustate. 

Haec  omnia  tribus  rebus   at^sequi   poterimus,   arte,  inii- 
tatione,  exercitatione.  30 

Ars  est  praeceptio,  quae  dat  certam   uiam  rationemque 
dicendi. 


1  sed  del  Gruterus  assiduitate  2  intelligas  bd  3  accommo- 
dari  4  iis  Kayserus]  his  6  assensione  quo  ad  l  quod  HJor- 
danus  Krit.  Beitr.  p.  339  7  sunt  genera  d  16  deinde]  et  d  22  col- 
locandum       24  accommodatio       29  assequi 


LIBEE  I.     CAP.   1—3     §  1—5.  189 

Imitatio  est^   qua  i«pel!imur  cum   diligenti   ratione  ut 
aliquorum  similes  in  diceudo  ualeamus  esse. 

Exercitatio  est  a^Zsiduus  usus  consuetudoque  dicendi. 

Quoniam   ergo  demonstratum  est,  quas  causas  oratorem 
5  recipere  quasque  res  habere  conueniat,  nunc,  quemadmodum 
possit  oratio  ad  ratiouem  oratoris  officii  a(?commodari,  dicen- 
dum  uidetur. 

Inuentio  in  sex  partes  orationis  consumitur:  in  exordium,  . 
narrationem,  diuisionem,  confirmationem,  confutationem,  con- 
10  clusionem. 

Exordium    est  principium   orationis,  per   quod    animus 
auditoris  constituitur  ad  audiendum. 

Narratio  est  rerum  gestarum  aut  proinde  ut  gestarum 
expositio. 
15  Diuisio  est,  per  quam  aperimus,  quid  conueniat,  quid 

in  controuersia  sit,  et  per  quam  exponimus,  quibus  de  rebus 
simus  acturi. 

Confirmatio    est    nostrorum    argumentorum    expositio 
cum  afZseueratione. 
20  Confutatio  est  contrariorum  locorum  dissolutio. 

Conclusio  est  artificiosus  orationis  terminus. 

Nunc,  quoniam  una  cum  oratoris  officiis,  quo  res  cognitu 
facilior   esset,  producti   sumus,  ut  de  orationis   partibus    lo- 
queremur  et  eas   ad  inuentionis   rationem   arZcommodaremus, 
25  de  exordio  primum  dicendum  uidetur. 

Causa  posita,   quo  commodius  exordiri  possimus,  genus  5 
causae  est  considerandum.     Genera  causarum  sunt  qua/tuor: 
bonestum,  turpe  dubium,  bumile. 

13  RGr  VII  2,  729  W:  z/ujyjjffiV  effriv  iH&sai-g  TtQccyfidtcov  yeyovo- 
Tcov  1]  (Bff  ysyovozcov. 


1  impellimur  2  ualeamus  bd  ualemus  l  s.  s.  a  et  uel  uelimus 
3  assiduus  4  ergo  bl  igitur  d  5  conueniret  d  6  possit  oratio 
ad  rationem  oratoris  officii  accommodari  l  officia  oratoris  ad  orationem 
accommodari  possint  6  ad  orationem  officia  possint  (possint  officia  l') 
oratoris  accommodari  d,  l"  in  marg.  12   auditoris  constituitur  d 

auditoris  uel  iudicis  constituitur  uel  apparatur  bl        13  aut  —  gesta- 
rum  om  b  15  per  quam  exponimus  quibus  de  rebus   simus   dicturi 

et   per    quam    aperimus    quid    conueniat    quid    in    controuersia    sit  d 
19  asseueratione  21  terminus  orationis  d         24  accommodaremua 

27  considerandum  est  d         IIII  s.  s.  or  l  quatuor  bd 


190  AD  C.  HERENNIUM 

Hoiiestum  causae  genus  putatur,  cum  aut  id  defeu- 
dimus,  quod  ab  omnibus  defendeudum  uidetur,  aut  obpugna- 
bimus,  quod  ab  omnibus  uidetur  obpugnari  debere  ut  pro 
uiro  forti  contra  parricidam. 

Turpe  geuus  intellegitur,  cum  aut  honesta  res  obpugna-  5 
tur  aut  defenditur  turpis. 

Dubium  genus  est,  cum  habet  in  se  causa  et  honestatis 
et  turpitudinis  partem. 

Humile  genus  est,  cum  contempta  res  af?fertur. 

Cum   haec  ita   sint,   conueniet  exordiorum   rationem  ad  10 
causae   genus   atZcommodari.     Exordiorum   duo   sunt  genera: 
principium,  quod  Graece  prohemium  appellatur,  et  insinuatio, 
quae  epodos  nominatur. 

Principium   est,   cum   statim    auditoris    animum   uobis 
idoneum  reddimus  ad  audiendum.    Id  ita  sumitur,  ut  attentos,  15 
ut  dociles,  ut  beniuolos  auditores  habere  possimus. 

Si  genus  causae  dubium  habebimus,  a  beniuolentia 
principium  constituemus,  ne  quid  illa  turpitudinis  pars  nobis 
obesse  possit. 

Sin  humile  genus  erit  causae,  faciemus  attentos.  20 

Sin  t-urpe  causae  genus  erit,  insinuatioue  utendum  est, 
de  qua  posterius  dicemus,  nisi  quid  uacti  erimus,  qua  re  ad- 
uersarios  criminaudo  beniuolentiam  captare  possimus. 

Sin  honestum  genus  causae  erit,  licebit  recte  uel  uti 
uel  non  uti  principio.  Si  uti  uolemus,  aut  id  oportebit  25 
ostendere,  qua  re  causa  sit  honesta,  aut  breuiter,  quibus  de 
rebus  simus  dicturi,  exponere.  Sin  principio  uti  nolemus, 
ab  lege,  ab  scriptura  aut  ab  aliquo  nostrae  causae  adiu- 
7  mento  principium  capere  oportebit.  Quoniam  igitur  docilem, 
beniuolum,  attentum  auditorem  habere  uolumus,  quo  modo  30 
quidque  effici  possit,  aperiemus. 


1  genus  esse  d  2  oppugnabimus  l  id  oppugnamus  d  3  op- 
pugnari  Id  ut  —  parricidam  inclusit  Boemerus  5  intelligitur  cum 
aut  bl  aut  cum  d  oppugnatur  Id.  7  causa  honestatis  d  9  affertur  fZ 
ante  afFertur  bl  11  accommodari  13  quae]  quod  l  acpoSog  editt 
17  habcmus  d  20  eritgenus  b  21  est  utendum  d  23  captare  bP 
capere  Id  25   oportebat  l  27   si   Id  28   aliquo   firmissimo 

nostrae  d  firmissimo  post  causae  inseruit  l"        29  ergo  b       30  atten- 
tum  beniuolum  b       uolumus  habere  d      31  effici  Z   efficere  b  confici  d 


LIBER  I.     CAP.  3—5.     §  5—8.  191 

Dociles  auditores  habere  poterimus,  si  summam  causae 
breuiter  exponemus  et  si  attentos  eos  faciemus;  nam  docilis 
est,  qui  atteute  uult  audire. 

Attentos  habebimus,  sipollicebimurnos  de  rebus  magnis, 
5nouis,  inusitatis  uerba  facturos  aut  de  iis,  quae  ad  rem 
publicam  pertineant  aut  ad  eos  ipsos,  qui  audient,  aut  ad 
deorum  iwmortalium  religionem;  et  si  rogabimus,  ut  attente 
audiant;  et  si  numero  exponemus  res,  quibus  de  rebus  dic- 
turi  sumus. 
10  Beniuolos  auditores  facere   qua^tuor  modis   possumus:8 

ab  nostra,  ab  aduersariorum   nostrorum,   ab   auditorum  per- 
sona,  et  ab  rebus  ipsis. 

Ab  nostra  persona  beniuolentiam  contrahemus,  si5 
nostrum  officium  sine  af?rogantia  laudabimus,  atque  in  rem 
15  publicam  quales  fuerimus  aut  in  parentes  aut  in  amicos  aut 
in  eos,  qui  audiunt  **+  aliquid  referemus,  dum  haec  omnia 
ad  eam  ipsam  rem,  qua  de  agitur,  sint  at^commodata.  Item 
si  nostra  incommoda  proferemus,  inopiam,  solitudinem,  cala- 
mitatem;  et  si  orabimus,  ut  nobis  sint  auxilio  et  simul  osten- 
20  demus  nos  in  aliis  noluisse  spem  habere. 

Ab  aduersariorum  persona  beniuolentia  captabitur, 
si  eos  in  odium,  iu  inuidiam,  in  contemptionem  adducemus. 

Tn  odium  rapiemus,  si  quid  eorum  spurce,  superbe,  per- 
fidiose,    crudeliter,    confidenter,    malitiose,    flagitiose    factum 
25  proferemus. 

In  inuidiam  trahemus,  si  uim,  si  potentiam,  si  factionem, 
diuitias,  incontinentiam,  nobilitatem,  clieutelas,  hospitium, 
sodalitatem,  arZfinitates  aduersariorum  proferemus,  et  his  adiu- 
mentis  magis  quara  ueritati  eos  confidere  aperiemus. 


2  breuiter  om  d  eos  om  d  dociles  b^  3  is  qui  d  4  ma- 
gnis  rebus  d  5  iis  Aldus]  his  rem .  p.  7  immortalium  religionem 
pietatem  d  8  si  om  d  de  quibus  rebus  b  10  IIII  s.  s.  or  l  qnatuov  bd 
11  ab  ter  oni  d  12  et  ab  om  d  13  a  d  14  arrogantia  atque  bl 
aut  d  rem.p.  16  eos  ipsos  d  lacunam  sie  fere  supjjileas:  aperiemus 
et  si  de  humanitate  misericordia  clementia  nostra  qua  in  alio."?  usi 
sumus    aut  in  eos  qui  audiunt  17  qua   de  d    de    qua  bl      accom- 

modata  19  oramus  d       et  om  d  ostendimus  d        20  et  nos  d 

spem  noluisse  d       23  si  quid  bd  &i  qid  l        26  potentiam  si  b   poten- 
tias  l   potentiam  d       28  afnnitates  Id   affinitates  b 


192  AD  C.  HERENNIUM 

lu    contemptionem    adducemus,    si    inertiam,    ignauiam, 
desidiam,  luxuriam  aduersariorum  proferemus. 

Ab  auditorum  persona  beniuolentia  colligitur,  si  res 
eorum  fortiter,  sapienter,  mansuete,  magnifice   iudicatas  pro- 
feremus;  et  si,  quae  de  ^is  existimatio,  quae  iudicii  expectatio   5 
sit,  aperiemus. 

Ab    rebus   ipsis    beuiuolum    efficiemus    auditorem,    si 
nostram  causam  laudando  tollemus,   aduersariorum  per  con- 
„  temptionem    depriDiemus.      Deinceps   de   iusinuatione   ape- 
riendum  est.)>  lo 

Tria  sunt  tempora,  quibus  principio  uti  nou  possumus, 
quae  diligenter  sunt  consideranda:  aut  cum  turpem  causam 
babemus,  hoc  est,  cum  ipsa  res  animum  auditoris  a  nobis 
alienat;  aut  cum  animus  auditoris  persuasus  esse  uidetur  ab 
*is,  qui  ante  contra  dixerunt;  aut  cum  defessus  est  eos  is 
audiendo,  qui  ante  dixerunt. 

Si   causa   turpitudinem   babebit,    exordiri   poterimus   his 
rationibus:     rem,    hominem    spectari    oportere;    non    placere 
nobis  ipsis,  quae  facta  dicantur  ab  aduersariis,  et  esse  indigna 
aut  nefaria;  deinde  cum    diu   rem    auxerimus,   nihil    simile  a  20 
nobis  factum  ostendemus;  aut   aliquorum  iudicium  de  simili 
causa  aut  de  eadem  aut  de  miuore  aut  de  maiore  proferemus, 
deinde  ad  nostram  causam  pedetemptim    accedemus   et  simi- 
litudinem  conferemus.    Item  si  uegabimus  nos  de  aduersariis 
aut  de  aliqua  re  dicturos,  et  tamen  occulte  dicemus  interiec-  25 
tione  uerborum. 
10  Si   persuasus   auditor  <^fuerit,   id    est)>,   si   oratio   aduer- 

sariorum  fecerit  fidem  auditoribus  —  neque  euim  non  facile 


5  et  om  d  iis  Gratandred]  his  8  laudand  tollemus  l^  lau- 
dando  extollemus  ?-&d  9  aperiendum]  utendum  s.  s.  ml  aperiendum  & 
11  Tiia]  hic  incipiunt  M  praeter  B,  cuius  pars  uetustior  incipit  7,  11 
uerhis  Verum  haec  res  utilitates.  In  H P  praescribitur:  DE  INSI- 
NUATIONE  ET  TRIBUS  TEMPORIBUS  PKINCIPII:  in  H:  Marci 
Tullii  Ciceronis  ad  Herennium  lib.  I  de  rhethorica  incipit  feliciter  de 
insinuatione  et  tribus  temporibus  principii.  In  C  nihil  praescriptum 
13  auditoris  animum  d  14  esse  uidetur]  uidetur  esse  Hd  15  iis  Aldus] 
his  est  om  H^        18  Rem  hominem  PC   Rem  non  hominem  ifP^U 

Rem    non    hominem    hominem  nou  rem  E  spectari    PCE     expec- 

tari  Hn         22  de  maiore]  maiore  P        2.3  et]  et  per  C        24  nega- 
uimus  H^         27  auditor  fuerit  id  est  si  E    auditor  si  M         28  fidem 


LIBER  I.     CAP.  5—7.     §  8-11.  193 

scire  poterimus,  quouiam  uon  sumus  uescii,  quibus  rebus 
fides  fieri  soleat  —  ergo  si  fidem  factam  putabimus,  liis 
rebus  nos  insiuuabimus  ad  causam:  de  eo,  quod  aduersarii 
firmissimum  sibi  adiumentum  putarint,  primum  nos  dicturos 

5  pollicebimur;  ab  aduersarii  dicto  exordiemur,  et  ab  eo 
maxime,  quod  ille  uuperrime  dixerit-,  dubitatione  utemur 
quid  potissiuium  dicamus  aut  quoi  loco  primum  respondeamus, 
cum  admiratione. 

Si  defessi  erint  audiendo,  ab  aliqua  re,  quae  risum  mo- 

10  uere  possit,  ab  apologo,  fabula  uerei  simili,  imitatione  de- 
prauat<(a^,  iuuersione,  ambiguo,  suspicione,  inrisione,  stultitia, 
exuperatione,  collectioue,  litterarum  mutatione,  praeterea 
expectatione,  similitudine,  nouitate,  liistoria,  uersu,  ab  alicuius 
interpellatioue    aut    adrisione;    ^si    promiserimus)>    aliter    ac 

15  parati  fuerimus,  nos  esse  dicturos;  nos  non  eodem  modo, 
ut  ceteri  soleant,  uerba  facturos;  quid  alii  soleant,  quid  nos 
facturi  sumus,  breuiter  expouemus. 

Inter  insinuationem   et  principium   hoc   interest.     Prin-  ' 
cipium   eius   modi   debet   esse,  ut   statim   apertis  rationibus, 

20  quibus  praescripsimus,  aut  beniuolum   aut  attentum  aut  do- 


7 


10  Cic.  de  or.  II  59,  242  item  ridiculum  quod  ex   quadam  depra- 
uata  imitatione  sumi  solet 


auditoribus]  auditoribus  s.  s.  fidem  H  1  poterimus]  poterunt  H  3  nos 
rebusftZ  auersarii  C  4  firmissimum  —  aduersarii  om  H  putauerint  P 
5  aut  ab  aduersarii  E  6  aut  dnbitatione  E  7  quoi  Kayserus  quo  HP 
(s.  s.  cui)   n    cui    quo   C   cui  E  8  amiratione  bd    adfirmatione  H 

affirmatione  PU  adfirmatione  uel  admiratioue  G  affirmatione  s.  s.  ml 
uel  amiratione  l  9  Si]  Sin  b  erint  H  ^  erunt  reliqui  10  fabula  M 
a  fabula  E  ueresimili  H  ueri  simili  reliqui  imitatione  H,  l  (s.  s.  ml 
uel  immu)  immutatioue  Pllbd  iumutatione  C  deprauata  E  depra- 
uat  H  deprauatione  PUC  11  ab  ambiguo  E  abici  a  H  a  PTIG 
iurisioue  HC  irrisione  reliqui  inrisione  —  mutatione  om  11  12  exupe- 
ratione  E    superatione  HC   Separatione  P  collatione  d  Schuetsius 

literarum  b  dicto  praeter  expectationem  Schuetzius  praeterexpecta- 
tione  proposui  prolegg.  p.  27  13  similitudine  turpi  H  uersu  ab  (aut 
ab  d)  alicuius  interpellatione  aut  arrisione.  Si  proraiserimus  aliter  ac 
parati  fuerimus  nos  esse  dicturos.  nos  non  eodem  modo  E  uersu  aliter 
ac  (liac  J3)  parati  fuerimus  nos  esse  dicturos  ab  alicuius  inter  pella- 
tione  aut  adrisione  nos  non  eodem  modo  M:  sed  in  C  signum  transpo- 
sitionis  appositum  ad  uersu,   dicturos,  adrisione  17  sumus  TS.d    si- 

mus  bl      18  inter  est  HP      20  praescripsimus  E  C^  perscripsimus  PC 

Ad  Herennium  libri  IV,  ecl.  3\Iaex.  13 


194  AD  C.  HERENNIUM 

cilem  faciamus  auditorem:  at  insinuatio  eiusmodi  debet  esse, 
ut  occulte  per  dissimulationem  eadem  illa  omnia  conficiamus, 
ut  ad  eandem  eommoditatem  in  dicendi  opere  uenire  possi- 
mus.  Verum  liae  tres  utilitates  tametsi  in  tota  oratione  sunt 
conparandae,  hoc  est,  ut  auditores  sese  perpetuo  nobis  ad-  o 
tentos,  dociles,  beniuolos  praebeant,  tamen  id  per  exordium 
causae  maxime  conparandum  est.  Nunc,  ne  quando  uitioso 
exordio  utamur,  quae  uitia  uitanda  sint,  docebo. 

Exordienda  causa  seruandum  est,  ut   lenis  sit  sermo  et 
usitata  uerborum  consuetudo,  ut   non  adparata  oratio  uidea-  lo 
tur  esse. 

Vitiosum   exordium   est,    quod    in   plures    causas   potest 
adcommodari,  quod  uulgare  dicitur. 

Item  uitiosum  est,  quo  nihilo  minus  aduersarius   potest 
uti,  quod  commune   appellaturj   item   illud,   quo   aduersarius  15 
ex  contrario  poterit  uti. 

Item  uitiosum  est,  quod  nimium  apparatis  <(uerbis^  cou- 

positum  est  aut   nimium   longum   est,  et  quod   non   ex   ipsa 

causa  natum  uideatur,  ut  proprie  cohaereat   cum  narratione, 

et  quod   neque    beniuolum   neque    docilem    neque    adtentum  20 

8  facit  auditorem.     De  exordio   satis   erit  dictum:    deinceps  ad 

narrationem  transeamus. 
12  Narrationum  tria  genera  sunt. 

Unum  est,  cum  exponimus  rem  gestam  et  unum  quidque 


perscribsimus  H  perscribimus  TI  1  buiusmodi  H  2  omnia  illa  h 
3  commodifcem  C  4  Verum]  hic  incipit  B  codicis  pars  uetusta  bae  tres 
E 77 CP^^B^  baec  resSPjB  racione  h  5  conparandae  i?P (7  comparan- 
dae  reliqui  adtentos  HPB  attentos  reliqui  6  id]  idem  d  perexor- 
dium  P  7  maximae  PB  conparandum  HFC  considerandum  h  com- 
parandum  reliqui  nequando  H  8  sint]  sunt  H  docebo;  Exordienda 
(Exordiendi  B)  M  in  addidit  P-B'  docebo.  In  exordienda  Id  docubis. 
(s.  s.  0  ml)  In  exordienda  h  0  leuis  h  et  E  ut  M  10  appa- 
rata  JIE  uideatur  oratio  hl  11  esse]  esse  de  uitiis  exordiorum  M 
13  acommodari  P  accommodari  P-IlBB  14  quo]  quod  B  quid  d 
15  apellatur  Hh       quo   hlTIBC    qui   d    quod  HP  17   apparatis 

uerbis  E  apparatis  PHB  aparatis  H  apparate  P^C  conpositum 
est  HP  compositum  est  BTld  compositum  hl  19  uidetur  h  tiulyo 
propriae  H  20  beniuolem  H^  adtentum  HPB  attentum  rcliqui 
21  erit]  est  d  22  transeamus.  DE  NARRATIONE  M  23  genera 
suut  M  sunt  genera  E  24:  est  cum  exponimus  M  (cum  om  H^)  quo 
(est  quo  d)  exponemus  E     quidque  HPBd  quodque  reliqni 


LTBER  I.     CAP.  7-9.     §   11—14.  195 

trahimus  ad  utilitatem  nostram  uincendi  causa,  quod  pertinet 
ad  eas  causas,  de  quibus  iudicium  futurum  est. 

Alterum  genus  est  narrationis,  quod  intercurrit  nonnum- 
quam  <^aut)>  fidei   aut  criminationis   aut  trausitionis   aut  ali- 
5  cuius  apparationis  causa. 

Tertium  genus  est  id,  quod  a  causa  ciuili  reraotum  est, 
in   quo   tamen   exerceri    conuenit,   quo    commodius    illas   su- 
periores  narrationes  in  causis  tractare  possimus.  Eius  narra- 13 
tionis  duo  genera  sunt,  unum  quod  in  negotiis,  alterum  quod 
10  in  persouis  positum  est, 

Id,  quod  in  negotiorum  expositione  positum  est,  tres 
habet  partes:  fabulam,  historiam,  argumentum. 

Fabula  est,  quae  neque  ueras  neque  ueri  similes  con- 
tinet  res,  ut  eae  sunt,  quae  tragoedis  traditae  sunt. 
15  Historia  est  gesta  res,  sed  ab  aetatis  nostrae  memoria 

remota. 

Argumentura   est  ficta    res,    quae    taraen    fieri   potuit, 
uelut  argumenta  comoediarura. 

IUud  genus  uarrationis,  quod  in  personis  positum  est, 
20  debet  habere  sermonis  festiuitatem,  animorum  dissimilitu- 
dinem,  grauitatem,  lenitatem,  spem,  metum,  suspicionem,  desi- 
deriuiu,  dissimulationem,  raisericordiam,  reruni  uarietates, 
fortunae  commutationera,  insperatum  iucomniodura,  subitam 
laetitiam,  iucundura  exitum  rerum.  Verum  haec  iu  exerceudo 
25  transige<(n)>tur;  illud,  quod  ad  ueritatem  pertinet,  quomodo 
tractari  conueniat,  aperieraus. 

Tres  res  conuenit  habcie  narrationem,  ut  breuis,  ut  di-  __  ^ 

'     .  14 

lucida,  ut  ueri  similis  sit-,  quae  quoniam  fieri  oportere  sciraus, 
queraadmodum  faciamus,  cognoscendum  est. 


1  trahemus  bl  3  inter  cuirit  PC  4  aut  fidei  E  fidei  M  ad 
crimiuationis  add  C  \iel  laudatiouis  in  marg.  at  W  aut  transitionis 
ovi  B'  5  apparationis(aparationis  E)  M  apparationis  uel  laudationis  E 
()  ciuilis  emotum  H  9   sunt    genera  hl  14    eae    sunt  HPIIC 

Laeae  sunt  B  hae  (haeae  ?)  ^  tragoedis  l  tragedis  6  tragydiis  HPTIC 
tragidiis  B  tragediis  d  15  res  gesta  6  ab  om  H^  remota  memo- 
ria  h  18  uelud  C      comediarum  Id   comediorum  &    tragydiarum  M 

21  lenitatem  om  H^  leuitatem  Gronouius  suspicionem  CE  suspi- 
tionem  reliqui  22  ueritates  H  23  subitam  laetitiam  insperatum  in- 
commodum  iZ"  24  iocundum  ifP- tZ  in  omH^  25transigenturE  transi- 
getur  PIIBC  trausigitur  H      quomod  H^      27  Tres  omd      delucida  iZ 

13* 


196  AD  C.  HERENNIFM 

Rem  breuiter  narrare  poterimus,  si  inde  incipiemus 
narrare,  unde  necesse  erit,  et  si  uon  ab  ultimo  initio  repe- 
tere  uolemus,  et  si  summatim,  non  particulatim  narrabimus, 
et  si  non  ad  extremum,  sed  usque  eo,  quo  opus  erit,  perse- 
quemur,  et  si  transitionibus  nullis  utemur,  et  si  uon  deerra-  5 
bimus  ab  eo,  quod  coeperimus  exponere,  et  si  exitus  rerum 
ita  ponemus,  ut  ante  quoque  quae  facta  sint,  scire  possint, 
tametsi  nos  reticuerimus:  quod  genus,  si  dicam  me  ex  pro- 
uincia  redisse,  profectum  quoque  in  jJi^ouinciam  intellegatur. 
Et  omnino  non  modo  id,  quod  obest,  sed  etiam  id,  quod  lo 
neque  obest  neque  adiuuat,  satius  est  praeterire.  Et  ne  bis 
aut  saepius  idem  dicamus,  cauendum  est;  etiam  ne  quid,  no- 
mssime  [id]  quod  [supra]  diximus,  deinceps  dicamus,  hoc 
modo  {CRF^p.113): 

Athenis  Megaram  uesperi  aduenit  Simo:  i5 

Vbi  aduenit  Megaram,  insidias  fecit  uirgini: 
Insidias  postquam  fecit,  uim  iu  loco  adtulit. 

15  Rem  dilucide  narrabimus,  si  ut  quicquid  primum  gestum 

erit,  ita  primum  exponemus  et  rerum  ac  temporum  ordinem 
conseruabimus,  ut  gestae  res  erunt  aut  ut  potuisse  geri  uide-  20 
buntur:  hic  erit  considerandum,  ne  quid  perturbate,  <^ne  quid 
contorte,)>    ne   quid  uoue   dicamus,   ne    quam    in   aliam   rem 


1  Rem]  DE  BREVI  NARRATIONE.  Rem  M    2  narrare]  tractare 

s.  s.  ml  narrare  h  initio]  principio  h        3  uoluerimus  d         4  per- 

sequimur  h         6  coepimus  d  7  quoque  om  d      suut  d      scire  HP^ 

sciri  P-BCE       9  rediisse  d        intelligatur  E        10  omniuo  BCE    ho- 

mini    HPII     abest  H^  12    iclem    dicamus]    dicamus    H   dicamus 

idem  6     Cauendum  est  etiam  Z    Cauendum  etiam  est  b     nequid  nobis 

semel   id  quod   supra   HPII  ne    id  quod  supra  B^  super    supra    7r3 

•/■  •/-.  : 

semel  posito  ne  semel   id  quod    supra  C  ne  id  quod  supra  semel  hd 

ne  id  quod   semel   supra    l    nouissime  habent  Antias    Varro:   proxime 

Cic.  de  inu.  1 20,  28  conf. p.  216, 7    13  hoc  do  B  15  megaram  d  megarura  hl 

mecarum  PUBC  mece  narum  H      Simo]  si   modo  H     16  Megaram] 

eadem  discrepantia  quae  15     fecit  insidias  6     uirginis  H      17  in  om  d 

adtulit  P  attulit  reliqui ;  uersus  Plauti  esse  conicit  Thielmannus      18  Rem] 

DEDILUCIDA  NARRATIONE  RemM  narrauimus  fl^  quicquid  HPITC 

quidquid  B    quidq;   Jd   quodq;  h  20  conseruauimus  H^  21  ne 

quid  perturbate  ne   quid  contorte  ne   quid  noue  ne  quid   ambigue  bl 

ne  quid  perturbate  ne  quid  contorte  ne  quod  ambigue  d   nequid  per- 

turbate  nequid  noui  HP  (in  P  m2  super  noui  sciiptum  ambigui)  11 B 

ne  quid  perturbate  ne  quid  ambigui  C  {in  mary.   uel  noni) 


LIBEK  I.     CAP.  9—10.     §  14-17.  197 

transeamus,  ne  ab  ultimo  repetamus,  ne  longe  persequamur, 
ne  quid,  quod  ad  rem  pertineat,  praetereamus,  et  si  sequemur 
ea,  quae  de  breuitate  praecepta  sunt;  nam  quo  breuior,  (^edy 
dilucidior  et  cognitu  facilior  narratio  fiet. 
5  Veri   similis  narratio   erit,  si,  ut  mos,   ut  opinio,  ut  16 

natura  postulat,  dicemus,  si  spatia  temporum,  personarum 
dignitates ,  consiliorum  rationes,  locorum  opportunitates 
constabunt,  ne  refelli  possit  aut  temporis  parum  fuisse  aut 
causam  nullam  aut.locum  idoneum   non  fuisse   aut  homines 

10  ipsos  facere  aut  pati  non  potuisse.  Si  uera  res  erit,  nihilo- 
minus  haec  omnia  narraudo  conseruanda  sunt,  nam  saepe 
ueritas,  nisi  haec  seruata  sint,  fidem  non  potest  facere:  sin 
erunt  ficta,  eo  magis  erunt  conseruanda.  De  iis  rebus  caute 
confingendum  est,  quibus  in  rebus  tabulae  aut  alicuius  firma 

15  auctoritas  uidebitur  interfuisse. 

Adhuc  quae  dicta  sunt  arbitror  mihi  constare  cum  ceteris 
artis  scriptoribus,  nisi  quia  de  insinuationibus  noua  excogita- 
uimus,  quod  eam  soli  praeter  ceteros  in  tria  tempora  diuisi- 
mus,  ut  plane  certam  uiam  et  perspicuam   rationem    exordi- 

20  orum    haberemus.     Nunc,    quod   reliquum    est,   quoniam    de  10 
rerum  inuentione  disputaudum  est,   in  quo   singulare   consu- 
mitur   oratoris   artificium,   dabimus    operam,  ut  nihilominus 
industrie,   quam   rei   utilitas   postulabit,   quaesisse   uideamur, 
si  prius  pauca  de  diuisione  causarum  dixerimus. 

25  Causarum  diuisio  in  duas  partes  distributa  est,  17 

Primum   per   narrationem  debemus    aperire,   quid   nobis 


1  rerepetamus   h^  2   sequemur  PJIBC    sequamur  d    perse- 

quemur  bl  quaerimus  H  3  quo  breuior  eo  dilucidior  (lucidior  6)  E  C 
quo  (quod  PB)  breuior  dilucidior  (delucidior  H)  HPTIB  4  coguito  H^ 
fietj  fiet  DE  UERISIMILI  NARRATIONE  M  7  oportunitates  HCh 
8  possint  H  10  ut  pati  H^     nihil  omninos  (u  super  os  seripta)  H 

nihil  hominus  C  12  sunt  H  potest  non  l  13  fictae  Hl  facte 
(i  ml  super  a  posita)  h  conseruandae  H  De  om  H  iis  Cratandreal 
his  14  confingendum  h      confligendum  HLd      confligendum  s.  s.  ml 

uel  confingendum  l  15   inter   fuisse   HPBC  16    sunt   07n  d 

17  noua  HCE  nouae  PB  noue  U  18  ea  B7I  soli  nos  E  atria  C 
diuidimus  d  19  per  spicuam  P  21  qua  E  22  artificium  HPHB 
officinm  Cbd,    officium  s.  s.  m  1   uel   artificium  l  nichilo   minus  E 

nihil  ominus  if  nihil  minus  PTIBC  23  industrie  h  industriae  reliqui 
uidebamur  H^        26  per  narrationem  M   perorata  narratione  E 


198  AD  C.  HERENNIUM 

conueuiat  cum  aduersariis,  si  ea,  quae  utilia  sunt  nobis,  con- 
ueuient,  quid  iu  controuersiis  <(re]ictum  sity  hoc  modo: 

'Interfectam    esse    ab    Oreste    matrem   conueuit   milii 
cum  aduersariis:  iure  fecerit  et  licueritue  facere,  id  est  in 
.    coutrouersia.'  5 

Item  e  contrario: 

'Agamemnonem  esse  a  Clytemestra  occisum  confiten- 
tur;  cum  id  ita  sit,  me  ulcisci  parentem  negant  oportuisse.' 
Deinde,  cum  lioc  fecerimus,   distributione   uti   debemus. 
Ea  diuiditur  in  duas  partes,  enumerationem  et  expositionem.  10 

Enumeratione  utemur,  cum  dicemus  numero,  quot  de 
rebus  dicturi  sumus.  Eam  plus  quam  trium  partium  uumero 
<(esse)>  uon  oportet:  nam  et  periculosum  est,  ne  quando  plus 
minusue  dicamus,  et  suspicionem  adfert  auditori  meditationis 
et  artificii,  quae  res  fidem  abrogat  orationi.  15 

Expositio  est,  cum  res,  quibus  de  rebus  dicturi    sumus, 
18  exponimus  breuiter  et  absolute.   Nunc  ad  confirmationem  <^et 
confutatiouem^  transeamus. 

Tota   spes  uincendi  ratioque   persuadendi   posita   est   iu 

coufirmatione  et  in  coufutatione.     Nam  cum  adiumeuta  20 

uostra  exposuerimus  coutrariaque  dissoluerimus,  absolute  ni- 

1 1  mirum    munus    oratorium    coufecerimus.      Utrumque    igitur 

facere  poterimus,  si  constitutiouem   causae   cognouerimus. 

Causarum  constitutioues   alii   quattuor    fecerunt:   noster 


24  Cic.  de  inu.  I  11,  16  Huius  (1.  e.  quartae)   constitutionis   Her- 
magora  iuuentor  esse  existimatur 


1  aduersariis  si  ea  quae  utilia  sunt  nobis  (utilia  nobis  erunt  d) 
conuenient  quid  (quod  b)  in  controuersiis  (coutrouersia  d)  relictum  sit 
hoc  modo  E  aduersariis  quid  in  controuersiis  si  ea  quae  utilia  nobis 
erunt  conuenient  hoc  modo  M  3  Inter  fectam  P  horeste  E  4  iurene 
Sclmeizius  licuerit  ne  JIP  6  e  om  d  7  agamennonem  l  esse 
om  h        &  om  P^B^        clytemeftra  M   clitimestra  hl^    clitemestra  dV^ 

occisum  esse  h  10  partes  6  11  quod  JEf'  12  eam  EC  ea  re- 
liqui  12  numero  esse  &Z  numero  iJP/T  numero  contineriJB  contineri 
numero  C  numero  constare  d  13  nequando  HPB  14  affert  E  IG  expo- 
sitio  est]  expositione  d  quibus  de  rebus]  de  quibus  bd  17  et  con- 
futationem  b,  om  reJiqui  20  in  confutatione  M?-    confutatione  hd 

infitiatione  Z'  ad  argumeuta  nostraB  nostra  adiumenta  &  22  minus  6^ 
24  alii]  aii  H      quattuor  M   quatuor  E       noster]  nfx  B 


LIBER  I.     CAP.  10-11.     §  17—19.  199 

doctor  tres  putauit  esse,  non  ut  de  illorum  quicquam  detra- 
heret  inuentione,  sed  ut  ostenderet,  id,  quod  oportuisset  sim- 
pliciter  ac  singulari  modo  docere,  illos  distribuisse  dupliciter 
et  bipertito. 
5  Constitutio  est  prima  depreeatio  defensoris  cum  accu- 

satoris  insimulatione  coniuncta, 

Constitutiones  itaque,  ut  ante  diximus,  tres   sunt:  con- 
iecturalis,  legitima,  iuridicialis. 

Coniecturalis  est,  cum  de  facto  controuersia  est,  hoc 
10  modo: 

Aiax  in  silua,  postquam  resciit,  quae  fecisset  per  in- 

saniam,  gladio  incubuit.     Ulixes   interuenit,   occisum  con- 

spicatur,  corpore  telum  cruentum  educit.    Teucer  interuenit, 

fratrem    occisum,    iuimicUm    fratris    cum    gladio    cruento 

15      uidet:  capitis  arcessit. 

Hic  coniectura  uerum  quaeritur;  de  facto  erit  contro- 
uersia:  ex  eo  constitutio  causae  coniecturalis  nominatur. 

Legitima  est  constitutio,  cum  <^in^  scripto  aut  e  scripto  19 
aliquid   controuersiae  nascitur.     Ea   diuiditur   in   partes   sex: 
•20  scriptum  et  sententiam,   contrarias  leges,   ambiguum,  defini- 
tionem,  translationem,  ratiocinationem. 

Ex  scripto  et  sententia  controuersia nascitur, cum uide- 

tur  scriptoris  uoluntas  cum  scripto  ipso  disseutircj  hoc  modo, 

si   lex  sit,   quae  iubeat  eos,  quL  propter  tempestatem 

25      nauem  reliquerint,  omnia  perdere,  eorum  nauem  ceteraque 

esse,    si    nauis   conseruata   sit,    qui    remanserunt    in    uaui„ 

Mafijnitudine   tempestatis   omnes  'perterriti  nauem   relique- 

1  doctor]  doctor  hermestes  d;  in  b  margine  ml:  Ermestes,  in  l 
s.  s.  m2  Ermestes  uel  Ermetes:  w  C  manu  saec.  X  uerhis  noster  doc- 
tor  s.  s.  uolcaedius   plotus  de  om  b^  qucquam  P^   quiddam  H 

3  ac]  a.  P^B  5  accussatoris  C^  6  insimulatione]  crimine  b  7  ante 
om  b  8  iuridicalia  P^BTI  9  est  om  Hd  12  Ulixis  H^  inter 
uenit  H  13  cruentatum  b  edicit  H  inter  uenit  HP  14  fra- 
trem]  cum  fratrem  bl  iuimicum]   cum  inimicum    C  15  uidet 

Schuctzius  uideat  PUBCld  uidi////t  H  uidebat  b  captis  l^  accer- 
sit  b  IfiHic  quoniam  E  Hic  cum  C  uerum  quiaJB  17  et  ex  eo  CE 
18  in  scripto  aut  e  scripto  bl  scripto  aut  e  scripto  HPUBd  scripto 
C  s.  s.  m2   Aut  e  scripto  19  aliquid  om  B^  controuersia  B^ 

20  diffinitionem  d        25  nauim  Z  reliquerint  PCE    relinquerint  H 

reliquerunt  TIB         nauim  bl        26  conseruita   P^  remanserint  d 

27  nauim  bl        relinquerunt  H 


200  AD  C.  HERENNIUM 

runt  —  in  scapham  conscenderunt  —  praeter  unum  aegro- 
tum:  is  propter  morbum  exire  et  fugere  non  potuit.  Casu 
et  fortuitu  nauis  in  portum  incolumis  delata  est;  illam 
aegrotus  possedit.     Nauem  petit  ille  cuius  fuerat. 

Haec  constitutio  legitima  est  ex  scripto  et  sententia.        s 
20  Ex  contrariis  legibus  controuersia   constat,  cum  alia 

lex  iubet  aut  permittit,  alia  uetat  quippiam  fieri,  hoc  modo: 
Lex  uetat  eum,  qui  de  pecuniis  repetundis  damnatus 
sit,  in  contioue  orationem  habere :  altera  lex  iubet  augurem, 
in  demortui  locum  qui  petat,  in  contione  nominare.  <(Au>gur  it> 
quidam  damnatus  de  pecuniis  repetundis  in  demortui  locum 
nominauit;  petitur  ab  eo  multa. 

Constitutio  legitima  ex  contrariis  legibus. 
12  Ex  ambiguo  controuersia  nascitur,  cum  res  unam  sen- 

teutiam  scripta,  scriptum   duas   aut   plures   seutentias   signi-  ij' 

ficat,  hoc  modo: 

Paterfamilias  eum  filium  heredem  faceret,  testamento 

uasa  argentea  uxori  legauit:  [TuUius]  ^ieres  meus  [Teren- 
tiae]  uxori  meae  XXX  pondo   uasorum  argenteorum  dato, 
quae   uolet.'     Post  mortem   eius  uasa  pretiosa   et  caelata  20 
magnifice  petit.    i^eilius  se,  quae  ipse  uellet,  in  XXX  pondo 
ei  debere  dicit. 

Constitutio  est  legitima  ex  ambiguo. 
21         Definitione   causa    constat,    cum    in    controuersia  est, 
quo  nomine  factum  appelletur.     Ea  est  huiusmodi:  25 

1  schapham  H  3  incolomis  HP  illam  PBC  Illam  bl 
illa  n  ille  Hd  4  possid^  bP"  eam  possiclet  d  nauem  Md  (Na- 
uem  PII:  in  B  eadem  ratione  distinguitur)  Nauim  hl  6  constat] 
nascitur  fe  8  repetendis   Hh  9   contionem   PB     conteone  H^ 

contentioue  C^  10  inde  mortui  h  ia  mortui  V  qui]  q;  H  con- 
tentione  C  nominare  augur  E  nominaretur  H  nominare.  Vir  reliqui 
11  repetendis  b  inde  mortui  bl  locnm  M    locum  qui  petat  bd 

qui  petat  locum  l  14:  contrauersia  H  cuni  res  uuam  sententium 
scripta  HP^  res  una  sententia  scripta  77  cura  BCB  17  testamen- 
tum  H^  18  Tullius  del  BurvHinnus  Terentiae  del  Burmannus 

terentia  H^  19  triginta  d  20  qua  HPTL  praeciosa  P  21  petit. 
P'ilius  Hahnius  et  codd.  nonnuUi  interpoJati  petit  melius  HPTIB^ 
petit  Tullius  (7  illa  petit  TuUius&Z  petit  mulier  TuUius  d  qua,  HPTI 
ipsa  P^II  uolet  Cb  uelit  d  in  XXX]  triginta  d  22  ei  6'E  et 
reliqui  24  difinitione  H^  ex  diffiuitione  d  in]  inde  bP-  tro- 
uersia  H'  25  appelletur  BCld    apelletur  h    inpelletur  H   inpelle- 

retur  P    impelleretur  77,  J5  (tn  marg.)        huius  modi  P 


LIBER  I.     CAP.   11—12.     §  19—22.  201 

Cum  Lucius  Saturninus  legem  frumentariam  de  se- 
missibus  et  trieutibus  laturus  esset,  <(Q.^  Caepio,  qui  per 
id  temporis  quaestor  urbanus  erat,  docuit  senatum  aerarium 
pati  non  posse  largitionem  tantam.  Seuatus  decreuit,  si 
5  eam  legem  ad  populum  ferat,  aduersus  rem  publicam  uideri 
ea  facere.  Saturninus  ferre  coepit,  collegae  intercedere. 
Ille  nihilominus  sitellam  detulit.  Caepio,  ut  illum  contra 
intercedentibus  collegis,  aduersus  rem  publicam  uidit  ferre, 
cum  uiris  bonis  impetiim  facit,  pontes  disturbat,  cistas 
10  deicit,  impedimento  est,  quo  setius  feratur:  accersitur  Caepio 
maiestatis. 

Constitutio    legitima    ex    definitione.     Vocabulum    enim 
definitur  ipsum,  cum  quaeritur,  quid  sit  minuere  maiestatem. 
Ex  translatione  controuersia   nascitur,   cum   aut  tem- 22 
15  pus  differendum  aut  accusatorem  mutandum  aut  iudices  mu- 
tandos   reus  dicit.     Hac   parte   coustitutionis  Graeci  in  iudi- 
ciis,  nos   in  iure   [ciuili]   plerumque   utimur.     [In  bac  parte 
nos  iuris  ciuilis   scientia  iuuabit]  In  iudiciis  tamen  nonnihil 
utimur  ut  hoc  modo: 
20  Si  quis  peculatus  accusatur,  quod  uasa  argeutea  puplica 

de  loco  priuato  dicatur  sustulisse,  possit  dicere,  cum  defi- 
nitione  sit  usus,  quid  sit  furtum,  quid  peculatus,  secum 
furti  agi,  non  peculatus  oportere. 

Haec  partitio  legitimae  constitutionis  his  de  causis  raro 

1  lutius  C  l.  d  satuiuius  l  legem]  legem  controuersiam  6^ 
2  Q.  cepio  &  Q.  cipio  tZ  cepioZC  coepio  jB  caepio  reliqui  peritjffB* 
per  it  P^  3  temporibus  H  senatum  om  h  4  tantam  largitionem  H 
5  rem  p.  M6Z  r.  p.  d  6  eam  C   eum  l  saturnius  C        coepit] 

coepio  R  iuter  cedere  HBC  7  nihil  ominus  PC  sitellam  HP^  JB 
ciftellam  P^U  B  uel  cistellam  sitellam  C  caepio  PiT   coepio  BC 

cepio  bl  cipio  d,  om  H  contra  illum  ut  C  8  inter  cedentibus  HP 
rem  p.  HPUCbl  r.  p.  d  uid^t  d  ferre  om  H  facere  h  Kayserus 
9  potens  C  pontem  h  10  deiecit  h  arcessitur  Id  coepio  HBC 
cepio  hl    cipio  d  12  diffinitione  E  13  diffinitur  E  quid  sit 

rainuere  EB'-C  quid  ut  minuerit  HP^B  quid  imminuerit  P^U 
14  nascitur  controuersia  d  aut  tempus  diflferendum  E ,  om  B  C  ale- 
pos.  i  different  H  aliepos  differrem  (sed  m  ml  in  ns  mutata)  P^  aut 
post  differendum  P-  alia  post  differens  71  16  GraeciEC  creti  reli- 
qui  17  ciuili  del  Kayserus  utimur  plerumque  h  in  hac  —  iuuabit 
del  Kayserus  18  sententia  h  iudicii  H  nonnibil]  non  ea  nichil  d 
20  accusator  P^         puplica  H    publica  reliqui  21   diffinitione  E 

22  usum  H        24  perditio  H 


202  AD  C.  HERENNIUM 

uenitin  iudicium,  quod  iu  priuata  actione  praetoriae  exceptiones 
sunt  et  causa  cadit  qui  egit,  nisi  habuit  actionem,  et  in 
publicis  quaestionibus  cauetur  legibus,  ut  ante,  si  reo  com- 
modum  sit,  iudicium  de  accusatore  fiat,  utrum  illi  <Z^>ceat 
^  „  accusare  necne.  5 

23  Ex  ratiocinatione  controuersia  constat,  cum  res  sine 

propria  lege  uenit  in  iudicium,  quae  tamen  ab  aliis  legibus 
similitudine  quadam  aucupatur.     Ea  est  huiusmodi. 

Lex  {XII  tabh.  p.  130  S):  si  furiosus  existet,  adguatum 
geutiliumque  in  eo  pecuniaque  eius  potestas  esto.  Et  lex:  lo 
qui  parentem  necasse  iudicatus  erit,  ut  is  obuolutus  et 
obligatus  corio  deuebatur  in  profluentem.  Et  lex  (?.  s. 
p.  127):  paterfamilias  uti  super  familia  pecuniaue  sua  lega- 
uerit,  ita  ius  esto.  Et  lex  {l.  s.  p.  128):  si  paterfamilias 
(intestato  moritur,  familiay  pecuniaque  eius  agnatum  gen-  i'^ 
tilium  esto.  Malleolus  iudicatus  est  matrem  necasse.  Ei 
damnato  statim  folliculo  lupin<(o^  os  <(obuolutum  est^  et  soleae 
ligneae  in  pedibus  inductae  suut:  iu   carcerem  ductus  est. 


1  ueuit  in]  inueuit  H  accione  &  praetoria  HU  2  fiunt 
s.  s.  ml  nel  sunt  h  causa  E  causae  M  cadit  'EHTI  caedit  PBG 
qui  aegit  nisi  hauuit  actiouem  B  quia  egit  nisi  habuit  actionem  HPU 
is  qui  non  quemadmodum  oportet  egerit  E  qui  non  quemadmodum 
oportet  egerit  C  in  cuius  margine  ex  ijarte  notis  Tironianis  conscriptum 
lioc  scJiolion  cxstat:  quidam  codices  habent  qui  egit  nisi  habuit  acti- 
onem:  quod  bene  potest  scribi  secundum  ilhid  quod  est  in  secundo  libro 
{\2, 18) ...  Beliqua  non  expedio:  relerjat  scholiasta  ad  excmplum  Oreslis 
qui  intcrfecerit  reginam  cum  non  habuerit  acdoncm  3  cauitur  C  ca- 
ueatur  h  4  illi  liceat  BCP-nbd  illiceat  HP^  liceat  l  6  con- 
trauersia  constat  H  constat  controuersia  b  8  similitudine  quadam  d 
aucupatur]  in  b    au  in  ras  ac  cupatur  H  9  exsistet  P  existat  l 

agnatum  EP^UC  10  gentiliumque  E  gentilium  quae  M  in  eo] 
eius  C         pecnniaquo  E    pecunia  quae  M  11  ut  is  M  is  Id,  om  b 

12  deueatur  PB  Et  lex]  in  G  hic  sequitur  Jex:  Si  paterfamilias.. . 
deinde  lex:  Paterfamilias  uti         Et  lex  si  d         13  pater  familias  BC 

sua  ligauerit  P^BC  sualligauerit  H  14  ius  E  usus  M  pater 
familias  M  15  intestatus  moritur  familia  E  C,  om  HPTI   iutestato 

moritur  B  (familia  addidit  m2)  intestato  moritur  familia  instruit  P* 
pecunia  quae  PB    pecunia  H  agnatum  gentilium  M    agnatum  et 

gentilium  bl  agnatum  gentiliumque  d  16  negasse  H^  17  foUi- 
culo  lupino  os  obuolutum  est  (inuolutum  est  l)  Id  folliculo  obuolutum 
os  lupino  h  follicnm  lupinos  HP^  foUi  cum  lupino  P-JJC  folli  cum 
lupinis  B  18  indute  C   indite  b  et  in  hd        carcere  H        de- 

ductus  d 


LIBER  I.     CAP.   12-11.     §  22-24.  203 

Qui  defendebant  eum,  tabulas  in  carcerem  adferunt,  testa- 
mentum  ipso  praesente  conscribunt,  testes  recte  adfuerunt; 
de  illo  supplicium  sumitur.  /i,  qui  beredes  erant  testa- 
mento,  heceditatem  adeunt.  Frater  minor  Malleoli,  qui 
5  eum  obpugnauerat  in  eius  periculo,  suam  uocat  hereditatem 
lege  agnationis. 

Hic  certa  lex  in  rem  nulla   adfertur,   et   tamen   multae 
adferuntur,  ex  quibus    ratiocinatio    nascitur,    quare  potuerit 
aut  non  potuerit  iure  testamentum  facere.     Constitutio  legi- 
10  tima  ex  ratiocinatione. 

Cuiusmodi  partes  essent  legitimae   constitutionis  osten- 
dimus:  nunc  de  iu<(r/)>dic<(i)ali  constitutione  dicamus.  ^  . 

Iuridic<?')>alis  constitutio  est,  cum  factum  conuenit,  sed.,^ 
iure    aji   iniuria    factum    sit,    quaeritur.     Eius    constitutionis 
15  partes   duae   sunt,    quarum  una  absoluta,  altera  adsumptiua 
nominatur. 

Absoluta  est,  cum  id  ipsum,  quod  factum  est,  ut  aliud 

niliil  foris  adsumatur,  recte  factum  esse  dicemus,  eiusmodi: 

Mimus  quidam  nominatim  Accium  poijtam  conpellauit 

20      in   scaena.     Cum    eo    Accius   iniuriarum    agit.     Hic  nihil 

aliud  defendit  nisi  licere  nominari  eum,  cuius  nomine  scripta 

dentur  agenda. 

Adsumptiua  pars  est,  cum  per  se  defensio  infirma  est, 
adsumpta  extraria  re  conprobatur.    Adsumptiuae  partes  sunt 

1  afferunt  E         2  rite    G  affuerunt  E  3  sumitur     Ili  Ml 

paulo  post  sumitur.  Hi  bd  4  minor]  manus  H  5  oppugnauenit  Id 
6  legem  HPB  7  nullam  H  affertur  bd  feitur  l  8  afferuntur  E 
quarum  H  10  raciocinatione  est  b  11  constitutiones  C^  F'^b  osten- 
demus  b     ostendamus   V  12   iuridicali   H^B^TIC    iudicali    H^P^ 

dicemus  d         13  iuridicalis  H^PUBC^  l^  iuria  H^  15  sunt 

duae  bl  absoluta  dicitur  d  absumptiua  b  assumptiua  Id  17  ut] 
aut  B  18  assumatur  E  recte  E  certe  M  esse  dicemus.  Eius- 
modi  l  esse  eam  dicemus  eiusmodi  HPU  esse  dicemus  ea  eiusmodi 
est  Bd  esse  dicemus  ea  huiusmodi  est  C  esse  dicemus  ea  est  huius- 
modi  b  19  Mimus]  minus  H  actium  Hb  conpellauit  P  com- 
^Uauit  reliqui  20  scaena:  cum  eo  Minutianus  caenaculum;  eo  fl" 
caenaculo.  Eum  l  (Eum  m.2  insertmn)  cenaculo  meo;  PUbd  cenaculo 
cius;  eo  B  cenaculum;  eum  C         actius  Hb  21  liceri  H         eum 

nominari  b  nomina  H  23  Assumptiua  E  infirmata  b  est] 
est  sed  bdC  24  assumpta  E  extraria  HCb  ex  contraria  PTIBI 
contraria  d  conprobatur  PC  comprobatur  reliqui  assumptiuae  E 
sunt  partes  b 


204  AD  C.  HERENNnUI 

quattuor:  coiicessio,  remotio  criminis,  trauslatio  criminis, 
couparatio. 

Concessio  est,  cum  reus  postulat  ignosci.    Ea  diuiditur 
in  purgationem  et  <(f7e)>precatiouem. 

Purgatio  est,  cum  consulto  uegat  se  reus  fecisse.     Ea  5 
diuiditur  iu  iuprudentiam,  fortunam,  necessitatem: 

fortunam,   ut    Caepio    ad  tribunos  plebis   de   exercitus 
amissione; 

iuprudeutiam,   ut  ille,  qui  de  eo  seruo,  qui  dominum 
occiderat,    supplicium    sumpsit,    cui    frater    esset,    autequam  lo 
tabulas  testamenti  aperuit,  cum  is  seruus   testamento   manu 
missus  esset; 

necessitudiuem,  ut  ille,  qui  ad  diem    commeatus  non 
uenit,  quod  flumino,  se  interclusisseut. 

Deprecatio  est,  cum  et  peccasse  se  et  consulto  fecisse  is 
coufitetur,  et  tamen  postulat,  ut  sui  misereautur.  Hoc  in 
iudicio  fere  ^^nony  potest  usu  ueuire,  nisi  quaudo  pro  eo  dici- 
mus,  cuius  multa  recte  facta  extant,  hoc  modo:  in  loco  com- 
muni  per  amplificatiouem  iniciemus:  ^quodsi  hoc  fecisset, 
tamen  ei  pro  pristinis  beneficiis  iguosci  couueniret,  uerum  20 
nihil  postulat  ignosci.'  Ergo  in  iudicium  uon  uenit:  at  <^iu)> 
senatum,  ad  imperatorem  et  iu  cousilium  talis  causa  potest 
ueuire. 

Ex  translatione   crimiuis   causa    coustat,  cum  fecisse 

25  ' 

1  quattuor  HPB    quatuor  h'd  .IIII.  reliqui  2  couparatio  P 

comparatio  reliqui  3  sibi  iguosci  hd  4  deprecationem  EC  preca- 
tionera  HPTLB^  5  fuisse  h  6  in  om  H  inprudentiam  HP  im- 
prudentiam  reliqui  7  cepio  Hhl    coepio  PFIBC   cipio  d  TR. 

PL.  PTIC  tr.  pl.  Bh  t.  r.  pl.  H  tribunu  .  pl.  l  tribuuum  plebis  d 
9  imprudentiam  E  10  suplicium  h  11  apperuit  H  his  H  manu 
missus  testamento  esset  h  testamento  manu  misisset  B  14  flumina. 
se]  bas  HPB:  conf.  Quintil.  VII  4, 14  eum  aquae  E  aquae  eum  C 
aquae  P-IJ  aquae  se  Weidnerus  inter  elusissent  PC  15  Deprae- 
catio  P  et  om  B  peccasse  se  M    se  peccasse  d   peccasse  bl 

16  fatetur  d  misereatur  C  17  iudicio  fere  non  potest  BCd  inr 
dicio  non  fere  potest  P-IJl  iudicio  non  potest  fere  b  iudicio  fere  po- 
test  H P^  usus  &'  euenire  d  18  constant  h  existant  d  in 
hoc  modo.     Locum  communem  B  21  At  in  senatum  E    aut  sena- 

tum  HPTIB  sed  ad  senatum  C  22  ad  imperatorem  HIIBC  im- 
peratorem  P   aut  ante  imperatorem  E  et  in  consiliuml  et  consu- 

lem  B 


LIBER  I.     CAP.   14—16.     §  24—25.  ^05 

nos  non  negamus,  sed  aliorum  peccatis  coactos  fecisse  dici- 
mus:  ut  Orestes,  cum  se  defendit  in  matrem  conferens 
crimen. 

Ex    remotione    criminis    causa    constat,    cum    a   nobis 
5  non  crimeu,  sed  culpam  ipsam  amouemus  et  uel  in  hominem 
transferimus  uel  in  rem  quampiam  conferimus. 

In  hominem  transfertur,  ut  si  accusetur  is,  qui  Publium 
Sulpicium  se  fateatur  occidisse,  et  id  iussu  consulum  defendat 
et  eos  dicat  non  modo  imperasse,  sed  rationem  quoque  osten- 
10  disse,  quare  id  facere  liceret. 

In  rem  confertur,  ut  si  quis,  ex  testamento  quod  facere 
iussus  sit,  ex  plebis  scito  uetetur. 

Ex  conparatione  causa  constat,  cum  dicimus   necesse 
fuisse  alterutrum  facere,  et  id,  quod  fecerimus,  satius  fuisse 
15  facere.     Ea  causa  huiusmodi  est: 

C.  Popilius,  cum  a  Gallis  obsideretur  neque  fugere 
ullo  modo  posset,  uenit  cum  hostium  ducibus  in  conlocu- 
tionem;  ita  discessit,  ut  inpedimeuta  relinqueret,  exercitum 
educeret.  Satius  esse  duxit  amittere  inpedimenta  quam 
20  exercitum.  <(Exercitum)>  eduxit,  inpedimenta  reliquit:  accer- 
situr  maiestatis. 

Quae  constitutiones  et  quae   constitutionum  partes  sint,  16 
uideor  ostendisse.     Nunc  quo  modo  eas    et  qua  uia  tractari 
conueniat    demonstrandum    est,    si  prius   aperuerimus,    quid 


1  dicemus  H  2  horestes  hd  confert  hd  6  trans  feri- 
mus  P  conferemus  h  iuferimus  H  7  traus  fertur  P  accuse- 
tur  Id   accusatur  M&  publium    snlpicium   HP^U   publium  suppli- 

cium  P^  publicum  supplicium  Bl  publ////ium  scipionem  C  .p.  sulpi- 
cium  hd  8  fatetur  h  defendat  et]  defendit  ut  h  9  sed  ratione  B" 
sed  etiam  rationem  {om  quoque)  d  11  si  q  if  12  plebis  scito 

HPBhl  plebiscito  reliqui  13  conparatione  P  comparatione  reliqui 
dicemus  h  15  huius  modi  P  16  c  popilius  HPTIB  c.  popilius  C 
.C.  popilius  hl  Gaius  pompilius  d  efPugere  d  Kayserus  17  duci- 
bus  hostium  6  conlucationem  H   couhictationem  PBTIC  collocu- 

tiouem  E  18  ut  om  H^  inpedimenta  HP  impedimenta  reliqui 
relinqueret  et  d  19  educeret  Bld  educere  HPTLCh  duxit  Cld 
dixit  HPJlBb  inpedimenta  HF    impedimenta  reliqui  quam 

exercitum.  Exercitum  eduxit  (educit  h)  E  quam  exercitum  edixit  H^  P^ 
quam  exercitum  eduxit  JJB  quam  exertum.  Eduxit  exercitum  C  in- 
pedimenta  HP  impedimenta  reliqui  20  accersitur  M&  accessitur  l 
arcessitur  d        22  sunt  h 


206  AD  C.  HERENNIUM 

oporteat  ab   anibobus   in    causa   destinari,    quo   ratio   omnis 
totius  oratiouis  conferatur. 
26  Coustitutione  igitur  reperta  statim  quaerenda  ratio  est. 

<(Ratio  est^  quae  causam  facit  et  coutinet  defensionem,  hoc 
modo,  ut  docendi  causa  in  hac  potissimum  causa  consistamus:  5 
Orestes  confitetur  se  occidisse  matrem:  nisi   adtulerit 
facti  rationem,  peruerterit  defensionem.    Ergo  adfert  eam, 
quae  nisi  intercederet,  ne  causa  quidem   esset.     llla  enim, 
inquit,  patrem  meum  occiderat. 

Ergo,  ut  ostendi,  ratio  ea  est,  quae  continet  defensionem,  lo 
sine    qua  ne  parua   quidem   dubitatio  potest  remorari   dam- 
nationem. 

Inueuta  ratione  firmamentum  quaerendum  est,  id  est, 

quod  coutinet  accusationem,  quod   adfertur  contra  rationem 

defensionis,  de  qua  ante  dictum  est.    Id  constituetur  hoc  modo:  is 

Cum    usus    fuerit    Orestes    ratione    hoc    pacto:    'lure 

occidi,  illa  enim  patrem  meum  occiderat',  utetur  accusator 

firmameuto,  hoc  modo:  'At  non  abs  te  occidi  neque  indam- 

natam  poenas  pendere  oportuit.' 

Ex   ratione   defensionis    et    ex   firmamento    accusationis  20 
iudicii  quaestio  nascatur  oportet,  quam  nos  iudicatio.nem, 
Graecei  crinomenou  appellant.  Ea  constituetur  ex  coniuuctione 
firmamenti  et  rationis  defensioue  hoc  modo: 

Cum  dicat  Orejjtes  se   patris  ulcisceudi    matrem  occi- 
disse,   rectumne   fuerit    siue    iudicio    a    fiho    Clytemestram  25 
occidi. 


3  ratio  est.  Ratio  est  quae  h  e.^-t  ratio.  Ratio  est  quae  cl  ratio 
cst  quae  T/Ll  5  causa  punctis  notatum  in  H  potissimam  if  ^  6  Ho- 
restes  b  cum  confiteatur  se  matiera    oecidisse  b    cura  occidisse  se 

confitetur  matrem  d  adtulerit  2IC  attulerit  rr.liqui  7  peruertet  l 
peruertit  d  afFert  E  8  quae]  quam  7/  inter  cederet  UP  nec  causa 
hl-C^  10  e.st  ea  hl  11  nec  parua  h  bubitatio  C  13  id  est]  id  d 
14  quod]  quae  d  affertur  E  15  antea  H  coustituetur]  qnod 
coutinet  d  16  rationem  HPB  18  At  non  dB-    ut  non  HPB 

Non  fJl  Sed  non  Cb  indamnatam  PTICI  indamnata  HB  indamp- 
natam  b    indarapnata  d  21   uascatur  quaestio   h  quam   BCbl 

quod  d  tam  HP  {in  utroque  ml  in  quam  mutatum)  tum  nos  consti- 
tuere  iudicationem  qi.am  U  22  graece  J?'P'  gxa,eci  reliqui  kpino- 
meuon  d  apellant  6  constituitur  d  24  ulciscendi   caui^a  E 

25  rectum  ne  PB        cliteme.stram  l'-d    clitimestram  bV 


LIBER  I.     CAP.   16-17.     §  25—27.  207 

Ergo  hac  ratione  iudicationem  reperire  conueuit:  reperta 

iudicatione    omnem    rationem    totius    orationis    eo    conferri 

oportebit. 

....  .  17 

In  omnibus  constitutionibus   et  partibus   constitutionum  ^„ 

5  hac  uia  iudicationes  reperientur,  praeterquam  iu  coniecturali 

constitutione:  in  ea  nec  ratio  qua  re  fecerit  quaeritur,  fecisse 

enim   negatur:    nec   firmamentum   exquemtur,   quoniam    non 

subest    ratio.     Quare   ex    intentione   et  infitiatione  iudicatio 

constituitur,  (Jioc)  modo: 

10  Intentio:  'Occidisti  Aiacem.' 

*■  Infitiatio:  '^Non  occidi.' 

ludicatio:  'Occideritne?' 

Ratio  omnis  utriusque  orationis,  ut  ante  dictum  est,  ad 

hanc    iudicationem    couferenda    est.      Si    plures    erunt   con- 

15  stitutiones   aut    partes    constitutionum ,    iudicationes    quoque 

plures    erunt    in    una    causa,    se^    omnes    simili    ratione    re- 

perientur. 

Sedulo  dedimus  operam,  ut  breuiter  et  dilucide,  quibus 
de  rebus   adhuc   dicendum   fuit,    diceremus.     Nunc   quoniam 

20  satis  huius  uoluminis  magnitudo  creuit;  commodius  est  in 
altero  libro  de  ceteris  rebus  deinceps  exponere,  ne  qua  propter 
multitudiuem  litterarum  possit  animum  tuum  defatigatio  re- 
tardare.  Si  qua  tardius  haec,  quam  studes,  absolueutur, 
cum  rerum   magnitudini   tum   nostris   quoque   occupationibus 

25  adsignare  debebis.     Verumtamen   maturabimus   et,   quod  ne- 


1  repperire   PB    reperiri    h  5    iudicationis    P  repperien- 

tur  HP   repperiuntur  J5'   (u  in   e  mutata)    reperiuntur  b  praeter 

quam  PCl  6  constitutionem  H^P^B  Nam  in  ea  &Z  7  nege- 
tur  h  exqueritur  H  exquiritur  reliqui  8  quare  77  CE  qua  se  HPB 
infirmatione  h  9  constitnitur  hoc  modo  EC  constituitur  modo  PIJB 
modo  constituitur  modo  H  11  infirmatio  h  12  occiderit  ne  PBl 
14  pluraes  6  16  set]  sed  E  Sed  et  M  repperientur  HPB  19  di- 
cendum  adhuc  h  20  magnitudo  huius  uoluminis  h  21  nequa  HPB 
22  literarum  h  om  d  tuum  defatigatio  animum  b  23  Siqua  H 

Si  quo  PTlCV  Siquo  B  Sed  quo  V'  sed  si  quo  h  Sed  quoniam  d 
hac  HB   hae  P  quam  (qua   B^)  studes   PFIB^E     quae  studes  C 

quantotius  H  24  cum]  tum  d  tum]  dum  H  25  assignare  E 
maturauimus  H 


208  AD  C.  HERENNIUM  LIBER  I.     CAR  17.     §  27. 

gotio  demiiiutum  fuerit,  exaequabimus  industria,  ut  pro  tuo 
in  nos  officio.  nostro  in  te  studio  muuus  lioc  adcumulatissume 
tuae  largiamur  uoluntati. 


1  diminutum  Ilbl  exaequauimus  II  industria  IdC'  indu- 
striae  M  industrie  b  2  nostro  B"  Cl  in  nostro  HB^U  et  in  nostro  P 
et  nostro  bd  inte  studio  P  intestudo  H^  adcumulatis  sume  U' 
adcuraulatissime  PH'-    accumulatissime  'EUBC  3  uoluntati]  in  H 

secuntur  liaec:  romaniane  uiuat  ('romaniane  uiuat;  M  TULLl.  CICERIS 
AD  HERENNIU  LIB  .  I .  EXPLICIT  INCIP  LIB  II.  in  P  et  B:  M 
TULLI  CICERONIS  AD  HERENNIUM  LIBER  PRIMUS  EXPLICIT 
INCIPIT  LIBER  SECUNDUS  nisi  quod  in  B  nonnuUa  uerba  per  com- 

pendia  scripta  exstant:  in   II:   M  TuIIii  Cic   ad   Hef  lib  .1.  de  hreth.  * 
expt  incip  Jit).  II.  inl:  M.  TuIIii  Ciceronis  ad  Herenuium  lib.  I  explicit 
Incipitll.  In  reliquis  spalio  interiecto  continuatur  nulla  inscriptione  facta 


[M.  TULLI  CICERONIS 
AD     HERENI^IUM] 

LIBER   SECUNDUS. 

In  primo  libro,  Herenni,  breuiter  exposuimus,  quas  cau- 
sas  recipere  oratorem  oporteret  et  in  quibus  ofiiciis  artis 
olaborare  conueniret  et  ea  officia  qua  ratione  facillime  con- 
sequi  posset.  Verum,  quod  neque  de  omnibus  rebus  simul 
5  dici  poterat  et  de  maximis  rebus  primum  scribendum  fuit, 
quo  cetera  tibi  faciliora  cognitu  uiderentur,  ita  nobis  pla- 
citum  est,  ut  ea,  quae  difficillima  essent,  potissimum  <(cod)>- 
scriberemus. 

Causarum   tria   genera   sunt:   demonstratiuum,    delibera- 
lotiuum,  iudiciale.     Multo   difficillimum  iudiciale   est;   ergo  id 
primum  absoluimus  hoc  et  priore  libro. 

De  oratoris  officiis   quinque  inuentio    et  prima   et   diffi- 
cillima  est.     Ea   quoque  nobis    erit    hoc  libro   propemodum 
absoluta:    paruae    partes    eius    in    tertium    uolumen    trans- 
15  ferentur. 


1  In  primo  libro]  primo   libro  d    n  libro   primo  &  hrennii  6 

0  hereuui  d  2  oratores  h  oportet  hd  officiis  artis  hd  parti- 
bus  officiis  artis  EPIIB  partibus  officii  artis  l  partibus  officii  C 
{conf.  Mart.  Gap.  p.  143, 14  Eyssenh.)  4  possit  II  5  et  om  d 

7  defficillima  II  potissimom  G  conscriberemus  hd  scriberemus 
relicpii  9  deliberatiuum   iudiciale  demonstratiuum  d  10  diffi- 

cilumum  C  est  iudiciale  h  iudicio  iudiciale  est  H  11  absolue- 
mus  hoc   et  (est  jH)  priore   libro   de  oratoris   (oratoriis  H)   officiis 

quinque  inuentio  HITLB  hoc  et  priore  libro  egimus  de  oratoris  officiis 
quinque  inuentio  G  Hoc  et  priore  libro  egimus  cum  de  oratoris  officiis 
tractaremus  quinque  quorum  (tractaremus.  Quorum  quinque  l  quinque 
tractaremus  quorum  d)  inuentio  E  et  priore  del  Kayserus:  conf.  de  inu. 
II  59,  178      12  et  prima]  quae  primad       difficilima  G      14  paruae  par- 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  14 


210  AD  C.  HERENNIUM 

2  De   sex  partibus   orationis   primum    scribere  incepimus: 

in  primo  libro  locuti  sumus  de  exordio;  narratione,  diuisione, 
nec  pluribus  uerbis,  quam  necesse  fuit,  nec  miuus  dilucide, 
quam  te  uelle  existimabamus;  deinde  coniuncte  de  confir- 
matione  et  confutatione  dicendum  fuit.  5 

Quare  genera  constitutionum  et  earum  partes  aperuimus; 
ex  quo  simul  ostendebatur,  quomodo  constitutionem  et  partem 
constitutionis  causa  posita  reperiri  oporteret. 

Deinde    docuimus,.   iudicationem    quemadmodum    quaeri 
conueniret:    qua    inuenta   curandum,    ut    omnis    ratio    totius  10 
orationis  ad  eam  conferatur.    Postea  admonuimus  esse  causas 
conplures,  in  quas  plures  constitutiones   aut  partes  constitu- 
tionum  adcomraodarentur. 
2  Relicum    uidebatur    esse,    ut   osteuderemus,    quae    ratio 

posset  inuentiones  ad  unam  quamque  constitutiouem  aut  jo 
partem  constitutionis  adcommodare,  et  item  qua<(le)>s  argu- 
mentationes,  quas  Graeci  epicberemata  appellant,  sequi,  quales 
ueitari  oporteret;  quorum  utrumque  pertinet  ad  comfirma- 
tionem  et  ad  confutationem.  Deinde  ad  extremum  docuimus, 
cuiusmodi  conclusiouibus  orationum  uti  oporteat,  qui  locus  20 
erat  extremus  de  sex  partibus  orationis. 

Primum  ergo  quaeremus,  quemadmodum  quamque  cau- 
sam    tractare    conueniat    et    nimirum    <([coniecturalem]    eam 


tes  BC  parue  partem  H  paruae  partem  P^  paruam  partem  P-U  sed 
paruam  partem  E  in  tercium  'EH-P-II  in  III-  BG  h.  ut  i/,  in  P 
prior  scriptura  erasa  trans  ferentur  H  (s.  s.  ml  mus),   BC  trans 

ferentus  P^  transferamus  JT  transferemus  P*E  (trans  feremus  b)  1  in- 
cepimus.  In  hP  incipiemus.  In  HLPd  2  secuti  l  3  delucide  H 
4  coniunctae  P  coniuuctim  l  6  aperuerimus  C  7  partes  P  8  re- 
periri  CUb  repperiri  HPBl  reperire  (^  oportet  &(?  9  docui  iu- 
dicatione  H^  11  conferat  d  ammonuimus  E  12  conplures  HP 
complures  reliqui  in  quas  JBC   in  qua  H^P^    in  quibus  nR-P'^B 

pluras  H^  partes]  par  P^B^  13  adcommodarentur  P*    accom- 

modarentur  rcZigw'  14  Relicum  ifP  veliquMm  reUg[ui  uidebitur  iTP^jB^ 
15  possit  bd  16  adcommodare  P  accommodare  reliqui  quales  bl 
quas  McZ  17  epicherantata  b  apellant  b  sequi  et  bd  18  ue- 
tari  HP^B  uitari  reliqui  oportere  B  comfirmationem  H  confir- 
mationem  reliqui  19  docuimus  HPITB  docebimus  EC  20  cuius 
raodi  P  21  extremu8&Z-(Z  proximus  MP  24  tractari  bl  coniectu- 
ralem  eam  quae  prima  quaeque  difficillima  d    coniecturalem  eam  quae 


LIBER  II.     CAP.  1—3.     §  2—4.  211 

quae  prima>    quaeque   difficillima    est,    potissimum    conside- 
remus. 

In  causa  couiecturali  narratio  accusatoris  suspicioness 
interiectas  et  dispersas  habere  debet,  ut  nihil  actum,  nihil 
5  dictum,  nusquam  uentum  aut  abitum,  nihil  denique  factum 
sine  causa  putetur.  Defensoris  narratio  simplicem  et  dilu- 
cidam  expositionem  debet  habere  cum  adteuuatione  suspici- 
onis.  Huius  constitutionis  ratio  in  sex  partes  est  distributa: 
probabile,  conlationem,  signum,  argumentum,  cousecutionem, 

10  adprobationem.      Horum    unum    qmdquid   quid    ualeat,    ape- 
riemus. 

Probabile  est,  per  quod  probatur  expedisse  peccare 
et  ab  simili  turpitudine  hominem  numquam  afuisse.  Id  diui- 
ditur  in  causam  et  in  uitam. 

15  Causa  est  ea,  quae  iuduxit  ad  maleficium  commodorum 

<^spe  aut  incommodormny  uitatione,  cum  quaeritur,  num  quod 
commodum  maleficio  appetierit,  num  honorem,  num  pecuniam, 
num  dominationem;  num  aliquam  cupiditatem  <(aut)>  anioris 
aut  eiusmodi  libidinis  uoluerit  explere  aut  num  quod  <^bi}Q.om- 

20  modum  uitarit:   inimicitias,  infamiam,  dolorem,   supplicium. 
Hic  accusator  in   spe   commodi   cupiditatem   ostendet   aduer-  ^ 
sarii,  in  uitatione   incommodi   formidinem   augebit;   defensor 

difficillima  l  eara  coniecturalem  que  difficillima  6  quamq;  (s.  s.  vi2 
quae)  difficillima  (dificillima  H^)  HB  quamquia  (m  et  ia  in  ras) 
difficillima  P  quaeq;  difficillima  71  quam  hoc  quia  difficillimii  G 
1  consideremus  (considerabimus  Z)  DE  CONIECTUEALI  HPBni 
3  suspitiones  H  4  inter  iectas  HPC  debet  om  h  nihil  ac- 
tum  om  b  5  uentu  i/^  habitum  HPB  6  putetur  sine  causa  G 
1  adtenuatione  HP  attenuatione  reliqui  suspitionis  H  9  proba- 
bile  Id  probabilem  reliqui  collationem  E  10  adprobationem  HPC 
approbationem  reliqui  unum  quiAqiiid  quid]  uuum  quid  (s.  s.  mS:  q;) 
quid  H  unum  quid  quod  U  unum  quidqu  P'  unum  quodque  quod  P- 
unum  quodq;  quidq;  (ultimam  q;  erasit  B'^)  B^  unum  quodq;  quid  CE 
aperiemus.  DE  PROBABILI  P  12  expedisse  reo  bd  13  abfuisse  CE 
14  et  in  McZ  et  &Z  15   quae]   q;   H  commodorum  spe   aut  in- 

commodorum  uitatione  (euitatione  d)  IdB  •eommodiorum  spe  aut  in- 
commodorum  ita  b  commodorum  uitatione  HP  commodorum  uita  JT 
commodorum  inuitatione  CP^  16  n  quod  HP^  quod  J7  num  quod 
BCP^    nunquid  I    an  quod  bd  17  appetiuerit  6  nam  honorem 

nam  C^  18  aut  amorisftd  amoris  HLI  19  libidines  C  libidinem  l 
uolueris    IZ'P'2T  incommodum    'ECBUP-H'-    commodum    H^P^ 

21  aduersarii  osteudet  b         22  inuitatione  PC  coniuncte 

14* 


212  AD  C.  HERENNIUM 

autem  negabit  fuisse  causam,  si  poterit,  aut  eam  uehementer 
extenuabit;  deinde  inicum  esse  dicet  omnes,  ad  quos  aliquid 
emolumeuti  ex  aliqua  re  peruenerit,  in  suspicionem  malefici 
deuocari. 
5         Deinde  uita  liominis  ex  ante  factis  spectabitur.    Primum  5 
considerabit  accusator,  num  quando   simile   quid  fecerit.     Si 
id  non  reperiet,  quaeret,  num  quando  uenerit  in  similem  su- 
spicionem,  et  in  eo  debebit  esse  occupatus,  ut  ad  eam  causam 
peccati,  quam  paulo  ante  exposuerit,  uita  hominis  possit  ad- 
commodari,  hoc  modo:  Si  dicet  pecuniae  causa  fecisse,  ostendat  lo 
eum  semper  auarum  fuisse,  si  honoris,  ambitiosum;  ita  poterit 
animi  uitium  cum  causa  <^peccati  conglutiuare.    Si  non  poterit 
par   uitium   cum    causa)>    reperire,    reperiat  'dispar.      Si    non 
poterit  auarum  demonstrare,  demonstret   conruptorem,   perfi- 
d<^ios)>um, si  quo  modo  poterit  deuique  aliquo  autquamplurimis  i> 
uitiis  contaminare  [personam];    deiude   qui  illud   fecerit  tam 
nequiter,  eundem  hunc  tam  perperam  fecisse  non  esse  miran- 
duiii.     Si   uehementer   castus    [integer]    existimabitur    aduer- 
sarius,  dicet  facta,  non  famam  spectari  oportere;   illum  ante 
occultasse  sua  flagitia ;  se  plauum  facturum  ab  eo  maleficium  i'o 
non  abesse.     Defensor  primum  demonstrabit  uitam  integram, 


1  causam  fuisse  b  potuerit  d  2  extenuabit  om  d  inicum  P 
inimicum  B  iniquum  reliqui  aliq,d:&  aliquit  P'  3  aliqua]  reliqua  HP^B 
perueniret  H  suspitionera  H  malefici  b  maleficii  reliqui  5  spec- 
tabitur  ICP^  spectabitur.  in  quo  bd  expectabitur  'HPTIB  6  con- 
siderauit  H^  fecerit  quid  Z  7  repperiet  HPB  quaerat  H  quaere- 
tur  d  uenerat  H^  suspitionem  H  9  peccatis  H^PB  exposuerat  d 
accommodari  JTCE  10  ostendat  H^Bd    ostendam  H^P^    ostendet 

reliqui  11  ambiciosum  ita  poterit  animi  uitium  cum  causa  peccati 
conglutinare.  si  non  poterit  (potuerit  d)  par  uicium  cum  causa  repe- 
rire  reperiat  bd  ambitiosum.  Ita  poterit  animi  uitium  cum  causa 
repperire  repperiat  HPTIB  ambitiosum  Si  non  ita  poterit  animi  ui- 
tium  cum  causa  reperire  reperiet  C  et  H"P-B'^  qui  seruant  repperire 
et  repperiat  —  ambitiosum  si  non  poterit  animi  uitium  cum  causa 
l^eccati  repperire  repperiet  l  14  poterat  H^  potuerit  d  corrupto- 
rem  ECH-P-n   conruitorfi  H^P^    corrupitorem  B  perfidiosum  b 

perfidum    reliqui  16    siquo  HPB     si    quoquo   bd  potuerit  d 

16    uotiis    H^      uotis    PJJ  contaminare     M       contaminabit    bl 

contaminet  d  17  nequiter  E  aequiter  M  boc  Erncstius  18  ca- 
stus    et    integer    bdP^     integer    del     Weidnerus  19    fata   P^B 

famam]  factam  H  spectare  H  21  abesse]  deesse  d  demon- 
strauit  H 


LIBER  II.     CAP.  3—4.     §  4-7.  213 

si  poterit:  'id  si  non  poterit,  confugiet  ad  inprudentiam,  stul- 
titiam,  adulescentiam,  uim,  persuasionem;  quibus  derebus*** 
uituperatio  eorum,  quae  extra  id  crimen  erunt,  non  debeat 
atsignari.  Sin  uehementer  hominis  turpitudiue  inpedietur  et 
:')  infamia,  prius  dabit  operam,  ut  falsos  rumores  dissipatos 
esse  dicat  de  iunocente,  et  utetur  loco  communi,  rumoribus 
credi  non  oportere,  Sin  uihil  eorum  fieri  potest,  utatur 
extrema  defensione:  dicat  non  se  de  moribus  eius  apud  cen- 
sores,  sed  de  criminibus  aduersariorum    apud   iudices   dicere. 

10  Conlatio  est,  cum  accusator  id,  quod  aduersarium  fecisse 

criminatur,  alii  nemini  nisi  reo  bono  fuisse  demonstrat,  aut 
alium  neminem  potuisse  perficere  nisi  aduersarium,  aut  eum 
ipsum  aliis  rationibus  aut  non  potuisse  aut  non  aeque  com- 
mode  potuisse   aut   eum   fugisse   alias   rationes   commodiores 

15  propter  cupiditatem.  Hoc  loco  defensor  demonstret  oportet 
aut  aliis  quoque  bono  fuisse  aut  alios  quoque  id,  quod  ipse 
insimuletur,  facere  potuisse. 

Signum    est,    per    quod    ostenditur    idonea    perficiendi 
facultas   esse   quaesita.      Id   diuiditur   in   partes   sex:    locum, 

20  tempus,  spatium,  occasionem,  '(speni}  perficiendi,  spem  celandi. 
Locus  quaeritur,  celebris  an  desertus,  semper   desertus  7 
an   tum,   cum    id    factum    sit,   <(fuerit>   in    eo   loco   solitudo, 

1 

21   Priscian.   GL  II  p.  96,17:  Cicero   in    II  ad  Herennium:  locns 
quaeritur  celebris  an  desertus. 


1  potuerit  d  si  id  Z         potuerit  hd         inprudentiam   HPC 

imprudentiam  reliqui  2  adolescentiam  E  lacunam  sic  fere  ex- 

pleas:  caute  dicendum  est^et  ad  utilitatem  nostrae  cauaae  adcommo- 
date:  et  praeterea  dicemus  nihil  attinere  cum  de  crimine  agatnr  uitam 
et  mores  eius  uituperare  propterea  quod  reo  4  et  signari  B    adsi- 

gnari  ex  et  signari  mit  cosignari  P  //// adsignari  H  adsignari  C  assi- 
gnari  7IE  inpedietur  HP  impedietur  reliqui  5  insania  h  primus  P^ 
om  H,  sed  rasura  (xstat  6  dicat  esse  H  utitur  HP^B  7  poterit 
editf.  utetur  b  8  dicat]  et  dicat  d  moribus]  rumoribus  d  9  direre 
DE  CONLATIONE  HPB  om  d  10  Collatio  E  11  bono  HBC^ 
om  n  bonum  CP-  {in  ras),!!  fuisse]  fecisse  P^  in  demonstrat 

a  in  ras  liahet  H  12  aliud  H  13  non  aeque  E  neque  M  14  effu- 
gisse  hd  alias  Id  illas  M6  IG  alios  PTI  bono  PBCld  hene  H 
bonos  n  bonum  h  id  quod]  id  quo  hl  17  potuisse  DE  SIGNO' P 
19  in  partes  in  partes  b  20  spem  perficiendi  BBC  perficiendi  HPU 
21  locus  CE  locum  H^P^TIB^  semper  desertus  om  b  22  tunc  d 
id  om  H         sit  fuerit  E   sit  M 


214  AD  C.  HERENNIUM 

sacer  an  profanus,  puplicus  an  priuatus  fuerit;'  cuiusmodi 
loci  adtingant,  num,  qui  est  passus,  perspectus,  exauditus 
esse  possit. 

Horum  quid  reo,  quid  accusatori  conueniat,  perscribere 
non  grauaremur,  nisi  facile  quiuis  causa  posita   posset  iudi-   5 
care.    luitia  enim  inuentionis  ab  arte  debent  proficisci,  cetera 
facile  conparabit  exercitatio. 

Tempus  ita  quaeritur:  quid  anni,  qua  hora  noctu  an 
interdiu,  et  qua  die,  qua  n<^oc)>tis  hora  factum  esse  dicatur 
et  cur  eiusmodi  temporibus.  lo 

Spatium  ita  considerabitur:  satisne  longum  fuerit  ad 
eam  rem  <^transigendam)>,  scieritne  satis  ad  id  perficiendum 
spatii  futurum;  nam  parui  refert  satis  spatii  fuisse  ad  id 
perficieudum,  si  id  ante  sciri  et  ratione  prouideri  uon  potuit. 

Occasio  quaeritur,  idoneane  fuerit  ad  rem  adoriendam  i5 
an  alia  melior,  quae  aut  praeterita  sit  aut  non  expectata. 

Spes  perficiendi  ecqua  fuerit,  spectabitur  hoc  modo: 
si,  quae  supra  dicta  sunt  signa,  concurrent,  si  praeterea  <(ex)> 
altera  parte  uires,  pecuuia,  consilium,  scientia,  apparatio  uide- 
bitur  esse,  ex  altera  parte  inbecillitas,  iuopia,  stultitia,  in-  20 
prudentia,  inapparatio  deraonstrabitur  fuisse;  qua  re  scire 
pot<(u)>erit,  utrum  diffidendum  an  confidendum  fuerit. 

1  puplicus  H.  publicus  reliqui  2  attingaut  £  num  qui  est 
pasBus  E  numquid  5  pactus  B  num  quiclem  pactus  H  num  quid  est 
pactus  PU  num  quid  pactus  G  exauditus  M  et  exauditus  E  4  con- 
scribere  C  5  giauaremus  HPC  6  enim   debent  inuentiones  H 

(i  s.  s.)  arte  debent]  arte  H  arte  debet  d  cetera  facile  ECP"n 
ceterg  fi^s.  s.  a   cetere  facile  P^.B  7  conparauit  P^  comparauit  il^i? 

comparabit  reliqui  8  quid  anui  HPIJB  qua  parte  anni  Cld  qua 
anni  parte  b  an]  et  H  0  et  qua  die  qua  noctis  hora  l  et  quo 
die  qua  noctis  hora  b  et  qua  noctis  bora  d  et  qua  die  quantis  hora 
BH^P^  et  qua  die  quantis  horis  C  et  qua  die  quanto  (0  in  ras  P) 
horae  P°n  10  cur  eiusmodi  Guilelmius    cum  eiusmodi  M    cuius- 

modi  d  jL-iusmodi  bl  11  satis  ne  HPB  12  rem  transigendaiu  E  rem  M 
scierit  ne  Mb    et  potueritne  scire  Id         13  esse  futurum  d  14  pro- 

uideri  ratione  d         poterit  d  15  idonea  ne  HPIJB         17  ecqaa 

Spengelius  haec  qua  HPUB  haec  quae  C  quae  E  spectabitur  E  C 
expectabitur  HPTl  expectabatur  B  18  concurrent  PIIBCbl  cou- 
currerent    H^     concnrrerint    H~d  ex  E   om  M  19  apparitio  B 

20  esse]  esse  fuisse  H^    affuisse  d    fuisse  reliqui  ex  M    et  ex  E 

iubecillitas  HPC  imbecillitas  reliqui  inprudentia  HPC  impruden- 
tia  reliqui  21  quare  scire  M  per  quam  rem  scire  d  per  qua  rescire 
(resciri  b)  bl         22  potuerit  E    poterit  M         an]  aut  H 


LIBER  II.     CAP.  4-5.     §  7—8.  215 

Spes  celandi    quae   fuerit   quaeritur  ex  consciis,  arbi- 
tris,  adiutoribus,  liberis  aut  seruis  aut  utrisque. 

Argumentum  est,  per  quod  res  coarguitur  certioribus 
argumentis  et  magis  firma  suspicione.     Id   diuiditur  in  tem- 
5  pora  tria:  praeteritum,  instans,  consequens. 

In  praeterito  tempore  oportet  considerare,  ubi  fuerit, 

ubi  uisus   sit,   quicum   uisus   sit,   num   quid   appararit,  num 

quem  conuenerit,  num   quid  dixerit,   num   quid  habuerit  de 

consciis,    de    adiutoribus,    de    adiumentis;   num   quo    in   loco 

10  praeter  consuetudinem  fuerit  aut  alieno  tempore. 

(Iny  instanti  tempore  quaeretur,   nutn   uisus  sit,  cum 

faciebat,   num   qui   strepitus,  clamor,  crepitus    exauditus  aut 

denique    num    quid    aliquo    sensu    perceptum     sit,    aspectu, 

auditu,  tactu,  odor<(atu\  gustatu;  nam  quiuis  horum  sensus 

15  potest  conflare  suspicionem. 

In  consequenti  tempore  spectabitur,  uum  quid  re 
transacta  relictum  sit,  quod  indicet  aut  factuni  esse  male- 
ficium  aut  ab  quo  factum  sit.  Factum  esse,  hoc  modo:  si 
tumore  et  liuore  decoloratum  corpus  est  mortui,  significat 
20  eum  ueneno  necatum.  A  quo  factum  sit,  hoc  modo:  si  tehim^ 
si  uestimentum,  si  quid  eiusmodi  reHctum  aut  si  uestigium 
(reiy  i'eip(ertum  fuerit,^  si  cruor  in  uestimentis,  si  in  eo  loco 
conprehensus  aut  uisus  transacto  negotio,  quo  in  loco  res 
gesta  dicitur. 


1  quae]  q:  P  q;  jB  arbitri  WB^    arbritris  P'         2  adutori- 

bus  h  utrisque  HH-B^   utrumque  P^C  utriq;  H^   utrique  P-TIB 

sequitur  in  HPB:  DE  ARGUMENTO  4  adiumentis  Kayserus  et 
magis  om  P^  tria  tempora  hd  7  quicum  d  quocum  MZ:  in  h 

0  aw  i  sit  dubium  8  numquid   P  qui  omnia    id   genus  coniuncte 

numquid  habuerit  M  num   quem   habuerit  E  9  num  quo  in  loco  E 

numquid  in  loco  M  10  fuerit  bd    fuerit  uel  fecerit  l    fecerit  M 

11  In  instanti  hd  Instanti  MZ  quaeritur  E(7  12  facieba  b  num- 
quis    strepitus  d  numquid    trepitus   C^  13    num  quod  b  aut  (ex- 

punctmn)    H  14   odoratu  ¥d   odore  M&^Z   gustatu  M   gustu  C^E 

horam  H^P^  15  suspitionem  H  16  numquid  retractare  licitum 

sit  H  18  obquo  H,P^  (ob  erasum)  ob  quod/T-B^  a  quo  ECB^ 
19  timore  b  20  sit  factum  b  22  rei  repertum  fuerit  aut  cruor  b 
rei  fuerit  relictum  aut  cruor  d  rei  fuerit  aut  cruor  l  rep.  si  cruor 
PBH:  in  H  supra  p  positum  i  reperitur  si  cruor  P^II  repertem  (e 
ml  in  u  mutata)  si  cruor  C  si]  aut  si  E  23  conpreheusus  SPC 
comprehensus  reliqui         trans    acto    B  res]   reprehensus    res    H^ 

24  dicitur  DE  CONSECVTIONE  HPB 


21(5  AD  C.  HEKENNIUM 

Consecutio  est,  cum  quaeritur,  quae  signa  nocentis  et 

innocentis  consequi  soleant.     Accusator  dicet,   si  poterit,  ad- 

uersarium,    cum  ad   eum  uentum  sit,   erubuisse,   expalluisse, 

titubasse,    inconstanter    locutum    esse,    concidisse,  pollicitum 

esse    aliquid;   quae   signa  conscientiae   sint.     Si  reus  horum   5 

nihil  fecerit,  accusator  dicet  eum  usque  adeo  praemeditatum 

fuisse,  quid  sibi  esset  usu   uenturum,   ut  confidentissime  re- 

sisteret  [responderet];  quae  sigua  confidentiae,  non  innocen- 

tiae  sint.     Defensor,  si  pertimuerit,  magnitudine  periculi,  non 

conscientia    peccati   se   commotum    esse   dicet;   si  non  perti-  lo 

muerit,  fretum  innocentia  negabit  esse  commotura. 

"  Adprobatio  est,  qua  utimur   ad   extremum  confirmata 

9  .   . 

suspicione.    Ea  habet  locos  proprios  atque  communes.    Proprii 

sunt  w,  quibus  nisi  accusator  nemo  potest  uti,  et  ii^  quibus 

nisi   defensor.     Communes   sunt,  qui   alia    in   causa   ab   reo,  ^^ 

alia  ab  accusatore  tractantur,    In  causa  coniecturali  proprius 

locus  accusatoris  est,  cum  dicit  malorum  misereri  non  opor- 

tere  et  cum  auget  peccati   atrocitatem.     Defensoris  proprius 

locus  est,  cum  misericordiam  captat  et  cum  accusatorem  ca- 

lumniari   crimiuatur.     Communes   loci   sunt   cum   accusatoris  20 

tum  defensorisj  abs  testibus  contra  testes,  abs  quaestionibus 

contra  quaestiones,  ab  argumentis  contra  argumenta,  ab  ru- 

moribus  contra  rumores. 

*      A   testibus   dicemus   secundum    auctoritatem   et   uitam 

testium  et  constantiam  testimoniorum:  contra  testes  ***  uitae  25 


1  Consequutio  P  5  sunt  CE  7  quod  d  esse  H^  usu 
esset  d  conficlentissime  resisteret  responderet  TI  P^  coiifidentissime 
resisteret  et  non  responderet  C  confi'lentis  {scquitur  spatium  uacuum) 
i'esponderet  B^  confidentis  se  merens  ter  et  responderet  H  confidentis 
senievefisteret  responderet  P^  confidentissime  resistens  responderet  E 
responderet  del  Baiterus  9  simt  Cd  10  conscientiae  F^  scientia  H^ 
peccato  Pi  12  DE  ADPROBATIONE  Adprobatio  HB,P  {qui  appro- 
batione  et  approbatio)  Approbatio  11  CE  13  suspitione  H  ea  habet 
I^CB,P-  {in  ras)  habet  77  eauel  H  quidP^  hahuerit  sciri  nequit  14  ii 
AJdus  tves  Hn  hi pi  m  ras,  d,  hii P\  om  blCB  et  ii  Aldus  et  his  HP^ 
et  hii  P-l  et  hi  bdBC  om  77  15  nisi  om  P'  defensor  E  defensor 
non  potest  uti  M  om  77  Seneca  de  ira  I  10,  2  III  35,  5  19  est  locus  d 
capiat  H  20  sunt  tum  d  21  abs  lestibus  PIIB  ab  testibus  HC 
a  testibusE  testes  E(7  testem  HP^B^TI  abs  quaestionibus  P^Il  ab 
quaestionibus  BCP'~  a////  questionibus  H  a  quaestionibus  E  22  ab 
rnmoribus  HPTIBd  a  rumoribus  Cbl  25  lacunam  sic  ferc  cxplens  dice- 
mus   sccunduQi  contemptionem   testium:  secundum  inseruit  Scliuetzius 


LIBER  II.     CAP.  5-7.     §  8—10.  217 

turpitudiuem,  testimouiorum  inconstantiam;  si  aut  fieri  non 
potuisse  dicemus  aut  non  factum  esse  quod  dicant  aut  scire 
illos  non  potuisse  aut  cupide  dicere  et  argumentari.  Haec 
et  ad    inprobationem    et    ad    interrogationem    testium    perti- 

5  nebunt.  _ 

A  quaestionibus  dicemus,  cum demonstrabimus  maiores  ^^ 

ueri  inueniendi  causa  tormentis   et  cruciatu   uoluisse   quaeri 

et   summo   dolore  homines   cogi,    ut  quicquid   sciaut  dicaut. 

Et  praeterea  confirmatior  haec  erit  disputatio,  si,  quae  dicta 

10  erint,  argumentando  isdem  uiis,  quibus  omnis  coniectura 
tractatur,  trahemus  ad  ueri  similem  suspicionem;  ideraque 
hoc  in  testimoniis  facere  oportebit.  Coutra  quaestiones  hoc 
modo  dicemus:  primum  maiores  uoluisse  certis  in  rebus  inter- 
poni   quaestiones,   cum,  quae    uere    dicerentur,   sceirei,   quae 

15  falso  in  quaestione  pronuntiarentur,  refelli  possent,  hoc  niodo: 
Quo  in  loco  quid  positum  sit,  et  si  quid  esset  simile,  quod 
uideri  **♦  aut  aliquo  simili  signo  percipi  posset;  deinde  dolori 
credi  non  oportere,  quod  alius  alio  recentior  sit  in  dolore, 
quod  ingeniosior  ad  eminiscendum,  quod  denique  saepe  scire 

20  aut  suspicari  possit,  quid  quaesitor  uelit  audire;  quod  cum 
dixer<(it,  intellegat  sibi  finem  dolor)>is  futurum.  Haec  dispu- 
tatio  conprobabitur,  si  refellemus,  quae  in  quaestionibus 
erunt  dicta,  probabili  argumentatione;  idque  partibus  coniec- 
turae,  quas  ante  exposuimus,  facere  oportebit. 


1  si  aut]  si  c  £r  2  dicunt  CE  4  inprobationem  HPC  impro- 
bationem  reliqui  interrogationem  M  (inter  rogationem  C)  argumen- 
tationem  E  p«r  tinebunt  P  9  confirmatio  Hhl  haec  om  d 

disputatio  si  quae]  disputationis  Que  b  disputationi  l^  s.  Si  q  add  in 
ras  P    disputatio  si  qua  H  10  erint  H  erunt  reliqui         isdem  B 

liisdem  HPTIC  eisdem  E  11  tractata  est  d  12  oportebat  H 

13  maiora  H  inter  poni  HPB  14  quae]  q:  P^B  sciri  quae  d 
scire  quae  bl  seuiri  equae  H  seuire  quae  B^  saeuire  quae  P^  seu 
quae  CP^JJ  seruari  quae  B^  15  quaestione  om  b^  posse  HP^B 
16  si  om  H  simili  H  17  possit  H  18  oporteret  H  19  in- 
geniosior  ad  eminiscendum  B  ingenios  io  ra  deminiscendum  H  et  pro- 
babiliter  Pml  ingeniosior  ad  comminiscendum  CP^  in  ras.  Ubd  in- 
geniosior  ad  reminiscendum  H^l        20  posset  E         uelut  cx  uellit  H 

21  dixerit  intelligat  sibi  finem  doloris  E    dixeris  PTLB^C  dixerit  HB' 

22  conprobabitur  PC  conprobatur  H  (supra  a  rasura)  comprobabitur 
reliqui  si  MZ"  sic-tZ^  sic-Si  d  23  probabilia  H^P^B  id  que  H 
id  quae  PB        21  oportebat  H 


218  AD  C.  HERENNIUM 

11  Abargumentiset  signis  et  ceteris  loeis,  quibus  augetur 

suspicio,  dicere  lioc  modo  conuenit:  Cum  multa  concurrant 
argumenta  et  signa,  quae  inter  se  consentiant,  rem  perspi- 
cuam,  non  suspiciosam  uideri  oportere.  Item  plus  oportere 
signis  et  argumentis  credi  quam  testibus:  haec ,  euim  eo  5 
modo  exponi,  quo  modo  re  uera  sint  gesta,  testes  corrumpi 
posse  uel  pretio  uel  gratia  uel  metu  uel  simultate.  Contra 
argumenta  et  sigaa  et  ceteras  suspiciones  dicemus  hoc  modo: 
si  demonstrabimus  nullam  rem  esse,  quam  uon  suspicionibus 
quiuis  possit  criminari;  deinde  unam  quamque  suspicionem  lo 
extenuabimus  et  dabimus  operam,  ut  ostendamus  nihilo  magis 
in  nos  eam  quam  in  alium  quempiam  conuenire;  indignum 
facinus  esse  sine  testibus  coniecturam  et  suspicionem  firma- 
menti  satis  habere. 

A   rumoribus   dicemus,    si    uegabimus    temere    famam  j5 
nasci  solere,  quin  supsit  aliquid;   et  si   dicemus   causam  non 
fuisse,  quare  quispiam  confingeret  et  eminisceretur;  et  prae- 
terea,  si  ceteri  falsi  soleant  esse,  argumentabimur  hunc  esse 
uerum.   Contra  rumores  dicemus,  primum,  si  docebimus  multos 
esse    falsos   rumores,   et    exemplis   utemur,    de   quibus  falsa  ^o 
fama  fuerit;  et  aut  iniquos  nostros  aut  homines  natura  mali- 
uolos  et  maledicos  confincxisse  dicemus;  et  aliquam  aut  fictam 
fabulam    in   aduersarios   adferemus,   quam   dicamus   omnibus 
in  ore  esse,  aut  uerum  rumorem  proferemus,  qui  illi<^s)>  aliquid 
turpitudiuis  adferat,  neque  tamen  ei  rumori  nos  fidem  habere  25 
dicemus,  ideo  quod  quiuis  unus  homo  possit  quamuis  turpem 


2  suspitio  H        dicere  om  II  3  rem  perspicuam  ECB-P-n 

semper  perspicuam  HP^B^  arclietyims  habuit  per  spicuam  4  suspi- 
tiosam  H  jyrius  oportere  otn  E  5  eo]  hoc  H  6  sunt  B  7  prae- 
tio  P  8  cetera  H  9  demonstrauimus  6  suspitionibus  H  11  ut 
om  H^  ostendemus  P^  13  facimus  6  suspitionem  H  15  a 
rumoribus]  Aut  rumoribus  HP^  16  quin]  quiiniZ  subsitE  sumpsit 
HBG  sumsit  PII  aliquit  P^  sic  H  17  confingeret  (confrin- 
geret  H)  et  eminisceretur  i/P^n^  confingeret  et  comminisceretur  P^Gd 
reminisceretur  et  confingeret  hl  21  fame  H^  aut  iniquos  uostros] 
auditioniquos  nostros  HP^  aliquos  B  aut  inimicos  nostros  P-IJGE 
Gic.  pro  Planc.  23,  57  omnes  B  naturam  H^         22  maledictos 

HP^B  confincxisse   HP    confinxisse  reliqui  23   adferemus  M 

afferemus  d  proferemus  bl  24  illis  E  illi  M  25  afferat  E  ha- 
bere  nos  fidem  bl        26  unus  om  E        quemuis  l 


LIBER  II.     CAP.  7—9.     §  11-13.  219 

de  quolibet  rumorem  proferre  et  confictam  fabulam  dissipare. 
Verumtamen  si  rumor  uehementer  probabilis  esse  uidebitur, 
argumentando  famae  fidem  poterimus  abrogare. 

Quod  et  difficillima  tractatu  est  constitutio  conieeturalis 

6  et  in   ueris    causis    saepissime    tractanda  est,  eo    diligeutius 
omnis  eius  partis  perscrutati   sumus,  ut  ne  paruula   quidem 
titubatione  aut  offensatione  impediremur,  si  ad  hauc  rationem 
praeceptionis    adsiduitatem    exercitationis   adcommodassemus.  ^ 
Nunc  ad  legitimae  constitutionis  partes  transeamus.  ^^ 

10  Cum   uoluutas    scriptoris    cum    scripto   dissidere 

uidebitur,  si  a  scripto  dicemus,  bis  locis  utemur  secundum 
narrationem:  primum  scriptoris  conlaudatione,  deinde  scripti 
recitatione,  deinde  percontatione,  scirentue  idonee  aduersarii 
id   scriptum   fuisse  in  lege   aut  testamento    aut   stipulatione 

15  aut  quolibet  scripto,  quod  ad  eam  rem  pertinebit,  deinde 
conlatione,  quid  scriptum  sit,  quid  aduersarii  se  fecisse  dicant, 
quid  iudicem  sequi  conueniat,  utrum  id,  quod  diligeuter  per- 
scriptum  sit,  an  id,  quod  acute  sit  excogitatum;  deinde  <(e^a 
sententia,  quae  ab  aduersariis  sit  excogitata  et  scripto  adtri- 

-'0  buta,   contemnetur  et  infirmabitur.     Deinde   quaeretur,   quid 

1  coniectam  b  2  Verantamen  E  3  argumentando  famae  E 
argumentando  forma  H  argumentandi  forma  BCP-  argumentando 
firmam  P^TI  4  difficillima  tractatu  E  difficillime  tractatum  If  JI  diffi- 
cillime  tractatu /// (awit  i  aut  r  erasa)  P^  difficillimi  tractatus  (tractus  B^) 
P''B"C  constitutio  E  consecutio  M  *  5  et]  quo  C  causis  om  R^ 
6  omnis  eius  partis  H^PB  omnes  eius  partes  reliqui  ut]et£^  7  titu- 
l&tione  HP^IJB^  8  assiduitatem  ITJj  CE  adsiduitam  iZ^  accommodasse- 
mus  TIBG  accommodaremus  E  9  legitimam  H  partes  bl  par- 
tem  reliqui  transeamus  DE  SCRIPTO  (SCRIBTO  H)  ET  SENTENTIA 
HPB  12  scribtoris  H  collaudatione  E  scribti  H  13  rcci- 
tatione  utemur  bd  percontatione  EC   per  conlaudatione  H'    per 

conlaudationem  PTLBH-  scirentne  idonee  aduersarii  id  scriptum] 

scirent  ne  id/////  aduersarii  discriptum  H  scirent//////  ideone  aduersarii 
id  scriptum  P  scirent  ideone  aduersarii  id  scriptum  TL  scirent  aduer- 
sarii  id  scriptum  B  scirentne  aduersarii  id  scriptum  IdC  scirentne  — 
testamento  om  b  scierintne  Orellius  14  in  testamento  Id  in  sti- 
pulatione  E  15  in  quolibet  d  scribto  H  16  collatione  E 

scribtum  H  aduersarii  se  fecisse  CE  aduersariis  effecisse  H  aduer- 
sarii  fecisse  B   aduersarios  effecisse  PII        18  Deinde  ea  JBE    Deinde 

a  PU  deinde  C  Den.de  H  19  scribto  S^  scripta  &^  attributa  CE 
20  contempnitur  b  quid  periculi  fuerit  E    quid  ciui  fuerit  H  quid 

diui  fuerit  P^    quid  dici  fuerat  U  quid  ei  obfaerit  P-B  C 


220  AD  C.  HERENNIUM 

<^peri>culi  fuerit,  si  id  uoluisset  atlscribere,  aut  num  non 
potuerit  perscribi.  Deinde  a  nobis  sententia  reperietur  et 
eausa  proferetur,  quare  id  scriptor  senserit,  quod  scripserit; 
et  demonstrabitur  scriptum  illud  esse  dilucide,  breuiter,  com- 
mode,  perfecte,  cum  ratione  certa.  Deinde  exempla  profe-  5 
rentur,  quae  res,  cum  ab  aduersariis  sententia  et  uoluntas 
adferretur,  ab  scripto  potius  iudicatae  sint.  Deinde  osten- 
detur,  quam  periculosum  sit  ab  scripto  recedere.  Locus  com- 
munis  est  coutra  eum,  qui,  cum  fateatur  se  contra  quod 
legibus  sanctum  aut  testamento  perscriptum  sit,  fecisse,  tamen  lo 

.^facti  quaerat  defensionem. 

^^  Ab  sententia   sic  dicemus:   Primum  laudabimus  scrip- 

toris  commoditatem  atque  breuitatem,  quod  tantum  scripserit; 
quod  necesse  fuerit,  illud  quod  sine  scripto  intellegi  potuerit, 
non  necessario  scribendum  putarit.  Deinde  dicemus  calum-  is 
niatoris  esse  officium  uerba  et  litteras  sequi,  neclegere  uolun- 
tatem.  Deiude  id,  quod  scriptum  sit,  aut  non  posse  fieri 
aut  non  lege,  non  more,  non  natura,  non  aequo  et  bono 
posse  fieri,  quae  o<(mnia^  noluisse  scriptorem  quam  rectis- 
sime  fieri  nemo  dicet;  at  ea,  quae  a  nobis  facta  sint,  iustis-  20 
sime  facta.  Deinde  contrariam  sententiam  aut  nullam  esse 
aut  stultam  aut  iniustam  aut  non  posse  fieri  aut  (jioti}  con- 
stare  cum  superioribus  et  inferioribus  sententiis  aut  cum 
iure  communi  aut  cum  aliis  legibus  communibus  aut  cum 
rebus  iudicatis   dissentire.'     Deinde   exemplorum  a  uoluntate  25 


1  ascribere  JIE  nnm  non]  num  ntira  &  2  potuisset  d  per- 
scribere  E  repi^erietur  II PB  3  scripsit  bl  scriperit  H^  .5  per- 
fecta  H^  cum  oratione  M  6  aduersarii  H  aduersarius  G  sen- 
tentia  redderetur  E  7  adferretur  BG  adferetur  HPTI  afferretur  E 
ab  scripto]  adscripto  U  a  scripto  hl  ostenditur  H  8  pcrilosum  H^ 
sid  P^B^  id  H  adscripto  H  a  scripto  E  recedi  E  9  contra  M 
contra  idE  10  sanctam  HPB  aut]  ac  G  12  Ab]  a  bl  sentia  JB' 
laudauimus  HP^B  13  quod  illud  G-d  14  illud  0?«  H  intel- 
ligi  PE        15  necessario  d   necessarium  reliqui        16  literas  b  ne- 

clegere    PB^   neglegere    HCllB^b    uegligere  Id  17    id    om   H 

18   legem   H^P^B    lege    aut    bl  non    aequo   'EGUP-B^    nunc- 

quo  H P^  non  equo  nuncquo  B^  19  omnia  scriptorem  noluissefcZ 
omnia  uoluisse  scriptorem  d  chabuisse  scriptorem  HP^  habuisse 
scriptorem  £27(7  quam]  quem  H  qua  G  20  fieri  om  d,  fieri  ea  G 
adca,  HP^IIB  iustissime  sunt  d  22  stulta  HB^  iniustaJ/B^  non 
constare  EGBP^  constare  HP^II       23  setentiis  H     cum  iure  om  H 


LIBER  II.     CAP.  9—10.     §  13—15.  221 

et  contra  scriptum  iudicatorum  enumeratione,  deinde  legum 
aut  stipulationum  breuiter  exscriptarum,  in  quibus  intelle- 
gatur  scriptorum  uoluntas,  e^  ***  expositio»?e.  Locus  com- 
munis  contra  eum,  qui  scriptum  recitet  et  scriptoris  uolun- 
5  tatem  non  interpretetur. 

Cum  duae  leges  inter  se   discrepent,  uidendum  esti: 
primum,  num  quae  obrogatio  aut  derogatio  sit,  deinde  utrum 
leges  ita  dissentiant,  ut  altera  iubeat,  altera  uetet,  an  ita,  ut 
altera  cogat,  altera  permittat.    Intirma  enim  erit  eius  defen- 

10  sio,  qui  negabit  se  fecisse,  quod  cogeretur,  cum  altera  lex 
permitteret:  plus  enim  ualet  sanctio  permissione.  Item  illa 
defensio  tenuis  est,  cum  ostenditur  id  factum  esse,  quod  ea 
lex  sanciat,  cui  legi  obrogatum  aut  derogatum  sit,  id,  quod 
posteriore  lege  sanctum  sit,  esse  neclectum.    Cum  haec  erunt 

15  considerata,  statim  nostrae  legis  expositione,  recitatione,  cou- 
laudatione  utemur.  Deinde  contrariae  legis  enodabimus  uo- 
luntatem  et  eam  trahemus  ad  nostrae  causae  commodum. 
Deiu  de  iu<^n>dic<i)>ali  absoluta  sumemus  rationem  iuris 
et  quaeremus   partes  iuris,   utrocum   faciant;  .de   qua    parte 

20  iundicialis  posterius  disseremus. 


1  enumeratioue  HP*.B' (7*  enumerationein  7TP-£-C^  enumeratioE 
enumeratione  utemur  Aldus  2  aut  stipulationum]  astipulationera  P7T 
stipulationem  C  stipulationum  HB  et  stipulationnm  E  exscriptarnm 
P^B^bl  scriptarnm  C  exscriptorum  i/"  excerptarum  P-72  exceptarum  <Z 
intellegantur  H^  intelligatur  d  intellegitur  l  intelligitur  b  3  uolun- 
tas  sed  expositio  P^  uoluntates.sed  expositio  H  uoluntas  et  expositio 
P'^  C  uoluntas  haec  expositio  JT  uoluntas  expositio  BE  lacunam  sic 
fere  expJeas:  recitatione  utemur  et  5  inter  praetetur  P  in  HPB  se- 
quitur  DE  CONTBAhllS  LEGIBUS  6  leges]  gentes  S^pi  dis- 
crepant  bl  7  numquae  E  namque  HPH  an  BC  obrogatio  Lam- 
binus}  abrogatio  aut]  Sin  bd         8  dissentiant  ut]  dessentia  aut  H 

iubet  HP^  10  negauit  M  cum  E  cui  M  11  santio  H^  12  est 
om  H^         id  factum]    infactum  HP^B^  13  sancciat  l    sanctiat  d 

obrogatum.HP^B^  aut  abrogatum  d  abrogatum  re^egue  ant  terogatum  P' 
om  H^  14  posteriori  d  sancitum  bl  sanctitum  d  neclectum  P 
neglectum  reliqui  15  collaudatione  E  16  utentur  H  leges  b^ 
enotabimus  HP^  18  deinde  de  iuridiciali  absoluta  sumemus  ratio- 
nem  dC^  diinde  iudicali  absoluta  sumemus  rationem  HPIJB  deinde 
de  re  indiciali  absoluta  sumemus  rationem  C*  deinde  iuridiciali  abso- 
luta  utemur  ratione  bl  19  utrocum  bP  uerum  cnm  HP^H  utrum 
cum  ea  dP'C'  utrum  cum  P  utrum  ea  C^  utrnm  aequum  uerum 
cum  B       20  iuris  Md  om  bl      disseremus  DE  AMBIGUO  HPB 


222  AD  C.  HERENNIUM 

Si  ambiguum  esse  scriptum  putabitur,  quod  in  duas 
aut  plures  sententias  tralii  possit,  hoc  modo  tractandum  est: 
primum,  sitne  ambiguum,  quaerendum  est,  deinde,  quomodo 
scriptum  esset,  si  id,  quod  aduersarii  interpretantur,  scriptor 
fieri  uoluisset,  ostendendum  est;  deinde  id,  quod  nos  inter-  5 
pretemur,  et  fieri  posse  et  honeste,  recte,  lege,  more,  natura, 
bono  et  aequo  fieri  posse;  quod  aduersarii  interpretentur  ex 
contrario;  nec  esse  ambigue  scriptum,  cum  intellegatur,  utra 
sententia  uera  sit. 

Sunt,  qui  arbitreutur  ad  hanc  causam  tractandam  uehe-  lo 
menter  pertinere  cognitionem   amphiboliarum   eam,    quae  ab 
dialecticis  proferatur.     Nos  uero  arbitramur  non  modo  uullo 
adiumento    esse,    sed    potius    maximo    inpedimento.      Omnes 
enim  illi  amphibolias  aucupantur,  eas  etiam,  quae  ex  altera 
parte  sententiam  nullam  possunt  interpretari.    Itaque  et  alieni  i5 
sermonis    molesti   interpellatores   et   scripti   cum   odiosi  tum 
obscuri    interpretes    sunt,    et    dum    caute    et    expedite    loqui 
uolunt,  infantissimi  reperiuntur.    Ita  dum  metuunt  in  dicendo, 
ne    quid    ambiguum    dicant,    uomen    suum    pronuntiare    non 
possunt.     Verum   horum   pueriles   opiniones   rectissimis  rati-  20 
onibus,  cum  uoles,  refellemus.     In   praesentiarum   hoc  inter- 


12  ad  Dionys.  Hal.  de  comp.  uerb.  cap.  4  p.  32  R  relegat  Graeuuis. 


1  esse  J?E  est  reliqui      putabitnr]  nt  puta  P-B-C    2  plurimas  6 
3  sit  ne  HPB  est]  sit  H  quomodo  E    quando  M  4  esset 

Aldus    est.sed  H    est  sed   et  PIIBC    sit  E  inter  praetantur  H 

interpraetantur  P  5  deinde  id  'ECIIB-P'^  deinde  in  P^B^  ^^^'^lllll 
H  (in  erasum)  inter  praetemur  P  0  et  recte   et  lege  more  et  na- 

tura  h  et  lege  et  recte  more  et  natura  l  et  recte  et  lege  et  more  et 
natura  d  recte  om  H^  7  inter  praetentur  P  interpretantur  d  ed 
8  cum  om  iJ'  intelligatur  E  utr  W  9  uera  sententia  hl  10  ar- 
bitrantur  Cbl  11  amphibologiarum  E  a  d  12  profertur  E 

nulla  H^  13  inpedimento  H  impedimento  reliqui  14  illi  om  H 
ampbibologias  E  quarum  Kayserus  ex  parte  altera  hl  15  inter 
praetari  P  alieni]  alii  H  16  sermones  h  inter  pellatores  P 
inter  peatores  H^  et  om  H  odio  situm  H  17  obscruri  C  inter 
praetes  P  caute  expediteq;  hl  IS  infantes  simi  P^    infacetis- 

simi  P-B    infandissimi  Tl^  repperiuntur  PB  19  nequid  HPB 

ne  quod  h  20  pueriles  opiniones  horum  d  21  intercederent  H 

interdicere  CP"^ 


LIBER  II.     CAP.  11-12.     §16—18.  223 

cedere  non  alienum  fuit,   ut  liuius   infaiitiae  garrulam  disci- 
plinam  eoutemneremus. 

12 
Cum   definitione  utemur,   primum   adferemus   breuem  .„ 

uocabuli  definitionem,  hoc  modo: 

5  'Maiestatem  is  miuuit,  qui  ea  tollit,  ex  quibus  rebus 

ciuitatis    amplitudo    coustat.      Quae    sunt   ea,  Q.   Caepio? 

sufiragia,  magistratus.  Nempe  igitur  tu  etpopulum  sufFragio 

et  magistratum  consilio  priuasti,  cum   pontes    disturbasti.' 

Item  ex  contrario: 

10  'Maiestatem  is  minuit,  qui  amplitudinem  ciuitatis  de- 

trimento    <^af7ficit.      EgO   non    arffeci,    sed    prohibui    detri- 

mento:)>  aerarium  enim  conseruaui,  libidini  malorum  restiti, 

maiestatem  omnem  interire  non  passus  sum.' 

Primum   igitur   uocabuli    sententia  breuiter  et   ad   utili- 

15  tatem  causae  adcommodate  describitur;  deiude  factum  nostrum 

cum  uerbi  descriptio<(ne    coniungetur;    deindc   coutrariae   de- 

scriptio)nis  ratio  refelletur,  si  aut  falsa  erit  aut  inutilis  aut 

turpis  aut  iniuriosa:  id   quod  ex  iuris  partibus    sumetur   de 

iu<(n)>diciali  absoluta,  de   qua  iam  loquemur. 

20  Quaeritur    in    translationibus    primum,    num    aliquis  18 

eius  rei  actionem,  petitionem  aut  persecutionem  habeat,  num 


1  non  om  H  ^  in  P  exstat  tituJus:  DE  FINITIONE,  in  B 
DE  DEFINITIONE;  in  H:  DE  DIFFINITIONE,  in  aliis  spatium  diffi- 
nitione  H^E  afFeremus  CE  4  diffinitionem  HE  5  magestatem  H 
ea,  H  6  Q.  Caepio  primus  BergJcius  quae   capio  P^BC  quae  apio 

(c  s.  s.)  H  Quae  capiunt  EP-  quae  cupiunt  TI  (b^)  7  suifragia  magi- 
stratus  M    suffragia  populi  et  magistratus  consilium  E  sufgragio  C 

8  potes  HP^  9  e  d  10  magestatem  H  11  adficit  —  detrimento 
om   M :         facit    acJd  C         afficit  affeci  13    magestatem   H 

14  ergo  b  sententiam  P^B  et  om  E  15  causae  adcommoda- 
tae  HPH  causae  accomodata  6 1  accommodatae  (accomodate  C)  cau- 
sae  BC  accommodata  causae  d  describitur  BP^B  discribitur  H 
describetur  P^UCJ'^  16  descriptione  coniungetur  (coniungitur  b).  deinde 
contrariae  descriptionis  (descr.  contr.  b)  ratio  refelletur  E  discriptionis 
ratione  felletur  P  descriptione  is  ratione  felletur  H  discriptionis  ra- 
tione  refelletur  B  et  descriptionis  ratione  refelletur  11  et  descriptionis 
ratiqne  aptabitur  refelletur  C  17  aut  falsa]  ////  falsa  H  {in  margine 
est  a)  18  quod]  que  P^B^C-    quoque  bJ  19  iudiciali  HPB 

iuridicali  U  20  in  HPB  tituJus:  DE  TRANSLATIONE:  in  aJiis 

spatium  21  res  H  persecutionem]  prosecutionem  P^C-  exsecutionem  fZ 
possessionem  b  posessionem  Z  babeat  et  b  babeat  quem  non  opor- 
teat  uel  d 


224  ^^  C.  HERENNIUM 

alio  tempore,  num  alia  lege,  num  alio  quaerente.  Haec  legi- 
bus  et  moribus,  aequo  et  bono  reperientur;  de  quibus  dice- 
tur  in  iuridic<^i)>ali  absoluta. 

In  causa  ratiocinali  primum  quaeretur,  ecquid  in 
rebus  maioribus  aut  minoribus  aut  dissimilibus  similiter  5 
scriptum  aut  iudicatum  sit;  deinde,  utrum  ea  res  similis  sit 
ei  rei,  qua  de  agitur,  an  dissimilis;  deinde,  utrum  consulto 
de  ea  re  scriptum  non  sit,  quod  uoluerit  cauere,  an  quod 
satis  cautum  putarit  propter  ceterorum  scriptorum  similitu- 
dinem.  10 

De    partibus   legitimae   constitutionis    satis    dictum   est: 
nunc  ad  iuridicialem  reuertemur. 

Absoluta  iuridiciali  constitutione  utemur,  cum  ipsam 
rem,  quam  nos  fecisse  confitemur,  iure  factum  dicemus,  sine 
ulla  adsumptioue  extrariae  defensionis.  In  ea  conuenit  quaeri,  is 
iurene  sit  factum.  De  eo  causa  posita  dicere  poterimus,  si, 
ex  quibus  partibus  iu  s  constet,  cognouerimus.  Constat  igitur 
ex  his  partibus:  natura,  lege,  consuetudine,  iudicato,  aequo 
et  bono,  pacto. 

Natura    ius    est,   quod    cognationis    aut   pietatis   causa  20 
obseruatur,  quo  iure  parentes  a  liberis,  et  a  parentibus  liberi 
coluntur. 

Lege  ius  est  id,   quod  populi  iussu   sanctum   est  quod 
genus  (XII  tahb.  p.  115  S)  ut  in  ius  eas,  cum  uoceris. 

Consuetudine  ius  est  id,  quod  sine  lege  aeque,  ac  si  25 


1  alio]  alio  modo  hl  alio  modo  5  alio  loco  n  alio  d  tempore 
loco  bl  quaerente  aut  agente  hl  2  aequo  et  bono  EC  aequa  et 
bona  HPUB  reperientur  Hd   repperieutur  PBC   reperiemur  17 

reperiuntur  h  l  3  iuridicali  M  absoluta  DE  RATIUCINATIONE  HPB 
-tratiocinaliPilCJB-d  vsitiona\i  HB^bl  ecqnid  AldusetquidHPBGl 
quid  nd  quod  h  5  dissimilibus  M  similibus  E  7  qua  de  P  Qiyphen) 
TLBChd    de  qua  Hl  agitur  ifE    agatnr  C   agitatur  PTlB         an 

dissimilis  'ECUBH^P-    an  dis  simius  H^P^  de  ea  consulto  d  (om 

re)  8  scriptum  sit  non  (num  C)  quod  uoluerit  (noluerit  P-B)  M 
nichil  scriptum  sit  quod  noluerit  hl  non  scriptum  sit  quod  noluerit  d 
an  om  E  9  jjutaret  H  12  iuridicalem  P^IIBG  reuertemur  DE 
lURlDICIALI  (lURIDICALI  P^)  ABSOLUTA  HPBC  13  iuridicali 
P^UB  14  factum  M  factam  E  prolegg.  p.  170:  conf.  usum  futuri 
15  assumptione  CE  1G  iure  ne  Ph  17  quibus]  cuius  d  20  cogni- 
tionis  HP^  23  iussu  populi  h  l  iussu  s.  s.  poijuli  C  24  eas]  ea  H 
cum  uoceris]  conuocaris  C 


LIBER  II.     CAP.  12—13.     §   18—20.  225 

iegiiimum  sit,  usitatum  est   quod   geiius    iJ   quod    argeutario 
tuleris  expensum,  ab  socio  eius  recte  petere  possis, 

ludicatum  est  id,  de  quo  sententia  lata  est  aut  decretum 
interpositum.  Ea  saepe  diuersa  sunt,  ut  aliud  alio  iudici 
.  aut  praetori  aut  consuli  aut  tribuno  p]chis  placitum  sit  et 
St^  ut  de  eadem  re  saepe  alius  aliud  decreuerit  aut  iudicarit, 
cuod  genus:  M.  Drusus  praetor  urbanns,  quod  cum  herede 
raandati  ageretur,  iudicium  reddidit,  Sex.  lulius  non  reddidit. 
j.tem:  \G./  IJaelius  iudex  absoluit  iniuriarum  eum,  qui  Luei-* 

-,    ivv:i  poetam  in  scaena  nominatim   laeserat,  P.  Mucius   eum, 
qui    L.   Accium    poetam    nominauerat.    condemnauit.      Ergo,  2o 
quia  possunt  res  simili  de   causa  dissimiliter  iudicatae   pro- 
ferri,  cum  id  usu  uenerit^  iudicem   cum   iudice,  tempus  cuni 
tempore,  numerum  cum  numero  iudiciorum  cowferemus. 

Ex  aequo  et  bono  ius  constat,  quod  ad  ueritatem  <(et 
utilitatem/  communem  uidetur  pertinere,  quod  genus  ut 
maior  anuis  LX  et  cui  morbus  causa  est,  cognitorem  det. 
Ex  60  uel  nonum  ius  constitui  conuenit  ex  tempore  et  ex 
hominis  dignitate. 

:"o  Ex  pacto  ius  est,  si  quid  inter   se  pepigerunt,  si  quid 

inter  quos   conuenit.     Pacta  sunt,  quae   legibus   obseruanda 
sunt,  hoc  modo  (XII  tabh.  p.  118  S.):  Rem  ubi  pagunt,  <(orato; 


21  Priscian.  GL  II  p.  523,24  Cicero  in  11  ad  Herenniuni:  pact.a 
snut  quae  legibus  obseruanda  snnt,  boc  modo:  rem  ubi  pagunt  ora- 
tioni  pagunt. 


1  uisitandum  C^  2obi7aE  re^etexe  "£  C-  eadem  diuisio  CAF 
III  p.  45  {de  inu.  II  22,  G5)  3  ut  iZ"  4  inter  positum  RP  aliud]  alia 
ut  H P^ B  archetypus  habwit  aliut  aliirf  iudici  aut]  iudia  ut  i/^  5  tri- 
buno.p.  L.  b  tribuno  .pl.  l  tr.  pt.  d  trib.  p.  PBII  tribuno  p.  C  trib  H 
6  iudicari  H  uerba  et  fit  —  iudicarit  del  Kayserus  7  marcus  drussus  H 
pra^tor  hd  prr  C  pr  HPIIBI  herede  H  8  redidit  H  (his)  sex 
PIIBC  sextus  Hhd  ncrba  Sex.  —  reddidit  om  l  9  g.  celius  E  cae- 
lius  PUB  atelius  H  celius  C  10  .•^caena  l  scena  h  cena  d  scaenam 
HPnC  sceuam  B  leseritlf  mutius  CE  eam  iZ^P^  11  L.  om  H 
If!  tres  P^B         13  uenerit]  uenerit  id  HP"^  cum  iudicet  HP^B"^ 

14  conferemus  Lamhimts]  proferemus  15  costat  IT^  uirtutem  d 
et  utilitatem  E  ow  M  17  annis]  aii  H  cui  morbus  E  cu  orbus 
HB    cum   orbus    P^    cu    morbus    II   cu    morbi    C^P^    cui    morbi    C^ 

15  temporis  &  20  ius]  iussus  HP^  pepigerunt  si  quaedam  CP^ 
21  quos]  nos  H  aliquos  hl  22  ubi  pagunt  oracioni  (orationc  1  ora- 
tione  d)  pagunt  E,  em  Bosius   ubi  paciscuntur  M 

Ad  Hereniiium  libri  IV,  ed.  Maux.  1 5 


226  AD  C.  HERENNIUM 

ni  pagunt,^  in  comitio  aut  in  foro  ante  meridiem  causam 
coicito.  Suut  item  pacta,  quae  sine  legibus  obseruantur  ex 
conuento  quaef  iure  praestare  dicuutur.  His  igitur  partibus 
iniuriam  demonstrari,  ius  confirmari  conuenit,  id  quod  in  ab- 
soluta  iuridic<^?"^ali  faciundum  uidetur.  5 

14 

„,  Cum  ex  conparatione  quaeretur,   utrum  satius  fuerit 

facere,  id,  quod  reus  dicat  se  fecisse,  an  id,  quod  accusator 
dicat  oportuisse  fieri,  primum  quaeri  conueniet,  utrum  fuerit 
utilius  ex  contentione,  lioc  est,  utrum  /ionestius,  facilius,  con- 
ducibilius.  Deiude  oportebit  quaeri,  ipsumne  oportuerit  iudi-  lo 
care,  utrum  fuerit  utilius,  an  aliorum  fuerit  utilius  statueudi 
potestas.     Deinde    interponetur    ab    accusatore    <^suspicio    ex 


2  cuicito  M  conicito  C^ld  conitito  6  3  conuentu  EC"  inre  M  de 
iure  E  iuri  C^  editt  praestari  Ernestius  de  inu.  II  22,  68  4  id  quod 
HPn  idque  P"BCi:  5  iuridicali  HP^nB  faciuadum  PBC  fa- 
ciendum  reliqui  uidetur]  sequitiir  in  HPB  titulus  DE  CONPA- 
RATIONE,  in  aliis  spatium  6  conparatione  P  paratione  H  compa- 
i:a.tione  reliqui  quaereretur  P^  qnerereturi/  fuerit  omZ  7facereZ^Z 
agere/////  H  agere  reliqui  reus  om  H^  se  om  d  an  Lambinus]  aut 
8  conuenit  bl  9  honestius  Banconetus]  uenustius  10  oportebat  H 
ipsum  ne  P  iudicare  bl  uindicare  d  iudicari  M  12  inter  ponetur  PC 
suspitio  ex  constitutione  coniecturali  quare  putetur  non  ea  ratione  factura 
esse  quo  nielius  deteriori  anteponeretur  sed  dolo  malo  negotium  gestum 
de  aliqua  probabili  causa.  Ab  defensore  contra  referatur  argumen- 
tatio  coniecturalis  de  qua  ante  dictum  est.  Deinde  quaeretur  potueritne 
uitari  ne  in  eum  locum  ueniretur  Z  suspicio  ex  constitucione  coniec- 
turali  qua  re  putetur  non  ea  ratione  factum  esse  quo  melius  deleriori 
anteijonetur  sed  dolo  malo  negocium  gestum  de  aliqua  probabili  causa. 
Deinde  queretur  potuerit  ne  uitari  ne  in  eum  locum  ueniretur.  Ab 
defeusore  contra  referatur  argumentacio  coniecturalis  de  qua  ante 
dictum  est  b  suspicio  ex  constitutione  coniecturali  quare  putetur  non 
ea  ratione  factum  esse  quo  melius  deteriori  auteponeretur  sed  dolo 
malo  negocium  gestum  ab  aliqua  probabili  causa.  Deinde  quaeretur 
potueritne  uitaii  ne  in  eum  locum  ueniretur  d,  qui  post  potestatem 
§  22  inserit:  Ab  defensore  contra  referatur  argumentatio  coniecturalis 
de  qua  n  dictum  est:  quam  sententiam  apparet  in  archetypo  E  in  mar- 
gine  adscriptam  exstitisse  coniectmali  (coniectura  P^  concectura  C) 
quare  putetur  non  (non  om  HB^)  ratione  factum  esse  quo  melius  de- 
teriori  anto  poneretur  (distincte  solus  H)  si  in  eo  {sic  P^  Sine  eo  H 
sed  in  eo  71  sine  B  ine  C^  si  sine  (7")  dolo  malo  negotium  gestum 
de  aliqua  probabili  causa  ab  defensore  referatur  (deferatur  H)  argu- 
mentatio  coniecturalis  de  qua  aute  (antea  H)  dictum  est  deinde  quae- 
retur  (quereretur  H)  potuerit  ne  (tZa  distincte  HPB)  uitari  (ueteri  JS*) 
ne  in  eum  locum  ueniretur  M  (refellatur  v,  refelletur  Omnibonus) 


LTBER  n.     CAP.  13—15.     §  20-22.  227 

coustitutione)>  coniecturali,  qua  re  putetur  noii  <^ea)>  ratione 
factum  esse,  quo  melius  deteriori  anteponeretur,  sed  in  eo 
dolo  malo  negotium  gestum  de  aliqua  probabili  causa.  Ab 
defensore  <(contra)>  refeZZatur  argumentatio  ,coniecturalis ,  de 

5  qua  ante   dictum   est.     Deinde    quaeretur,    potueritne   uitari, 
ne  in  eum  locum  ueniretur.     His  sic  tractatis  accusator  ute-  22 
tur  loco  commuui  in  eum,  qui  inutile  utili  praeposuerit,  cum 
statuendi  non  habuerit  potestatem.     Defensor  contra  eos,  qui 
aecum  censeant  rem  perniciosam   utili  praeponi,   utetur  loco 

10  communi  per  conquestiouem:  <(et^  simul  quaerat  ab  accusa- 
toribus,  ab  iudicibus  ipsis,  quid  facturi  essent,  si  in  eo  loco 
fuissent;  et  tempus,  locum,  rem,  deliberationem  suam  ponet 
ante  oculos. 

Translatio  criminis  est,  cum   ab  reo   facti  causa  in  15 

15  aliorum  peccatum  transfertur.  Primum   quaerendum  est, 

iurene  in  alium  crimen  transferatur,  deinde  spectanduin  est, 
aeque  maguum  sit  illud  peccatum,  quod  in  alium  trausferatur, 
atque  illud,  quod  reus  suscepisse  dicatur;  deinde,  oportueritne 
in  ea  re  peccare,  in  qua  alius  ante  peccarit;  deinde,  oportue- 

20  ritne  iudicium  ante  fieri;  deinde,  cum  factum  iudicium  non 
sit  de  illo  crimine,  quod  in  alium  transferatur,  oporteatne 
de  ea  re  iudicium  fieri,  quae  res  in  iudicium  non  uenerit. 
Locus  communis  accusatoris  contra  eum,  qui  plus  censeat 
uim   quam  iudicia   ualere  oportere.     Et  ab   aduersariis   per- 

6  his  M  his  locis  E  sic  BCH--E  sit  R^  P^  ita  P-/T  7  loco 
communi  M  hoc  communi  loco  (loco  communif?)E  utiliore  posuerit  II 
com  O^  9  aecum  P^.  cum  H  aequum  reliqui  rem]  rei  77  re/y/  P 
pernitiosam  (m  in  ras)PB   pemiciosae  7T  utilis  HP^B    utile  77 

praeponi  om  H^  utetur]  ut  eius  H  communi  loco  hl  10  con- 
sequestionem  P^B  et  om  M  quaeret  P-E  11  ab  iudicibusM 
et  iudicibus  E  12  locus  H  rem  om  C  tuam  H  13  oculos| 
in  HPB  sequitur  iituJus  DE  TRANSLATIONE  CRIMINIS  14  Trans 
latio  crminis  H^  15  trans  fertur  HP  In  qua  primum  E  16  iu- 
rene  h  iure  ne  l  uerene  M  (uere  ne  P)d  crimen  in  alium  hl  (trau 
feratur  P;  Bramhachiiis  de  orthogr.  j).  334)  transferatur  crimen  d  expec- 
tandum  H  est  om  h  17  aeqnene  Gronouius  an  aeque  Omnihonus  si 
aeque  Schuetzius  transfertur  E  18  oportuerit  ne  P  19  ante  om  H 
peccaret  H  peccauerit  C  oportuerit  ne  PBhl  20  ferri  d  proferri  hl 
21  alium  om  H^  trans  feratur  iZP  oporteat  ne  HPhl  22  iu- 
dicium  de  ea  re  d  fieri  om  H  deuenerit  E  23  accnsaturis  P^  accu- 
saturos  H  quibus  censaeat  C^  24  oportei'e  om  b         percontabitur 

PTIB   percuntabitur  l    perconctabitur  H  percunctabitur  Chd 

15* 


228  AD  C.  HERENNIUM 

coutabitur  accusator,  quid  futurum  sit,  si  idem  ceteri  faciaut, 

ut   cle   indemnatis   supplicia   sumaut,    quod    eos   idem   fecisse 

dicaut.     Quid,  si  ipse  accusator  idem  facere  uoluisset?     De- 

fensor    eorum   peccati   atrocitatem  proferet,    in   quos   crimen 

trausferet;  rem,  locum,  tempus  aute   oculos  pouet,  ut  ii,  qui   r. 

audieut,  existimeut,    aut  non  potuisse  aut   uou   inutile   fuisse 

rem  in  iudicium  uenire. 
1  p 

Coucessio  est,  per  quam  uobis  ignosci  postulamus.  Ea 
diuiditur  <(m^  purgationem  et  deprecatiouem.  Purgatio 
est,  cum  cousulto  a  nobis  factum  negamus.  Ea  diuiditur  lo 
in  necessitudinem,  fortunam,  iuprudentiam.  De  liis  partibus 
primum  osteudeudum  est;  deinde  ad  deprecationem  reuer- 
tendum  uidetur.  Primum  considerandum    est,   num    culpa 

uentum  sit  in  necessitudinem  [uum  culpa  ueniendi  neces- 
situdinem  fecerit].  Deinde  quaerendum  est  quo  modo  uis  i» 
illa  uitari  potuerit  ac  leuari.  Deiude  <^is,  qui)>  in  uecessi- 
tudinem  causa<^J»^  couferet,  expertusue  sit,  quid  coutra  facere 
aut  excogitare  posset.  Deiude,  num  quae  suspiciones  ex 
coniecturali  constitutione  trahi  possint,  quae  significeut  id 
consulto  factum  esse,  quod  necessario  cecidisse  dicitur.  Deiude,  20 
si  maxime  uecessitudo  quaepiam  fuerit,  conueniatne  eam  satis 
24 idoueam  <(causam)>  putari.         <^Si  [autem]  iwprudentia  reus 

2  deiu  demnatis  H  de  iude  natis  h  de  iudlTpnatis  d  supli- 
cia  h  3  dicat  CE  qui  U^  idem  om  l  4  peccali  IPP^B^ 
quo  H  6  transferetur  E  tempus  locum  H^  ii  Aldun']  hi 

audiunt  E  6  posse  E  uon  inutile  M    inutile  CE  conf.  Heraem 

annal.  philol.  1S8G  p.  713  7  uenire]  in  HPB   sequitur  titulus  DE 

CONCESSIONE  9  in  om  HP^B^   '        depraecationcm  P  in  M  sc- 

quitur  hic  ignoscendi  ratio  queritur  ex  his  locis  11  necessitatem  d 
inprudentiaui  HPC   imprudentiam   reliqui  12  prius  hl  oprae- 

cationem  P'    precationem  HB^    reprecationem  C  13  uidetur]  in 

HPB   sequitur   titulus   DE    NECESSITUDINE  culpa    HCd    per 

culpam  reliqui;  uerha.  num  —  necessitudinem  om  B  14  sit]  est  d 
culpa  B-C^d    culpam  HPnB^C^hl  necessitudinem  JIP'BC'd 

necessitudo  P-UC-hl;  uerha  num  —  fecerit  dcl  Kayserus  15  quo 

modo  om  H  ecquo  modo  Victorius  16  ac]  aut  Thielmannus:  conf. 
atque  20,31  is   qui   om   M  17   causa  HP        conferet  om   h 

expertus  ne  PB  18  possit  H  suspitioues  C  19  id]  de  H 

20  cecidisse  HPII    accidisse  BCE  21  conucuiat  ne  HP       ■  ea  h 

22  cansam  (causa  l)  E  om  M  putari]  in  HPB  sequitur  titulus  DE 
INPRUDENTIA.  ^^'  24:  n.sque  ad  factuui  esse  constct  in  l  posita  est 
ante  §  25  Deprecatione  utemur         Si  autem  imprudentia  reus  se  (reus 


LIBEK  n.     CAP.  15-16.     §  22—24.  229 

se  peccasse  dicet,)>  priraum  quaeretur,  utrum  potuerit  nescire 
an  non  potuerit;  tleiude  utrum  data  sit  opera,  ut  sciretur, 
an  non;  deinde,  utrum  casu  nescierit  au  culpa.  Nam  qui 
se  propter  uiuum  aut  amorem  aut  iracuudiam  fugisse  r^ti- 
5  onem  dicet,  is  animi  uitio  uidebitur  nescisse^  non  inpruden- 
tia ;  quare  non  <(m)>prudeutia  se  defeudet,  sed  culpa  contaminabit. 
Deinde  couiecturali  constitutione  quaeretur,  utrum  scierit  an 
ignorauerit,  et  considerabitur  satisne  inprudentia  praesidii 
debeat  esse,  cum  factum  esse  constet.         Cum  iu  fortunam 

10  causa  coufertur  et  ea  re  defeusor  ignosci  reo  dicet  oportere, 
eadem  omnia  uidentur  consideranda,  quae  de  necessitudine 
praescripta  suut.  Etenim  omnes  hae  tres  partes  purgatiouis 
inter  se  iiuitimae  sunt,  ut  in  omnes  eadem  fere  possiut  ad- 
commodari.  Loci    coramunis    in    his    causis:    accusatoris 

15  contra  eum,  qui  cum  peccasse  confiteatur,  tamen  oratione 
iudices  demoretur;  defeusoris,  de  humau.itate,  misericordia: 
uohiutatem  iu  omnibus  rebus  spectari  conuenire;  quae  cou- 
sulto  facta  non  sint,  an  ea  fraude^"  esse  non  oportere. 

om  b,  Kayserus,  so  reus  d)  peccasse  dicet  E,  om  M  autein  dd  Kayscrus 
1    quacrentur  HP  potuerit    nescire    P    potuerit  ne   scire  HBII 

potuerit  (potuert  b)  scire  CE    potueritne  sciro  Thiehiiannus  3  aut 

uon  d  4  aut  bis  om  d  5  inprudentia  HP    imprudentia  rcliqui 

a  inprudentia_5C   piudeutia  HP   iiui^ruclentia  reliipii  se]  sed   P 

sed]  se  P'  coutciminabitur  C  coutaniinabit  persoiiam  E  8  satis 
ue  HPb  ini^rudeutia  HPBC  imprudeutia  reliqui    iu    iuiprudeutia 

Kayserus  0  constet]  in  HPB  sequitur  titulus  DE  FORTUNA  con- 
stet  imprudenter  d  iu  om  H^  10  confertur   PB    defertur  11 

transferctur  d    conferetur  reliqui  ea  ve  EP    ea  te   HP   a  to   77 

ea  P-C  defensor]  defeusori  dofensor  H  ignosci  reo  "EPBC 

ignosci  se  Tl   ignosci  H  dicat  11  oijortoro  "ECriP'  ot  oportet 

se  om  H  ot  oportet  se  P*  et  oportere  B  11  uidebuntur  b  con- 
sideraudae  B  uecessitate  d  12  hae  tres  E  nostras  H P^  uostrae 
P2JIi' (7  partis  P'nCi  purgationes  PHC*  13  in  owi  C^'  eadem 
fere  E  C  eadem  facere  HP^  eaedem  res  fere  B  oaedem  res  77  pos- 
sunt  P^B  accommodari  ETJBC  14  commnnis  HP^  communes 
reliqui  causa  C   causae  7^77  15  peccasse  se  d   se  peccasse  bl 

confiteatur  eCP^  coufiteretur  i/P^P  confitetur  H  16  iud  P77PC 
iudicium  H   iudices  E         defensiores  P^    defensiones  77    defensores  H 

17  noluntate  H        spectare  bl    expectare  H        conuenire]  oportore  d 

18  an  ea  fraude  HP^  in  eis  fraudem  P^C  in  ea  fraudem  77  ea  frau- 
dem  d  ea  facta  fraude  B  ea  fraudi  bl  non  fortasse  delendum: 
conf.  Draeyeri  syntaxis  T^  p.  351  oporterej  in  H  sequitur  titulus 
DE  riiECATI(  »NE  in  PB  DE  DEPRAECATIONE  in  l  nerba  §  24  Si 
autem  —  ad  esse  constet  * 


230  AD  C.  HERENNIUM 

17 

Deprecatione    utemur,    cum    fatebimur    nos    peccasse 

neque  kl  inprudenter  aut  fortuito  aut  necessario  fecisse  dice- 

mus  et  tamen   ignosci   nobis   postulabimus.     Hic   ignoscendi 

ratjo  quaeritur  ex  bis  locis:  si  plura  aut  maiora  offieia  quam 

maleficia    uidebuntur    constare;    si    qua    uirtus   aut   nobilitas   r, 

erit  in  eo,   qui   supplicabit;  si  qua   spes   erit   usui  futurum, 

<^siy  sine  supplicio  discesserit;  si  ipse  ille  supplex  mansuetus 

et  misericors  in  potestatibus   ostendetur  fuisse;   si   ea,   quae 

peccauit,    non   odio    neque   crudelitate,    sed    officio    et    recto 

studio  commotus  fecit;  si  tali  de  causa  aliis  quoque  ignotum  lo 

est;  si  nihil  ab  eo  periculi   nobis  futurum  uidebitur,  si  eum 

missum  fecerimus;    si   nulla  <(aut)>   a  nostris   ciuibus   aut  ab 

26  aliqua  ciuitate  uituperatio   ex   ea   re   suscipietur.     Loci  com- 

munis:  de  humauitate,  fortuna,  misericordia,  rerum   commu- 

tatione.    His  locis  omnibus  ex  contrario  utetur  is,  qui  contra  i5 

dicet,  cum  amplificatione  et  enumeratioue  peccatorum.    Haec 

causa   iudicialis   fieri   uon    potest,   ut    in   libro   primo    osten- 

dimus,  sed,   quod  potest   uel   ad   senatum   uel    ad   consilium 

uenire,  non  uisa  est  supersedenda. 

Cum  ab  nobis  crimen  remouere  uolemus  aut  in  remiiio 

aut  in  hominem    nostri   peccati    causam    conferemus.  Si 

causa    in    hominem    conferetur,    quaerendum    erit   primum, 

potueritue  tantum,  quantum  reus  demonstrabit,  is,  in  quem 

causa    conferetur:    et    quone    modo    aut    honeste    aut    sine 

periculo    potuerit    obsisti;    si    maxime    ita    sit,    num    ea    re  25 

concedi  reo  conueniat,   quod  alieno   inductu  fecerit.     Deinde 

iu  coniecturalem  trahetur  controuersiam  et  edisseretur,  num 


1  Depraecatione  P  nos  om  H  pcasse  H^  2  neque  E(7P° 
quaeq;  H^P^IJ  in  B  uox  erasa  id]  ad  JT  inprudenter  C  impru- 
denter  E  P*    inprudentes  HP^nB^  fortuito  HPn   fortuitu  I?CE 

3    postulamus    H^  ignosci  H^  6  supplicabit  Id    suplicabit  h 

suplicauit  H  supplicauit  PIIBG  siqua  P  uisui  H  futurum] 
futura  de  illo  h  7  si  om  HP^  suplicio  h  suplex  h  9  odii  H 
12  aut  2i  hl    a  reliqui  ciuibus  nostris  h  13  communis  HP^ 

communes  reliqui  16  df  H  19  super  sedenda  PB  supersedendo  H 
in  HP  sequitur  tituhis  DE  REMOTTONE  CRIMINIS  20  Dum  l 
ab  P  a  reliqiii  uolumus  h  21  causa  C  22  homine  HB^  con- 
fertur  d  23  potuerit  ne  P  putueritne  H^  24  et  quo  ne  HP^n 
et  quonam  P'^BChl  et  quo  d  aut  om  TL  honesti  HP^B  25  ob- 
sistere  E       20  concedere  d       inductu]  inde  H       27  coniecturali  BG 


LIBER  II.     CAP.  17—18.     §  25—28.  231 

consulto  factum  sit.  Si  causa  iu  rem  quaudam  couferetur,  et 
haec  eadeiu  fere  et  omuia,  quae  de  necessitudiue  praece- 
pimus,  consideranda  erunt. 

18 
Quouiam    satis    osteudisse    uideamur,    quibus    argumen-„ 

5  tationibus  iu   uno   quoque   genere   causae   iudicialis   uti   con- 

ueniret,  consequi  uidetur,  ut  doceamus,  quemadmodum   ipsas 

argumentationes    ornate    et    absolute    tractare    possimus. 

Nam  fere  non  difficile  inuenire,   quid   sit  causae   adiumeuto, 

difficillimum  est  inuentum  expolire   et   expedite   prouuutiare. 

10  Haec  euim  res  facit,  ut  neque  diutius,  quam  satis  sit,  in  eis- 
dem  locis  commoremur,  nec  eodem  ideutidem  reuoluamur, 
neque  incoatam  argumeutationem  relinquamus,  neque  iucom- 
mode  ad  aliam  deiuceps  trauseamus.  Itaque  hac  ratione  et 
ipsei  memiuisse  poterimus,  quid    quoque  loco    dixerimus,   et 

i.i  auditor  cum  totius  causae  tum  unius  cuiusque  argumenta- 
tionis  distributiouem  percii^ere  et  memiuisse  poterit. 

Ergo  absolutissima  et  perfectissima  est  argumeutatio  ea,  28 
quae  iu  quiuque  partes  est  distributa:  propositiouem^  ratiouem, 
rationis  confirmatiouem,  exornationeni,  conplexionem. 

20  Propositio  est,  per  quam  osteudimus  sumuiatira,  quid 

sit  quod  probari  uolumus. 

Ratio  est  quae  causam  demonstrat,  uerum  esse  id,  quod 
iutendimus,  breui  subiectione. 

Rationis    confirmatio    est    ea,    quae    pluribus    argu- 

25  mentis  conroborat  breuiter  expositam  rationem. 


controuersia  HG  et  edisseretur   PnBC   edisseretur  H  et  disse- 

retur  d   et  quaeretur  bl  1  causam  P^B         2  et  om  b        necessi- 

tate  d  3  ernntj  in  HP  sequitur  titulus  DE  ARGUMENTIS,  in  aliis 
sxmtium  4  uideauiur  HP^B  uidemur  reliqui  5  iudicialis  cau- 
sae  C  6  ipsas  E  pro  H  per  PBTIC  7  argumentationi  H^  argumen- 
tationis  H^  8  difficile  est  E  9  difficilimum  H^  estH  uero  est 
PTlBCd  est  xxQxobl  expolire  E  expedire  P-B-  experireM  10  quam 
om  H  llimmoremurr?  12  incoatam  P  ii\choa,ta,m  rcUqtii  13  dein- 
ccp  H^  14  ipse  H^  ipsi  reliqui  quoque  M  in  uno  quoq;  E  17  argu- 
moutatio  est  bl  18  quae  in  quinque  PTIBCd    quin  Y  H^    quae 

in  V  H'bl  est  om  d  19  couplexionem  J/P  complexionem  reliqui 
20  perquam  P  21  probare  B  22  quae  causam  HP^IJ   quae 

causa  B^  causa  quae  B^Cbl  canaam  quae  d  id  quod]  in  quamP^i? 
25  conroborat  P    corroborat  reliqui 


232  ^^  ^■-  HERENNIUM 

Exornatio  est,  qua  utimur  rei   honestandae   et   conlo- 
cupletandae  causa,  confirmata  argumentatione. 

Conplexio  est,  quae  concludit  breuiter,  conligeus  partes 
arccumentationis. 

Hisce  igitur  quinque  partibus   ut  absolutissime   utamur,  5 
lioc  modo  tractabimus  argumentationem: 
1!)  'Causam   ostendemus   Ulixi    fuisse,    quare  interfecerit 

Aiacen. 

Inimicum  enim  acerrimum   de   medio   tollere   uolebat, 
a  quo  sibi  non  iniuria  summum  periculum  metuebat.  lo 

Videbat  illo  incolumi  se  incolumem  non  futurum;  spe- 
rabat  illius  morte  se  salutem  sibi  conparare;  consueuerat, 
si  iure  non  potuerat,  iniuria  quauis  inimico  exitium  macbi- 
nari,  cui  rei  mors  indigna  Palamedi  testimonium  dat.  Ergo 
et  metus  periculi  hortabatur  eum  interimere,  a  quo  suppli-  i5 
cium  uerebatur,  <^et)>  consuetudo  peccandi  maleficii  sus- 
cipiendi  remouebat  dubitationem. 
29  Omnes  enim   cum   minima  peccata  cum   causa   susci- 

piunt,  tum  uero  illa,   quae   multo   maxima  sunt  maleficia, 
aliquo   certo   emolumento   inducti    suscipere    conantur,     Si  ^o 
multos    induxit   in    peccatum   pecuniae   spes,   si   conplures 
scelere  se  contamiuarunt  imperii  cupiditate,  si   multi  leue 

1  conlocupletandae  HP  locnpletaudae  C  coUocupletandae  reliqui 
i  causa  om  d  argumenta  iJ  3  Conplexio  HPG  Complexio  reZ^gMi 
conligens  H  colligens  reliqui         partes]  causas  B  5  Hisce  igitur 

PIIBG  His  igitur  H  Hisce  ergo  hl  His  d  Y  b  ut  om  H  6  trac- 
tauimus  HPC  argumentationem]  in  H  seqiiitur  titulus  EXPOSITIO 
UATK),  in  P  ESPOSITIO  in  aUis  spatiimi  7  inter  fecerit  P  8  aia- 
ccQ  HPUB  aiacem  reliqui.  In  P  sequitur  RATIO,  in  aliis  spatium 
10  uon  om  H  metuebat]  in  IfPsegu;'^»»- RATIONIS  CONFIRMATIO,  in 
aliis  spatiuiii  11  incolomi  PIZC'  incolomem  PJ7  iucolouem  C  12illius 
om  d  morte  blGII  mortem  H^P^B  om  d  se  erasum  in  PB  con- 
parare  HP  comparare  reliqui  13  poterat  d  iniuria  quouis  iui- 
mico  H   inimico  iuiuria  quauis  hl  14  palamedi  HP^B    palam   C^ 

palamedis  P^nG'^'^  15  ortabatur  Hh  inter  imaera  H,  in  marg 
interimere  a  om  H  suplicium  6  16  et  E  om  VL  17  dubi- 
tationem]  dubitationem  exornatio  HP,  in  aliis  spatitim  ijost  dubita- 
tionem  18  minima]  miuora  d  ima  71  cum  HPBG  non  cum  77 Z 
{jn2  in  spatio  ml  relido)  de  hd  19  sunt  maxima  h  20  aliquo] 
alia  quo  HP^  certe  H         emolamento  H         21  conplnres  HPB 

complures  rcliqui  22  scelere   se  E    se   scelerc  se  P^77   se  scelere 

HP'BG  coutaminauerunt  E  si  multi  leue  I^IIP'-C'  simul  utile 
ue  HP^B    .simul  leue  C 


LIBER  II.     CAP.   18—19.     §  28—30.  233 

conpeudium  fraude  maxima  commutarunt,  cui  mirum  uide- 
bitur,  istum  a  maleficio  propter  acerriraam  forraidinem 
uon  temperasse?  Virum  fortissimum,  iutegerriraura,  iuirai- 
citiarum  persequentissiraum,  iniuria  lacessitura;  ira  exsusci- 
tatum  liorao  timidus,  noceus,  conscius  sui  peccati,  insidio- 
sus  **^  inimicum  incoluniem  esse  noluit:  qui  tandem  hoc 
mirum  uidebitur?  Nam  cura  feras  bestias  uideamus  ala- 
cres  et  erectas  uadere,  ut  alteri  bestiae  noceant,  non  est 
incredibile  putandura  istius  quoque  aniraum  ferura,  cru- 
1«  delem  atque  inhumanura  cupide  ad  iniraici  perniciera  pro- 
fectura,  praesertim  cum  in  bestiis  nullam  neque  bouam 
neque  malam  rationera  uideamus,  in  isto  plurimas  et  pessu- 
mas  rationes  seniper  fuisse  intellegamus. 

Si  ergo  pollicitus   sum   me   daturum  causara,   qua  in- ;;u 
15      ductus  Ulixes  accesserit  ad  maleficium,  et  si  inimicitiarum 
acerrimam    rationem    et    periculi    raetura    intercessisse   de- 
monstraui,  non  est  dubium  quin  confiteatur  causam  male- 
fici  fuisse.' 

Ergo  absokitissima  est  arguraentatio  ea,  quae  ex  quin- 
20  que  partibus  constat,  sed  ea  non  semper  necesse  est  uti. 
Est  cum  conplexione  supersedendam  est,  si  res  breuis  est, 
ut  facile  memoria  conprehendatur;  est  cum  exornatio  praeter- 
mittenda  est,  si  parum  locuples  ad  amplificandum  et  exor- 
nandura   res   uidetur   csse.     Sin   et  breuis   erit  arguraentatio 


1  conpendium  IIP  compendium  reliqui  3  iniioic.  persequ.  his 
posuit  II  4  exustum  II  excitatum  hl  6  comma  pokt  insidiosus  dcl 
Kayseriis:  lacunam  sic  fere  expleas  uoluit  interimere:  acerrimum  bomo 
perfidiosus  incolomem  PC'-  incolomen  C^  incolnm  II  esse  om  h 
qui  M    cui  E    qui  daiiims  7  cam]  co  G         8  uadeie  et  erectas  d 

altera  bestia  H  est  om  bl  12  et  pessumas  OP^  /////pessumas  B 
et  pars  summas  HP^  et  per  summas  71  et  pessimas  E  13  intel- 
legmus  H^  intelligamus  E  in  H  seqiiitur  iiittZifS  CONPLEXIO,  in  P 
COMPLEXIiJ,  in  aliis  spatium  14  igitur  d  causam  me  datu- 

rum  hl  16  rationem  acerrimam  d  17  qui  F  malefici  H^ 

maleiicii  relic[ui  19  V  Hhl  21  est  cum  IPP^H  est;    Tum  C 

Tum  BP':  in  H  est  erasa  Sed  tum  E  conplexione  HP  complexione 
reliqui  super  sedendimi  P  res  om  hl  breuis  J/E  breuius  P^TL 
breuior  P'-BG  22  conprehendatur  IIPG    comprehendatur  reliqui 

est  cuui  HP^n    Et  tum  G   Tum    P' BE  exhornatio    P    praeter 

mittenda  P  24  res]  ui  ipsa  d  Sin  et  EP^G  si  et  H  si  nec  P^B 
sine  H        erit]  esserit  H 


234  AD  C.  HERENNIUM 

et  res  tenuis  aut  liumilis,  tum  et  exoruatione  et  conplexione 
supersedendum  est. 

In  omni  argumentatione  de   duabus   partibus   postremis 
liaec,  quam    exposui,   ratio    est  habenda.     Ergo   amplissima 
est   argumentatio   quinquepertita;    breuissima    est    tripertita;   5 
mediocris  sublata  aut  exornatione  aut  conplexione  quadripertita. 

20 

Duo    genera    suut     uitiosarum     argumentationum: 

unum,  quod    ab  aduersario    reprebendi   potest,  id  quod  per- 

tinet  ad  causam:  alterum,  quod  tametsi  nugatorium  est,  tamen 

uon  indiget  repreheusionis.     <(Quae  sint,  quae  reprehensione  10 

coufutari  conueniat,  quae   tacite  couterani   atque   uitari   sine 

reprehensione;   nis)>i   exempla    subiecero,   intellegere   dilucide 

uon    poteris.      Haec    cognitio    uitiosarum    argumentationiim 

duplicem  utilitatem    adferet.      Nam    e<(/>  uitare  in  argumen- 

tatione  uitium  admonebit  et  ab  aliis  non  uitatum  commode  15 

reprehendere  docebit. 

Quoniam  igitur   ostendimus   perfectam   et  plenam  argu- 

mentationem  ex   quioque   partibus   constare,  in   una  quaque 

parte  argumentationis  quae  uitia  uitauda  sunt,  consideremus 

ut  et  ipsi  ab  his  uitiis  recedere,  et  aduersariorum  argumen-  20 

tationes  hac  praeceptione   in   omnibus  partibus   teniptare  et 

ab  aliqua  parte  labefactare  possimus. 

1  et  exornatione  IPPUCE  exornatione  H^B  conplexione  H 1' 
complexione  reliqui  5  argumentatio  est  hl  {in  H  est  crasa)  quin- 
que  bipertita  est  H    quinque  pertita   C  6  conplexione  HP   com- 

plexione  reliqui  quadri  pertita  P:  sequitur  DE   VITIIS  EXORNA- 

TIONUM,  m  H  DE  VITIIS  ARGUMENTIONUM,  in  aJiis  spatium 
7  sunt  genera  Hhl         9  est  om  l  tamen  om  H         10  reprehen- 

sionis  (reprehensione  cl)\  quae  sint  quae  reprehensione  confutari  con- 
ueniat  quae  tacite  contempni  atque  uitari  sine  reprehensione  si  exem- 
plum  (exempla  <?)  subiecero  iutellegere  (intelligere  Id)  dilucide  poteris  E 
reprehensionisi  ({irt  i?,  reprehensione;  Nisi  PJIB  (7)  exemplo  {ita  HP^B, 
exemplu  P-B'II  exempla  G)  subicero  {ita  P\  subicere  H  subiecoro  C 
subiecero  P^^BH)  iutellegere  (ita  HBC,  intelligere  PII)  dilucide  po- 
teris  (itaHP^n\  non  poteris  JBCP^ 77*)  M  13  argumentationem  H^ C" 
14  aHeret  E  et  uitare  EP'''^'  euitare  HP^U  et  euitare  B  15  ab- 
monebit  H   ammonebit  PE  non  uitatum  commode  E    non  uitani 

tam  commonere  P^  non  uitatam  commonere  et  P°77  uon  uitam  com- 
munem  H  nou  uitata  commode  C  inuitatum  commode  B  16  com- 
prehendere  H  18  quiuque  M  V  E  19  argumentationis  parte  d 

sint  editt  20  et  om  H  recedere  et  B  recedere  ad  H^  P^  recodere 
ac  P^nC  recedere  W   recedamus  ac  (et  d)  E     21  haec  H     22  possi- 


LIBER  II.     CAP.   19     21.     §  30—33.  235 

Expositio   uitiosa   est,   cum    ab    aliqua    aut  a   maiore  32 
parte  ad  omnes  coufertur  id,   quod   nou  uecessario   est  om- 
uibus  adtributum;  ut  si  quis  hoc  modo  exponat: 

^Omnes,    qui    in    paupertate    sunt,    malunt   maleficio 
i>      parare  diuitias,  quam  officio  paupertatem  tueri.' 

Si  qui  hoc   modo   exposuerit   argumentationem,   ut  non 

caret    quaerere,    qualis    ratio    aut    rationis    confirmatio    sit, 

ipsam  facile    repreheudemus   expositionem,   cum   ostendemus, 

icl,  quod  in  aliquo  paupere   inprobo    sit,   iu    omnes   pauperes 

1)  falso  et  iniuria  conferri. 

Item  uitiosa  expositio  est,  cum  id,   quod   raro   fit,  fieri  :iS 
omnino  negatur,  hoc  modo  {ORF'^  p.  253): 

'Nemo  potest  uno  asijectu  neque  praeteriens  in  amo- 

rem  incidere/ 

15  Nam  cum  nonnemo  deuenerit   in   amorem   uno   aspectu, 

et  cum   ille  neminem   dixerit,    omnino   nihil    difFert  raro   id 

fieri,  dummodo   aliquaudo   fieri   aut  posse   modo   fieri   intel- 

legatur. 

Item  uitiosa  expositio   est,  cum   omnis  res   ostendemus  ^l 

20  nos  collegisse  et  aliquam  remidoneam  praeterimus,  hoc  modo: 

'Quoniam  igitur   homiuem   occisum   constat  esse,  ne- 

cesse  est  aut  a  praedonibus  aut  ab  inimicis  occisum  esse 

aut  abs  te,  quem  ille  heredem  testamento  ex  parte  faciebat. 


13  Ciceio  de  inn.  I  43,80  ut  Curio  pro  Fuluio:  Nemo  potest  uno 
aspectu  neque  praeterieus  in  amorem  incidere. 


mus]  in  HP  sequitur  titulus  DE  EXPOSITIONE  VITIOSA,  in  aliis 
spatium  1  uitiosa  est  PnB(7fZ6-i"  est  uitiosa  ifZ^  est  uitiosa  est  Z;* 
aliqua  EP^  aliquo  M  3  attributum  E  ut  om  H  quis]  q  F^B 
quid  H  4  malunt  E    malle   nam  B    malle  C  in  H  litterae  duae 

erasae,  in  P  ml  est  /////// am  {erasa  fortasse  me)  tam  P'^n  G  quis  d 
7  curet  E    curemus  M  8  reprehendimus  H  9  id  om  'bl  in- 

probo  H'-PBC  improbo  ilE  inprobus  H^  sit  id  bl  pauperes///// 
HP  (fortasse  in  erasum)  13  neque  ^BC'   aeque   PUC^    eque  H 

prateriens  P^  15  nemo  l^d  uno  aspectu]  o  aspectu  H^  aspectu  H^ 
16  omniuo  om  H  differt  E7TC  (P  marg)  B^  id  fertur  HB^  et  for- 
tasseP^,  in  quo  ml  /////iiei:t//,'////,m 2  aSevim-  refei-i Lamhinus  17  modo 
om  E  intelligatur  E  19  est  expositio  d  omnis  P^  omnes  re- 
liqui  res  om  hl  ostendimus  Lamhinus  20  allegasse  H  21  esse 
constat  H  22  decisum  H  23  ut  H         heredem  ille  d         fa- 

cibat  G 


230  -^D  C.  HEKENNIUM 

Praedones  in  illo  loco  uisi  numquam  sunt,  iuimieura  uuUum 
liabebat:  relinquitur,  si  neque  a  praedouibus  ueque  ab  iui- 
micis  occisus  est,  quod  alteri  uon  erant,  alteros  non  liabe- 
bat,  ut  abs  te  sit  iuteremptus.' 

Nam  in  huiuscemodi  expositione  repreheusioue  utemur,  5 
si  quos  praeterquam  <(quos  ille  co)>nlegerit,  potuisse  suscipere 
maleficium  ostenderimus:  uelut  iu  hoc  exemplo,  cum  dixerit 
necesse  esse  aut  a  praedonibus  aut  ab  inimicis  aut  a  nobis 
occisum  esse,  dicemus  potuisse  uel  a  familia  uel  a  coheredibus 
nostris.  Cum  hoc  modo  illorum  conlectionem  disturbauerimus,  lo 
nobis  latiorem  locum  defendendi  reliquerimus.  Ergo  lioc 

quoque  uitandum  est  iu  expositione,  ue  quaudo,  cum  omuia 
collegisse  uideamur,  aliquam  idoueam  partem  reliquerimus. 
34  Item  uitiosa   expositio    est,   quae   constat   ex   falsa  enu- 

meratione,  si  aut,  cum  plura  suut,  pauciora  dicamus,  hoc  modo:  i» 
*Duae  res   sunt,   iudices,    quae   omnes   ad   maleiicium 
inpellaut,  luxuries  et  auaritia.' 

^Quid  amor?'  inqui<(e))t  quispiam,  Vjuid  ambitio?  quid 
religio?  quid  metus  mortis?  quid  imperii  cupiditas?  quid 
di^nique  alia  permulta?'  Item  falsa  euumeratio  est,  cum  20 

paucioi'a:'"sunt  et  plura  dicimus,  hoc  modo: 

'Tres  res  sunt,  quae  omues  homines  sollicitent,  metus, 
cupiditas,  aegritudo.' 

16  Conf.  IV  40,  52  Scipio  Aemilianus  ORF-  p.  184. 

1  nusqiiam  hV^  2  habuit  l  igitur  si  cZ  3  quoniam  d 

1  abs  te]  absente  IPP^  iuter  aemptus  P  5   huiusmodi  Ilb^ 

(>  quos  praeterea  quam  quos  ille  collegerit  E  quod  praeterea  quam  in 
legc  erit  H  {in  P  uetus  ledio  erasa:  cognoseitur  etiamnunc  quos  prae- 

tere gerit)    quos    praetereat  quos    intellexerit    11     quos 

praetei'ea  quam  alligauerit  B  quos  praeter  eos  quos  ille  dixerit  P^C 
1  ostendemus  hl  8  ut  a  praiMlonibus  H  9  esse  occisum  hl  10  col- 
lectiouem  E  couiectionem  PTIG  coniectione  HB  11  reliuquerimus 
IIPBh  12  utendum  H  nequando  PB  13  relinqnerimus  HP^ 
rolinquemus  B  l-t  falsa  enumeratione  ECP"  fal^iae  numeratione  B 
frausaenumeratioue  H  {in  P  uetusta  lectio  erasa:  cognoscitur  etiamnunc 
f//////////aenumeratione)  fraude   enumerationis  U  15   si   aut  HP''1> 

.si  Ghl   ^yillll^at  P^    si   ut  11   ut   si  d  AJdus  16  iudices  E    iud  M 

17  impellant  (inpellant  P)  M    impellunt  E  hixories  P  18  in- 

quiet  E     inquit  M  19   njligio   HPH    inrcligio  BCH     in  regio  G^ 

irreligio  hd  mortis  metus  hl  20  alia  om  d  raulta  hl  22  res 
snnt  BGHP-d  testes  snnt  HP^  suut  res  hl  qui  H  solliciteut 
PIIBC  soUicitant  IfE 


LIBER  II.     CAP.  21-22.     §  33—34.  237 

Satis  enim  faerat  dixisse  metum,  cupiditatemj  quoniam 
aegritudinem  cum  utraque  re  coniunctam  esse  necesse  est. 

Item  uitiosa  expositio  est,  quae  iiimium  longe  reiJetitur,  22 
hoc  modo: 
.-)  ^Omnium  malorum  stultitia  est  mater  atque  materies. 

Ea  parit  inmensas  cupiditates.  lumensae  porro  cupiditates 
infinitae,  inmoderatae  sunt.  Haec  pariunt  (auaritiam.y 
Auaritia  porro  hominem  ad  quod<(uis)>  maleficium  irapellit. 
Ergo  auaritia  iuducti  aduersarii  nostri  hoc  iu  se  facinus 
10       admiserunt.' 

Hic  id,  quod  extremum  dictum  est,  satis  fuit  expouere. 
ne  Ennium  et  ceteros  poetas  imiteinur,  quibus  hoc  modo 
loqui  concessum  est  {TEF^p.43): 

Utinam   ne  in  nemore    PeHo   securibus 
t.-.      Caesae   accidissent  abiegnae   ad   terram  trabes, 
Neue   inde  nauis   iuchoandi   exordiuiu 
Cepisset,   quae   nuuc   nominatur   nomine 
Argo,    quia    Argiui   in   ea    delecti    uiri 
Vecti   petebant  peHem   inauratam   arietis 


14  Versus  Enni  inde  sumpsisse  uidetur  Priscian.  de  metris  Te- 
renti  GL  III  p.  424  exemplari  usus  satis  mendoso:  corriiptos  uidetur 
ipse  emendasse  suo  Marte  senariorum  auctor  et  iudex:  conf.  prolegg.  p.  37 


5  est  mater  M  d     mater   est  b  l  atque  materies  .  ea  parit  E 

atqne  praeterissea  pariter  HP  atque  praeterisse  parir  U  quae  prae 
ceteris  parit  B  uel  quae  parit  pariter  atque  prae  ceteris  parit  C 
G  inmensas  M  (inmeusae  P')  immensas  hl  prae  ceteris  immensas  d 
inmt'usae  M6    immensae  Id  7  inmoderatae  HPC  iramoderatae  re- 

liq^d  Haec  M  hae  E  auaritiam  auaritia  BCF^E  auaritia  HP^Tl 
8  quod  uis  hl  quod  H'  quod  id  P^HH-  aliqnorl  BCd  9  se  ow.  if ^ 
11  est  satis  fuit  BP-HC  satis  est  fuit  P' B  est  H  12  ceteras  P' 
13  loqui]  qui  H^  14  Uti  iam  HP^  ne  in  nemore  Pelio]  in  nu- 
mero  repclio  H  15  accidisscnt  i>n /y  'cidissent  ]'^  {erasum  ac?) 

accedissent  H    cecidissent  P-CE  atnegnae  'EBIICP'    ad  igne  // 

abigng  P^        16  naues  HP^  inchoandi  h   inchoautlas  H   inchoan- 

sas  P'  inchoans  H  inchoanda  B  inchoaudae  C  P'^d  inchoandum  l  conf. 
eligendi  optio  exdium  H  17  cepisset  H^P  coepisset  hdH-IlC 
caepisset  Bl  nomiue  om  l         18  argn  HP^        qui  (qua  PB)  ar- 

giui  in  eadem  lecti  uiri  HBP^  (uetusta  lectio  in  P  crasa  est  neque  iam 
potest  cofjnoRci:  inl  restnt  illud  qua,  reliqua  omnia  m2  et  in  ras)  qna 
argiui  JI  qua  uecti  argiui  delecti  uiri  C  (uecti  in  ras)  qua  argiui 
(achiui  d)  delecti  (dilecti  h)  uiri  E         19  uecti  petebaut  pellem  inau- 


238  AD  C.  HERENNIUM 

Oolchis,   imperio    regis   Peliae,   per   dolum: 

Nam    numquam  (ern>>  errans    mea  <^domoy   efferret 

pedem. 
Nam   liic   satis    erat  dicere,    si   id    modo,    quod    satis   esset, 
curarent  poetae:  5 

Utinam   ne  era   errans   mea  domo   efferret  pedem. 

[Medea  animo   aegro,  amore   saeuo   saucia] 
Ergo   hac    quoque    ab    ultimo    repetitione    in    expositionibus 
magnopere  supersedendum  est.   Non  enim  f  reprehensione,  sed 
^^  sicut  aliae  conplures,  ***  sua  sponte  uitiosa  est.  10 

Vitiosa  ratio  est,  quae  ad  expositionem  non  est  ad- 
commodata  uel  propter  infirmitatem  uel  propter  uanita- 
tem.  Infirma    ratio    est,    quae    non    necessario    ostendit 

ita  esse,  quemadmodum  expositum  est,  uelut  apud  Plautum 
{Trin.  23):  is 

Amicum   castigare   ob   meritam   noxiam 

Inmune   est  facinus,  uerum  in   aetate   utile 

Et  conducibile. 
Haec  expositio  est.     Videamus,  quae  ratio  adferatur: 

nam   ego   amicum   hodie   meum  20 

Concastigabo   pro   commerita  noxia. 

ratam  arietis  HPUBE  {in  P  uect  in  rasura  et  m2)  petebant  pellem 
inauratam  aiietis  C  1  cholcis  C  cbolchis  ?>  pelire  i/P^  2Namnum- 
quam  era  (hera  P-)  errans  mea  domo  efferret  peclem  B  P"  Utinam  numquam 
bera  errans  mea  domo  efteret  pedem  C  nam  nunquam  era  mea  en^ans 
medea  domo  efferret  pedem  d  nam  nunquam  bera  errans  mea  medea 
(medca  add  P)  efferret  pedem  (pellem  h)  domo  bl  nam  uumquam 
errans  mea  (medea  U)  etferret  pedem  KP^Tl:  in  cod  P  margine  m2 
additum:  medea  egro  amore  saucia:  eundem  u.  addunt  editt  4  errat  jF/* 
quod  om  R^  5  curassent  E  6  era  errans  Bhd  bera  errans  CP-i 
erra  ueras   H   erra   erra  errans    P^    trans  II  mea    domo   efferret 

pedem  HPBCd  mea  efferret  pedem  domo  hl  efferret  pedem  II 
7  Medeas  H  P^  animo  h  animu  d  bomo  H  bomodo  P  om  IIBCl 
egra  h  om  TI  amore  saeuo  Aldus  amores  reuo  HPG   amore  J5E 

om  n  sautia  Hh  om  II  ucrsus  additus  csse  uidetur  a  lihrario  docto 
sumptus  inde  unde  eundem  u.  sumpsit  Orosius  I  12,10  8  ultima6JBi 
9  scrihas  reprebeusiouis  sed  sicut  HPTLhd    sicut  BCl    sed  delen- 

dum  10  aliquae  H  conplures  P  cumplures  sed  C  complures  reliqui, 
lacunam  cxpleas  inserendo  indiget  sed  est]  in  HP  sequitur  titulus  DE 
KATIONE  VITIOSA        11  est  ratio  hl  adcommodata  PG  accom- 

modata  rcliqui  14  expositum  oiii  1  jiautuni  IP  16  noxiani 

H I'^  B^  uoxam  rcliqui  17  iniuuue  M  iiiimaue  E  19  aff'ei'atur  E 
20  amicum   hodie  meum  concastigabo  Plauti  Palatini  amicum   meum 


LIBER  II.     CAP.  22-23.     §  34—36.  239 

Ex  eo,  quod   ipse  facturus   est,  non   ex   eo,   quod  fieri   con- 
uenit,  utile  quid  sit,   ratiocinatur.  Vana  ratio   est,   quae 

ex  falsa  causa  constat,  hoc  modo: 

'Amor  fugiendus  non  est,  nam  ex  eo  uerissima  nascitur 
^      amicitia.' 

Aut  hoc  modo: 

^Philosophia  uitanda  est,  adfert  enim  socordiam  atque 
desidiam.' 

Nam  hae  rationes  nisi   falsae   essent,   expositiones  quo- 
10  que  earum  ueras  esse  confitcremur.         Itemque  infirma  ratio  30 
est,  quae  nou  necessariam  causam  adfert  expositionis,  uehit 
Pacuuius  {TRF^p.124): 

Fortunam  iusanam  esse  et  caecam  et  hrutam  per- 

hibent  philosophi 
15      Saxoque  iustare   in   globoso  praedicant  uolubili: 
Id  quo  saxum  inpulerit  Fors,  eo  cadere  Fortunam 

autumant. 
Caecam   ob  eam    rera   esse   iterant,   quia  nihil   cer- 

nat,   quo   sese   adplicet; 
20      Insanara   autera    aiunt,   quia   atrox,    incerta  insta- 
bilisque   sit, 

4  Aristot.  rhet.  II  cap.  24  p.  1401  b  10  olov  si'  tig  Isyof  rcitg  tto- 
ls6i  avficpsQOvaiv  ol  s^aivTsg'  6  yccQ  'j4q(ioSiov  xat  'AQiGzoysixovog  SQ(og 
KavilvoE  Tov  TVQavvov 


castigabo  hoclie  U^  amicum  menm  hodie  concastigabo  H^PB  ami- 
cum  meum  hodie  castigabo  C  amicum  meum  hoflie  non  castigabo 
F'B'IIhl  hodie  amicum  meum  non  castigabo  d  p.  238,  21  come- 
rita  B    cmitta  H   comita  P^    comissa  P"    commissa  reliqui  noxia 

HP^B^   noxa  reliqui 

1  ex  om  h  quo  HP^  ex  om  h^  2  quid  EP^C^    quod 

HP^UBC''  rationatur  h  3  causa  falsa  hl  4  fugeudus  H 

nam]  nemo  HP^       6  ut  H       7  affert  E       8  dissidiam  H      9  haeae  Z 

ni  6    u  Id        10  uera  H^  itemque   Mrf    item   hl  11  affert  JTE 

expositiones  H  positionis  P^JT  12  pachuuius  B  14  philosofi  H 
15  saxoque  iustare  in  globos  (globoso  II^)  posse  dicant  HPUB 
saxeoque  instare  globo  praedicant  E  saxiq;  instar  (instare  ml)  globosi 
esse  dicunt  C  uolubilem  C  16  id  quo  /I  id  quod  HP^B  quo  C" 
quia  quo  C'd  ideo  quia  quo  hlP-  inpulerit  HP  impulerit  reliqui 
fortana  autumant  B    fortuna   aut  humani  H  18   rem]   causam  d 

esse  om  h  19  adplicet  HPC  applicet  reliqui  20  autem  esse  E 
atrax  HP^W        insaciabilisque  h 


240  AD  C.  HERENNIUM 

Brutam,    quia    cliguum     atquo    indiguum     nequeat 

interuoscere. 
Sunt  autem   alii  philosophi,   qui  contra  Fortunam 

negaut 
Ullam    miseraw   in    rehus    esse,    Temeritatem    esse  s 

autumant. 
Id  magis  ueri  simile   esse   usus   reajpse   experiundo 

edocet. 
Yelut    Orestes    modo    fuit    rex,    factus^    mendicus 

modo  Jo 

Naufragio.    Nempe  ergo  id  factum  Forte   aut  For- 

tuna   optigit? 

Nam  hic  Pacuuius  infirma  ratione  utitur,  cum  ait  uerius 
esse  temeritate  quam  fortuna  res  geri.  Nam  utraque  opinione 
philosophorum  fieri  potuit,  ut  is,  qui  rex  fuisset,  mendicu^ 

factus  esset. 

94. 
^  Item  infirma  ratio  est,  cum  uidetur  pro  ratione  adferri, 

sed  idem  dici<(t)>,  quod  in  expositione  dictum  est,  hoc  modo: 

"^Maguo    malo    est    hominibus    auaritia,    idcirco    quod 
homines  maguis  et  multis  incommodis  couflictantur  propter  . . 
inmensam  pecuniae  cupiditatem.' 

Nam  hic  aliis  uerbis   idem   per   ratiouem   dicitur,    quod 
dictum  est  per  expositionem. 


3  philosofi  H         fortuua  bl  OrclUws  4t:    uegant  M    negent  E 

5  ullam  miseritatem  esse  autumaut  (autuuianitatem  H)  HFUB  ullam 
miseritatem  esse  sed  temeritate  omnia  regi  autumaent  C  {in  P  U  B 
m2  in  marg.:  sed  temei-itate  omnia  regi  (regi  omuia  B))  uUam  esse 
miseriam  (miseriam  iillam  esse  cl)  sed  temeritate  omnia  rcgi  (geri  /) 
autumant  E  am  in  rebus  esse  Temer  addidi  7  ueri  om.  H  esse  7i' 
esse  aiunt  H^P^IIB    esse  aiunt  quod  P-CE  reapse   Victorius]    re 

(res  P^^C)  ab  se  experiendo  d  9  rex  fuii  d  factust  Hcrmannus 
{'actus  r  factus  est  reliqui  medicus  P^  10  modo  om  E  11  nau- 
fragios  P^    naufrago  H  nempe  le  (rex  H   res  P")  ergo  id  fiuctu 

(fructu  P  fluctu  H')  forte  aut  fortuna  obtigit  (optigit  /2)  HPnB 
naufragio  nempe  res  ista  contigit  ergo  id  non  foj-te  aut  fortuna  obtigit 
(optigit  &)  EC  (factum  Btiechelerus)  13  liic]  id  b  14  regi  Aldus 
15  his  P'  17  cum  M    quae  E  adferri  sed  PB    adferi .  ted  H^ 

{suprn  punctmn  scriptum  s)  alferri  scd  7IE  adferri  C  18  dicit  P-E 
dici  HP^RB  om  C  quo  H  19  omuibus  d  20  afflictantur  bl 
21  inmensam  HFCb    immensam  religui       22  dicitur  om  d 


LIBER  II.     CAP.  23—24.     §  36—38.  241 

Itera  infirma  ratio  est,  quae  miuus  idoueara,  quam  res 
postulat,  causam  subicit  expositionis,  hoc  modo: 

^Utilis    est    sapientia,    propterea    quod   qui    sapientes 
sunt,  pietatem  colere  consuerunt/ 
5  Item : 

^Utile    est    amicos    ueros    liabere:    habeas    enim    qui- 
buscum  iocari  possis/ 

Nam  in   liuiusmodi   rationibus   non  uniuersa   neque   ab- 
soluta,  sed  extenuata  ^ratione  expositio  confirmatur. 
10  Item  infirma>  ratio  est,  quae  uel  alii  expositioni  potest 

adcommodari,  ut  facit  Pacuuius,  qui  eandem  adfert  ratiouem, 
quare  caeca,  eandem,  quare  bruta  fortuna  dicitur. 

In  confirmatione  rationis  multa  et  uitanda  innostra38 

et  obseruanda  in  aduersariorura  <o)>ratione  suut  uitia  propter- 

15  eaque    diligeutius    consideranda,    quod    adcurata    confirmatio 

ratiouis   totam   uehementissime   conprobat  argumentationem. 

Utuntur  igitur  studiose^'  in   coufirmanda   ratione  duplici 

conclusione  hoc  modo  (TRF^  ii.  29): 

Iniuria  abs  te   adficior  indigna,   pater; 
20      Nam   si  inprobum   esse   Chrespontem  existimas, 
Cur  me  huic  locabas   nuptiis?    siu   est  probus, 
Cur  talem   inuitam  iuuitum   cogis   linquere? 
Quae    hoc    modo    conchidentur,    aut    ex     contrario    conuer- 


19  conf.  Nauck  FTG^  p.  666  Plaut.  Stich.  130  prolegg.  p.  132 


2  expositioni  E  4  consueuemnt  E  6  habeas]  habens  Z^^  8  conuer- 
sa  71  uni  in  ras  m2  additum  in  P  obsoluta  H  9  extenuata  ratione 
expositio  confirmatur.  Item  infirma  ratio  est  v  et  "E  nisi  quod  in  E 
omittitur  ratio  extenuata  ratio  est  M  11  accommodari  E  afFert  E 
12  eandem  P^C   eadem  HP^IIBE  dicatur  Tlbl  in  H  sequitur 

titulus  DE  CONFIRMATIONE  RATIONIS,  in  P  DE  CONFIRMATIONE 
RATIONIS  VITIOSAE  14  oratione  hl  ratione  Mrf  proptereaque 
EIICP''  propterea  quae  B(P^?)  propterea  qua  HiP^?)  15  accurata 
confirmatio  rationis  bl  adcurata  adfirmatio  rationis  PC  accnrata  ad- 
firmatio  rationis  HB  accurata  affirmatio  rationis  d  affirmatio  rationis 
accurata  U  16  tota  H  conprobat  HPC   comprobat  reliqui 

17  studiose  HP^HB-  studiosi  P-CB'B  19  afficior  nn  20  in- 
probum  HP  improbum  reliqui  chrespontem  BC  chresponthem  P2T 
chresponthe  jy  threspontem  E  existimas  M  Z  existimabas  Z^  d  21  huius 
P^C  sin  est]  sine  si  HP^TL  22  inuitum  inuitam  d  linquereJT.BC 
liquere  HP^    relinquere  P^E         23  concluduntur  d 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Maex.  16 


242  AD  C.  HERENNIUM 

teutur  aut  ex   simplici  parte   reprehendentur.      Ex  contrario 
hoc  modo: 

Nulla  te  indigna,  nata,   adficio   iniuria. 
Si  probus  est,  te   locaui;   sin   est  inprobus, 
Diuortio   te   liber<^ab>o   incommodis.  5 

Ex  simplici  parte  reprehendetnr,   se?  ex   duplici   conclusione 
alterutra  pars  diluitur,  hoc  modo  (l.s.p.30): 

Nam  si  inprobum  esse  Chrespontem  existimas, 
Cur  me  huic  locabas  nuptiis?  #  Duxi  probum; 
Erraui;   post   cognoui   et  fugio   cognitum.  lo 

"Ig  Ergo  reprehensio  huiusmodi  conclusionis  duplex  est;  acutior 
illa  superior,  facilior  haec  posterior  ad  excogitaudum. 

Item  uitiosa  coufirmatio  est  rationis,  cum  ea  re,  quae 
plures  res  significat,  abutimur  pro  certo  unius  rei  signo, 
hoc  modo:  15 

'Necesse  est,  quoniam  pallet,  aegrotasse';  aut 
*Necesse    est    peperisse,    quoniam    sustinet   puerum    iu- 
fantem.' 

Nam  haec  sua  sponte  certa  signa  non  habent:  sin  cetera 
quoque  similia  concurrunt,  nonnihil  illiusmodi  signa  adaugent  20 
suspicionem. 

Item  uitiosum  est,  quod  uel  in  alium  uel  <(in^  eum  ipsum, 
qui  dicit  —  quod  in  aduersarium  dicit  —  potest  conuenire, 
hoc  modo  (l.  s. p.  259): 

1  reprehendetur  HP^  ex]  Pax  H  contvaria  HP^TI  8  te] 
tenus  H  nuta  HP^  0  nata  d  afficio  IIE  (iniuria  afficio  b)  4  est 
locaui  sin  (sin  autem  ?>Z)E  es  conlocabissin  P^  es  collocabisin  H  est 
conlocaui  sin  P^  es  collocaui  sin  C^  est  collocaui  sin  UBC^  te  add 
Oudendorpius  inprobus  C   improbus  reliqui  5   diuortii  P^B^C 

te  liberabo  Omnibonus  liberabo  te  E  libero  te  M  6  reprehendentor 
Omntbonus  si  ^WP^-BC  sed  HP^W  7  alter  utra  HP  de- 
luitur  B  diluatur  h  dihietur  Lambinus  8  inprobum  —  nuptiis  om  H 
inprobum  b  improbum  reliqui  esse  chrespontem  BC  esse  chrespo- 
tem  PII  threspontem  (trespontem  b)  esse  bl  esse  threspontem  d 
existimas  MZ    existimabas  bd  9  huic  P^IIB   huius  P^Cd   his  bl 

10  et  om  d  fugio  nunc  E  11  acutior  P-C^BE   auctior  HP^II 

autior  C^  14  plures  res]    phu-a  bl         16  pallet  HCP-WB^   parit 

Pn  pa////&  H  (r  mls.s.)B^  19  sin   cetera  P^^B^   si  non  cetera 

P^nCE  sin  ceteri  HB^  20  concurrunt  HPUB  concurrant.  Quodsi 
concurrerint  (concurrunt  C)  EC         21  suspitionem  Hbl  22    quodj 

quaudo  d  uel  iu  eum  E  et  eum  M  23  quod  M  id  quod  E  dici- 
tur  d  Omnibonus 


LIBER  II.     CAP.  24—25.     §  38—40.  243 

Miseri   suut,    si    uxores    dueuut.    4t^    At   tu    duxisti 

alteram. 

Item    uitiosum    est   id,    quod    uulgarem    habet   defensionem, 
lioc  modo: 
5  'Iracundia  deductus  peccauit  aut  adulescentia  aut  amore.' 

Huius<(ce)>modi  enim    deprecationes   si  probabuntur,  in- 
pune  maxima  peccata  dilabentur. 

Item    uitiosum   est,    quow^   id   pro    certo    sumitur    quod 
inter   omnes   constat,  quod  etiam  nunc  in  controuersia,  lioc 
10  modo  (l.  s.  p.  30) : 

<Eho>tu,  dii,  <(quibu)s  est  potestas  motus   superum 

atque   inferum, 
Pacem  enim  inter  sese   conciliant,   conferunt  con- 

cordiam. 

15  Nam  ita  pro  suo  iure  hoc  exemplo  \xieniem  Chrespoutem 
Ennius  induxit,  quasi  iam  satis  certis  ratiouibus  ita  esse 
demonstrasset. 

Item    uitiosura    est,    quod    iam    quasi    sero    atque    acto40 
negotio  dici  uidetur,  hoc  modo: 
20  'In  meutem  mihi  si  ueuisset,  Quiritis,  non  commisissem, 

ut  in  hunc  locum  res  ueniret;  nam  hoc  aut  hoc  fecissem, 
sed  me  tum  haec  ratio  fugit.' 

Item    uitiosum    est,    quow    id,    quod    iu    aperto   delicto 


1  si  HP^n 5  qui  P«(7E  atEC^P^  aut  iJP^ 77  dixisti  H^&^ 
3  icl  om  H  5  inductus  E  aut  ab  b  adolescentia  B-ld  6  huius- 
cemodi  bl  huius  modi  P  huiusmodi  reliqui  enim  om  H  inpune 
HPBC  impune  Ilbl    impune  in   d  7   diluentur   P'    dihuintur  l 

dihienter  C  8  cum  id  pro  certo  E    quid  (u  in  ras)  praeco  H   quo 

(o  incertmn)  id  proco  P^  quae  id  pro  quo  BC^  cum  quid  pro  eo  71 
cum  id  pro  eo  P'  (s.  s.  certo)  9  controuersia  est  blC  controuersia 
sit  d  11  eho  tu  dii  quibus  E    studiis  M  est  potestas  E    est 

potest  at  H  est  potest  aut  B  esse  potest  aut  P7T  est  potestas  ut  G 
motus  EP^  motum  M  13  pace  H  enim  om  E  sese  M  se  E 
15  utentem  {ita  Kayserus)  Chrespontem]  usum  threspontem  (thespon- 
tem  rf)E  utuntur  thesprotum  M  (usum  s.  s.  P^B'  usus  C^)  16  quasi 
iam  EP^C^  quaesitam  HPHB  quasnam  C  satis]  ceteris  d  id 
ita  Hl  18  quod]  id  quod  d  20  Quiritis  H    Quirites  reliqui 

21  aut  hoc]  haud  6  22  me  tnm  HE    metam  PBC^   moetam  77 

tam  me////tam  C^  fugit  E  fecisset  M  23  quom]  cum  HBCP^ 
quod  i7P77 

16* 


244  AD  C.  HERENNIUM 

positum    est,    tameu    aliqua    tegitur    defeusioue,    lioc    auodo 
(l  s.  p.  263): 

Cum  te   expetebant   omues,  f lorentissimo 
Regno  reliqui:   nunc   desertum   ab   omnibus 
Summo  pericZo  sola  <(w^^  restituam  paro.  5 

26  Item  uitiosum  est,  quod  in  aliam  partem  ac  dictum  sit 

potest  accipi.     Id  est  huiusmodi,  ut  si   quis  <^potens  ac  fac- 
tiosus  in  contione)>  dixerit: 

'Satius  est  \xi<Ciy  regibus,  quam  uti  malis  legibus.' 
Nam    et    hoc,   tametsi   rei   augeudae    causa    potest  sine  10 
malitia  dici,   tamen  propter  potentiam   eius,  qui   dicit,   nou 
dicitur  sine  atroci  suspicione. 
41  Item    uitiosum    est    falsis   aut    uulgaribus    definitionibus 

\x.i<(iy.         Falsae  sunt  huiusmodi,  <^ut)>  si  quis  dicat  iniuriam 
esse    nullam,    nisi    quae    ex    pulsatione    aut    conuicio    con- 15 
stet.         Vulgares  sunt,  quae  nihilominus  iu  aliam  rem  trans- 
ferri  possunt,  ut  si  quis  dicat: 

'Quadruplator,  ut  breuiter  scribam,  capitaHs:  est  enim 
inprobus  et  pestifer  ciuis.' 

Nam  uihilo  magis  quadruplatoris  quam   furis,  quam  si-  20 
carii  aut  proditoris  attulit  definitionem. 

Item  uitiosum  est  pro  argumento  sumere,   quod  in  dis- 
quisitione  positum  est,  ut  si   quis   quera  furti    arguat  et  ita 

23  Aristot.  rhet.  II  cap.  24  p.  1401  b  12    si  Tig  liyoi  6%i  ■nXinxrig 
diovvaiog'  TCovrjQog  yccQ 


1  tegitur]  te  igitur  H  tegitur  leui  blP^  3  expetebant  6 rZCP^ 
expectabam  HFTLB  expectarent  l  om  H^  4  in  regno  E  nauc 
BCP"    hunc  HPB  desertum    Bd    desertus  HP    desertus   es  C 

cum  desertus  es  hlP^C^  nunc  —  paro  oin  U  5  periclo  Aldus]  peri- 
culo  sola  HP  solus  P^B'Cld  solut  B  solaiii  h  ut  restituamE2? 
restitutio  HP  restituere  C  6  ac]  ut  B  dictam  HP  sit  om  H 
7  huius  modi  P  {fere  uhique)  potens  ac  factiosus  (famosus  ?)  in  con- 
tioue  E,  om  M  8  duxerit  h  9  est]  esse  d  uti]  ut  HP  malis 
rpgibus  C  uti  om  d  10  causae  H  11  dicitur  H  qui  dicit  E 
de  quo    dicitur  C    quod   id   HPTIB  12   acroci  H   suspitione   Hl 

13  aut  M    ac  E         uulgalibus  H         diffinitionibus  E    defensionibus  M 

14  uti  EG'  ut  HPB  uti  ut  U  ut  si  E  si  M  15  conuitio  hl 
astet  h  16  nihil  ominus  PBC  18  est.  est  E(7  19  inprobus 
H P Bh  imi^ivohus  reliqui  20  quadruplatores  JZP  fur es  i?P  sicaro  J/ 
21  definitionem  ZC  diliniciouem  ?>  diffinitionem  (Z  defensionem  1/P77i? 
23  arguit  h    arguet  H^      et  om  C        dicat  ita  &Z 


LIBER  II.     CAP.  25—26.     §  40—42.  245 

dicat,   eum  esse  hominem  inprobura,  auarum,   fraudulentum; 
ei  rei  testimonium  esse,  quod  sibi  furtum  fecerit. 

Item  uitiosum  est  controuersiam  controuersia  dissoluere, 

hoc  modo: 

5  '^Non  conuenit,  censores,  istum  uobis  satis  facere,  quod 

ait  se  non  potuisse   adesse  ita,   ut  iuratus   fuerat.     Quid? 

si    ad    exercitum    non    uenisset,    idmne    tribuno    militum 

diceret?' 

Hoc  ideo  uitiosum  est,  quia  non   expedita   aut  iudicata 
10  res,  sed  inpedita  et  in  simili  controuersia  posita  exempli  loco 
profertur. 

Item  uitiosum  est,  cum  id,  de  quo  summa  controuersia  42 
est,  parum  expeditur  et,  quasi  transactum  sit,  relinquitur,  hoc 
modo  (I.  s.  p.  242y. 
15      Aperte   fatur  dictio,  sei  intellegas: 

Tali   <(dari  arma,  qualis   qui  gessit)>  fuit, 
lubet,  potiri   si   studeamus   Pergamum. 
Quem   ego   me  profiteor  esse:   me  est   aecum  frui 
Frateruis   <(armis>   mihique   adiudicarier, 
20      Vel   quod  propinquus   uel   quod   uirtute   aemulus, 
Item  uitiosum  est  ipsum  sibi  iu  sua  oratione  dissentire 
et  contra  quae  ante  dixerit  dicere,  hoc  modo  (l.  s.  p.  261): 


1  inprobum  HPB   improbum  reliqui     .     2  les  H  4  haec  H 

5  nobis  h      ex  eo  quod  E       6  posse  bl      adesse  om  H^      ita  om  H 
fuerat  E    fuerit  M  Quia  d  7  idemne  Kayserus  de  omni  HH 

et  de  omni  C   de   omne  PB    idne    (id    tribunone    d)  BP-  9  aut] 

ac  H  10  res  est  l  inpedita  HP  impedita  reliqici  similis  HPB 
posite  H  exemplo  H  11  proferatur  b^  13  trans  actum  P  trac- 
tatum  H  sit  CJTE  sic  HPB  15  Apertae  Memmius  fatur]  aiax 
fatur  b  si  CJTP-E  se  HPB  intellegas  77(7  intellegat  H  intel- 
ligas  P5E  16  tali  dari  arma  (arma  a  me  V)  qualis  qui  gessit  fnitE 
tali  fuit  P^B^  talis  fuit  P-B-nC  tali  H  17  pergamumfiPI?  per- 
gamo  C77P-E  18  quem  ego  me  profiteor  esse  HP^IIB^  quae  ego 
profiteor  esse  E  quam  ego  profiteor  esse  CP^  meaest  ecum  frui  fira- 
ternis  P^IIB  (equum  77)  mea  est  cum  frustra  ternis  H  mea  est  equum 
frui  fraternis  P-B-C  mea.  me  enim  est  equum  frui  fraternis  bl  mea. 
Est  enim  equum  me  frui  fraternis  d  19  armis  om  M  mihi  quae  P 
adiudicari  ei  H  20  quod  M  qnia  E  quod  MZ  quia  bd  nirtute 
HPBC  uirtutis  77E  aemulus  TLB-  emulus  sum  E  remulus  HPBC 
romulus  C-P-  21  ratione  H  22  quae  ante]  q.  te  P^  {additum 

ml  at  ante  q.  et  an  ante  te)  atque  te  H  at  quae  te  B  ad  quae  ante  71 
ea  quae  ante  E  (m  Z  ea  quae  exstat  supencriptum  m  1  super  atque)  ea 


246  AD  C.  HERENNIUM 

Qua  causa   accusem   hunc? 
tum  id  exputando  euoluere: 

Nam  si  ueretur,  quid  eura  accuses,  qui  est  probus? 
Sin  <^^«)>uerecundum   animi  ingenium   possidet, 
Quid  autem   eum   accuses,  qu<(i)>  id   parui   auditum   5 

aestimet? 
27  Non  incommoda  ratione   uidetur   sibi   ostendisse,   quare  non 
accusaret.     Quid  postea?    quid  ait? 

Nunc  ego   te   ab   summo  iam   detexam   exordio. 
43  Item  uitiosum  est,  quod  dicitur  contra  iudicis  uoluntatem  lo 

aut  eorum,  qui  audiunt,  si  aut  partes,  quibus  illi  student, 
aut  liomines,  quos  illi  caros  habent,  laedantur  aut  aliquo 
eiusmodi  uitio  laeditur  auditoris  uoluntas. 

Item  uitiosum  est  non  omnis  res  confirmare,  quas  polli- 
citus  sis  in  expositione.  15 

Item  uerendum  est,  ne  de  alia  re  dicatur,  cum  alia  de 
re  controuersia  sit;  inque  eiusmodi  uitio  considerandum  est, 
ne  aut  ad  rem  addatur  quid  aut  quippiam  de  re  detrahatur, 
aut  tota  causa  mutata  in  aliam  causam  deriuetur;  uti  apud 
Pacuuium  faciunt  Zethus  cum  Amphione,  quorum  controuersia  20 
de  musica  inducta  est,  disputatio  in  sapientiae  rationem  et 
uirtutis  utilitatem  consumitur. 

Item  consideraudum  est,  ne  aliud  accusatoris  criminatio 
contineat,  aliud  defensoris  purgatio  purget,  quod  saepe  con- 
sulto  multi  ab  reo  faciunt  angustiis  causae  coacti;  ut  si  quis,  25 
cum  accusetur  ambitu  magistratum  petisse,  ab  imperatoribus 

quae  C  addito  in  marcj    atq.  ante      ho  H^       1  accusem  causam  HP^ 

2  tum  E  CP^  cum  HPIl  tum  cum  B      exdisputando  B  C  P^      uoluere  H 

3  accuses  HPUBd  accusem  P^Cbl  4  inuerecundum  EC-  uerecuu- 
dum  M  5  autem  eum  HPTT  eum  B  CE  Cic.  de  inu.  I  45,  S3  accu- 
ses  HPTIB  accusem  P^CE  qui  id  E  quid  HPB  qui  JTC  au- 
ditum  M  auditu  E  Cicero  l.  s.  6  aestimet  Cicero  l.  s.  existimes  H 
existimet  reliqui  8  accuset  d  quit  ait  H^  ait  C  9  absumo  JT  or- 
dine  exordio  h^  11  phires  jDartes  b^  13  ledatur  d  14  non  om  H^ 
omnis  H  omnes  relic[ui  16  dicatur  —  de  re  om  b  alia  de  re  MrZ  de 
aliaZ  17  inqualf  eius  modi  P  considerandam  IZ^  18  quid  ^TTCP- 
quiitP^B  quiddamE  19  diriuetur H^cZ  20  faciunt addidi  ZetuscZ 
21  de  nC  dea  HPB  cum  de  EP-  inducta  H  est  PHBCId  om  H 
sit  b  disputatio  (7^  E  disputatione  M  24  contineat  E  CP^  continore 
HPTLB  purgatio  MZ  ratio  hd  25  angustii  H^  ut  tii  C  uti  rcliqui 
26  accusatur  H        abitu  H  habitu  P   habitu  JT 


LIBEK  II.     CAP.  26—28.     §  42—45.  247 

saepe  numero  apud  exercitum  **+  donatum  esse.  Hoc  si 
diligenter  iu  oratioue  aduersariorum  obseruauerimus,  saepe 
deprehendemus  eos  de  ea  re  quod  dicant  non  babere. 

Itera  uitiosum  est  artem  aut  scientiam  aut  studium  quod-44 
5  piam  uituperare  propter  eorum  uitia,  <^qniy  in  eo  studio  suut: 
ueluti    qui    rAetoricam    uituperant    propter    alicuius    oratoris 
uituperandam  uitam. 

Item  uitiosum  est  ex  eo,  quia  perperam  factum  constet 
esse,  putari  ostendi  a  certo  bomine  factum  esse,    boc  modo: 
.10  'Mortuum   deformatum,    tumore    praeditum,   <(corpore 

de^coloratum  coustat  fuisse:  ergo  ueneno  necatus  est.' 
Deinde,  si  sit  usque  in   eo  occupatus,  ut  multi  faciunt, 
uenenum  datum,  uitio  nou  mediocri   conflictetur.     Non  enim 
factumne  sit  quaeritur,  sed  a  quo  factum  sit.  e)o 

15 .  Item  uitiosum  est  iu  conparandis  rebus  alteram  rem  45 
efferre,  de  re  altera  mentiouem  non  facere  aut  neglegentius 
disputare:  ut  si  cum  conparetur,  utrum  satius  sit  popukmi 
frumentum  accipere  an  non  accipere,  quae  commoda  sint  in 
altera  re  uera,  curet,  enumeret,  quae  in  altera  iucommoda 
20  siut  et  quae  uelit  depressa,  praeterea<(^)>  aut  ea,  quae  minima 
sint,  dicat. 

Item  uitiosum  est  in  rebus   conparandis   necesse   putari 
alteram  rem  uituperari,  cum  alteram  laudes,  quod  genus,  si 


1  numero  HPIJB  numero  dicat  P°CE  donatum  se  bl  se  do- 
natum  <l  Jacunam  sic  expleas:  douis  militaribus  se  dicat  3  depre- 
hendemus  (deprehendimus  H)  M  deprebendemus  et  iu  eiusmodi  de- 
prehensione  ostendemus  E  dea  re  H^  quid  d  4  quippiam  d  5  uitia  M  d 
uitam  hl  qui  iu  eo  studio  sunt  E    ne  eo  studiosi  nou  HPTl   qui 

in  eo  studiosi  sunt  P-BC  6qui  o??i  ff  rethoricam  8  quia]  quod  tZ 
Omnibonus  constet  (constat  H)  esse  tS.d  esse  constet  bl  9  putari  M 
putare  E  a  certo  bl  accepto  HB^P^C?)  a  quo  P^HCd  esset  P-n 
est  Cl^d  10  defortunatum  b  corpore  decoloratum  E  coloratum  ft 
11  fuisse  constat  IP'^  ergo]  Constat  ergo  d  negatus  est  H  neca- 
tum  d  12  usque  M  usque  adeo  E  11  factum  ne  H  15  con- 
parandis  HP  comparandis  reliqiii  IG  efficere  l  eftVr  P^  alteram  H 
ut  HP  negligentius  E  17  cum  M  om  E  conparetur  HP  com- 
paretur  reliqui  19  re  uera  CIl  re  E  seuera  HPB  curet  0711  C 
enumerare  E  20  sint  om  bl  et  quae  uelit]  et  quam  uelit  HPTIB 
ueluti  Cd  uelut  bl  praeterea  HP^B'  minimi  C  21  sit  HPB 
22  conparaudis  HP  comparandis  reliqiU  putare  Lambinus  23  uitu- 
perare  E 


248  AD  C.  HERENNIUM 

quaeratur,  utris  maior  honor  habendus  sit,  Albeusibus  an 
Vestinis  Pennensibus,  quod  rei  publicae  populi  Romani  pro- 
fuerint,  e<^^^  is,  qui  dicat,  alteros  laedat.  Non  enim  necesse 
est,  si  alteros  praeponas,  alteros  uituperare:  fieri  enim  potest, 
ut^  quom  alteros  magis  laudaris,  aliquam  alteris  partem  laudis  5 
adtribuas,  ne  cupide  depugnasse  contra  ueritatem  puteris. 

Item  uitiosum  est  de  nomine  et  uocabulo  controuersiam 
struere,  quam  rem  consuetudo  optime  potest  iudicare;  uelut 
Sulpicius,  qui  intercesserat,  ne  exulis,  quibus  causam  dicere 
non  licuisset,  reducerentur,  idem  posterius  inmutata  uolun-  lo 
tate,  cum  eandem  legem  ferret,  aliam  se  ferre  dicebat  propter 
nominum  commutationem:  nam  non  exules,  sed  ui  eiectos 
se  reducere  aiebat.  Proinde  quasi  id  fuisset  in  controuersia, 
quo  illi  nomiue  appellarentur  aut  proinde  quasi  non  omnes, 
quibus  aqua  et  igni  interdictum  est,  exules  appellentur.  15 
Verum  illi  fortasse  ignoscimus,  si  cum  causa  fecit;  nos  tamen 
intellegamus  uitiosum   esse   intendere   controuersiam   propter 

jj^  nominum  mutatiouem. 

.  Quoniam   exornatio   constat   ex   similibus   et   exemplis 

et   amplificationibus    <(et    rebus   iudicatis)>    et    ceteris    rebus,  20 
quae   pertinent  ad    exaugendam    et    conlocupletandam    argu- 
mentationem,  quae  sint  his  rebus  uitia,  consideremus. 

1  utrius  HPnB  maioris  H  an]  aut  H  2  uestiois  pen- 
nensibus  HPTIB  uegentinis  h"l  uegentino  h^  uegentinis  au  penimen- 
sibus  C  uenusinis  d  quod  IBP^C^  quo  HPTIC  qui  bd  rei  p  popr 
HPnB  rei.  p.  et  pplo.  r.  P^CE  profuerint  M  profner  E  3  et  is  EP^ 
te  is  C  eis  HPIJB  4  proponas  l  5  cum  hl  quo  HBCd  quod  PU 
laudares  PII  laudabis  C  laudis]  laudaris  H  6  attribuas  ilE  cu- 
pide  puguasse  P^UCE  cupidi  depugnasse  HPB  poteris  H  8  rem 
oni  hl  9  exulis  H   exules   reJiqni  10  seducerentur  HP^B^C^ 

eidem  C   Sed  idem  E  posterius]   superius   b         inmutata  H   imu- 

tata  B   immutata  reliqui  11  eadem  H  aliam  se  ferre  IICP^ 

aliam  sese  ferre  E  alios  efferre  H  alio  se  ferre  P  aliis  e  ferre  B 
(^cebat  E  diceret  M  12  eiectus  H  13  reducere  se  &i!  aiebat] 
dicebat  C  Kayserus  14  appellarentur  aut  proinde  Kayserus  appel- 
larentur  a.  p.  r.  aut  proinde  d  a  populo  roraano  apellarentur  (appel.  l) 
aut  proinde  hl  appellarentur  aut  pf .  dnde  s.  s.  ei  P  appellarentnr 
deindeS"  in  marg  appellarentur  a  pf  deinde  TI  appellarentur  a.  pp.  r.  C 
appellarentur  HB^,  qui  uerha  aut  —  appellentur  omittunt  15  inter 
clictura  P  apellentur  h  16  sicum]  sic  H  causam  H  nos]  non 
IIP^B  17  intellegaraus /^fPZ  intelligamus  reZjgj^^'  18  mutionem  i£^,- 
m  HP  sequitur  DE  EXORNATIONE  VITIOSA  20  et  rebus  iudi- 

catis  E,  oni  M:  post  exemplis  locat  Kayserus      21  collocupletandam  E 


LIBEE  II.     CAP.  28-29.     §  45—46.  249 

Simile  uiti<^os)>uin  est,  quod  de  aliqua  parte  dissimile 
est  uec  habet  parem  ratiouem  conparationis  aut  sibi  ipsi 
<(ob)>est  qui  adfert. 

Exemplum  uitiosum  est,  si  aut  falsum  est,  ut  reprehen- 
5  datur,  aut  inprobum,  ut  non  sit  imitandum,  aut  maius  aut 
minus,  quam  res  postulat. 

Res   iudicata   uitiose  proferetur,    si   aut  dissimili  de   re 
proferetur  (jiuty  de  ea  re,  qua  de  controuersia  non  est,  aut 
inproba  aut  eiusmodi,  ut  aut  plures   aut  magis   idoneae  res 
10  iudicatae  ab  aduersariis  proferri  possint. 

Item  uitiosum  est  id,  quod  aduersarii  factum  esse  con- 
fiteantur,  de  eo  argumentari  et  planum  facere  factum  esse; 
nam  id  augeri  oportet. 

Item  uitiosum  est  id  augere,  quod  conuenit  docere,  hoc 

15  modo:  ut  si  quis  quem   arguat  hominem   occidisse   et,   ante- 

quam  satis  idoneas  argumentationes  attulerit,  augeat  peccatum 

et  dicat  nihil  indignius  esse  quam   hominem   occidere.     Non 

enim,  utrum  indignum  sit  an  non,  sed  factumne  sit,  quaeritur. 

Conplexio  uitiosa  est,  quae  nou,  quod  quique  primum 
20  dictum  est,  <(primum>  conplectitur  et  quae  non  breuiter  con- 
cluditur  et  quae  non  ex  enumeratione  certum  et  constans  ali- 
quid  relinquit,  ut  intellegatur,  quid  propositum  in  argumen- 
tatione  sit,  quid  deinde  ratione,  <(quid)>  rationis  confirmatione, 
quid  tota  argumentatione  demonstratum. 

argementationem  H^  p.  248,  22  sunt  b  uitio  H  1  uitiosum  E 
uitium  M  quod  de  H  quode  P  (s.  s.  d)  quod  ex  IJBC  id  quod  ex  E 
2  partem  rationem  H   rationem  parem  hl  conparationis  P    compa- 

rationis  reliqui        3  obest  Ei>-  est  M        affert  EJTC        4  ut]  aut  jB 

5  aut   M    aut  si  E  inprobum  HF   improbum  reliqui         magis  H 

6  postulabit  hl  expostulat  H  7  profertnr  d  8  profertur  hd  aut 
de  P^B^nCE  de  HPB  ea]  ea  de  V        de  qua  H       aut  M   aut  si  E 

9  inproba  HPC  improba  reliqui        ut  om  H^         plura  H        idonea  H 

10  iudicatae  om  H  14  doceri  E  15  si  quis  quem  arguat]  quisq; 
in  argumento  H  17  occidisse  E  18  factum  ne  HP  quaeritur] 
in  HP  sequitur  DE  CONPLEXIONE  VITIOSA  19  conplexio  HP 
complexio  reliqui  est  uitiosa  hl  non  quod  quique  P^  non  qui- 
que  quod  C^  quod  quique  H  non  quod  quidque  P-TIBI  non  quid- 
que  quod  C^d  quod  non  quodque  b  quique  datiuus  20  est  pri- 
mum  bl  est  Md  conplectitur  HP  complectitur  reliqui  21  ex  enu- 
meratione  PTICdB-  ex  numeratione  HB^  enumeratione  hl  relin- 
quid  H  22  intelligatur  ilE  23  deinde]  inde  P^  quid  rationis  confii- 
vaaiione  Weidnerus  quid  confirmatione  EP-  confirmatione  M    ^ldemon- 


250  AD  C.  HERENNIUM 

Couclusiones,  quae  apucl  Graecos  epilogi  iiomiuantur, 
tripertitae  sunt.  Nam  constant  ex  <(e)>numeratioue,  ampli- 
ficatione,  et  conmiseratione. 

Quattuor   locis  uti  possumus   {conclusionibiis :  iny  priu- 
cipio,  secundum  <^naryrsitioiiem,  secundum  firmissimam  argu-   5 
mentationem,  in  conclusione. 

Enumeratio  est,  per  quam  colligimus  et  commonemus, 
quibus  de  rebus  uerba  fecerimus,  breuiter,  ut  renouetur,  non 
redintegretur  oratio:  et  ordine,  ut  quicquid  erit  dictum,  re- 
feremus,  ut  auditor,  si  memoriae  mandauerit,  ad  idem,  quod  lo 
ipse  meminerit,  reducatur.  Item  curandum  est,  ne  aut  ab 
exordio  aut  narratione  repetatur  orationis  enumeratio.  Ficta 
enim  et  dedita  opera  conparata  oratio  uidebitur  esse  artificii 
significandi,  iugenii  uenditandi,  memoriae  ostendendae  causa. 
Quapropter  initium  enumerationis  sumendum  est  a  diuisione.  i5 
Deiude  ordine  breuiter  exponendae  res  sunt,  quae  tractatae 
erunt  in  confirmatione  et  confutatione. 

Amplificatio  est  res,  quae  per  locum  communem  in- 
stigationis  auditorum  causa  sumitur,    Loci  communis  ex  decem 
praeceptis  commodissume  sumentur  adaugendi  criminis  causa.  20 
48  Primus  locus  sumitur  ab  auctoritate,  cum  commemoramus. 


stratum]  in  HP  sequitur  DE  CONCLUSIONIBUS  TOTIUS  RATIONIS 
1  EniAOrH  H    epilogi   reliqui  nominatur  H^  2   ex  euume- 

ratione  "EP^B^    ex  numeratione  HPTIB    emuneratione  G  3  con- 

miseratione  HPBC  commiseratione  reliqui  4  quatuor  E  possu- 
mus  (possimus  C^)  conclusionibus  in  principio  secundum  uarrationem 
CP^^E  possimus  principios  cu  ratione  PB  possimus  principio  cn  ra- 
tiones  H  possumus.  Principio  cu  ratione  Tl  7  est  om  H  colli- 
gamus  6  8  faceremus  HP^  ut]  ut  non  H  remouetur  h  9  et 
om  l         ut  om  E         10  iclem  M    id  E  11  Item  PTIBCl   Idem  H 

In  qua  Id  ut  HPB  12  aut  M  aut  a  EP^S^  ficte  H  13  con- 
parata  HPC  comparata  reliqui  uidebatur  HP^  14  ingeniiq;  Cd 
et  memoriae  6'E  ostentandae  tZ  0/«m7>o«MS  ISenumerationii?  adi- 
uisione]  diuisiones  H  16  deinde  ordine  breuiter  Omnibonus  de  or- 
dine  breuiter  HPB  dein  ordine  breuiter  P^TIC  dein  breuiter  l  dein 
breuiter  et  ordine  &  deinde  ex  ordine  breuiter  d  17  confutatioue] 
in  HP  sequitur   DE    AMPLIFICATIONE  18  est  res  HBIP-  est 

reliqui  communem    per    locum   hl     propter  dolum   communem  H 

istigationis  B  19  auditorem  H  communis  HP  communes  reliqui 
X  Hhl  20  commodis  sume  sumentur  B  commodis  sumentur  HP 
commodi  sumentur  C  commodi'  sumentur  JT  commodissime  sumuntur 
(suintur  Z)  E         causam  £C         21  commemoramusE    memoria  cum  M 


LIBER  II.     CAP.  30.     §  47—48.  251 

quantae  curae  ea  res   fuerit  diis  inmortalibus  aut  maioribus 
nostris,  regibus,  eiuitatibus,  uationibus,  hominibus  sapientissi- 
mis,  senatui;  item  maxime,   quo  modo  de  his  rebus  legibus 
sanctum  sit. 
5  Secundus  locus   est,  <^cumy  consideramus,  illae  res,  de 

quibus  criminamur,  ad  quos  pertineant:  utrum  ad  omnes, 
quod  atrocissimum  est,  an  ad  superiores,  quod  genus  ii  sunt, 
a  quibus  auctoritatis  locus  communis  sumitur,  an  ad  pares, 
hoc  est,  in  isdem  partibus  animi,  corporis,  fortunarum  posi-  . 

10  tos,  an  ad  inferiores,  qui  his  omuibus  rebus  autecenuutur. 
Tertius  locus  est,  quo  percontamur,  quid  sit  euenturum, 
si  omnibus  idem  concedatur,  et,  ea  re  neglecta,  osteodemus, 
quid  periculorum  atque  incommodorum  consequatur. 

Quartus  locus  est,  quo  demonstratur,  si  huic  sit  remis- 

15  sum,  multo<^5)>   alacriores   ad   maleficia   futuros,   quos   adhoc 
expectatio  iudicii  remoratur. 

Quintus  locus  est,  quom  ostendimus,  si  semel  aliter  iu- 
dicatum  sit,  nullam  rem  fore,  quae  incommodo  mederi  aut 
erratum  iudicum  corrigere  possit.     Quo   in  loco   non  incom- 

20  modum    erit   uti    ceterarum    rerum    conparatione ,   ut    osten- 

1  diis  nilE  dis  PBC  inmortalibus  HBb  immortalibus  reli- 
qui  aut  maioribus  bl  amatoribus  HPTI  ac  maioi"ibu3  Bd  maiori- 
bus  C  4  sanoitum  Z  5  II.  if  cum  consideramus  P-UBCE 

consideramus  P   consideremus   H  6   criminantur  bl    loquemur  d 

7  ii  Lambinus]  bi  8  an  ad  pares  F-B'-CE  iam   partibus   H    lam 

paribus  71  lam  si  a  paribus  B  quid  P^  habuerit  cognosci  neqiiit 
9  isdem  C  hisdem  HPIJBd  eisdem  bl  positos  ZCB-P^  positis 
HPTLB  10  an  om  H  rebus  om  H  ante  celluntur  Pb  11  per- 
cimctamur  E  12  neglegta  Z  ostendimus  C  Kayserus  13  at  b  14  est 
locus  Z  qu  H^  huic  sit  remissum  (remissum  sit  d)  ECP'^  huius 
promissum  H  huic  permissum  U  buic  permissum  sit  B  hui //////// 
missum    P^  15    multos    alacriores    bCP-     multos    acriores     Id 

multo  alacriores  PB  multo  alacrio  H  multo  alacrius  JT  male- 
ficia  M    maleficium  E  quos  d    quod  MbZ  (et  quod  P-C)  ad- 

hoc  JEZ"  adhuc  reliqui  16  remoretur  Ernestius  17  .V.  H  quom] 
quem  HPUC^    per  quem  EJB    cum  P^    quo   C^  ostendemus  P-TI 

si  semel  aliter  E  si  sententia  aliter  (alter  B)  PUB  si  a  sententia 
aliterP^C  in  sententia  alterius  H  iudicatum]  dicatum  H  18  fore  E 
fere  C  tacere  HPUB  incommodo  mederiE  ii  commodo  mederi  {supra 
0  idtimam  ras)  H  non  commodii  erit  PUC  n  commodii^  19  erratum 
BBC  terram.  tum  P  teratu  u  H  (r  ml  s.  s.)  uersus  fine  diremptum 
perperam  tu  U         iudicium  omnes  (ex  iud)  20  conparatione  HP 

comparatione  reliqiu        ostendamus  P-JIC^    ostendam  HPB 


252  AD  C.  HERENNIUM 

(lam<(itsy   alias   res    posse   aut  uetustate    sedari    aut    consilio 
corrigi,  huius  rei  aut  leniendae  aut  corrigeudae  nullam  rein 
adiumeuto  futuram. 
49  Sextus  est  locus,   quom   ostendimus    et  consulto  factum 

et  dicimus    uoluntario    facinori  nullam   <(esse^    excusationem  5 
inprudentiae  et  iustam  deprecationem  paratam. 

Septimus  locus  est,  quo  ostendimus  taetrum  facinus,  cru- 
dele,  uefarium,  tyrannicum  esse:  quod  genus  iniuria  <(muli- 
eru)>m  aut  earum  rerum  aliquid,  quarum  rerum  causa  bella 
suscipiuntur  et  cum  hostibus  de  uita  dimicatur.  lo 

Octauus  locus  est,  quo  ostendimus  non  uulgare,  sed  sin- 
gulare  esse  maleficium,  spurcum,  nefarium,  inusitatum:  quo 
maturius  et  atrocius  uindicandum  est. 

Nonus  locus  <^est  qui)>   constat  ex  peccatorum   coupara- 
tioue,   quasi   cum    dicemus    maius    esse    maleficium    stuprare  is 
iagenuum  quam   sacrum  legere,   quod   alterum   propter   ege- 
statem,  alterum  propter  i<(nte)>mperantem  superbiam  fiat. 

Decimus   locus   est,  per   quem   omnia,   quae   in  negotio 

gerundo  acta  sunt  quaeque  rem  consequi   solent,  exputamus 

acriter  et  criminose  et  diligenter,  ut  agi  res  et  geri  negotium  20 

uideatur  rerum  consequentium  enumeratioue. 

Misericordia    commouebitur    auditoribus,    sei    uariam 
50 

fortuuarum  commutationem  dicemus,  si  ostendemus,  <(m  qiii- 


1  alia  H  consilii  H  2  leniundae   E  3  adiumento  del 

Ernestins  4  locus  est  Hd  quom  Kaysirus  quem  HPBC  cum 
P-HE    quo  6'2  ostendemus  P^JTE  et  BCP'    ex  EPil  aut  H 

5  uullam  esse  E  uullam  M  6  imprudentiae  JIE  et  om  d  7  .VII. 
//     quo]  ut  H  ostendemus  P^  taetrum  PBC    tetrum  reliqui 

crndelem  HPB  8  tirannicum  bd         iniuria  mulierum  bd    iniuria 

IB-P"  iniuriam  HPIIB  iniuriarum  G  0  aut]  et  H  aliquit  P^ 
rerum  om  d  10  suscipiantur  b  ostibus  H  11  .VIII.  H  12  quo  M 
quod  'EC^P"  13  et  om  B  est]  sit  Omnibonus  14  est  qui  con- 
stat  E  constat  M  conparatione  HP  comparatioue  reliqiii  15  di- 
cimus  b  uituperare  H  16  ingenuam  E  sacrum  legere  d  legere 
sacruui    bl     sacrum  laedere    M  17  propter   om  b  imperan- 

tem  M  18  .X.  i?  19  gerendo  IZE  quaeque  rem]  quaequc  • 

rerem  P^  quaeque  rerum  B^  que  quere  re  H  exputamus  11  expu- 
temus  B  exponemus  HB'^E  expungemus  P'C:  in  P  expu  ml  ist 
scriptum,  reliqua  erasa  20  aut  H  21  consequentius  HP^B^C 

enumeratione]  in  H  sequitur  DE  CONMISERATIONE  in  P:  DE  COM- 
MISSA  RATIONE  22  se  P  si  reliqui  uaria  fortunarum  commu- 
tatione  HP        23  in  quibus  commodis  fuimus  E  C,  om  HPUB  (fue- 


LIBER  II.     CAP.  30-31.     §  48-50.  253 

hiis  commodis  fuevimusy  quibusque  incommodis  simus,  cou- 
paratione:  si,  quae  nobis  futura  sint.  nisi  causam  optinueri- 
mus,  enumerabimus  et  ostendemus:  si  supplicabimus  et  nos 
sub  eorum,  quorum  misericordiam  captabimus,  potestatem 
5  subiciemus:  si,  quid  nostris  parentibus,  liberis,  ceteris  neces- 
sariis  casurum  sit  propter  nostras  calamitates,  aperiemus  et 
simul  ostendemus  illorum  nos  sollicitudine  et  miseria,  non 
nostris  incommodis  dolere:  si  de  clementia,  humanitate,  mise- 
ricordia  uostra,  qua  in  alios  usi  sumus,  aperiemus :  si  nos 
10  semper  aut  diu  in  malis  fuisse  ostendemus:  si  uostrum  fatum 
aut  fortunam  conqueremur:  si  auimum  nostrum  fortem,  pa- 
tientem    incommodorum    ostendemus   futurum.  Conmise- 

rationem  breuem  esse  oportet.  Nihil  enim  lacrima  citius 
arescit. 

15  Fere  locos  obscurissimos   totius   artificii    tractauimus  in 

hoc  libro:  quapropter  huic  uolumini  modus  liic  sit:  reliquas 
praeceptiones,  quoad  uidebitur,  in  tertium  librum  transferemus. 
Haec  si,  ut  conquisite  conscripsimus,  ita  tu  diligenter  et  nobis- 
<(cum  et  sine  nobis   cousiderabis,)>   et  nos   industriae   fructus 

20  ex  tua  conscientia  capiemus  et  tute  nostram  diligentiam  lau- 
dabis,  tua  perceptione  laetabere:  tu  scientior  eris  praeceptorum 
artificii,    nos    alacriores    ad    relicum    persoluendum.     Verum 


13  Cic.  de  inu.  I  56,  109  Qneiuadmodiim  enim  dixit  rhetor  Apol- 
lonius,  lacrima  nihil  citius  arescit:  conf.  Part.  or.  17,57 


rimus  Ernestius)  1  quibusque  U    quibus  E       simis  P^  om  l      con- 

paratione  HP   comparatione  reliqui  2  optinuerimus  B   obtenueri- 

uuis  H^  obtinuerimus  reliqui  3  suijplicauimus  HC^  suplicabimus  b 
4  captauimus  PB  5  nostris  proximis  E  praesentibus  H  6  nostrae  H 
7  solitudine  H  Omnibonus  8  dolore  P^   dolores  H         9  mus  H^ 

simus  h   fuimus  Id  10  diu  in]  diuum  P^   diuinum  H  ostendi- 

mus  H  12  ostendimus  H  Futuram  M  conmiserationem  H  com- 
miserationem  reliqui  14  acrescit  H  17  quadiuidebitur  H  18  si 
ut  E  sicut  (si  sicut  C)  M  om  H^  scripsimus  TJ  tu  E  ut  M  et 
nobiscum  et  sine  nobis  considerabis  E  et  nobis  HPUB  fueris  conse- 
cutus  P-C  Kayserus  20  scientia  bl         tute]  totam  H         21  tua 

HPHB   tuaque  CP^E  praeceptione  HB  22  artificio  P-E  nos 

om  H  reliquum  E    pelicum  H  periclum  P  periculum  TLBC  sol- 

uendum  TL        uerum  haec]  uere  enim  H 


254  AD  C.  HERENNIUM  LIBER  II.     CAP.  31.     §  50. 

haec  futura  satis  scio;  te  eiiiui  non  igiioro.  Nos  deiuceps 
ad  cetera  praecepta  transeamus,  ut,  quod  libentissime  facia- 
mus,  tuae  rectissime  uoluntati  morem  geramus. 


1  scio  te]  uoce  H  Sed  nos  E  2  ad  cetera  ECB^P-  accere  B 
addere  U  cauere  H:  in  P  ml  fuit  ac  .  .  .  incertis  reliquis  quod  Md 
id  quod  bl  libentisime  H  faciamus   HF^II    faciemus   F^^BCl 

facimus  b:  in  d  uox  deleta  cst  3  rectissimae  uoluntatis  PUB  rec- 
tissimae  uoluntatiu  J/C  uoluntati  rectissime  ?>Z  rectissimae  uoluutati  (? 
more  geramus  IIB  moregeremus  C  moiigeremus  P^;  in  P  seqiiitur 
M  TULLT  CICERONIS  AD  HEREN  LIB  II  EXP  INCIPIT  LIBER 
TERTIUS:  eadem  in  H  leguntur ,  qui  om  alterum  liber,  et  in  TL  qui 
post  herenuium  inserit  de  bref:  H  ct  12  praeterea  nomina  compendiose 
scripta  exliibent  incip  lib  .111.  l    In  reliquis  spatimn  uacuum 


[M.  TULLI  CICERONIS 
AD     HEEENNIUM] 

LIBER   TERTIUS. 

Ad  omnem  iudicialem  causam  quemadmodum  conueniret  ^ 
inuentionem  rerum  adcommodari,  satis  abuudanter  arbitror 
superioribus    libris    demonstratum.      Nunc    earum    rationem 
rerum   inueniendarum,   quae   pertinebant   ad   causas   delibe- 

5  ratiuas  <(et  demonstratiuas,^  in  hunc  librum  transtulimus, 
ut  omnis  inueuiundi  praeceptio  tibi  quam  primum  persol- 
ueretur.  Reliquae  quattuor  partes  erant  artificii.  De  tribus 
partibus  in  hoc  libro  dictum  est,  dispositione,  pronun- 
tiatione,    memoria.      De    elocutione,    quia    plura    dicenda 

10  uidebantur,  in  quarto  libro  conscribere  maluimus,  quem,  ut 
arbitror,  tibi  librum  celeriter  absolutum  mittemus,  ne  quid 
tibi  r/ietoricae  artis  deesse  possit.  Interea  prima  quaeque 
et  nobiscum,  <^ami}  uoles,  et  interdum  sine  nobis  legeudo 
consequere,  ne  quid  inpediare,  quin  ad  hanc  utilitatem  pariter 

15  nobiscum  progredi  possis.  Nunc  tu  fac  attentum  te  prae- 
beas:  nos  proficisci  ad  instituta  pergemus. 


2  adcommoclari  P^C^  accommodari  reliqui  habundanter  Hbl 
ut  arbitror  in  superioribus  demonstratum  est  libris  (libri.s  dem.  est  d)  E 
5  et  demonstratiuas  E    om  M  6  iuueniendi   C^E  praeceptio  E 

praescriptio  HC^  perscriptio  PUBC  phu-imum  (s.  s.  ml  uel  pri- 
mum)  Hd  7  quatuor  Id  .IIII.  6  8  dictum  est  M  dicemus  E  10  in 
quattuor  libros  scribere  Hs.  s.  ml  in  quarto  libro  11  nequid  P  12  rae- 
toricae  P  rehthoricae  H  rethoricae  reliqui  rationis  b  uerba  In- 
terea — possis  om  b  13  cum  uoles  IdBCH^P^  uales  H^  uoles  P^U 
inter  dum  P  legendum  M  14  nequid    PB         inpediare  HPC 

im])ediare  reliqui  16  pergemus]  in  HP  sequitur  DE  CAUSA  DELI- 
BERATIUA,  in  aliis  spatium 


256  AD  C.  HERENNIUM 

2 

^  Deliberationes    partim   sunt    eiusmodi,  ut  quaeratur, 

utrum  potius  facieudum  sit,  partim  eiusmodi,  ut,  quid  potissi- 
mum  faciendum  sit,  consideretur.  Utrum  potius^  hoc  modo: 
Kartago  tollenda  an  relinquenda  uideatur.  Quid  potissimum, 
boc  pacto:  ut  si  Hannibal  consultet,  quom  ex  Italia  Karta-  5 
ginem  accersatur,  an  in  Italia  remaneat,  an  domum  redeat, 
an  in  Aegyptum  profectus  occupet  Alexandriam. 

Item  deliberationes  partim  ipsae  propter  se  consultandae 
sunt,  ut  si  deliberet  senatus,  captiuos  ab  hostibus  redimat, 
an  non;  partim  propter  aliquam  extraneam  causam  ueniunt  lo 
iu  deliberationem  et  consultationem,  ut  si  deliberet  senatus 
[bello  Italico],  soluatne  legibus  Scipionem,  ut  eum  liceat  ante 
tempus  consulem  fieri;  partim  et  propter  se  sunt  deliberandae 
et  magis  propter  extraneam  causam  ueniunt  in  cousultationem,  • 
ut  si  deliberet  senatus  bello  Italico,  sociis  ciuitatem  det,  an  non.  i5 

In  quibus  causis  rei  natura  faciet  deliberationem,  omnis 
oratio   ad    ipsam    rem   adcommodabitur;   in   quibus   extranea 
c<(ausa)>  conficiet   deliberationem ,  iu    his   ea   ipsa   causa   erit 
adaugenda  aut  deprimenda. 
3  <^O^mnem  orationem  eorum,  qui  sententiam  dicent,  finem  20 

sibi  conueniet  utilitatis  proponere,  ut  omnis  ad  eam  totius 
orationis  ratio  conferatur. 


1  deliberationis  H^  partinm  P^C  partione  H  eiusmodi  — 
partim  om  B  2  sit  faciendum  6  partim  —  sit  om  h  qni  WP^B^ 
3  faciundum  sit  B    sit  faciendum  l  potius  sit  d  4  cartago  H 

uidebaturjff^  qui  H^^P^B^  5  annibal  PB  annibal  il  consultet  (Z 
consulet  bl  consulat  M  quem  HPB  cum  F^IICE  cartaginem  Hh 
6  accersatur  H  arcersatur  PBC  arcessatur  Hl  accersitur  h  arces- 
situr  d  arcersitur  P-C"  italia  b  permaneat  bl  7  aegiptum  Chd 
8  deliberatiouis  b  ipse  PCld  in  ipsa  H  consutandae  H^  9  de- 
liberat  6  ostibns  HC  10  parom  C"  12  bello  Italico  del  Orel- 
lius  soluat  ne  legibus  HP  soluat  neglegibus  C  licet  if'  13  pa- 
rom  C^  14  consulationem  H^  16  naturae   P^B  faciat  H 

17  adcommodabitur  HB  accommodabitur  reliqui  extranea  causa  E 
extraneat  H   (m  s.   s.)    extranea  reliqui  18  conficiet    om    b     ea   E 

ex  M  erit    EB"  {punctis    subditis)    U    erint    PB    eruut    aut    P° 

erunt  C  19  adaugenda  EHPIIB  adaugendam  IPP"C  adaugendae  B' 
deprimenda  "EWP^IIB  deprimendam  H^P^C  deprimendae  B^ 
20  Omnem  orationem  E  memorationem  H  memorationes  PUB  ora- 
tionem  C  omnem  orationem  P-  post  dicent  addit  CP^  {in  marg)  Is 
qui  sententiam  dicet  fines  ibi  P^II  21  ut]  ut  s.  s.  et  H  ad 
eam  E    eorundem  HPU   eodem  B,C  {in  ras) 


LIBER  m.     CAP.  2.     §  2-3.  257 

Utilitas  in  duas  partes  in  ciuili  consultatione  diuiditur, 
tutam,  honestam. 

Tuta  est,  quae  conficit  instantis  aut  consequentis  peri- 
culi  uitationem   qaalibet   ratione.     Haec    tribuitur   in  uim  et 
5  dolum,  quorum  <(aut)>   alterum   separatim   aut   utrumque    su- 
memus  coniuncte. 

Vis  decernitur  per  exercitus,  classes,  arma,  tormenta, 
euocationes  hominum  et  alias  huiusmodi  res. 

Dolus    consumitur    in  pecunia,   pollicitatione,   dissimu- 
10  latione,  maturatione,  men<^ti^tione  et  ceteris  rebus  de  quibus 
magis   idoneo   tempore   loquemur,    si   quando    de   re   militari 
aut  de  administratione  re  (^puhlicae)  scribere  uelimus. 

Honesta  res  diuiditur  in  rectum  et  laudabile. 

Rectum  est,  quod  cum  uirtute   et  officio  fit.     Id  diui- 
15  ditur  in  prudeutiam,  iustitiam,  fortitudinem,  modestiam,  i^ 

Prudentia   est   calliditas,   quae   ratione   quadam  potest     '^ 
dilectum  habere  bonorum  et  malorum.    Dicitur  item  prudentia      / 
scientia  cuiusdam  artificii  et  appellatur  prudeutia  rerum  mul- 
tarum  memoria  et  usus  couplurium  negotiorum. 
20  lustitia   est  aequitas   ius    uni   cuique   re   tribuens   pro 

dignitate  cuiusque. 

Fortitudo  est  rerum  magnarum  adpetitio  et  rerum 
humilium  contemptio  et  laboris  cum  utilitatis  ratione  per- 
pessio. 


19  Priscian   GL  II  p.  355, 17   Cicero    ad   Herennium   in  III   com- 
plurium  (cumplurium  JB)  negotiornm 


2  et    honestam    hl         4    distvibuitur    P^IICE  et  VLd    aut  b 

atq;  l  6  aut  om  M  sumemus  "E  P-TIB^C  sumerum  P  numerum  H 
simul  B  7  secernitur  E  discernitur  HC^  8  euocationes  b  seuo- 
cationes  l  reuocationes  reliqui  9  pecuniae  policitatione  s.  s.\  H  pecu- 
niam  polHcitationes  E  dissimulationes  maturationes  E  10  menti- 
ciones  d  mentione  M  {pm  H)  mentioues  bl  ceteris  rebus  M  ceteras 
res  E  11   id  idoneo  b  loquimur   h         siquando   PB         12  am- 

ministratioue  E  re  publicae]  r.  p.  hl  rei  p  dCIlP-B-  rei  PB  re  H 
ualemus  //  14  fit  id  EBUP^C  (id  in  ras)  fit.  In  P  id  H  in  id  H' 
15  modestiam]  temperanciam  b  17  diloctum  HPII  delectum  P-BCE 
malorum  ct  bonorum  P^H  ducitur    HP^  18  et  M     Item  E 

apellatur  b  prudenti  H^  multarum  memoria  rerum  bl  19  con- 
plurium  PC   cumplurimum  H   complurinm  reliqui  20  re  H^   rei 

reliqui        22  adpetitio  HPC   appetitio  reliqui        23  cntentio  H 

Ad  Herennivim  libri  IV,  ed.  Maex.  17 


>y 


258  ^  C.  HERENNIUM 

Modestia  est  in  animo  continens  moderatio  cupiditatum. 

3  Prudentiae  partibus   utemur   in  dicendo,   si  commoda 

4  cum  incommodis  conferemus,  cum  alterum  sequi,  uitare  alte- 
rum  cohortemur;  aut  si  qua  in  re  cohortabimur  aliquid, 
cuius  rei  aliquam  disciplinam  [scientiamj  poterimus  habere,  5 
quo  modo  aut  qua  quidque  ratione  fieri  oporteat;  aut  si 
suadebimus  quippiam,  cuius  rei  gestae  aut  praesentem  aut 
auditam  memoriam  poterimus  habere:  qua  in  re  facile  id, 
quod  uelimus,  exemplo  allato  persuadere  possumus. 

lustitiae  partibus  utemur,  si  aut  innocentium  aut  sup-  lo 
plicium  misereri  dicemus  oportere;  si  ostendemus  bene  meren- 
tibus  gratiam  referri  conuenire;  si  demonstrabimus  ulcisci 
male  meritos  oportere;  si  fidem  magnopere  censebimus  con- 
seruandam;  si  leges  et  mores  ciuitatis  egregie  dicemus  opor- 
tere  seruari;  si  societates  atque  amicitias  studiose  dicemus  i5 
coli  conuenire;  si,  quod  ius  in  parentis,  deos,  patriam  natura 
conparauit,  id  religiose  colendum  demonstrabimus;  si  hospitia, 
clientelas,  cognationes,  adfinitates  caste  colenda  esse  dice- 
mus;  si  nec  pretio  nec  gratia  nec  periculo  nec  simultate  a 
uia  recta  ostendemus  deduci  oportere;  si  dicemus  in  omnibus  20 
aequabile  ius  statui  conuenire.  His  atque  huiusmodi  parti- 
bus  iustitiae  si  quam  rem  in  contione  aut  in  consilio  facien- 
dam  censebimus,  iustam  esse  ostendemus,  contrariis  iniustam. 
Ita  fiet,  ut  isdem  locis  et  ad  suadendum  et  ad  dissuadendum 
simus  conparati.  26 

1  cupiditatem  HP^B      3  alterum  uitare  cobortabimur  bl      4  ali- 
quit  P^    aliquem  E  5  disciplinam   HPIJ   disciplinam  aut  B    di- 

sciplinabilem  P*CE  6  quo]  et  quo  hd  oporteat  M  possit  osten- 
demus  E  ut  P^TLC^  7  suadebemus  H^  8  id]  in  6  9  possimus  P 
poterimus  d  10  innocentiam  HP^  innocentium  H^P-TIBCd  inno- 
centum    hl  supplicium    HPU    supplicum    P-BCld    suplicnm   h 

11  bene  merentibus  'EH^  in  iramerentibus  H^P^  inmerentibus  P'B 
immerentibus  JJC  12  conferri  Bbl  demonstrauimns  H^P^  ulcisci 
om  H^  13  male  meritos  ulcisci  bl  oporteret  H^ P^  14  mores 
EBC  malores  H  maiores  PH  oportere  om  B  15  si  Oin  H^C^ 
dicemus  studiose  bl  16  parentes  H^CE  17  conparauit  HPG 

comparauit  reliqui  demonstrauimus  b  hospita  b  ospitia  H  ospi- 
tia  C  18  clientela  HB^C  cognitiones  P^B  coguitione  H  affi- 
nitates  E  caste  om  H  colendas  C^P^^^E  esse  cu  aste  H 

19  praecio  P  similitudine  b  20  dicimus   h  22   siquam   P 

23  contrarii  H        24  isdem  H^Cd   hisdem  hlB^  idem  HPUB        et 


LIBER  III.     CAP.  2—3.     §  3—6.  259 

Sin  fortitudinis  retinendae  causa  faciendum  esse  dice-5 
mus,  ostendemus  res  magnas  et  celsas  sequi  et  appeti  opor- 
tere;  et  item  res  humiles  et  indignas  uiris  fortibus  *++  uel 
uiros  fortes  propterea  contemnere  oportere  nec  idoneas  digni- 
5  tate  sua  iudicare.  Item  ab  nulla  re  lionesta  periculi  aut 
laboris  magnitudine  deduci  oportere;  antiquiorem  mor<(t)>em 
turpitudine  haberei;  nullo  dolore  cogi,  ut  ab  officio  receda- 
tur;  nullius  pro  rei  ueritate  metuere  inimicitias;  quodlibet 
pro    patria,   parentibus,    hospitibus,   amicis,  iis   rebus,  quas 

10  iustitia  colere  cogit,  adire  periculum  et  quemlibet  suscipere 
laborem. 

Modestiae  partibus  utemur,  si  nimias  libidines  honoris 
pecuniae,  similium  rerum  uituperabimus;  si  unam  quamque 
rem  certo  naturae  termino  definiemus;  si,  quoad  cuique  satis 

15  sit,  ostendemus,  nimium  progredi  dissuadebimus,  modum  uni 
cuique  rei  statuemus. 

Huiusmodi  partes   sunt  '<(uirtutis   amplificandae,   si  sua-6 
debimus^,  omnibus  uerbis  adtenuandae,  si  ab  his  dehortabi- 
mur,    ut    haec    adtenuentur   quae   supra  demonstraui.     Nam 

20  nemo  erit,  qui  censeat  a  uirtute  recedendum;  uerum  aut  res 
non  eiusmodi  dicatur  esse,  ut  uirtutem  possimus  egregiam 
experiri,  aut  in  contrariis  potius  rebus  quam  in  his  uirtus 
constare,  quae  ostendantur.  Item,  si  quo  pacto  poterimus, 
quam  is,  qui  contra  dicet,  iustitiam  uocabit,  nos  demoustra- 

ad  JHLd   et  6Z  p.  258,  25  sumus  6  conparati  HP    comparati 

reliqui  1  causae  H  faciendum  quid  d  Kayscrus  Omnibonus  2  res 
magnas  oetendemus  bl  3  bumiles  res  bl  Jacunam  sic  fere  expleas: 
uel  omnes  fugere  ac  uitare  debei'e  quia  turpitudinem  adferant  uel 
om  E  4  idonea  H         6  labores   H^  morem  M  7  haberei] 

habere  in  HPTL  babere  JB  baberi  CE  8  nuUus  P^  quidlibet  d 
quilibet  b  9  iis  Aldus  bis  M  et  his  E  10  iustia  H  12  bono- 
ris  P-TIB-Cd  honores  HP^B^b  bonorum  l  13  pecunias  b  pecu- 
niarum  l  similiumq;  l  uituperauimus  HP^B  14  certae  H 

diffiniemus  HH  '  quo  ad  PB  quo  ut  H  quoad  ad  C^  15  et  ni- 
mium  E  et  modum  E  16   statuamus  M  17   uirtutis  ampli- 

ficandae  si  suadebimus   (dissuadebimus   b^)  E   om  M  18  omnibus 

uerbis  M  om  E  attenuandae  P^C^B  si  BCP^J^  et  JI //yf//  P' om  H 
19  attenuentur  EP*  20  erit  nemo  bl  censet  b  21  buiusmodi  bV 
ut  om  H  posuimus  egregiam  HP^B    possimus  egregiam  P-UCd 

possumus  egregiam  C^  egregiam  possimus  bl  23  quae  ostendantur 
HPHBd  ostendatur  P^Cbl  siquo  HP  24  dicit  E  uocabit 
nCP''   uocauit  ^HPB        demonstrauimus  H^P^B 

17* 


260  AD  C.  HERENNroM 

bimus  ignauiam  esse  et  inertiam  ac  prauam  liberalitatem; 
quam  prudentiam  appellarit,  ineptam  et  garrulam  et  odiosam 
scientiam  esse  dicemus;  quam  ille  modestiam  dicet  esse, 
eam  nos  inertiam  et  dissolutam  neglegentiam  esse  dicemus; 
quam  ille  fortitudinem  nominarit,  eam  nos  gladiatoriam  et  5 
inconsideratam  appellabimus  temeritatem. 

Laudabile  est,  quod  conficit  honestam  et  praesentem 
et  consequentem  commemorationem.  Hoc  nos  eo  separauimus 
<(a  recto,  non  quod  hae  quati(uor)>  partes,  quae  subiciuntur 
sub  uocabulum  recti,  hanc  honestatis  commemorationem  dare  lo 
(^nony  soleant,  sed  quamquam  ex  recto  laudabile  nascitur, 
tamen  in  dicendo  seorsum  tractandum  est  hoc  ab  illo:  neque 
enim  solum  laudis  causa  rectum  sequi  conuenit,  sed  si  laus 
consequitur,  <^du)>plicatur  rectei  adpetendi  uoluntas.  Cum 
igitur  erit  demonstratum  rectum  esse,  laudabile  esse  demon-  i5 
strabimus  aut  ab  idoneis  hominibus  —  ut  si  qua  res  hone- 
stiori  ordinei  placeat,  quae  a  deteriore  ordine  inprobetur  — 
aut  quibus  sociis  aut  omnibus  ciuibus,  exteris  nationibus, 
posterisque  nostris. 

Cum    huiusmodi    diuisio   sit  locorum   in   consultatione,  20 
breuiter  aperienda  erit  totius  tractatio  causae. 

Exordiri  licebit  uel  a  principio  uel  ab  insinuatione  uel 
isdem  ratiouibus,  quibus  in  iudiciale*  causa. 


1  acj  et  &Z  paruam  h  2  appellaret  H  4  inhertiam  Bd 
negligentiam  l)d  5  formidinem  l>^  fortudinem  H^  nominaret  H 
gradiatoriam  H^P^B  6  appellauimus  H^P^B  ueritatem  b^ 

8  nos  eo  E  non  eo  modo  HPUC  non  in  eo  modo  B  0  a  recto 
nou  quod  hae  quatuor  (.IIII.  &)  E  om  M  (ut  H^P^B-C)  10  uoca- 
bulo  P^B^nC  recti  om  H^  honestatem  HP^B  honestam  Hal- 
mius  dare  non  Cbl  non  dare  d  dare  HPIIB  (nou  add  P-JJ^B'^) 
11  nascatur  (7E  13  recta  M  14  consequatur  d  placatur  HPIJB 
placetur  P^G         recte  P^II   recti  reliqui  adpetendi  HPC   appe- 

tendi  reliqui  uoluptas  bl  15  demonstrandum  M  prius  esse  om,  E 
demoDstrauimus  PB  demon.strabitur  bd  16  ut]  aut  H^  siqua  B 
si  quae  l  honestior  H^B^  17  ordine  H  ordini  reliqui  iuprobetur 
jffP  improbetur  reliqui  18  quibus  HPIIB  aliquibus  P^CE  ciuibus 
exteris]  extraneis  b  20  consulta  tatione  H  uersus  fine  diremptitm 
21  aperienda  erit  C  aperiendae  sit  HP^B  aperienda  est  P'^nE  to- 
tius  tractio   H^    tractatio    totius   bl  22    exordiri   "ECP^    exordio 

HPIIB  23  isdem  Hllb  hisdem  PBC  ab  hisdem  Id  in  om  H 
iudiciale  HB    iudicialem  PH   iudiciali  P-CE  causa   P-C^B    cau- 

sam  HPnBC^ 


LIBER  m.     CAP.  3-5.     §  6-8.  261 

Si  cuius  rei  na<(rra)>tio  incidet,  eadem  ratione  narrari 
oportebit. 

Quoniam  in  huiusmodi  causis  finis  est  utilitas  et  ea8 
diuiditur  in  rationem  tutam  atque  honestam,  <(si^  utrumque 
5  poterimus  ostendere,  utrumque  pollicebimur  nos  iu  dicendo 
demonstraturos  esse;  si  alterum  <(erimus  demonstraturi,  sim- 
pliciter)>  quid  dicturi  sumus,  ostendemus.  At  si  nostram 
rationem  tutam  e^se  dicemus,  diuisioue  utemur  in  uim  et 
consilium.    Nam  quod  in  docendo  rei  dilucidae  magnificandae 

10  causa  dolum  appellauimus,  id  in  dicendo  honestius  consilium 
appellabimus.  Si  rationem  nostrae  sententiae  rectam  esse 
dicemus  et  omnes  partes  rectei  incident,  quadripertita  diui- 
sioue  utemur:  si  nou  iucideut,  quot  erunt,  tot  exponemus 
in  dicendo. 

15  Confirmatione  et  confutatione  utemur,  nostris  locis, 

quos   ante   ostendimus,    coufirmandis,   contrariis   confutaudis. 
Argumentationis  artificiose  tractandae  ratio  de  secundo  libro 
petetur.         Sed  si  acciderit,  ut  iu  consultatione  alteri  ab  tutaS 
ratione,  alteri  ab  honesta  sententia  sit,  ut  iu  deliberatione  eorum 

20  qui  a  Poeno  circumsessi  deliberant,  quid  agant,  <(qui)>  tutam 
ratiouem  sequi  suadebit,  his  locis  utetur:  Nullam  rem  utiliorem 
esse  incolumitate;  uirtutibus  uti  neminem  posse,  qui  suas  ratio- 
nes  in  tuto  uon  conlocarit;  <(ne)>i  deos  quidem  esse  auxilio  is, 


1  narratio  'EBP''  natio  HP  ratio  UC  narrare  U  2  opor- 
tebat  H  4  si  om  M  5  ostendere  poterimus  bl  si  utrumque  M 
6  si  om  H^  erimus  demonstraturi  sinipliciter  om  M  7  quidicitnri  H 
quiddicituri  C^H^  qnid  dictiui  C^BP^  quod  dicturi  PJIE  at  EC^ 
aut  M  8  regionem  b  diuisionem  PU  9  dicendo  M  diluci- 
dae  (dilucide  b)  magnificandae  Bbl  dilucidae  magnificanda  HPU  di- 
lucidae  magnificandi  C  dilucidandae  d  10  id  oin  H  11  appella- 
uimusHPBb^  rationem  P^SE  ratione  il  rationis  P^JTC  nostrara  H 
sententiam  M  12  recte   HPHB    recti    P^CE  13   quod   mP^ 

15  In  confirmatione  bl  utemur  P^BCbl    ut  enim  HPIl    utemur 

ut  enim  d  Kaysenis  nostri  loci  d  Kayserus  16  confivmandi  sunt 
ita  (/  Kayserus  contrarii  d  Kayserus  confutandis  P''B^Cbl  sunt 
confutandi  d  Kayserus  cogitandis  H  concitandis  B  concitandae  PJT 
17  argnmentationea  11  18  altera  H  19  altera  H  alter  B  sit 
B^C^E  est  M  20  poeno  P^BC  pene  HH  poena  P^  penis  E  qui 
om  M  21  sequi  buadebit  E  siquis  audiuit  (^diuit  C  adibit  P-nB-)TiL 
22  incolouiitate  HPCb  orationes  l  23  conlocarit  P  locarit  H  col- 
locarit  reliqui       ne  deos  E  Ideos  (s.  s.  on)H  idoneos  PUBC   quidem 


j         262  -AD  C.  HERENNIUM 

qui  se  inconsulto  in  periculum  mittaut;  honestum  nihil  opor- 
9  tere  existimari,  quod  non  salutem  pariat.    Qui  tutae  rei  prae- 
ponet  rationem  honestam,  his  locis  utetur:  Virtutem  nullo 
tempore    relinquendam;    uel    dolorem,    si    is   <(^i)>meatur,    uel 
mortem,  si  ea  formidetur,  dedecore  et  infamia  leuiorem  esse;   5 
considerare,   quae   sit   turpitudo   consequtura:   at  non  inmor- 
talitatem   neqae   aeternam   incolumitatem  consequi,   nec  esse 
esploratum    illo    uitato    periculo   nullum    in   aliud   perieulum 
ueuturum;  uirtute*  uel   u<(?^tra  mortem    proficisci  esse  prae- 
I     clarum;   fortitudini   fortunam    quoque   esse  adiumeuto  solere;  lo 
'     eum   tute  uiuere,    qui  honeste  uiuat,   non,   qui  in  praesentia 
incolumis    et    eum,    qui    turpiter  uiuat,   incolumem    in    per- 
petuum  esse  non  posse. 

Conclusionibus  fere  similibus  in  his  et  in  iudicialibus 
causis   ut<(iy  solemus,  nisi  quod  his  maxime  conducit  quam  i5 
plurima  rerum  ante  gestarum  exempla  proferre. 

6  Nunc   ad   demonstratiuum   genus   causae  transeamus. 

10  Quoniam   haec   causa  diuiditur   in  laudem  et  uituperationem, 

quibus   ex   rebus   laudem  constituerimus,  ex  contrariis  rebus 

erit   uituperatio    conparata.     Laus   igitur  potest   esse  rerum 

externarum,  corporis,  animi. 

Rerum   externarum   sunt   ea,   quae   casu    aut  fortuna 
secunda  aut  aduersa  accidere  possunt:  genus,  educatio,  diui- 


20 


10  (Ter.  Phorm.  203) 


'EHP  quidem  non  F^TIC  qui  non  dem  B  is  PB  his  Hhd  eis  l 
eos  P"B'^nG  2  praepone  P^  praeponit  C  3  honesta  om  H^  4  et 
uel  E  si  is  (iis  1)  timeatur  'ECB-   si  ismeatur  P   si  timeatur  UP^ 

si  (om  H^)  his  me////atur  H  si  is  in  ea  mereatur  B  {in  H  m2  s.  s. 
is  metuatur)  6  consequutura  C   consequitura  HP^   consecutura  re- 

liqui  at]  om  B^  an  H  et  d  inmortalitatem  HPBb  immortali- 
tatem  reliqui  7  incolomitatem  HPCb  9  uenturum  P^U    uen- 

turos  HP^BCE  uirtute  PJIE   xiirtuti  HBC  ultra  blH^P^n 

utra  HP  utro  ad  B^  ultro  ad  CB^d  11  uiuere  om  H^  12  inco- 
\oxnm  H^P^nCb  incoloxxxQm  WP^C  16  uti  solemus  ECSITP^If- 
ut  solemus  P  ut  solem  H  nisi  HP-B-C^E  s;  P^n  ei  BC  quodj 
qui  b  16  profereums  P*7I  17  cau  H^         transeamus]  in  HP 

sequitur  DE  CAUSA  DEMONSTRATIUA  20  conparata  HPC  com- 
parata  IJB  comparanda  H^E  externarum  rerum  b  21  corporis 
et  animi  bl   animi  et  corporis  d  22  causae  ut  H    causa  aut  Bb 

23  secundaut  H        accedere  H        possint  C        quod  genus  B^C 


LIBER  m.     CAP.  5—6.     §  8—12.  263 

tiae,  potestates,  gloriae,  ciuitas,  amicitiae,  et  quae  huiusmodi 
sunt  et  quae  his  contraria. 

Corporis  sunt  ea,   quae  natura  corpori  adtribuit  com- 
moda  aut  incommoda:    uelocitas,  uires,  diguitas,  ualetudo,  et 
5  quae  contraria  sunt. 

Animi  sunt  ea,  quae  consilio  et  cogitatione  nostra  con- 
staut:   prudentia,   iustitia,   fortitudo,    modestia,  et  quae  con- 
traria  sunt.    Erit  igitur  haec  confirmatio  <(et  confutatio^  11 
nobis  in  huiusmodi  causa. 

10  Principium    sumitur    aut    ab    nostra   aut  ab   eius,    de 

quo  loquemur,  aut  ab  eorum,  qui  audieut,  persona  aut  ab 
re.  Ab  ilostra,  si  laudabimus:   aut  oificio  facere,  quod 

causa  necessitudinis  intercedat;  aut  studio,  quod  eiusmodi 
uirtute    sit,    ut    omnes    commemurare    debeant    uelle,    quod 

15  rectum   sit;   aut  ex    aliorum    laude    ostendere,    qualis   ip^ius 
animus   sit.  Si   uituperabimus:    aut   merito   facere,   quod 

ita  tractati  sumus;  aut  studio,  quod  utile  putemus  esse  ab 
omnibus  uuicam  malitiam  atque  nequitiam  cognosci,  aut 
quod   placeat   ostendi,   quod  nobis  placeat,   ex  aliorum  uitu- 

20  peratione.  Ab    eius    persona,    de   quo   loquemur,    si 

laudabimus:  uereri  nos,  ut  illius  facta  uerbis  consequi  possi- 
mus;  <^omnes)>  homines  illius  uirtutes  praedicare  oportere; 
ipsa   facta   omuium  laudatorum   eloquentiam  anteire.  Si 

uituperabimus,  ea,  quae  uidemus  contrarie  paucis  uerbis  com- 

25  mutatis   dici   posse,   dicemus,  ut   paulo  supra  exempli  causa 
demonstratum  est.  Ab  auditorum  persona,  (^si^  lauda- 12 


1  huins  modi  P  ut  ubique  fere  2  et  BC  ea  EP^  et  ea  P^LTE 
contiia  P^  3  naturae  H^  adtribuit  P*  C^  attribuit  reliqui  4  ut 
uelocitas  EH^  ualetudo  h  ualitudo  MZfZ  5  quaequae  H  8  et 
confutatio  E  om  M  9  huiusmodi  igitur  E  interpunctio  debetur  Maduigio 
10  sumatur  E  11  loquimur  d  querimus  H  14  uirtute  sit  HPIJB 
uirtutes  sint  P-C  uirtutis  sit  E  commemorare  debeat  H^  debeant 
commemorare  bl  aut  quod  rectum  sit  ex  Aldus  15  ipsius]  noster  d 
16  uituperauimus  HPB  quia  bl  17  simus  bl  putemur  H  18  aut 
quia  E  19  quid  BGd  displiceat  P-BCE  20  loquimur  Hd 

21  laudabimus  UC  laudauimus  HPB  laudabimus  dicemus  E  uereri 
nos  ut  illius  H-P^BCE  ueteri  nos  utilius  HP  si  ueteri  more  utilius  JI 
non  possimus  P-BGd  22  omnes  homines  E  homines  P^B^  hominis 
HP-B-nC  praedicari  BC  oportebit  b  23  ante  ire  HBb 

24  uituperauimus  H^P^B  contrarie   H    contrariae  HPB   {ita  M 

seviper  fere   aduerbia)    contraria    CE  26    si   laudabimus   (lauda- 


264  AD  C.  HERENNIUM 

bimus:  quoniam  non  apud  ignotos  laudemus,  nos  monendei 
causa  pauca  dicturos;  aut  si  erunt  ignoti,  ut  talem  uirum 
uelint  cognoscere,  petemus;  quoniam  in  eodem  uirtutis  studio 
sint,  apud  quos  laudemus,  atque  ille,  qui  laudatur,  faerit 
aut  sit,  sperare  nos  facile  iis,  quibus  uelimus,  huius  facta  5 
probaturos.  Contraria  uituperatio:  quoniam  norint,  pauca 
de  nequitia  eius  dicturos;  quod  si  ignorent,  petemus,  ut 
cognoscaut,  uti  malitiam  uitare  possint;  quoniam  dissimiles 
sint,  qui  audiant,  atque  ille,  qui  uituper<(atur,  sper)>are  eos 
illius   uitam   uehementer  inprobaturos.  Ab  rebus  ipsis:  lo 

incertos   esse,    quid   potissimum   laudemus;    uereri,    ne,    cum 
multa  dixerimus,  plura   praetereamus,   et   quae  similes  sen- 
tentias    habebunt;    quibus    sententiis    contraria    sumuntur    a 
uituperatione. 
.„  Principio  tract<(fl^)>o  aliqua  harum,  quas  ante  commemo-  i5 

rauimus,  ratione,  narratio  non  erit  ulla,  quae  necessario 
consequatur;  sed  si  qua  inciderit,  quom  aliquod  factum  eius, 
de  quo  loquemur,  nobis  narrandum  sit  cum  laude  aut  uitu- 
peratione,  praeceptio  narrandi  de  primo  libro  repetetur, 

Diuisione  hac  utemur:  exponemus,  quas  res  laudaturi  20 
sumus  aut  uituperaturi;   deinde,  ut  quaeque,  quoue  tempore 
res  erit  gesta,  ordine  dicemus,  ut,  quid  quamque  tute  caute- 
que   egerit,    intellegatur.  Sed   exponere    oportebit  animi 

mmus  JB)  B  CE  laudauimus  H^  P^  laudabimus  11  1  non  apud  igno- 
tos  UB^d  non  apud  ignaros  l  noui  apud  ignotos  HP  nihil  noui 
apud   ignotos   Bb    nihil   noui   nihil    apud   ignotos   C P^  moneudi 

'ECnP-    nomendi  P    momendi  B    nomen   de  H  3  eadem  H^P^ 

1  atque]  quo  hd  laudatus  PIJB-C  laudetur  E  5  iis  PTIB  bis 
HCE  7  ut  cognoscant  bl    uti  agnoscaot  PJIC   ut  ignoscant  H' 

uti  ignoscant  B  ut  agnoscant  H-d  9  sint  bl  sunt  Md  audiunt 
Hb  l  uituperatur    sperare    nos  eos  d    uituperatur    sjDerare    nos    b  J 

uituperare  eos  P^IJ  uituperatur  eos  HP'^  uituperaretur  eos  B  uitupe- 
raetur  eos  C  10  inprobaturos  HPB  improbaturos  11  Cd  eos  impro- 
baturos  bl  13  sententias   P^  15  princiiDU   H^    in  principio  B 

tractato  E  P-  tractato  ah  BC  tracta  H  tractum  P  tracta  Tum  77 
aliqnara  HP  commemorauimus    M   tractauimus    E  16    ratione 

EBC   rationem  HP   rationum  B'-    narrationum  77         narratio  om  B^ 

17  qua  E    quid  M     includerit  H    quem  P    quam  HB    cum   P^77CE 

18  loquimnr  d  loquamur  b  20  snmus  laudaturi  bl  21  uitupe- 
rari  H  quaeque  quo  ue  PFIBI  quocumque  H  22  quod  b  caute- 
que  E  utet  HPU,  om  BC  23  intelligatur  E  oportebat  H 
ani  m 


LIBER  m.     CAP.  6-7.     §  12—14.  265 

uirtutes  aut  uitia;  deinde  commoda  aut  incommoda  corporis 
aut  rerum  externarum,  quomodo  ab  animo  tractata  sunt, 
demonstrare.  Ordinem  hunc  adhibere  in  demonstranda  uita 
debemus:    ab    externis    rebus:    genus:    in    laude,    quibus 

5  raaioribus  natus  sit;  si  bono  genere,  parem  aut  excelsiorem 
fuisse;  si  humili  genere,  ipsum  in  suis,  uon  in  maiorum 
uirtutibus  habuisse  praesidium-,  in  uituperatione,  si  bono 
genere,  dedecori  maioribus  fuisse;  si  malo,  tamen  his  ipsis 
detrimento   fuisse.     Educat<(i)>o:  in  laude,  *♦♦  houeste    in 

10  bonis  disciplinis  totius  pueritiae  fuerit;  in  uituperatione  *** 
Deinde    transire   oportet  ad   corporis    commoda:    natura  si  14 
sit  dign<(iY)as  atque  forma,  laudei  fuisse  eam,  non  quemad- 
modum    ceteris    detrimento    atque   dedecori;    si    uires   atque 
uelocitas  egregia,  honestis  haec  exercitationibus  et  industriis 

15  dicemus  conparata;  si  ualetudo  perpetua,  diligentia  et  tem- 
perantia  cupiditatum;  in  uituperatione,  si  erunt  haec  corporis 
commoda,  de  his  usum  dicemus,  quae  casu  et  natura  tam- 
quam  quilibet  gladiator  habuerit;  si  non  erunt,  praeter 
formam    omnia    ipsius    culpa    et  intemperantia  «fuisse   dice- 

20  mus.  Deinde   <(re)>uertemur   ad   extraneas   res,   et  in  his 


1  aut  uitia  M  atqne  uitia  E  2  externarum  rerum  bl  trac- 
tata  sunt  b  sunt  tractata  l  tractas  P  tracta  sint  U  tractata  H  trac- 
tata  sint  BCH-Phl  3  deraonstrare  HBCP^-nH"  inde  monstrare  H 
inde  monstare  P  4  debeamus  PB  laude  H  de  quibus  d  6  bu- 
milib;  H  7  praesidium  P-TICE  praesidit  HPB  8  dedecore  b^ 
fuisse  maioribus  bl  ipsius  H'^  9  detrimentis  H^P^B  educatio  EJI- 
educato  bene  M       honeste  M  (quod  add  G,  P^  in  marg)  bene  et  honeste  E 

10  totius    pueritiae    fuerit    M     per    omnem    puenciam    educatum   E 

11  deinde  Aldus  inde  HFIB^E  hinc  P'-C:  in  P  uetus  lectio  funditus 
erasa  transire  Aldus  trahise  H  trahere  B;  in  P  uetus  lectio  erasa 
detrahere  P-C  se  retraxisse  77 E  oportet  HBCP^  {uetus  lectio 
erasa)  aperte  77E  ad  HPU  At  BCE  a  v  Ab  Friedrichius  com- 
modis  V  editt  naturas  HP  natnraTIJS  a  natura  CE  a  natnra  in  laude 
Leidensis  3  in  laude  natura  Kcn/serus  si  sit  P-UCbl  si  sint  d  si  et 
HP'B  12  dignitas  P-B'CE  dignas  HP  dignus  77  digna  B 
laude  H  laudi  reliqui  ea  PTIbl  ea  HBCd  14  egregia  uelocitas  6 
et  industriis  om  d  et  industria  bl  15  dicemus  P-CE  adicemus  HP 
addicemus  71  ea  dicemus  B  conparata  HPB  comparata  atque 
industria  d  comparata  reliqui  ualetudo  b  ualitudo  MZ(Z  ex  per- 
petua  bd  diligenti  H^  et  om  H  17  de  M  male  E  his  deusum 
de  MueUerus  18  erit  H  ef  C  19  intemperantia  H^  afuisse 
Grulerus   fuisse  M   uou  fuisse  E         20  uertemur  M 


266  AD  C.  HERENNIUM 

animi  uirtutes  aut  uitia  quae  fuerint,  consiclerabimus;  diui- 
tiae  an  paupertas  fuerit,  et  quae  potestafes,  quae  gloriae, 
quae  araicitiae,  quae  iuimicitiae,  et  quid  fortiter  inimicitiis 
gerundis  fecerit;  cuius  causa  susceperit  inimicitias;  qua  fide, 
beniuolentia,  officio  gesserit  amicitias;  in  diuitiis  qualis  aut  5 
paupertate  cuiusmodi  fuerit;  quemadmodam  habuerit  iu  pote- 
statibus  gerundis  animum.  Si  interierit,  cuiusmodi  <(mors 
,,  eius  fuerit,  cuiusmodi)>  res  mortem  eius  sit  consecuta.  Ad 
omnes  au<(fcw)>  res,  in  quibus  animus  hominis  raaxime  con- 
sideratur,  illae  quattuor  auimi  uirtutes  eruut  adcommodandae;  lo 
ut,  si  laudemus,  aliud  iuste,  aliud  fortiter,  aliud  modeste,  et 
aliud  prudenter  factum  esse  dicamus;  si  uitupera^bi^mus, 
<^alh(d  inmsfe,y  aliud  inmodeste,  aliud  iguaue,  aliud  stulte 
factum  praedicemus.  Perspicuum  est  iam  nimirum  ex  hac 
dispositione,  quemadmodum  sit  tractauda  tripertita  diuisio  i5 
laudis  et  uituperationis,  si  illud  etiam  adsumpserimus,  non 
uecesse  esse  nos  omnes  has  partes  in  laudem  aut  in  uitu- 
perationem  transferre,  propterea  quod  saepe  <^ue)>  iuciduut 
<(quidem,  saepe  ita  teuuiter  incidunt,^  ut  non  sint  necessaria 
dictu.  Quapropter  eas  partes,  quae  firmissimae  uidebuntur,  20 
legere  oportebit. 

Conclusionibus  breuibus  utemur,  <(enumeratione  ad 
exitum  causae;  in  ipsa)>  causa  crebras  et  breues  amplifica- 
tiones  interponemus  per  locos  communis. 

1  considerauimus    HPB  2  potestates   Omnibonus]   potestas 

gloria  B,  qui  quater  singularem  3  quod  b  fortiter  in  ldH-P'^C~ 
4  gerendis  bP  susceperit]  fecerit  H  5  amicitia  H^  aut  in  E 
6  cuius  modi  P  7  gerendis  b  mors  eius  fuerit  cuiusmodi  om  M 
9  autem  res  P*CE  aures  HPTI  res  B  maxima  H^  10  quatuor  Id 
.1111.  b  uirtutes  animi  H  animi  om  b  adcommodauda  H  accom- 
modandae  BCP^  11  et  aliud  M  aliud  E  12  dicamus  Md  prae- 
dicemus  bl  uituperabimus  bl  uituperemus  d  uituperamus  M  13  aliud 
iniuste  CE,  om  HPFIB  aliud  immodeste  (inniodeste  M)  aliud 
ignaue  M&Z  aliud  ignaue  aliud  immodeste  d  Omnibonus  14  praedi- 
cemus  M  dicemus  d  esse  dicamus  bl  est  om  H  15  tratandaP^ 
pertita  H^         16  assumpserimus  E  17  esse]   est  H    omnes   om  H 

partes  has  bl  aut  in]  et  H  aut  E  18  trans  ferre  PB  ne  E, 
om  HPUB  se  B^C  incidunt  quidem  sepe  ita  tenuiter  incidunt  E 
indicant  M  19  necessariae  E  22  Enumeratione  ad  exitum  causae. 
In  ipsa  E  nostri  M  23  causas  H  causae  P  24  interponemus  E 
interponere  M  (inter  ponere  PBC)  interponere  oportebit  C*  Kayserus 
communis  P^B    communes  reliqui 


LIBER  m.     CAP.  7-9.     §  14—16.  267 

Nec  hoc  genus  causae,  eo  quod  raro  accidit  in  uita, 
ueglegentius  commendandum  est:  neque  enim  id  quod  potest 
accidere,  ut  faciendum  sit  aliquando,  uon  oportet  uelle  quam 
adcommodatissime  posse  facere;   et   si  separatim  liaec  causa 

5  minus  saepe  tractatur,  at  in  iudicialibus  et  in  deliberatiuis 
causis  saepe  magnae  partes  uersantur  laudis  aut  uitupera- 
tionis.  Quare  in  hoc  quoque  causae  genere  nonnihil  in- 
dustriae  consumendum  putemus.  Nuuc,  absoluta  a  nobis 
difficillima    parte    rhetoricae,    hoc    est    inueutione    perpolita 

10  atque  omne  causae  genus  adcommodata ,  tempus  est  ad 
ceteras  partes  proficisci.  Deinceps  igitur  de  dispositione 
dicemus. 

9 
Quoniam  DISPOSITIO  est,  per  quam  illa,  quae  inueuimus,  ^^ 

iu   ordinem   redigimus,  ut  certo   quidquid   loco  pronuntietur, 

15  uidendum  est,  cuiusmodi  rationem  in  disponendo  habere  con- 

ueniat.    Genera  dispositionum  sunt  duo:  uuum  ab  iustitutione 

artis  profectum,  alterura  ad  casum  temporis  adcommodatum. 

Ex  institutione   artis   disponemus,    cum    sequemur    eam 

praeceptionem,    quam    in  primo   libro   exposuimus,   hoc   est, 

20  ut  utamur  principio,  narratione,  diuisione,  confirmatione,  con- 

futatione,   conclusioue,    et   ut    hunc   ordinem,   quemadmodum 

praeceptum   est   ante ,  in  dicendo   sequamur.         Item  ex  in- 

stitutione   artis   uon   modo   totas   causas   per   orationem,   sed 

singulas  quoque  argumentationes  disponemus,  quemadmodum 

25  in  libro  secundo  docuimus,   in  expositionem,  rationem,  con- 


1  rare  U  accidit  'EIIB    accidet  PJT   accidat  C  2  nogli- 

gentius  d  3  uideri  accidere  h  accidere  nideri  l  ut]  ad  if  4  ad- 
commodantissime    H^     accommodatissirae  P-CE  separatione  (se- 

parationi  E)1IL  6  at  ECH'P-  an  H^P^  vlg  H  om  B  0  partes] 
res  6Z  8  conferendum  hl  putauimus  E  a  om  B  nobis] 

bonis  HP^  9  difficilima  H  rlietoricae  B  retboricae  reliqui  perpo- 
litae  H  10  atque  P^n  Bhl    a.d  qae  H  adq:  P-    atque  ad  B-Cd 

ad  genus  bl  accommodata  P-HTE  11  partes  H'  (s.  s.  ml  ora- 

tionis),  Bbd  partes  orationis  reliqui  13  inueniemus  bl  14  quid- 
quid  H^B  quicquid  H-PTl  quidque  CE  pronuntiatur  H  15  nos 
habere  E  17  accommodatum  P^CE  18  cum  sequemur]  conseque- 
mur  H  20  utemur  H  21  et  ut  PIIBC    et  HE  23  totas] 

duaa  H  24  quoque]  quasque  6/,  om  PIIC  26  .II.  21  in  expo- 
sitionem  d   id  est  expositionem  P"C  {in  ras)  id  est  in  expositionem  bl 


268  A.D  C.  HERENNIUM 

17  firmatiouem  rationis,  exoruationem^  conclusiouem.  Haec 
igitur  duplex  dispositio  est:  uua  per  orationes,  altera  per 
argumentationes,  ab  institutione  artis  profecta. 

Est  autem   alia   dispositio,    quae,    cum    ab   ordine   arti- 
ficioso  recedendum  est,  oratoris  iudicio  ad  tempus  adcommo-   5 
datur;   ut   si   ab   narratione   dicere   incipiamus   aut  ab  aliqua 
firmissima    argumentatione    aut    litterarum    aliquarum    reci- 
tatione;    aut   si   secundum   principium   confirmatione   utamur, 
deiude   uarratione   aut   si   quam  eiusmodi  permutationem  or- 
diuis  faciemus;  quorum  nihil,  uisi  causa  postulat,  fieri  opor-  lo 
tebit.     Nam   si   uehementer    aures   auditorum   obtunsae  uide- 
buntur    atque    animi    defatigati    ab    aduersariis    multitudine 
uerborum,    commode   poterimus   principio    supersedere,    exor- 
diri   causam    aut   <^a)>   narratione   aut   aliqua   firma  argumen- 
tatione.    Deiude,  si  commodum  erit,  quod  non  semper  necesse  i5 
10  est,   ad   principi    senteiitiam  reuerti  licebit.     Si  causa  nostra 
maguam  difficultatem  uidebitur  habere,  ut  uemo  aequo  auimo 
principium  possit  audire,  ab  narratione  cum  inceperimus,  ad 
principii    sententiam    reuertemur.      Si   narratio    parum    pro- 
babiiis,    exordiemur    ab    aliqua   firma    argumeutatione.     His  20 
commutationibus    et    translationibus    saepe    uti    necesse    est, 
cum   ipsa   res    artificiosam    dispositionem   artificiose   commu- 
tare  cogit. 

18  In  confirmatione  et  confutatione  argumentationum  dispo- 


in  dispositione  PUB  in  dispositione  H  rationem  eonfivmationem 
rationis  exornationem  P-CE  rationis  confirmationem  (confirmatiooe  H) 
rationis  (om  if,  ratiouem  B^)  orationis  HPTLB  1  conclusione  HU. 
complexiouem  0/Hm6onMS  3  profecto  J/^P^B^  4  officioso  M  5  sece- 
dendum  M  accommodatur  P^CE  6  ab]  a  (^  aut]  ut  HB^,  om  C^ 
7    aut  M    aut  ab  hl    ai;t  a  d  literarum  Ch  recitationem  HB 

10  postulat  HPB  postulet  P^HC  {in  ras)  E  oportebat  P^B  11  au- 
ditoris  H  obtusae  CE  12  defetigati  B^  fatigati  d  ad  adner- 
sarios  H^  13  super  sedere  C         exordiri  HPU    et  exordiri  BCE 

14  aut  a  H^P^B-CE  ut  a  J5  aut  HPH  narratione  H  aut  Me/ 
aut  ab  P^B"hl  15  sic  H^  quid  H^  16  principis  H^  principii 
reliqui  causam  P^  17  nemo]  neq;  H  18  ab]  a  d  incepe- 
rimus  P^HBCl  inciperimus  HP  incipiemus  hd  ad  H^P-B-nCE 
a  PB,  om  H^  19  parum  om  H^  est  parum  hl  probabilis  esi  d 
20  exordiremur  h  ab  om  h  21  translationibus  partium  E  22  arti- 
ficiosa  HPB  dispositione  H  24  dispositiones  iZE  disputationes 
PnC   dispositionem  BC^ 


LIBER  m.     CAP.  9—11.     §  16—19.  269 

sitiones  huiusmodi  conuenit  liabere:  firmissimas  argumenta- 
tiones  in  primis  et  in  postremis  eausae  partibus  conlocare; 
mediocris  et  neque  inutiles  ad  dicendum  neque  necessarias 
ad  probandum,  quae,  si   separatim  ac  singulae  dicantur,  in- 

5  firmae  sint,  cum  ceteris  coniunctae  firmae  et  probabiles  fiuut, 
interponi  [in  medio  conlocari]  oportet.  Nam  et  s<^tat)>im  re 
narrata  expectat  animus  auditoris,  se^'  qua  re  causa  con- 
firmari  possit  —  quapropter  contiuuo  firmam  aliquam  oportet 
inferre    argumentationem  —  et    quouiam    nuperrime    dictum 

10  facile  raemoriae  maudatur,  utile  est,  cum  dicere  desinamus, 
recentem  aliquam  relinquere  in  animis  auditorum  bene  firmam 
argumeutationem.  Haec  dispositio  locorum,  tamquam  in- 
structio  militum,  facillime  in  dicendo,  sicut  illa  in  pugnando, 
parere  poterit  uictoriam. 

15  PRONUNTIATIONEM  multi  maxime  utilem  oratori  dixe-  ^^ 

runt  esse  (ety  ad  persuadendum  plurimum  ualere.  Nos  qui- 
dem  unum  de  quinque  rebus  plurimum  posse  non  facile  dixeri- 
mus  <^nec)>  egregie  magnam  esse  utilitatem  in  pronuntiatione 
audacter   confirmauerimus.     Nam    commodae    inuentiones    et 

20  concinnae  uerborum  elocutiones  et  partium  causae  artificio- 
sae  dispositiones  et  horum  omnium  diligens  memoria  sine 
pronuntiatione  non  plus,  quam  sine  his  rebus  pronuntiatio 
sola  ualere  poterit.  Quare,  <^et)>  quia  nemo  de  ea  re  dili- 
genter   scripsit  —   uam   omnes   uix  posse   putarunt  de  uoce 


9  Priscian.  GL  II  p.  95,  18:  Nuperrimus  etiam  proferebant  anti- 
quissimi:  uude  aduerbium  posuit  Cicero  in  tertio  ad  Herennium:  et 
quoniam  nuperrime  dictum  facile  memoriae  mandatur 


1  huius  modi  P        2  coUocare  P^E         3  mediocris  PB    medio- 
cres  reliqui  utiles  l  5  sunt  bd  fiunt  M    sint  E         6  inter 

poni  P,  om  C  Kayserus  in  MtZ  et  h  et  in  JH'  conlocari  HPBC 
et  coUocavi  P-Ud  collocari  hl  glossema  agnouit  Simon  alii  statim  E 
si  in  JSPIJ  in  B,  om  C  7  auditori  B  sei]  sed  UPB  om  CE 

ex  P^n  qua  ex  d  re]  de  C  causae   confirmari  H   confir- 

mari  causa  hl  8  possint  H  9  et  quoniam  EC  et  reliqua  quo- 
niam  H^  (et  ante  quoniam  add  H-)PII  quoniam  B  11  recentemE 
recte  HPn,  om  BC  14  parare  PnCP  16  et  ad  5CE  ad  HPU 
quidem  M  quod  E  17  tmam  P-  .V.  hl  posse  M  prosit  E  18  nec 
(nn  M     23  et  quia  E    qnia  M      24  posse  uix  H     putauerunt  posse  hl 


270  AD  C.  HERENNKTM 

et  luiltu  et  gestu  dilucide  seribi,  cum  eae  res  ad  seusus  nostros 
pertinerent  —  et  quia  magnopere  <(ea  pars)>  a  nobis  ad  di- 
cendum  conparanda  est,  non  neglegeuter  uidetur  tota  res 
consideranda. 

Diuiditar   igitur  pronuntiatio  in  uocis   figuram  <^ef}  in  5 
corporis  motum.    Figura  uocis  est  ea,  quae  suum  quendam 
20possidet    liabitum    ratioue    et   industria    conparat<(4<w«^.      Ea 
diuiditur  iu  tres  partes:   magnitudinem,  firmitudinem,   molli- 
tudinera. 

Magnitudinem   uocis   maxime  couparat  natura,   uonnihil  lo 
auget,  sed  maxime  amplificat  af?curatio. 

Firmitudiuem  uocis  maxime  couparat  cura,  nonnihil  ad- 
auget  et  maxime  conserua*t  exercitatio  imitationis. 

Mollitudinem  uocis,  hoc  est,  ut  eam  torquere  in  dicendo 
nostro   commodo   possimus,   maxime  faciet  exercitatio  decla- 15 
matiouis. 

Quapropter  de  magnitudine  uocis  et  firmitudinis  parte, 
quoniam  altera  natura  paritur,  altera  cura  couparatur,  nihil 
uos  adtinet  commonere,  nisi  ut  ab  ws,  qui  <(non)>  inscii  sunt 
12  eius  artificii,  ratio  curandae  uocis  petatur.  De  ea  parte  firmi-  20 
tudinis,  quae  conseruatur  ratione  declamationis,  et  de  moUi- 
tudine  uocis,  quae  maxime  necessaria  est  oratori,  quoniam 
ea  quoque  moderatione  declamationis  conparatur,  dicendum 
uidetur. 


1  sci-ipsi  H  eae  PTIBC  rehae  R  haeae  l  hae  hd  2  magno- 
pere  ea  pars  E  quantopt' re  (quanto  per  ea  If )  M  3  conparanda  HPB 
comparanda  nCldh^  comparata  b^  negligenter  E(Z^)  6  et  om  HPII 
7  comparatum  (conparatum  C)  eafeZC  comparatum  haec  d  conparate 
aa  B  conparate  H  conparata  P  comparata  JI  8  diuitur  H  10  con- 
parat  HPBC  compa.rai  reliqui  11  nngetHPnB  adauget  C  hanc 
adauget  E  amplificat  (amplificet  h)  accuratio  bl  curatur  conseruat 

HP  cura  conseruat  P^UB-CH  conseruat  BG  12  conparat  HPB 

comparat  reliqui  cura  Sclmetzius]  natura  adauget]  auget  H  hanc 
adauget  d  13  imitationis  M  declamationis  BP-B^  15  nostro  HBC 
pro  nostro  PJTE  faciat  H  17  firmitatis  b  IS  paritur  Ji^PnZ^ 
parit  H^  paratur  P^U-B-C,  om  E  alatera  h  natura  H^  con- 
paratur  HPBC   comparatur  reliqui  19   adtinet  HPBC   attinet 

reliqui  commonere  E    communis   res  PJJBCl^    communis    rei  H 

iis  Aldus]  his  non  inscii  EP-i?'^  inscii  (insci  B*)M  20  artificiis  H 
21  orationis  (orationes  P^)  declamationibus  PU  mullitudine  H^  mol- 
licione  h         23  conparatur  HPBC   comparatur  reliqui 


LIBER  m.     CAP.  11—12.     §  19—22.  271 

Firmam  ergo  maxime  poterimus  in  dicendo  uocem  con- 2i 
seruare,   si  quam   maxime  sedata  et  depressa  uoce  principia 
dicemus.    Nam  laeditur  arteria,  si,  antequam  uoce  lene*  per- 
mulsa  est,  acri  cIamoi'e  conpletur.        Et  interuallis  longiori- 

5  bus  uti  conuenit:  recreatur  enim  spiritu  uox  et  arteriae  reti- 
cendo  adquiescunt.  Et  in  continuo  clamore  remittere  et 

ad  sermonem  transire  oportet:  commutationes  enim  faciunt, 
ut  nullo  genere  uocis  effuso  in  omni  uoce  integri  simus.  Et 
acutas  uocis  exclamationes  uitare  <(debemus^:    ictus  enim  fit 

10  et  uulnus  arteriae  acuta  atque  attenuata  nimis  adclamatione 
et  qui  splendor  est  uocis,  consumitur  uno  clamore  uni- 
uersus.  Et   uno   spiritu    contiuenter   multa   dicere   in  ex- 

trema  conuenit  oratione:  fauces  enim  calefiunt  et  arteriae 
conpleutur    et    uox,    quae    tractata    uarie    est,    reducitur    in 

15  quendam  sonum  aequabilem  atque  constantem. 

Quaw  saepe  rerum  naturae  gratia  quaedam  iure  debetur! 
uelut  accidit  in  hac  re.  Nam  quae  dicimus  ad  uocem  ser- 
uandam  prodesse,  eadem  arftinent  <^ad  suauitudinem  pro- 
nunt^iationis,   ut,   quod  nostrae   uoci   prosit,  idem  uoluntati 

20  auditoris  probetur.  Utile  est  ad  firmitudinem  sedata  uox22 

in  principio.  Quid  insuauius  quam  clamor  in  exordio  cau- 
sae?         Interualla  uocem  confirmant;  eadem  sententias  con- 


1  Firmam  ergo  E    firmamcnto  M  3  laeditur  E  /7    laeduntur 

HPBG  arteria  'EHn    arteriae  FBC         uoce  leni  d   leni  uoce  h 

uoce  l  uoce  bene  HPIJ  uox  bene  P^BC  4"est]  sit  d  est  bene  l 
clamore  E  labore  TS.P  cooplentur  C  completur  reliqui  inter  ual- 
lis  P         5  conuenit  bd    conueniet  I P'    conueniat  M  recreator  H 

arteiia  H  latera  P  6  acquiescunt  bd  in  continuo  clamore  HPBC 
continuum  clamorem  P^nB-C^^R  remittere  b  permittere  H  mittere 
BCn.'  oniittere  PTIB'C~ld  8  uocis]  nobis  h^  9  cautas  uoces  H 
debemus  om  M  10  uulnus  tlid  uulnerantur  hl  acuta  CJ'6Z,  om  d 
hac  cauta  H  hac  acuta  P7IBC  utteuuata  P^  acclamatione  (acla- 
matione  1)  E  11  qui  HBl  quis  PHC  si  quis  P'C'B-b  si  qui  l-d 
uno]  a  b  uniuersus  E  uniuerso  H-PTIB  uniuersa  C  om  H^  13  con- 
uenit  in  extrema  bl  ratione  H  arteria  H^ P  arterea  H^  14  con- 
plentur  PBC  complentur  reliqui  16  Quam]  quae  HPB  qua  oe  C 
quia  P^C^n,  om  E  17  diximus  hd  seruandae  H  18  attinent 
ad  suauitudinem  (suauitatem  h)  pronuntiationis  E  abstinen.ationis  {s.s. 
ml  t\)H  astinentiationis  PB  ostentatione  fit  et  similia  P-UB^C 
19  quod]  quae  Z  nostrae  uocis  H^  uoci  uostrae  h  possit  H  uolun- 
tate  E  20  audituris  PB  firmitudinem  uocis  E  21  causa  est  H 
22  interuallo  H  inter  ualla  P        adfirmant  H        easdem  H 


272  AD  C.  HERENNIUM 

cinuiores    diuisione    reddunt    et    auditori    spatium    cogitandi 
relinquunt.  Conseruat  uocem  coutinui  clamoris  remissio: 

et  auditorem  quidem  uarietas  maxime  delectat,  cum  sermone 
animum  retinet  aut  exsuscitat  clamore.  Acuta  exclamatio 
uocem  uolnerat;  eadem  laedit  auditorem:  habet  enim  quid-  5 
dam  inliberale  et  ad  muliebrem  potius  uociferationem  quam 
ad  uirilem  dio;uitatem  in  dicendo  adcommodatum.  lu  ex- 
trema  oratione  continens  uox  remedio  est  uoci.  Quid?  haec 
eadem  nonne  animum  uehementissime  calefacit  auditoris  in 
totius  conclasione  causae?  lo 

Quoniam  [res]  igitur  eadem  uocis  firmitudini  et  pro- 
nuntiationis  suauitudini  prosunt,  de  utraque  re  simul  erit  iu 
praesentia  dictum,  de  firmitudine,  quae  uisa  sunt,  de  sua- 
uitudine,  quae  coniuncta  fuerunt:  cetera  suo  loco  paulo  post 
dicemus.  15 

Mollitudo  igitur  uocis,  quoniam  omnis  ad  rhetoris  prae- 
ceptionem  pertiuet,  diligentius  nobis  cousideranda  est.  Eam 
diuidimus  in  sermonem,  contentionera,  amplificationem. 

Sermo  est  oratio  remissa  et  finitima  cotidianae  locutioni, 

Contentio  <e)>s<(^^   oratio   acris   et   ad   confirmandum   et  20 
ad  confutandum  adcommodata. 

Amplificatio  est  oratio,  quae  aut  in  iracundiam  inducit 
aut  ad  misericordiam  trahit  auditoris  animum. 

Sermo  diuiditur  in  partes  qua^tuor:  dignitatem,  demon- 
strationem,  narrationem,  iocationem.  25 


2   conseruat  E   cum    ad    rem  M  uocem  HE   uoce  PB   uocet 

P^B-nC  continua  H  3  uarietas  quidem  auditorem  bl  ser- 
mouem  M  (ad   sermonem   B)  4   animum   HPB    animus   TIC    ani- 

mum  eius  E  aut   P-C^TL   an    HPB  et   CE  exuscitat  Id    sus- 

citat  h  clamorem  M  accuta  H  6  fauces  et  uocem  E  uolnerat  B 
uoluerat  HP  uulnerat  P-nC{in  ras)  B'-E  lnedit  anditorem  P-HCE 
ledicreditorem    HTB  habet   E   quidem    (quod    emeudat    F^IlC) 

uarietas    baberet  M  6  illiberale   V-d  uociferationem   potius  hl 

7  adcommodatum  £-C'  accommodatiim  P-C-^E.  adcommodatiir  HPIIB 
9  calefecit  H  11   rea  igitur  HPIIPl    igitur  res  Cd    ergo  res  b 

eadem  HPbl  eaedem  P-HBCd  13  sunt  de]  sunt  et  de  P77E  sua- 
uitndine  PTLBC  suauitudini  b'^  suauitate  Hb-ld  16  mullitudo  H 
rhetoris   B   rethoris   reliqui  perceptionem   H  20  contentio  est 

ECP''  contentio  BII  contentiosa  H  P^  ratio  HP^  et  a  confir- 
mandum  H^  21  accommodata  E  24  partes  quatuor  d  partes  .1111. 
(addito  or)  M    quatuor  partes  bl 


LIBER  III.     CAP.  12—14.     §  22—24.  273 

Dignitas  est  oratio   cum    ali<(gtt)a  grauitate   <et  uocis 
remissione. 

Demonstratio  est  oratio,)>  quae  docet   <(remissa  uoce^, 
quomodo  quid  fieri  potuerit  aut  nou  potuerit. 
5  Narratio  est  rerum  gestarum  aut  proinde  ut  gestarum 

expositio. 

locatio  est  oratio,  quae  ex  aliqua  re  risum   pudentem 
et  liberalem  potest  conparare. 

Contentio    diuiditur   in    continuationem    et   in    distribu- 
10  tionem. 

Continuatio    est    <orationis    enuntiandae     af?celeratio 
clamosa. 

Distributio   est  in   contentione)   oratio  frequens   cum 
raris  et  breuibus  interuallis  acri  uociferatione. 
15  Amplificatio  diuiditur  in  cobortationem  et  conquestionem.  24 

Coliortatio  est  oratio,  quae   aliquod  peccatum   ampli- 
ficans  auditorem  ad  iracundiam  adducit. 

Conquestio   est   oratio,   quae    incommodorum    amplifi- 
catioue  animum  auditoris  ad  misericordiam  perducit. 
20  Quoniam    igitur    moUitudo    uocis  in    tres    partes   diuisa 

est,  <(et^  eae  partes  ipsae  sunt  in  octo  partes  alias  distri- 
butae,  liarum  octo  partium,  quae  cuiusque  idonea  pronun- 
tiatio  sit,  demonstrandum  uidetur. 

Sermo  cum  est  in  dignitate,  plenis  faucibus  quam  se- 14 

25  datissuma  et  depressissuma  uoce<(w^i)>  conueniet;  ita   tamen, 

ut  ne  ab  oratoria  consuetudine  ad  tragicam  transeamus,       Cum 

autem   est   in    demonstratione,    uoce    paulolam    atteuuata 

crebris  interuallis   et  diuisionibus   oportet   <[iiti,y  ut  in   ipsa 


1  aliqua  P^B^UCE    alia  HPB  et  uocis  remissione  deiuon- 

stratio  est  oratio  E,  om  HPB    demonstratio  est  UC  3  remissa 

uoce  om  M  7  re  risum]  uerisvm  P^  uerisimili  P-II  prudentem  d 
impudentem  P^JJ  8  comparare  E  9  rursus  diuiditur  d  11  ora- 
tionis — contentione  om  M  acceleratio  13  com  C^  15  coartatio- 
nem  H  16  cohartatio  jff  17  adducit  blP~n  ducitd  nddudit  HPBC 
21  et  hae  E  heae  H  eae  PTIB^C  hae  S^  i^  ^^s  VIII H  alia  P^B^ 
24  sedatis  suma  C  sedatis  siuna  HP  sedatis  summa  B  sedatissima 
P-IIB  25  depressis  suma  G  depressis  siima  HP  depressis  summa  B 
depressissima  P-ilE  uti  P-BCE,  om  HPH  26  thraicam  l  trhai- 
cam  b  27  in  demonstratione  est  H  paulolum    H    paululum 

reliqui  28  oportet  uti  ut  in  d    uti  oportet   ut  in  b    oportet  ut 

Ad  Herenniiim  libri  IV,  ed.  Makx  .  18 


274  AD  C.  HERENNIUM 

pronuntiatione  eas  res,  quas  demonstrabimus,  inserere  atque 
insecare  uideamur  in  animis  auditornm.  Cum  autem  est 

sermo  in  narratione,  uocum  uarietates  opus  sunt,  ut,  quo 
qui<^£Z)>que  pacto  gestum  sit,  ita  narrare  uideatur.  Strenue 
quod  uolumus  ostendere  factum:  celeriuscule  dicemus;  at  5 
aliud  otiose:  retardabimus.  Deinde  modo  acriter,  tum  cle- 
menter,  maest<(e,)>  bilare  in  omnes  partes  commutabimus  ut 
uerba  item  prouuntiatiouem.  Si  qua  inciderint  in  narrationem 
dicta,-  rogata,  responsa,  si  quae  admirationes,  de  quibus  nos 
narrabimus,  diligenter  animum  aduertemus,  ut  omnium  per-  lo 
25  souarum  sensus  atque  animos  uoce  exprimamus.  Sin  erit 
sermo  in  iocatione,  leuiter  tremibunda  uoce,  cum  parua 
significatione  risus,  sine  ulla  suspicione  nimiae  cachinuationis 
leniter  oportebit  ab  sermone  serio  torquere  ad  liberalem 
iocum  uocem.  i5 

Cum  autemcontendere  oportebit,quoniam  idautpercontinua- 
tionem  autperdistributionemfaciendum  sit,  in  continuatione, 
adaucto  mediocriter  sono  uoci<(s,>  uerbis  coutinuandis  uocem 


i'  4  Priscian.  GL  II  p.  104,6:  unde  Cicero  aduerbium  celeriuscule 
protulit  ad  Herennium  tertio  [libro  artis  rhetoricae] :  streuue  quod 
uolumus  ostendere  factum  celeriuscule  dicemus 


id  HPB  uti  oportet  ut  Cl  oportet  uti  ut  P*IT  1  res  om  H  de- 
monstrauimus  M  2   insectare   b    intersecare   ldP'^B-  3  uocum 

uarietates  opus  sunt  HBC  uocum  uarietates  opossunt  P  uocum  uarie- 
tates  poni  possunt  P-U  tum  uocum  uarietate  opus  est  E  4  quid- 
que  nCP^B-ld  quique  HPB  quicque  b  narrari  bl  uideamur  Zd 
6  celeriuscule  P^UCE  celerius  cele  PB  celerius  H  at  P^CE  ad 
PUB,  oni  H  6  otiosum  H  retardauimus  (retardamus  P^)  HPB 
acriter]  erir  H  7  meste  hilare  P^UC  maesthilare  HPB  maeste  hila- 
riter  (bilariter  &)E  commutauimus  HPB  8  item]  in  ras  P  ita  U 
Siqua  PB  inciderint]  in  eis  ceciderint  //  9  siquae  PB  admi- 
serationes  bd  admissae  rationes  l  10  narrauimns  HPBl  ani- 
maduertemus  l  11  animos  P-iTCE  animus  HPB  exprimemns  & 
sin  erit  P^Cd  si  inerit  HPIJB  si  erit  bl  12  iocatione  CE  loca- 
tione  PUB  locutione  H  tremibunda  PBC  tremebunda  HP-TIE 
13  nuUa  P^  suspicione  E5  suspitione  HPTLC  mimae  Gruterus: 
conf.Petron.19  cachinnationis  P-i7(7tZ  cachinationis  if  cacinnatio- 
nis  PB    cahcinnationis  b    chachinnationis   BH  14  leniter  P^WE 

lenissime  C  lenis  iter  PB  lenis  iterum  H  ab  PTlBGd  ad  H  a.  bl 
sermouis  H  seriem  H  torqueret  H  ad]  ab  H'-  om  H^ 

15  iocum  CE  locum  HPHB         16  id  aut  P^UCE   ita  ut  HPB 

17  sit  M  estE        18  adaucti  H        uocis  P-HCE    uoci  HPB 


LIBER  III.     CAP.   14-15.     §  24—26.  275 

quoque  augere  oportebit  et  torquere  sonum  et  celeriter  cuin  cla- 
more  uerba  couficere,  ut  uim  uolubilem  orationis  uociferatio 
consequipossit;  in  distributione  uocis  ab  imis  faucibus  excla- 
mationem    quam   clarissimam   adhibere    oportet    et    quantum 

5  spatii  in  singulas  exclamationes  sumpserimus,  tantum  in  sin- 
guia  iuterualla  spatii  consumere  iubemur. 

In  amplificationibus  (cumy  cohortatione  utemur  uoce 
atteu<(ua)>tissima,  clamore  leni,  sono  aequabili,  commutationi- 
bus  <^crebris,>  maxima  celeritate;   in  conquestione   utemur 

10  uoce  depressa,  inclinato  sono,  crebris  interuallis,  longis  spa- 
tiis,  magnis  commutatiouibus.     De  figura  uocis  satis  dictum  15 
est:  nunc  de  corporis  motu  dicendum  uidetur. 

Motus  est  corporis   gestus  et  uultus  moderatio  quae- 26 
dam,    quae    pro<(babiliora   reddit    ea,    quae    pro)>nuntiantur. 

10  Conuenit  igitur  in  uultu  pudorem  et  acrimoniam  esse,  in 
gestu  nec  ueuustatem  conspiciendam  nec  turpitudinem  esse, 
ne  aut  histriones  aut  operarii  uideamur  esse.  Ad  easdem 
igitur  partes,  in  quas  uox  est  distributa,  motus  quoque  cor- 
poris  ratio  uidetur  esse  adcommodanda, 

20  Nam  si  erit  sermo  cum  dignitate,   stantis  in  uestigio 

leui  dexterae  motu  loqui  oportebit,  hilaritate,  tristitia,  me- 
diocritate  uultus  ad  sermonis  sententias  adcommodata.  Siu 
erit  iu  demonstratione   sermo,  paulolum   corpus  a  cerui- 

1  augere  Chl  rugere  HP^B^  iungere  P^B^U  adiungere  d  so- 
num  et]  sonum  H  cum  clamore]  conclamare  bl  2  confingere  bl 
3  distributionem  HPB  uocis  ab  imis  C   uocis  omissis  H   uocem 

omissis  PBC^  uocem  ab  imis  P^UB^^E  fortasse  remissis  faucibus 
exclamatione  PIIB-C^bP  4  clarissima  P-C^TIT'  5  spatii  in 

Weidncrus  spatii  HPC  spatii  per  P^^IIB^E  6  inter  ualla  P  iube- 
mur  HblCP^n  iubemus  PBCd  7  cum  P^BGE,  om  HPR  co- 
hartatione  H  utemur  ut  HP  8  attenuatissima  d    attentissima 

P^nCbl  attentissime  HPB  leui  d  9  crebris  oiii  M  10  uoce] 
uerbalf  inclinato  P'nCE  iaclinatio  ifPB  inclinatione  B^'  soni  i/ 
intel  uallis  C  13  castus  H  li  probabiliora  reddit  ea  quae  pro- 
nuntiantur  E  pronuntiant  PII  pronuntiant  risu  H  pronuntianti  B  P- 
pronuntianti  conueniat  C  (P^  in  marg)  15  igitur  om  b        inesse  E 

16  gestu  nec  E    gestum  et  HPB   gestu  et  P°IIC  uetustatem  6 

nec]  et  nec  P^IIB^  esse  owi  W  17  uideamu  if'  18  quas— 
esse  om  H  qua  PBC^  19  accommodanda  P"E  commodanda  'H 
20  si  erit]  series  H  si  eri  P  stautis  HPIIB  stantes  CE  21  dextrae  d 
tristitia  P'^B'IICE   tris  uti  ea  HP  tristi  ea  B  22  accommodata 

P^CE        23  paulolum  H^   paululuni  reliqid 

18* 


27G  AD  C.  HERENNIUM 

cibus  demittemus:  iiam  est  hoc  (a  naturay  datum,  ut  quam 
proxime  tum  <(^t)>ultum  admoueamus  ad  auditores,  si  quam 
rem    docere    eos   et    uehemeuter   instigare    uelimus.  Siu 

erit  in  narratione  sermo,  idem  raotus  poterit  idoueus  esse, 
qui  paulo  ante  demonstrabatur  in  diguitate.         Sin  in  ioca-   5 
tione,  uultu  quandam  debebimus  hilaritatem  significare  sine 
commutatione  gestus. 
27  Sin  contendemus  per  continuationem,  brachio  celeri, 

mobiliuultu,  acri  aspectu  utemur;  sin  contentio  fiet  per  distri- 
butionem,  porrectione  perceleri  brachii,  iuambulatione,  pedis  lo 
dexteri  rara  subplusioue,  acri  et  defixo  aspectu  uti  oportet. 
Sin  utemur  amplificatione  per  cohortationem,  paulo 
tardiore  et  consideratiore  gestu  conueniet  uti,  simili&us  cete- 
ris  rebus  atque  in  contentioue  per  continuationem.  Sin 

utemur  amjilificatione  per  conquestionem,  feminis  plangore  is 
et    capitis    ictu,    nounumquam    sedato    et    constanti    gestu, 
maest<^o)>  et  conturbato  uultu  uti  oportebit. 

Non  sum  nescius,  quantum  susceperim  negotii,  qui 
motus  corporis  exprimere  uerbis  et  imitari  scriptura  conatus 
sim  uoces.  Verum  nec  hoc  confisus  sum  posse  fieri,  ut  de 
his  rebus  satis  commode  scribi  posset,  nec,  si  id  fieri  non 
posset,  hoc,  quod  feci,  fore  inutile  putabam,  propterea  quod 

1  demittemus  PIIBG   dimittemus  ifE  est  hoc   (hoc  est  6?) 

a  natura  datum  EP^ZI^  est  hoc  datum  a  natura  C  est  hoc  datum 
HPnB  2  tum  uultum  P^JTE  tumultum  HP  uultum  BC  5  si  BC 
in  iocatione  P^CE    inuocatione  HPTLB  6  debemus  hilaritatem  d 

hilaiitatem  debebimus  hl  7  genus  H  9   contentio  P^  G^   con- 

tinuatio  HPIIB  10  porrectionem  pro  celeri  HP  porrectiore  i^ro 

celeri  P-JT  porrectionem  celeri  B  porrectione  celeri  (celeris  (i)E  por- 
rectione  C  porrectiore  C"  brachii  HBP^  brachio  PTLBC  11  dextri 
P^^E  subplusione  PB  eupplusione  Hd  subplosione  C  subplausione 
P-JIB^  supplausione  hl  defixo  aspectu  hd  denxo  respectu  P^IIGl 
derisu    respectu    (respect   W)  H    derixo   respectu   PB  opotet  h 

12  utemu  H^  amplificationem  P^B  coartatonem  H  13  tar- 
diorem  PB  consideratiorem  gestam  H  uti]  ut  H^  simi- 

libus  Leiderms  3  Veneta  1487  similius  PIIBH^bd  similis  H^l  si- 
militer  in  C  14  in  om  H  15  amplificationem  P'  feminis  HPII 
fftmineo  BCE  16  ictu]  sic  tu  HP  gestn  maesto  IlP"nB'-G^ 

gestum  est  HP  gestu  BC  17  conturbati  H  18  quo  P^  20  ne 
HC^  21  commode  scire  posset  N  posset  hoc  satis  commode  scribi 
possit  nec  H        22  possit  H 


20 


LIBER  III.     CAP.  15-16.     §  26—29.  277 

hic    admonere    uoluimus,   quid    oporteret:    reliqua    trademus 
exercitationi.     Hoc  <(tamen)>   scire    oportet,    pronuntiationem  .^ 
bonam  id  perncere,  ut  res  ex  animo  agi  uideatur.     Nunc  ad  „0 
thesaurum  inueutorum  atque  ad  omnium  partiura  rhetoricae 
5  custodem,  memoriam,  transeamus. 

MEMORIA  utrum  habeat  quiddam  artificiosi,  an  omnis 
ab  natura  proficiscatur,  aliud  dicendi  tempus  <^magis)>  ido- 
neum  dabitur.     Nunc  proinde  atque  constet  in   hac  re  mul- 

10  tum  ualere  artem  et  jDraeceptionem,  ita   de  ea  re  loquemur. 

Placet  enim  nobis  esse   artificium   memoriae;   quare  placeat, 

alias  osteudemus;  in  praesentia,  cuiusmodi  sit  ea,  aperiemus, 

Sunt  igitur  duae   memoriae:  una  naturalis,   altera  arti- 

ficiosa.     Naturalis  est  ea,  quae  nostris  animis  insita  est  et 

13  simul  cum  cogitatione  nata;  artificiosa  est  ea,  quam  con- 
firmat  inductio  quaedam  et  ratio  praeceptionis.  Sed  qua  uia 
in  ceteris  rebus  ingenii  bonitas  imitatur  saepe  doctrinam,  ars 
porro  naturae  commoda  confirmat  et  auget,  item  fit  in  hac  re, 
ut  nonnumquam   naturalis  memoria,   si  cui  data  est  egregia, 

20  similis  sit  huic  artificiosae,  porro  haec  artificiosa  naturae  com-  29 
moda  retineat  et  amplificet  ratione  doctriuae;  quapropter  <^et)> 
naturalis  memoria  praeceptione  confirmanda  est,  ut  sit  egregia, 
et  haec,  quae  doctrina  datur,  indiget  ingenii.     Nec  hoc  magis 
aut  minus  in  hac  re,  quam  in  ceteris  artibus  fit,  ut  ingenio 

25  doctrina,  praeceptione  natura  nitescat.  Quare  et  illis,  qui 
natura  memores   sunt,  utilis  haec   erit  institutio,  quod  tute 

1  amonere  HE  quid   oporteret  HB^bl   quod   oportet  PUC 

quicl  oportet  Bd  liqua  H^  2   tamen  om  M  3  ad  id  C 

proficere  M  a  thesauro  P^B^  ad  thesauros  C  4  inueiiturum  H 
ad  07)1  C  rhetoricae  B    rethoricae   reliqui  7  memoriam  PB 

artificii  E  8  ab]  a  HC*  aliud  om  b  magis  om  M  9  nuncj 
uu  H  ^  constat  H  10  et]  atque  d  11  memoriam  E  placeat 
alias  P^IJCE  placere  uos  alias  H  placere  alias  uos  PB  12  sit  ea 
CE  sit  eas  HPB  seas  77^  sint  eas  P-TL'^  sit  ea  res  Kayserus  ape- 
riamus  l  15  simul  cum  co^itatione  E  sine  mulcum  concitatione  HP 
sine  multa  concitatione   P'^nBC  16  Sed]  Et  b  qua  uia]  quia 

18  item  M   ita  E  20  similis  sit]  et   haec  quae  H  sed  expunctum 

naturaif  21  retineat  et  Lambinus  retineret  HPB  retinet  et  P^JTCE 
amplificpt   HPB    amplificat   P- nCE  et  om  M  23  ne  H^ 

maius  H  21  aut  om  C  25  natura  uitescat]  nitescat  et  natura  H 
26  memo  JJi 


278  AD  C.  HERENNIUM 

paulo  post  poteris  intellegere:  et  si  illei,  freti  ingenio,  nostri 
non  indigerent,  tamen  iusta  causa  daretur,  quare  iis,  qui 
minus  ingeuii  habent,  adiumento  uelimus  esse.  Nunc  de 
artificiosa  memoria  loquemur. 

Constat  igitur  artificiosa   memoria  locis  et  imagini-  5 
bus.  Locos  appellamus  eos,   qui  breuiter,  perfecte,  in- 

siguite  aut  natura  aut  manu  sunt  absoluti,  ut  eos  faci<(/^e 
uaturali  memoria  conprelieudere  et  amplecti  queamus:  <^uty 
aedes,  intercolumnium,  angulum,fornicem  et  alia,  quae  his 
similia  sunt.  Imagines   suut  formae  quaedam  et  notae  lo 

et  simulacra  eius  rei,  quam  meminisse  uolumus:  quod  genus 
equi,  leonis,  aquilae  <^memoriam>  si  uolemus  habere,  imagines 

30  eorum  locis  certis  conlocare  nos  oportebit.  Nunc,  cuiusmodi 
locos  inuenire  et  quo  pacto  reperire  et  in  locis  imagines 
constituere  oporteat,  ostendemus.  i5 

17  Quemadmodum    igitur    qui    litteras    sciunt,    possunt   id, 

quod  dictatur,  eis  scribere  et  recitare  quod  scripserunt,  item 
qui  nemomca    didicerunt,  possunt,   quod   audierunt,  in  locis 
conlocare    <^ety    ex    his    memoriter    pronuntiare.      Nam   loci 
cerae  aut  cartae  simillimi   sunt,  imagines  litteris,    dispositio  20 
et  conlocatio  imaginum  scripturae,  pronuntiatio  lectioui. 

Oportet  igitur,  si  uolumus  multa  meminisse,  multos  nobis 

1  post  paulo  l        intelligere    E        ille  E^  illi  reliqui        freto  H 
nostvi  bl   nostro  HPBU   nostra  G  nostra  praeceptione  d  2  indi- 

gent  E  quarei  H  iis  PTJBG  his  ifE  3  minus]  mns  PB^  4  loqua- 
mur  H  5  locis  et  E  ex  locis  M  (et  add  P^  IIB-)  6  apellamus  h 
insigniter  E         7  facile  B^CE    facie  HPIIB         8  comprehendere  E 

ut  aedes  P^B-  CE   hedera  HP  haedear  71  aedes  B  9  inter  co- 

lumnium  PBG  10  quaedam   E    quae   iam  HPTl    quae  etiam  G 

iam  B  et  om  P^U  11  simulachra  l  12  leonis  Idb^  leones  Mfe' 
memoriam  om  M  uolumus  l  13  in  locis  bd  conlocare  nos 

B-G,P  (nos  in  ras)  collocare  nos   H 11   conlocare  non   B    nos   collo- 
care  d  coUocare  b  l       oportebit  nos  b  l        cuius  modi  B     14  repeftre  Hb 
repperire  PiIJ5CfZ     loco  il    15  constituere  &<^  continere  MZ    16  igitur 
0711  b        literas  b  17    dictatum  M  (b   in  marg)  dictum  E         eis  H 

ei  PB    est  PmB^G-R  item  HP  {in  ras)  BG  ita  17E  18  qui 

muemonica  Aldus  quinimmodica  P  qui  icmodica  Hb  qui  immodica 
UBGld  didiceruntP^  TTCE  decideruntPJ5  deciserunt  IT  quod  M 
ta  quae  E  didicerunt  bd  19    conlocare  PBG   collocare  ijTI/E 

et  ex  P^UB^CE  cx  HPB  pronuntiare.  Nam  E  pronuutiarent  HPB 
pronuntiare  P-JTC  20  aut   cartae  HB^GI^,  P  in  ras  m3,  om  11 

aut  certe  B       simillimae  H    21  collocatio  E      22  uobis  locos  PUBG 


LIBER  III.     CAP.  16—19.     §  29—31.  279 

locos  conparare,  uti  multis  locis   multas   imagines   conlocare 

possimus.  Item  putamus   oportere  <^ex   ordine   hos  locos 

habere,)>  ne    quando  perturbatione    ordinis    inpediamur,   quo 

setius,  quoto   quoquo  loco   libebit,   uel    ab   superiore  uel  ab 

5  inferiore  parte    imagines   sequi    et    ea,    quae    mandata    locis 

erunt,  edere  possimus:  nam   ut,   si  in   ordine    stantes   notos  18 

quomplures     uiderimus,    nihil    nostra    <(mfer)>sit,    utrum    ab 

summo  an  ab  imo  an  a<(b>  medio  nomina  eorum  dicere  in- 

cipiamus,  item  in   locis   ex   ordine   conlocatis  eueuiet,   ut  in 

10  quamlibe<^bi>t  partem  quoque  loco   lubebit  imagiuibus   com- 

moniti  dicere  possimus  id,  quod  locis   mandauerimus:  quareSl 

placet  et  ex  ordine  locos  conparare.  Locos,  quos  sump- 

seri<(mu^s,  egregie  commeditari  oportebit,  ut  perpetuo  nobis 

haerere  possint:  nam   imagines,  sicuti  litterae,  delentur,  ubi 

15  nihil  utimur;  loci,  tamquam  cera,  remauere   debent.  Et, 

ne  forte  in  numero  locorum  falli  possimus,   quintum   quem- 

que    placet    notari,    quod    genus,   si  in   quinto    loco   manum 

auream    conlocemus,    <^si^    in    decumo    aliquem    notum,    cui 

praenomen  sit  Decumo;  deinde  facile  erit  inceps  similis  notas 

20  quinto   quoquo   loco   conlocare.  Item   commodius   est  in  19 


19  Paul.  Fest.  p.  107, 12  inceps,  deinceps 


locos  nobis  H  nos  nobis  locos  E         1  conpaiare  HP   comparare  re- 
liqid  uti]  ut  in  6    ni  d  multas  6'  collocare  E         2  puta- 

uimus  d  ex  ordine  hos  (sit  hos  /)  locos  habere  om  M  3  nequando  P 
inpediamur  HPC  impediamur  reliqid  4  citius  H  quoto  quoquo 
(quoq;  1)  loco  E  quoto  quoq:  PTL  quoto  loco  quoque  H  quoto 
quidq;  B  quoto  quidq;  loco  C  licebit  d  ab  M  a  E  5  sequi]  se  H 
etHPButnCE  6  serunt  PB  edere  M  uidere  et  proferre  E  Nam 
ut  &i  Id  Nam  ut  b  Nam  (etiam  H)  et  si  M  in  om  d  7  quam- 
plures  intersit  P^UBCE  sit  HP  ab  M  a  E  8  summo  an  M 
summo  uel  E  ab  medio  bl  a  medio  M(Z  9  ita  d  collocatis  H^E 
eueniet  Omnilotms]  ueniet  in  ow  H  10  quamlibet  M  quoque 
HPnBV  quoquo  CE  loco  om  H  lubebit  H'PBE  ludebit  H^ 
libebit  P'^nCP  communiti  PB  communicatione  H  .11  dicere — 
ordine  om  H  12  conparare  HPB    comparare  reliqui  et  locos 

P'B^C^E  suvD pserimus  fcZ  sumpseris  PITPCcZ  sumpseritiT  13  com- 
meditari  E  commoditer  HPB  commoditer  notare  P-UCB^  14  pos- 
sitH  imagine  iZ"  secuti  P^  literae  6  IGneforte  P  ne  i?'  18  collo- 
cemus  E  si  in  decimo  E  inde  cum  eo  (ea  J5)M  19  decumo  d  de- 
cimo  bl    dedico  M  inceps    HPB    deinceps  P-IIB^CB  similis 

PTLBC  similes  IZE        20  quoquo  E    quoque  M        coUocare  E 


280  ^  C.  HERENNIUM 

derelicta,  quam  in  celebri  regione  locos  conparare,  propterea 
quod  frequentia  et  obambulatio  hominum  conturbat  et  infir- 
mat  imaginum  notas,  solitudo  conseruat  integras  simula- 
crorum  figuras.  Praeterea   dissimilis  forma  atque  natura 

loci  conparaudi  sunt,  ut  distincti  interlucere  possint:  nam  si   5 
qui  multa  intercolumnia  sumpserit,  conturbabitur  similitudine, 
ut  ignoret,  quid  in  quoquo  loco  conlocarit.  Et  magnitu- 

dine  modica  et  mediocris  locos  babere  oportet:  uam  et  prae- 
ter  modum  ampli  uagas   imagines  reddunt   et  nimis   angusti 
saepe    non     uidentur    posse    capere    imaginum    conlocatio-  lo 
32  nem.  Tum  nec  nimis  iulustris  nec  uehementer  obscuros 

locos  liabere  oportet,  ne  aut  obcaecentur  teuebris  imagines 
aut  splendore  praefulgeant.  Interualla  locorum  mediocria 
placet  esse,  fere  paulo  plus  aut  minus  pedum  tricenum:  nani 
ut  aspectus  item  cogitatio  minus  ualet,  siue  nimis  procul  i5 
remoueris  siue  ueliementer  prope  admoueris  id,  quod  oportet 
uideri. 

Sed  quamquam  facile  est  ei,  qui  paulo  plura  <(no)>uerit, 
quamuis   multos   et   idoneos    locos   conparare,  tamen    si  qui 
satis  idoneos   inuenire   se    non  putabit,   ipse   sibi   constituat  20 
quam  uolet  multos  licebit.    Cogitatio  enim  quamuis  regionem 


14    Priscian.  GL   II  p.  307, 19   Cicero  .   .   .  idem  ad  Herennium 
libro  III  pedum  tricenum,  pro  tricenorum 


1   celebris  H         conparare  HPB    comparare  rcliqui  3  inte- 

gras  E  integraui  H PB  integra  ui  H^B-TLC  4  propterea  Id  dissi- 
milis  HPB  dissimiles  P^TLG  dissimili  E  5  conparandi  HPC  com- 
parandi  reliqui  distiacte  E  inter  lucere  HPBh  6  inter  co- 
lumnia  P  similitudine  locorum  et  ignorabit  quid  E  7  quoquo  h 
quoque  MZ    uno   quoque  d  conlocarit  HPBC    collocarit  reliqui 

8  mediocris  PUBC  mediocres  Hld  et  me  et  mediocres  b  oportebit  d 
10  conlocationem  H   coUocationem  reliqui  11   inlustris  HBC  in- 

lustres  PU  illustres  E  12  haberi  E  oportebit  C  obcecantur  H 
13  iuter  ualla  P  14  placet  Id   placent  6    ualet  HP    uallet  B 

ualent  P'^nB^C  aut  minus  M,  om  l  minusue  licetcZ  licet  6  15  ita  rf 
nimis]  minus  H  16  siue  om  H  amoueris  d  18  ei  P-UB^^CE 
ct  HPB  plura  nouerit  bl   plura  nouerit  et  d    plura  uis  et  HBC 

plora  uis  et  P  explorauit  et  P-TIC'  19  quam  uis  P  et  om  H^ 
idoueos  ad  ista  b  conisarare  CP-  comparare  nB^H  comparat  HB 
conparat  P  si  quis  satis  blC  si  q  ad  is  iJ  si  quis  ad  isP  si  quis 
ad  id  B   si  quis  ad  ista  P^n   si  quis  ad  ista  satis  d  20  putauit 

HP        21  quam  uolet  P'nB^CB    quam  dolet  PB   quandolibet  H 


LIBEE  m.     CAP.  19-20.     §  31—34.  281 

potest  amplecti  et  in  ea  situm  loci  cuiusdam  ad  suum  arbi- 
trium  fabricari  et  architectari.  Quare  licebit,  si  hac  prompta 
copia  contentei  non  erimus,  nosmet  ipsos  nobis  cogitatione 
nostra  resionem   constituere   et  idoneorum  locorum  commo- 

5  dissimam  distinctionem  couparare.    De  locis  satis  dictum  est; 
nunc  ad  imaginum  rationem  transeamus.  p/\ 

Quoniam    ergo    rerum   similes    imagines   esse   oportet, 33 
ex   omnibus  rehis   uosmet   nobis   similitudines    eligere  debe- 
mus.       Duplices  igitur  similitudines  esse  debent,  unae  rerum, 

10  alterae  uerborum.  Rerum  similitudines  esprimuntur,  cum 
summatim  ipsorum  negotiorum  imagiues  couparamus;  uer- 
borum  similitudines  coustituuntur,  cum  unius  cuiusque  nomi- 
nis  et  uocabuli  memoria  imagine  uotatur. 

Rei   totius   memoriam   saepe   una  uota  et  imagine  sim- 

15  plici  conprehendimus,  hoc  modo,  ut  si  accusator  dixerit  ab 
reo  hominem  ueneno  necatum  et  hereditatis  causa  faetum 
arffuerit  et  eius  rei  multos  dixerit  testes  et  conscios  esse: 
si  hoc  primum,  ut  ad  defendendum  nobis  expeditum  <(sit,)> 
meminisse  uolemus,  in  primo  loco  rei  totius  imaginem  con- 

20  formabimus:  aegrotum  in  lecto  cubantem  faciemus  ipsum 
illum,  de  quo  agetur,  si  formam  eius  detinebimus;  si  eum 
non,  at  aliquem  aegrotum  (noti}  de  minimo  loco  sumemus, 
ut  cito  in  mentem  uenire  possit,  et  reum  ad  lectum  eius 
adstituemus,  dextera  poculum,  sinistra  tabulas,  medico  testi- 

25  culos  arietinos  tenentem.  Hoc  modo  et  testium  et  heredi- 
tatis    et   ueneno  necati   memoriam  habere  poterimus.     Item  34 


1  suum  M  usum  commodum  et  hl    suum  commodum  et  d     3  con- 
tentio  HPB    contendi  b    contenti  P^nCld  nosmet  ipsos  nobis] 

nobismet  ipsis  d  5  conparare   PC    comparare  reliqiii  7  ergo] 

omne  H  8  et  ex  E  rebus]  uerbis  nosmet  hl  Na  et  H  uon  {uel 
nom)  et  P^B^  notas  P^B-CU  nosmet  notas  d  9  ergo  //  uua  H 
10  altera  H  11  conparamus  HPC  comparamus  reliqui  12  no- 
minis  bl  hominis  Md  13  memoriae  imagini  notantur  H  14  me- 
moria  H  15  conprebendimus  HPC  comprehendimus  reliqui  16  bo- 
mine  H  hoc  factum  esse  d     17  rem  H     18  sit  E    est  C  om  HPIIB 

19  conformabimus  E    confirmabimus-   F-JJCP     confirmauimus    HPB 

20  cubantem  in  lecto  b  22  at  C  ad  HP,  om  BTL  agnouerimus  E 
conf.  Varr.  r.  r.  III  11,1  non  de  minimo  loco  P-B^C^HE  de  mi- 
nimo  aliquo  PBC  de  minima  aliquo  H  24  adstituemus  H  asti- 
tuemus  PTICE  statuemus  B  dextra  Z  dexter  H^  medico  BCB 
modicos  H  medicos  PII         25  arietinus  h  26   ueneno    P-IIC^E 


232  AD  C.  HERENNIUM 

deinceps  cetera  crimiua  ex  ordine  in  locis  ponemus;  et, 
quotie<^n>scunique  rem  meminisse  uolemus,  si  formarum  dis- 
positione  et  imaginum  diligenti  notatione  utemur,  facile  ea, 
quae  uolemus,  memoria  consequemur. 

21  Cum  uerborum  similitudines  imaginibus  exprimere  uole-  5 

mus,  plus  negotii  suscipiemus  et  magis  ingenium  nostrum 
exercebimus.    Td  nos  boc  modo  facere  oportebit  (TRF^ p.  238): 

lam  domu»i  itionem  reges  Atridae  parant 
+  +  *  in   loco   constituere   manus   ad   caelum  tollentem  Domi- 
tium,  cum   a  Regibus  Marciis  loris  caedatur:   hoc  erit  'lam  lo 
domum  itiouem  reges';  in  altero  loco  Aesopum  et  Cimbrum 
subornari,  ut  ad  Ephigeniam,  in  Agamemnonem  et  Menelaum. 
Hoc    erit  'Atridae   parant'.     Hoc  modo   omnia  uerba  erunt 
expressa.      Sed    haec    imaginum    conformatio    tum    ualet,    si 
naturalem    memoriam    exsuscitauerimus    hac    notatione,    ut  is 
uersu   posito  ipsi   nobiscum  primum  transeamus  bis  aut  ter 
eum  uersum,  deinde  tum  imaginibus  uerba  exprimamus.    Hoc 
modo   naturae  subpeditabitur  doctrina.     Nam  utraque  altera 
separata    minus    erit    firma,    ita    tamen,    ut    multo    plus    in 
doctrina   atque   arte   praesidii  sit.     Quod   docere  non  graua-  20 
remur,  nei  metueremus ,  ne,   cum  'ab  instituto  nostro  reces- 
sissemus,  minus   commode   seruaretur  haec  dilucida  breuitas 

35  praeceptionis.     Nunc,    quoniam   solet  accidere,   ut  imagines 

ueneni  HPBC  1  ponnemus  C:  in  PB  n  in  ras  2  quotiens  cum- 
que  &  quotienscunqueZfZC^  quotiescumqueM  | dispositionem  Pil  4  do- 
lemus  P^B^  6  suspiciemus  H  8  domum  itionem  librarius  cocl  Ber- 
nensis  469  saec  XIII  in  marg ,  Victorius  domu  ultionem  l  domui 
ultionem  G  domi  ultionem  HPIIBC^Pbd  regis  II  9  In  primo 
Scliuetzius  constituere   PII B    construere  H  oportet  constitnere  bl 

constituere  oportet  Cd  lacunam  sic  fere  expleas:  Hunc  uersum  memi- 
nisse  si  uolemus  conueniet  primo  11   domu  ultionem  l    domu  ul- 

tiones  HPB  domi  ultionem  (ultiones  C)  P^IlCbd  regis  H  12  ut 
ad  M  ut  uel  uagantem  bl  uagantem  d  in  agamemnonem  et  PIIB 
in  agamen  non  emit  H   in  agamen  nomen  et  C,  om  E  menelaum 

om  E  13  ernnt  P^IICE  erant  HPB  (erunt  omnia  uerba  b)  14  con- 
iirmatio  PUG  15  exuscitauerimus  l  hac  notatioue  HUB-hl  ac 
notatione    PB     annotatione  P^G    hac   annotatione  d  17  tum  M 

Hertzius  cum  E  18  natura  H  subpeditabitur  H  suppeditabitur 
PnBG  subpeditabit  &  suppeditabit  ?(i  utraque  E  utramque  HPL' 
cum  ex  utraque  (utramque  C)  P^IIG  19  separata  E  est  parata  M 
minus]  nimis  b  maius  C  firma  erit  d  20  praesid  H^  21  nec  M 
ni  C*E         neccum  H  mecum  P^ 


LIBER  III.     CAP.  20—22.     §  34—36.  283 

partim  firmae  et  acnes  et  ad  monenclum  idoneae  sint,  partim 
inbeeillae  et  infirmae,  quae  uix  memoriam  possint  excitare, 
qua  de  causa  utrumque  fiat,  considerandum  est,  ut  cognita 
causa,     quas     uitemus    et    quas    sequamur    imagines,    scire 

5  possimus. 

Docet  igitur  nos  ipsa  natura,  quid  oporteat  fieri.    Nam  22 
si    quas    res    in   uita  uidemus  paruas,    usitatas,    cottidianas, 
meminisse  non   solemus   propterea  quod  nulla  noua  nec  ad- 
mirabili    re    commouetur    animus:    at    si    quid    uidemus    aut 

10  audimus  egregie  turpe,  <^in)>honestum,  inusitatum,  magnum, 
incredibile,  ridiculum,  id  diu  meminisse  consueuimus.  <(Itaque 
quas  res  ante  ora  uidemus)>  aut  audimus,  obliuiscimur  plerum- 
que;  quae  acciderunt  in  pueritia,  meminimus  optime  saepe; 
nec   boc    alia   de   causa   potest   accidere,    nisi  quod   usitatae 

15  res  facile   e   memoria   elabuntur,    insignes    et  nouae    diutius 
<^manent   in    animo.     Solis)>    exortus,    cursus,    occasus  nemo36 
admiratur,    propterea    quia    cottidie    fiunt;    at    eclipsis    solis 
mirantur,   quia  raro  accidunt,  et  solis  eclipsis  magis  mirau- 
tur  quam  lunae.  propterea  quod  haec  crebriores  sunt.    Docet 

20  ergo   se   natura  uulgari   et  usitata  re  non  exsuscitari,  noui- 

1  partium  77  firmae  et  acres  Lambinus  firmae  et  hae  res  HB 
firmae  — partim  oni  P^TL  add  P"  marg  firmae  P-CE  firmae  et  bae- 
rentes  Brutiis  2  inbecillae  M  imbecilles  Id  imbecillis  h  possit  P' 
3  qua]  quae  H  4  uitemus]  uitem  utet  H  5  possit  H  6  docte  H 
7  parua  suscitatas  H  cottidianas  H  cotidianas  PUBCd  cotidianas 
eas  hl  8  noua  nec  HPTLB    noua  re  nec  C  nisi  noua  aut  hl   re 

nisi  noua  aut  d  admirabili  re   HP^Bhl    admirabili  TlCd    admi- 

rabile  P  9  at]  aut  H  10  inhonestum]  in  hoies.tum  h  aut  ho- 
nestum  M  aut  honestum  in  hominestum  l  aut  honestum  in  hoies  d 
inusitatum  'HLd  inauditum  hl  11  ridiculum  M  periculosum  E  ridi- 
culosum  Vossianus  2  Itaque  —  uidemus,  om  M  12  aut  audimus  E 
aut  audiuimus  HjB /////// audiuimus  P^  (aut  crasa?)  ut  (At  C)  quod  recens 
audiuimus  P^IICB'^     13  obtime  PBC    14  accedere  PB    inusitatae  H 

15  e  memoria  elabuntur  PTLCd  memoria  elabuntur  Bl  memoria  ela- 
Inmur  h  e  memoria  labuntur  H  diutius  manent  in  animo.  (in  animo 
manent  diutins.  d  diutius  in  animo  manent.  ?)  solis  exortus  (exortns 
solis  d)  E    diutius.    exortus    HPB    diutius    manent.    exortus    P^IIB^C 

16  occasus  om  h  17  cottidie  H  cotidie  reliqui  at  P-CE  et  77 
ni  HPB  eclipsis  Tlfod  ecljpsis  HBCl  aeglypsis  P  18  acidunt  i/ 
eclipsis  dll  eclipses  h  eclypsis  HBl  aeglypsis  P  aeclypsis  C  mi- 
randus  H  19  quod  Ta.d  quoniam  hl  haec  crebriores  l  hae  crebrio- 
res  P'BChd  hae////res  breuiores  H  horae  breuiores  77////////////breuio- 
res  P  {quid  in  ras  fuerit  incertum)        20  igitur  l        exuscitari  l 


284  AD  C.  HERENNIUM 

tate  et  insigui  quodam  negotio  commoueri.  Imitetur  ars 
igitur  naturam  et,  quod  ea  desiderat,  inueniat,  quod  ostendit, 
sequatur.  Nihil  est  enim,  quod  aut  uatura  extremum  in- 
uenerit  aut  doctrina  primum;  sed  rerura  principia  ab  iugenio 
profeeta  sunt,  exitus  disciplina  conparantur.  "         5 

37  Imagines  igitur  nos  in  eo  genere  constituere  oportebit, 

quod  genus  in  memoria  diutissime  potest  haerere.  Kd^ 
accidet,  si  quam  maxime  not<(at)>as  similitudines  constitue- 
mus;  si  uon  multas  nec  uagas,  sed  aliquid  agentes  imagines 
ponemus;  si  egregiam  pulcritudinem  aut  unicam  turpitudinem  lo 
eis  adtribuemus;  si  aliquas  exornabimus,  ut  si  coronis  aut 
ueste  purpurea,  quo  nobis  notatior  sit  similitudo;  aut  si  qua 
re  deformabimus,  ut  si  cruentam  aut  caeno  oblitam  aut 
rubrica  delibutam  inducamus,  quo  magis  insignita  sit  forma, 
aut  ridiculas  res  aliquas  imaginibus  adtribuamus:  nam  ea  i5 
res  quoque  faciet,  ut  facilius  meminisse  ualeamus.  Nam, 
quas  res  <(ueras^  facile  <(we>min<(erm)>us,  easdem  fictas  et 
diligenter  notatas  meminisse  non  difficile  est.  Sed  illud 
facere  oportebit,  ut  identidem  primos  quo<^s^que  locos  imagi- 
fjo  num  renouandarum  causa  celeriter  animo  peruagemus.  20 

gg  Scio    plerosque   Graecos,    qui    de    memoria    scripserunt, 

fecisse,  ut    multorum  uerborum  imagines   conscriberent,    uti, 


1  imitetur  EP^ITC  emitetui-  PB    eiuittetur  H  igitur  ars  hl 

2  naturae  H     quae  hl      desiclerat  IZE  desideratio  HPC  desiderato  B 

or 

3  se  •llll-  H        est  eniru  H  enim  est  reliqui        4  sed  HLd    quia  hl 

5  exitus]  et  exitus  E  exeius  HP  et  eius  B  et  ex  eius  P-G  et  ex 
eis  TL  comparantur  E  6  images  H  eo  ordine  genere  H  7  in 
HPBTL   manere  in    P'^Cbl   haberi  in  d  haerere.     Id    Maduigius 

Id  E  haec  res  ei  M  8  accidit  H  uotatas  E  notas  M  9  rautas 
Aldus  10  pulcritudinem  H  pulchritudinem  reliqiii  tunicam  P^^B 
11  attribuemus  E  aliquas  M  aliquas  res  l  aliquam  rem  hd  aliqua 
re  Aldus  exornauiuius  HPB  aut]  et  hl  12  notior  CE  qua 
re  HPB    quam  rem    ECnP^  13   deformabimus   P^UCd    defor- 

mabimus  turpem  hl  deformauimus  HPB  14  rubricara  dilibutam  H 
15  au  H^    aut  si  E  attribuemus  E  16  ualeamus  H   possimus 

rcliqui  17  ueras  om  M  meminerimus  hl  minus  HP  meminimus 
P-nBCd  fictas  EP"B'-C'  factas  M  18  minisse  H^  dificile  H 
19  facere  P^HE  facile  HPBC  idem  H  quosque  CE    quoque 

HPnB  20  celebriter  H  percurramus  d  21  Scio]  Scipio  P^n 
22  ut]  ait  P'II  uti  qui  (quae  H)  ediscere  HPIJCbl  utii  que- 
discere  B  uti    eas  qui  ediscere  d 


LIBER  III.     CAP.  22—24.     §  36—39.  285 

qui  ediscere  uellent,  paratas  haberent,  ne  quid  in  quaerendo 
consumerent  operae.  Quorum  rationem  aliquot  de  causis  in- 
probamus:  primum,  quod  in  uerborum  innumerabili  multi- 
tudine  ridiculum  mille  uerborum  imagines  conparare.  Quan- 
5  tulum  enim  poterunt  haec  ualere,  cum  ex  <^m)>finita  uerborum 
copia  modo  aliud  modo  aliud  nos  uerbum  meminisse  opor- 
tebit?  Deinde    quor    uolumus    ab    industria    quemquam 

remouere,    ut   ne   quid   ipse   quaerat,    nos  illi  omnia   parata 
atque  quaesita  tradamus?       Praeterea  similitudine  alia  alius 

10  magis  commouetur.  Nam  ut  saepe,  formam  si  quam  similem 
cuipiam  dixerimus  esse,  non  omnes  habemus  adsensores, 
quod  alii  uidetur  aliud,  item  fit  <(in)>  imaginibus,  ut,  quae 
nobis  diligenter  notato  sit,  ea  parum  uideatur  insignis  aliis. 
Quare    sibi    quemque   suo   commodo   conuenit  imagines   con-39 

15  parare.  Postremo  praeceptoris  est  docere,  quemadmodum 
quaeri  quidque  conueniat,  et  uuum  aliquod  aut  alterum,  non 
omnia,  quae  eius  generis  erunt,  exempli  causa  subicere,  quo 
res  possit  esse  dilucidior:  <^ut)>  quow  de  prohemiis  quaeren- 
dis  disputamus,  ratiouem   damus   quaerendi,   non  mille  pro- 

20  hemiorum  ^^genera  conseribimus,  item  arbitramur^  de  ima- 
ginibus  fieri  couueuire. 

Nunc,  ne  forte  uerborum  memoriam  aut  nimis  difficilem  24 


1  nequid  P  in  quaerendo  PIIBCd  inquirendo  Hbl  2  ali- 
quod  PB  aliquid  H  iiipiobamus  HPC  improbamus  reliqui  3  in 
PUBC,  07)1  iZE  innumerabilium  M  multitudini  b  4  ridiculum  H 
ridiculum  sit  PRBC  est  ridiculum  b  ridiculum  est  Id  mille  uer- 
borum  o»i  E  conparare  jffPC  comparare  reliqui  5  haec  poterunt  6? 
infinita  P-B^C'-bd  finita  HLl  6  modo  aliud  om  H  uerboram  b 
7  quor]  cor  PB   cum  P^JT  cur    HB'C:e  ab]  de  H         8  nequid 

BP-  nequit  pi  neq;  H  nos  HPHB  cum  nos  P-P^CE  9  atque 
quaesita  BC  quaeq:  sita  fl" ///////// quaesita  P  quaesitaque  P^II^E 
Zcwcr.  V  5  praeterea  cum  & Z  alius  alia  bl  10  magis  om  H^  commo- 
ueatur  bl  ai  om  bl  11  adsenatores  B  assentatores  bl  assensores  d 
12  idem  Pd  in  Id  om  M6  13  notata  sit  OreUius   nota  sit  M 

notae  sint  E   notatae  sint  Ernestius  ea  P^UC  eam  HPB    ee  bl 

hae  d  uideantur  insignes  E  14  conparare  HPC  comparare  re- 

liqui  15  praeceptoris]  doctoris  b^  16  aliquod  M  aliquid  d  aliud 
aliquod  bl  18  dilucior  H^  ufc  cum  bl  quemadmodum  cum  d  Kay- 
serus  quod  M  prohemiis  PIIBC  proemiis  C^E  praemiis  H  19  ra- 
tione  H  prohemiorum   PTIBC   proemiorum    C-E    premiorum    H 

20  genera  —  arbitramur  om  M  item  b  idem  cZ  id  Z  arbifcramur 
om  d     de  om  C     imagines  C     21  fieri  arbifcramur  d    22  dificilem  H 


23(3  AD  C.  HERENNIUM 

aut  parum  utilem  arbitrere,  reruni  ipsarum  memoria  con- 
tentus  sis,  quod  et  utilior  sit  et  plus  habea^  faeultatis,  ad- 
moueudus  es,  quare  uerborum  meraoriam  <(non)»  inprobemus. 
Nam  putamus  oportere  eos,  qui  uelint  res  faciliores  sine 
labore  et  molestia  facere,  in  rebus  difficilioribus  esse  ante  5 
exercitatos.  Nec  nos  hanc  uerborum  memoriam  inducimus, 
<^ut  uersus  meminisse  possimus,)>  sed  ut  hac  exercitatione 
illa  rerum  memoria,  quae  pertinet  ad  utilitatem;,  confirmetur, 
ut  ab  hac  difficili  consuetudine  sine  labore  ad  illam  facul- 
40  tatem  transire  possimus.  Sed  cum  iu  omni  disciplina  in-  lo 
firma  est  artis  praeceptio  sine  summa  adsiduitate  exercita- 
tionis,  tum  uero  in  nemonicis  minimum  ualet  doctrina, 
nisi  iudustria,  studio,  labore,  dih*gentia  conprobatur.  Quam 
plurimos  locos  ut  habeas  et  quam  maxime  ad  praecepta 
adcommodatos  curare  poteris;  in  imaginibus  coulocandis  15 
exerceri  cotidie  conuenit.  Non  enim,  sicut  a  ceteris  studiis 
abducimur  nonnumquam  occupatione,  item  ab  hac  re  nos 
potest  causa  deducere  aliqua.  Numquam  est  enim,  quin  ali- 
quid  memoriae  tradere  uelimus  et  tum  maxime,  cum  aliquo 
maiore  negotio  detinemur.  Quare,  cum  sit  utile  facile  memi-  20 
nisse,  non  te  fallit,  quod  tantopere  utile  sit,  quanto  labore 
sit  adpetendum:   <quod)>  poteris  existimare  utilitate  cognita. 


1  arbitiere    rerum]     urbitrere    et  bl   arbitreris  d    arbitremur  M 
(arbitremur    ut    11)  memoria    TI    memoriam    HP    rerum   memo- 

riam  B  memoria  rerum  P^CE  2  sis]  sit  H  quod  P  in  ras  q  TL 
utilior  sit  Schuetzius  utilior  esset  H  utiliora  sint  P  utiliores  sint 
P^nBCE  habeat  Schuetzius]  habeant  facultatis  HPBC  facili- 
tatis  P^UB-C^E,  amonendus  d  ut  semper  similia  3  memoriam  uer- 
borum   Hd  non    improbemus  E    inprobemus  M  (non   add  B'^C*) 

5  labore]  doloru  H  facere  Ilhl    facile  HP  (ile  in  ras)  facile  me- 

minisse  P^Cd  facile  retinere  B  dificilioribus  H  7  ut  —  possi- 
mus  om  M  haec  H  9  facultatem  HPBC  facilitatem  P^UB^Il 
10  posimus  H^  11  assiduitate  E         12  nemonicis  HPTIB  memo- 

riis  P^CE  mnemonicis  Aldus  13  couprobatur  HPUB  conprobetur 
B'C  coQiprobetur  E  15  accommodatos  E  poteris  M  debebis  EP^* 
in  om  P^C^  collocandis  P'''^  16  cotidie  couuenit  exerceri  bl 

a  M  in  E  17  occupationem  HPB  item    HBCP^  ita  P/7E 

18  quin]  qui  in  H  19  tum]  dum  H    cum  71  aliqua  P^B' 

20  cum]  quam  Maduigius  21  tantope  H  22  adpetendum  HPC 
apetendum    b     appetendum    reliqui  quod   E    et    C,    om    HPTIB 

Madiiigius  post     cognita     distinguunt     codd,     post     existimare 

Muduigius 


LIBER  III.     CAP.  24.     §  39-40.  287 

Pluribus  uerbis  ad  eam  te  hortari  uon  est  sententia,  ne  aut 
<^^>uo  studio  diffisi  aut  minus,  quam  res  postulat,  dixisse  uidea- 
mur.  De  quinta  parte  rbetoricae  deinceps  dicemus:  tu  prinias 
quasque  partes  in  auimo  frequenta  et,  quod  maxime  necesse 
5  est,  exercitatione  confirma. 


1  adhortari  M  2  tuo  BCE  uos  HP  uestro  P-JJ  clifBsi  stu- 
dio  h  res]  ex  if  3  rhetoricae  B  rethoricae  reliqiii  dicamus  h 
5  confirmaj^n  PB  seqmtur:  M  TULLI^CICERONIS  AD  HERENNlO 
LIBER  (LIB^)  III  EXPLICIT  (EXPLC  B)  INCIPIT  J.1BER  IIII.  w 
H:  MARTII  TULLII  CECERONIS  AD  HERENIU  LIB  IIII.  iucp  — 
in  Z:  ExpliU  lib.  III.  ad  Her"  lucipit  .IIII.  —  in  H:  M.  T.  Cic  ad 
Her  liber  III  de  reth.  expt  incip  lib.  IIII  in  reliiiuis  spatium 


1 

1 


[M.  TULLI  CICERONIS 
AD     HERE^NTI^IUM] 

.  LIBER   QUARTUS. 

Quouiam  in  hoc  libro,  Herenni,  de  ELOCUTIONE  con- 
scripsimus  et,  quibus  in  rebus  opus  fuit  exemplis  uti,  nostris 
exemplis  usi  sumus  et  id  fecimus  praeter  consuetudinem 
Graecorum,  qui  de  hac  re  scripserunt,  necessario  faciendum 
est,  ut  paucis  rationem  nostri  consilii  demus.  Atque  hoc  5 
necessitudine  facere,  non  studio,  satis  erit  signi,  quod  in 
superioribus  libris  nihil  neque  ante  rem  neque  praeter  rem 
locuti  sumus.  Nunc,  si  pauca,  quae  res  postulat,  dixe- 
rimus,  tibi  id,  quod  reliquum  est  artis,  ita  ut<(i)>  instituimus, 
persoluemus.  Sed  facilius  nostram  rationem  intelleges,  si  lo 
prius,  quid  illi  dicant,  cognoueris. 

Compluribus  de  causis  putant  oportere,  cum  ipsi  prae- 
ceperint,  quo  pacto  oporteat  oruare  elocutionem,  unius  cuius- 
que  generis  ab  oratore  aut  poeta  probato  sumptum  ponere 
exemplum,  i5 

Et  primum  se  id  modestia  commotos  facere  dicuut, 
propterea  quod  uideatur  esse  ostentatio  quaedam  non  satis 
habere  praecipere  de  artificio,  sed  etiam  ipso<(6')>  uideri  uelle 


1  Herennii  l  scripsimus  H  2  et]  ex  H  uti  —  exemplis 
om  b,  uti  nostris  ndd  in  margine  b^  3  uti  b^  id  om  V  praeter 
P-nCE  praeterea  iZ^P^  ^  fachmdum  P-nBC  6  baec  ?  6  ne- 
cessitudine  H  nos  necessitudine  PIZi)'(7(:Z  necessitudine  nos  bl  7  lib  i/ 
nihil  om  6  8  quaeris  H  9  uti  E  ut  M  10  nostrae  H  intel- 
leges  HC  intelliges  PUBld  intelligas  b  12  Cumpluribus  HPnB 
16  molestia  6»  17  proterea  m  18  praecipio  H  ipsos  P^B^nCE 
ipso  HPB 


LIBER  IV.     CAP.  1-2.     §  1-2.  289 

artificiose  gigiiere  exempla:   hoc  est,  inquiimt,  ostentare  se, 
non   ostendere   artem.     Quare  pudor  in   primis   est  ad   eam  2 
rem  inpedimento,  ut  ne  nos  solos  probare,  nos  amare,  <alios 
contemnere    et  deridere)>   uideamur.     Etenim   cum  possimus 

li  ab  Ennio   sumere   aut  a  Gracco   ponere   exemplum,   uidetur 
esse  adrogantia  illa  relinquere,  ad  sua  deuenire. 

Praeterea  exempla  testimoniorum  locum  optinent. 
<Id)>  enim,  quod  admonuerit  et  leuiter  fecerit  praeceptio, 
exemplo   sicut  testimonio  couprobatur.     Non  igitur  ridiculus 

10  sit,  si  quis  in  lite  aut  in  iudicio  domesticis  <testimoniis)> 
pugnet?  Ut  enim  testimonium,  sic  exemplum  rei  confir- 
mandae  causa  sumitur.  Non  ergo  oportet  boc  uisi  a  pro- 
batissimo  sumi,  ne,  quod  aliud  coufirmare  debeat,  egeat 
ipsum   confirmatiouis.     Etenim    necesse   est   aut  se   omuibus 

15  anteponant  et  sua  maxime  probent  aut  <^negent  optima  esse 
exempla  quae  a>  probatissimis  <(oratoribus  aut  poetis^  sumpta 
sint.  Si  se  omnibus  anteponant,  <^intolerabili  acZrogantia 
sunt;  si  quos  sibi  praeponant  et  eorum  exempla  suis  ex- 
emplis  non  putant  praestare,  non  possunt  dicere,  quare  sibi 

20  illos    antepouant.)>     Quid?    ipsa    auetoritas    antiquorum    non  2 
cum    res   probabiliores   tum    hominum   studia   ad   imitaudum 
alacriora  reddit?     Immo   erigit   omnium  cupiditates  et  acuit 


1  iuquiunt  P-CE  inquoeunt  BB,  in  P  lectio  fimditus  erasa  in- 
claoent  11  2  artem  ostendere  bl  qua,  re  H  3  inpedimento  JBPG 
impedimento  reliqiii  ut  ne  nos]  ne  ut  nos  PBC  ue  ut  nos  et  H  ne  nos 
P^nbd  ne  sibi  nos  l  nos]  non  nos  l  nosq;  solos  d  alios  contemnere  et 
deridere  om  M  4  uideatur  H  5  sumptum  G  a  gracco  E  gracco  H 
a  graccho  PUBC  G  arrogantia  P-Cbd  arrogantiae  l  ad  M  et  ad 
P-B^E  7  propterea  fii<  optinent  PIIBCbd  obtinent  Hl  8  Id  enim  E 
enim  HBC  etenim  P"B-  cum  U:  in  P  uetusta  lectio  funditus  erasa 
amonuerit  bd  leue  C  legerit  d  praecepto  JI  in  P  io  in  ras 
9  conprobatur  PPC  comprobatur  re7/gut  ridiculosus  Z",  omV  10  do- 
mtsticis  testimoniis  E  domestico  M  (co  inP  in  ras)  11  firmandae  H 
12  a]  ap  &  13  firmare  H^  14  id  ipsum  E  affirmatione  Id 

l.j  ante  ponant  Hb        negent  optima  esse  exempla  quae  a  E    si  alia 
HPB   si  alia  a,  P'^B-n   si  alia  probant  a  C  16  oratoribus  aut 

(aut  a  b)  poetis  E  om  M       17  ante  ponant  Bb       intolerabili  —  ante- 
pouant  om  M   i^ost  ante  ponant  uerba  et  sua  maxime  del  b  arro- 

gantia  18  et  om  l         19    non  putant  praestare  bl   praestare  non 

putent  d        20  illos  sibi  d        ante  ponant  b         Quid  igitur  E         non 
HPBC   uam  P'B'^C'nE  21  aut  ad  &i    a.  H^  imitandum  E 

mittantdum  HPB    mittit  dum  TI   mittantur    dum  C 

19 


290  AD  C.  HERENNIUM 

industriam,  cuni  spes  iniecta  est  posse  imitando  Gracci  aut 
Crassi  cousequi  facultatem. 

3  Postremo  hoc  ipsum  summum  est  artificium  res  uarias 
et  dispares  in  tot  poematis  et  orationibus  sparsas  et  uage 
disiectas  ita  diligenter  eligere,  ut  unum  quo<^fZ^que  geniis  ex-  5 
emplorum  sub  singulos  artis  locos  subicere  possis.  Hoc  si 
industria  solum  fieri  posse<(^>,  tamen  essemus  laudandi,  cum 
talem  laborem  non  fugissemus;  nunc  sine  summo  artificio 
non  potest  fieri.  Quis  est  enim,  qui,  non  summe  cum  tenet 
artem,  possit  ea,  quae  iubeat  ars,  de  tanta  et  tam  diffusa  lo 
scriptura  notare  et  separare?  Ceteri,  cum  legunt  orationes 
bonas  aut  poemata,  probant  oratores  et  poetas  neque  in- 
tellegunt,  qua  re  commoti  probeut,  quod  scire  non  possunt, 
ubi  sit  nec  quid  sit  nec  quo  modo  factum  sit  id,  quod  eos 
maxime  delectet;  <(at)>  is,  qui  et  haec  omuia  intellegit  et  is 
idonea  maxime  eligit  et  omnia  in  arte  maxime  scribenda 
redigit  in  singulas  rationes  praeceptionis,  necesse  est  eius 
rei  summus  artifex  sit.  Hoc  igitur  ipsum  maximum  arti- 
ficium  est  in  arte  sua  posse  et  alienis  exemplis  uti. 

4  Haec  illi  cum  dicunt,  magis  nos  auctoritate  <(sua  com-  20. 
mouent  quam   ueritate^  disputationis.     Illud    enim    ueremur, 
ne  cui  satis  sit  ad  contrariam  rationem  probandam,  quod  ab 
ea  steterint  «i,    qui    et    inuentores  huius   artificii  fuerint  et 


1  Prisciau.   GL    II  p.  381,  1    Orbilius:    quae    uix    ab    hominibus 
cousequi  possunt 


1    emitaudo    HPB  gracci   HE    gracbi  P    gracchi   P-UBG 

2  grassi  H  4  poematibus  E  5  it  ac  If  quodque  P^JJCE  quo- 
que  HPB  7  posset  P^TlGd   posse  HPB   possit  hl         8  fuisse- 

mus  H^  9  enim  est  l  uon  summe  cum  E  (cum  oni  d)  nou  cum 
summe  M  teneret  hl  10  iubebat  h  11  sperari  H^  seperari  H^ 
12  probant  BC^E  probat  H  probata  PTl  uec  hl  intellegant  H 
iutelligunt  reliqui  13  qua  re]  quod  b  14  nec  quid  HBC'd  ue  quid 
PTIG  aut  quid  hl  uec  M  aut  hl  uel  d  id  om  d  es  H^  15  atE, 
om  M  intellegit  H  intelligit  reliqui  16  idoneam  P  ////elegit  H 
arte  P^TIBGd  artem  HPhl  maxime  HB  maxima  PTIBC  scri- 
bendo  P^TJ  17  rationis  Cl  praeceptionis   JBE    praeceptiones 

PTJGP  perceptioues  H  18  igitur  om  H  ipsum  om  H^  19  arte 
Omnihonus'}  parte  20  nos  E    (uos  sua  d)   uoua  M  sua  (pm  d) 

commouent  quam  ueritate  E,  om  M  23  ea  PIIBC  ea  parte  E  eis  H 
ii  Aldus]  bi         qui  et  ifE  et  qui  PTIBG        inucntorum  H        imt  H 


LIBER  IV.     CAP.  2-3.     §  2—5.  291 

uetustate  iam  satis  omuibus  probati  siut.  Quodsi,  illorum 
auctoritate  remota,  res  omues  uolent  cum  re  eonparare,  in- 
tellegent  non  omnia  concedenda  esse  antiquitati. 

Primum  igitur,  quod  ab  eis  de  modestia  dicitur,  uidea- 3 

5  mus,  {iiey  nimium  pueriliter  proferatur.  Nam  si  tacere  <(a)>ut 
nil  scribere  modestia  est,  cur  quicquam  scribunt  aut  locun- 
tur?  Sin  aliquid  suum  scribuut,  cur,  quo  setius  omnia  scri- 
bant,  inpediuntur  modestia?  Quasi  si  quis  Olympia  cum 
uenerit  cursum  et  steterit,  ut  mittatur,  inpudentis  dicat  esse 

10  illos,  qui  currere  coeperint,  ipse  intra  carcerem  stet  et  narret 
aliis,  quomodo  Ladas  aut  j  bouiscum  sisonius  cursitarint, 
sic  isti,  cum  in  artis  curriculum  desceuderunt,  illos,  qui  in 
eo,  quod  est  artificii,  elaborent,  aiunt  facere  inmodeste,  ipsi 
aliquem  antiquum  oratorem  aut  poetam  laudant  aut  scriptu- 

15  ram,  in  stadium  rhetoricae  prodire  non  audeut.     Non  ausim  5 
dicere,   sed   tamen  uereor,  ne,   qua   in  re  laudem  modestiae 
uenentur,   iu   ea   ipsa   re   sint   inpudentes.     'Quid    enim  tibi 
uis?'    aliquis    inquiat.     'Artem    tuam    scribis;    gignis    nouas 


17  Priscian.  GL  II  p.  495, 19  Cicero  .  .  .  idem  in  IIII  ad  Heren- 
nium:  Quid  enim  tibi  uis?  aliquis  inquiat.  ex  quo  apparet  secundum 
analogiam  inquiam  quoque  debere  dici 


Iquodil^  2  conparare  HPC  comparare  reZzgwi  intellegent  B 
intelligent  reliqui  4  ab  eis  quod  bl  uideamus  ne  P^B^IICE  uide- 
uius  HB  uideamus  PIP  5  pueriliter  M  inutiliter  et  pueriliter  E  aut 
P^'B^CE  ut  HPnB  G  nil  HPHd  uibil  BC  nichil  bl  adscribunt  H 
aut  scribunt  Weidnerus  locuntur  H PCb dloqnxintm  UBl  7  Sin]  in  H 
scribunt  HP^  8  inpediuntur  H  impediuntur  reZtgwi  olympiaPiTJS 
olimpia  H  ad  olympia  P-B'^Cd  ad  olimpiaftZ  cum  HCE  con  PB 
c  n  9  sterit  H  omittatur  E  inpudentis  HP  impudentis  TIJS  inpu- 
dentes  C  impudentesE  10  currere  P-J5-ITCE  curare  JBTPB  ipsa  fl" 
maret  HP  narret  P-HBCE  11  ladas  aut  P^ld   laudas  aut  Bh 

lau/////y7aut  P  laudas  cu  H  ledas  ant  C  bouis  cum  sisonius  (siso- 
niis  0)m:  boiscum  sisoniis  d  boyscii  sisonis  l  loris  cu  sisonis  b  Bois- 
cus  Sicyonius  Tumebics  Boeotus  Sicyoniua  Kayserus  Boius  cum  Sicy- 
oniis  Gronouius:  foiiasse  Boiscus  Isthmiis  12  cum  isti  h  discen- 
derunt  H  quid  H  13  eos  HPB  aiunt  BCE  adiunt  H  adi- 
ciunt  P  adiciut  U  immodeste  E  15  in  jBT  sicuti  in  bd  sicut  in 
PIJBCI  stadium  bl  studium  McZ  rhetoricae  B  rethoricae  PHC 
redthoricae  H  rethoricae  artis  E  audent  H^^PBC  audeant  PW^IIE 
audient  H^  17  impudentes  E  18  uis  tibi  bl  inquiat  Pri- 

scianus  P^U  inqui////  P  inqua  B  inquit  C  inquid  H  inquiet  E  ar- 
tem  E    partem  M 

19* 


292  AD  C.  HERENNIUM 

nobis  praeceptiones;  eas  ipse  confirmare  uon  potes;  ab  aliis 
exempla  sumis.  Vide  ne  facias  inpudenter,  qui  tuo  nominez 
uelis  ex  aliorum  laboribns  libare  laudem.'  Nam  si  eorum 
uolumina  prenderint  a<^w^t<(i^qui  oratores  et  poetae  et  suum 
quisque  de  libris  suis  tulerit,  nihil  istis,  quod  suum  uelint,  5 
relinquatur. 

"^At  exempla,  quoniam  testimoniorum  similia  sunt, 
item  conuenit  ut  testimonia  ab  hominibus  probatissimis 
sumi.'  Primum    omnium    exempla   ponuntur   nec  confir- 

mandi  neque  testificandi  causa,  sed  demonstrandi.  Non  enim,  w 
cum  dicimus  esse  exornationem,  quae  uerbi  causa  constet  ex 
similiter  desinentibus  uerbis  et  sumimus  hoc  exemphim  a  Crasso 
{ORF^  p.  300):  'quibus  possumus  et  debemus'  testimonium 
conlocamus,  sed  exemplum.  Hoc  interest  igitur  inter  testimo- 
nium  et  exemphim:  exemplo  demonstratur  icl,  quod  dicimus,  i5 
cuiusmodi  sit;  testimonio,  esse  ilhid  ita,  ut  nos  dicimus,  con- 
G  firmatur.  Praeterea    oportet    testimonium  <^cum  re  con- 

uenire;  ahter  enim  rem  non  potest  confirmare.  At  id,^  quod 
ilh  faciuut,  quow  re  non  conuenit.  Qui<^d)>  ita?  Quia  polh- 
centur  artem   scribere ,  exempla  proferunt  ab  «is  plerumque,  20 


13  Cic.  de  or.  I  52,225  adfert  Crassi  ucrhu:  .  .  .  nolite  sinere 
nos  cuiquam  seruire  nisi  uobis  uniuersis  quibus  et  possumus  et  de- 
bemus 


1  fiimare  II  potest  HB  2  impudenter  E  nomine  HPB 
nomini  reliqui  3  libare  laudem  P-jB'^C^E  librare  laudem  27  libera 
laudem  G  libere  laudem  B  liberare  audem  HP  Nam  om  H  4  uo- 
lumina]  nomina  uolumiua  II  prenderint  PnBGH"  prenderent  H 
prehenderint  h  prendiderint  Id  autiqui  P^ITE  atqui  if  P  aliquiSC 
5  suis  C^E    suus  G   tuis  HPTIB  6  reliuquatur   HPB   relinquae- 

tur   G    relinquetur  P'B"nE  1   At  P^B-G^B    Ad  PHBG   Et  H 

testimoniorum  tuorum  H  8  testimonio  H  omnibus  H  9  nec 
confirmaudi  27  bic  non  firmandi  HB  hic  (in  ras)  confirmandi  P  hic 
nou  confirmaudi  P^CE  11  exornationum  II  12  et  sumimus]  et 
posuimus  Pllhl    exposuimus  HB    et  ponimus   P^Gd  13  quibus 

HPB  quod  P"B'^GnE  possiraus  b  14  collocamus  77E  iuter 
est  P,  om  b  igitur  interest  l  exempbim  et  testimonium  bl  15  quod 
cxemplo  d    exemplos  B  16  cuius  modi  P  17  cum  re  —  At  id 

om  M  arclietyims  hahuit  quom  uel  quod  19  cum  re  non  (non  re  h)  E 
quod  re  non  P77jB    quod  rei  nou  HG  Quid  E    qui  M  Quia 

om  H   quia  qui  h  20  artem]  artem  &q  hl    se  artem  se  PTIB    se 

artem  HGd        exemplo  H   et  exempla  P^CE     iis  Aldus']  his 


LIBER  IV.     CAP.  3—4.     §  5—7.  293 

qui  artem  nescierunt.  Tum  quis  est,  qui  possit  id,  quod 
de  arte  scripserit,  conprobare,  nisi  aliquid  scribat  ex  arte? 
Contraque  faciuut,  quam  polliceri  uidentur.  Nam  cum  scri- 
bere  artem  instituunt,  uidentur  dicere  se  excogitasse,  quod 
5  alios  doceant;  cum  scribunt,  ostendunt  nobis,  ali  quid  ex- 
cogitarint. 

XAt^   lioc    ipsum    difficile   est/    inquiunt,  'eligere    de4 
multis.'     Quid  dicitis  difficile,  utrum  laboriosum  an  artificio- 
sum?    Laboriosum  non  statim  praeclarum.    Sunt  enim  multa 

10  laboriosa,  quae  si  faciatis,  nou  continuo  gloriemini;  nisi 
etiam,  si  uestra  manu  fabulas  aut  orationes  totas  trans- 
scripsissetis ,  gloriosum  putaretis.  Sin  istud  artificiosum 
egvegi(umy  dicitis,  uidete  ue  insueti  rerum  maiorum  uide- 
amini,   si   uos  parua  res  sicuti  magna  delectabit,     Nam  isto 

15  modo   selegere  rudis   quidem  nemo   potest,   sed  sine  summo 
artificio   multi.     Quisquis    enim   audiuit  de  arte  paulo   plus,  7 
in   elocutione  praesertim,    omnia    uidere  poterit,    quae  <(ex^ 
arte   dicentur,  facere  nemo  poterit  nisi  eruditus.     Ita  ut,  si 
<(Ennii>  de  tragoediis   uelis   sententias   eligere  aut  de  Pacu- 

20  uianis  nuntios,  sed  quia  plane  rudis  id  facere  nerao  poterit, 


1  Cic.  de  inu.  I  6,  8  de  Hermagora:  uerum  oratoii  minimum  est 
de  arte  loqui  quod  hic  fecit:  luulto  maximum  ex  arte  dicere,  quod 
eum  minime  potuisse  omnes  uidemus 


1  tunc  H  2  comprobare  E  exerte  H  3  pollicendi  H  4  se 
PmCE  esse  HPB  5  alius  H  doceant  P-  docere  HPHB  do- 
cerent  (7E  cum  uero  E  aliquid  HB    aliquit  P   quid  P-TT    alii 

quid  H^    aliquid   quod    C    quid   a\ii  E  7  At  om  M  8  Qnod  H 

dicitis  dificile  H  dicitis  difficile  PHBCd  difficile  dicitis  bl  9  Si  la- 
boriosum  P-B-^E  non  est  C  statin  H  10  nisi  forte   etiam 

CB^d  11  trans  scripsissetis  P  12  j)utetis  5  si  in  H'^  Sin  autem  E 
stud  B^    istud    difficile  d  13    egregium  P'nCB-E    egregi  PB 

aegie  H^  egregie  J3-  insueti  rerum  E  insinuet  in  eum  H  insinuetis 
eum  B  insinuetis  cum  PUB^  uos  insinuetis  cum  C  maiores  77 
14  sicut  bl  delectabit  C    delectauit  HPTLB    delectat  E  isto 

P-nBCB  stu  P  situ  H  15  se  legere  C  legere  H  silegere  H-PUB 
eligere  E  rudis  E    audis  M  (ab  his  C)  nemo  EP^JT   nonnenio 

HPBC  17  ex  arte  E    aite  HPn   de  arte  P-BC         18  nisi  — 

poterit  om  b^  19  ennii  de  tragediis  b  de  tragoediis  ennii  Id  de  tra- 
goediis   C    de   tragjdiis   PHB    de    tragidiis    H  20    nuntios    sed 

HPTLB  periodos  Sed  C  periodos  num  si  Id  periodis  n  si  6 
plene  b 


294  AD  C.  HERENNIUM 

cum  feceris,  te  litteratissimum  putes,  ineptus  sis,  propterea 
quod  id  facile  faciat   quiuis   mediocriter  litteratus,    item   si, 
cum    de    orationibus    aut   poematis    elegeris    exempla,    quae 
certis  signis  artificii  notata  sunt,  quia  rudis  id  nemo  facere 
possit,  artificiosissime  te  fecisse  putes,  erres,  propterea  quod   5 
isto  signo  uidemus  te  nonnihil  scire,  aliis  signis  multa  scire 
intellegemus.    Quod  si  artificiosum  est  intellegere,  quae  sint 
ex    arte    scripta,    multo    est    artificiosius    ipsum    scribere  ex 
arte.    Qui  enim  scribit  artificiose,  ab  aliis  <^commode  scripta 
facile  intellegere  poterit;  qui  eliget  facile,  non  continuo  com-  10 
mode    ipse    scribet.     Et,    si    est    maxime    artificiosum,    alio 
tempore  utantur  ea  facultate,   non  tum,   cum   parere  et  ipsi 
gignere    et    proferre    debent.      Postremo    in    eo   uim   artificii 
consumant,   ut  ipsi  ab  aliis)>  potius  eligendi,   quam  aliorum 
boni  selectores  existimentur.     Contra  ea,   quae  ab  iis  dicun-  15 
tur,  qui  dicunt  alienis  exemplis  uti  oportere,  satis  est  dictum. 
Nunc,  quae  separatim  dici  possint,  cousideremus. 
5  Dicimus    igitur    eos   id,    quod   alienis  utantur,    peccare, 

cummagis  etiam  delinquere,  quod  a  multis  exempla  sumant. 
Et  de  eo,  quod  postea.  diximus,  antea  uideamus.         Si  cou-  20 
cederem   aliena   oportere   adsumere  exempla,  uincerem  unius 
oportere,  primum  quod  contra  hoc  nulla  staret  illorum  ratio. 


3  Priscian.  GL  II  p.  357,6  Cicero  .    .   .  idem  ad  Herenmum  IIII: 
de  orationibus  aut  poematis 


2  qni  uis  P  qui   suis  B  literatus  &  si  cum]   sicut  in  H 

3  de  Prisciantis]  ex  poematibus  E  eligeris  B  4  sint  H  5  arti- 
ficiose  bl  erres  bl   erras  d   ea  res   PUB    eas  res   C  earum  H 

6  scire  E  sui  rei  HPB  huius  rei  P^JIB'^  scire  huius  rei  G  7  in- 
telligemus  bcl  artificiosissimum  d  intelligere  PTICE  9  scribit 
HPriB  scribunt  P^  G  scribet  d  ipse  scribet  b  l  commode  scripta  — 
ab  aliis  om  M  scripta  commode  d         10  intelligere  commode 

ipse  bl  ipse  commode  d  11  scribit  d  aliquo  d  12  facilitate  &' 
13  gignente  b  14   consumant  ut  l'd    consumant  l    confirmant  b 

15  bonis  elector  HP  boniselectores  BC  bonis  elector  esse  TI  boni 
electores  E  existimantur  &  iis  PIIBC  his  HP^^C^ld  eisb  16  alienis 
IfE  alienis  (alienili^)  se  PIIBC  17  separatim  quae  bl  diei  P^-B^ 
possunt  bl  18  Dicimus]   Oms  b  id  HPTIB    cum  ideo  CB^^bP 

tum  ideo  P-l  cum  eo  d  alieni  H  19  cum  magis  HPB  tum 
magis  P-UB^^CE,  conf.  demagis,  cummaxime,  adprime,  cumprime 
20  Et  M    Sed  Id    cd  b  uidebamus  b  21  adsumere  et  B    assu- 

mere  bl   sumere  d       22  contra  om  H       hoc  c  H^ 


LIBER  IV.     CAP.  4-5.     §  7—8.  295 

Licet  eiiim  eligereut  et  probarent  quemlibet,  qui  sibi  in 
omnes  res  subpeditaret  exempla,  uel  poetam  uel  oratorem, 
cuius  auctoritate  niterentur.  Deinde  iuterest  magni  eius, 
qui  di<(s)>cere  uult,  utrum  omnium  omnia  an  omnia  a  nemine 
5  [aliud  alium]  putet  consequi  posse.  Si  enim  putabit  posse 
omnia  penes  unum  consistere,  ipse  quoque  ad  omnium  ni- 
tetur  facultatem.  Si  id  desperarit,  in  paucis  se  exercebit; 
ipsis  enim  contentus  erit,  nec  mirum,  cum  ipse  praeceptor 
artis  omnia  penes  unum  reperire  non  potuerit.    Allatis  igitur 

10  exemplis  a  Catone,  a  Graccis,  a  Laelio,  a  Scipione,  Galba, 
Porcina,  Crasso,  Antonio  ceteris,  item  sumptis  aliis  a  poiJtis 
et  <(7?i*)>storiarum  scriptoribus  necesse  erit  eum,  qui  discet, 
putare  ab  omuibus  omnia,  ab  uuo  pauca  uix  potuisse  sumi. 
Quare  unius  alicuius  esse  similem  satis  habebit,  omnia,  quae  8 

15  omue<(s)>  habueriut,  solum  habere  se  posse  diffidet.  Ergo 
inutiles^  ei,  qui  discere  uult,  putare  a  nemine  consequi  omnia 
posse.  Igitur  nemo  in  hanc  incideret  opinionem,  si  ab  uno 
exempla  sumpsissent,  Nunc  hoc  sigui  est  ipsos  artis  scrip- 
tores    non    putasse    unum    potuisse    in   omnibus   elocutionis 


4  conf.  quae  adnotauimus  ad  2,  2  p.  290, 1 


1  licet  MZ  liceret  bd  eligerint  H  quem  liberet  Bd  2  sub- 
peditaret  Hb  suppeditaret  reliqui  poeta  II  3  autoritate  H  auc- 
toritatem  b  inter  est  PB  magno  b  imagini  H  4  discere  B-C^E 
dicere  HPIIB  omnium  omnia  an  omnia  a  nemine  PIIBC  omnia 
nomina  an  neminem  H  omnia  unum  {cum  signis  transpositionis)  nemi- 
nem  b  omnes  {in  ras  P)  omnia  an  omnia  nemiuem  Z  (an  omuia  add  P) 
omnes  omnia  an  omnia  a  nemine  P^B-C'  aliquem  omnia  an  {cras) 
unum  omnia  neminem  d  5  aliud  alium  HPIIB  del  Schmidtiiis  an 
aliud  alium  P^C  sed  aliud  alium  E  putabit  P-CE  pntauit  HPIIB 
6  penes  E  perdies  HPIIB  per  C  nitetur  ad  omnium  bl  7  despe- 
rarit  BCld  desperaret  HP  desperat  P-II  disperabit  b  sed  HPB 
9'  reperire  H^E  repperire  PUBC  ergo  b  10  graccis  E  gracchis 
PnC  grachis  HB  lelio  iinaE  lellio  PB  11  portina  bl  ce- 
terisque  E  aliis  om  H^  12  et  om  d  historiarum  P^CE  sto- 
riarum  HPB  bistoriae  JT  14  unius  se  E  15  omnes  P^B^IICE 
omne  PB    omnia  H        habuerit  H        se  solum  habere  d  16  in- 

utilest]  inutiles   HPUB   inutile   est  CE  putare  M    non  putare  E 

a  nemine  consequi  omnia  posse]  an  nomina  posse  H  anomnia  posse 
PB  est  an  omnia  posse  H  a  nemine  omnia  posse  P-B°C  unum  posse 
omnia  (omnia  posse  d)E  17  oppinionem  H  ab  om  H  18  sum- 
sissent  H^        ipso  HB        19  elocutionibus  H   elncutionis  B 


296  AD  C.  HEUENNIUM 

partibus  enitere,  quoniam  neque  sua  protuleruut  neque  uuius 
alicuius  aut  denique  duorum,  sed  ab  omnibus  oratoribus  et 
poetis  exempla  sumpserunt.  Deinde,  si  quis  uelit  artem 

demonstrare  nihil  prodesse  ad  dieendum,  non  male  utatur 
hoc  adiumento,  quod  unus  omnis  artis  partes  consequi  nemo  5 
potuerit.  Quod  igitur  iuuat  eorum  rationem,  qui  omnino 
<^non^  probent  artem,  id  non  ridiculum  est  ipsum  artis 
scriptorem  suo  iudicio  conprobare?  Ergo  ab  uno  sumenda 
„  fuisse  docuimus  exempla,  si  semper  aliunde  sumerentur. 

Nunc  omnino  aliunde  sumenda  non  fuisse  sic  intellege-  lo 
mus.  Primum  omnium,  quod  ab  artis  scriptore  adfertur 

exemplum,  id   eius   artificii  debet  esse. '  Ut  si  quis  pur- 

puram   aut   aliud  quippiam  uendens  dicat;    Sume  a  me,   sed 
huius  exemplum  aliunde  rogabo  tibique  ostendam,  sic  mercem 
ipsi  qui  uenditant,  aliunde  exemplum  quaeritant  mercis,  acer-  i5 
uos    se    dicunt  tritici  habere,    eorum   exemplum  pugno  nou 
habent,  quod  ostendant.  Si  Triptolemus,  cum  a  se  homini- 

bus  semen  gigneretur,  ipse  ab  aliis  id  hominibus  mut<(M^a- 
retur,  aut  si  Prometheus,  cum  mortalibus  ignem  diuidere 
ucllet,   ipse   a  uicinis   cum  testo   ambulaus   carbunculos  cor-  20 

19  Priscian.  GL  II  p.  108,9  Cicero  ad  Herenuium  IIII:  aut  si 
Prometheus  cum  mortalibus  ignem  diuidere  uellet  ipse  a  uicinis  te&tula 
ambulans  carbunculos  corroffaret 


3  suserunt  H  (s.  s.  p)  4  nonnihil  CP-  dicendum  H^PBcl 
disceudum  P-IICbl  icendum  H  non]  num  d  nonne  G  5  unius  PB 
omnis  PUBl  omnes  HChd  nemo  consequi  poterit  H  6  Quod 
Blld  Quid  HPCbl  iubat  HPB  horum  M  7  non  probent  f? 
probent  M  improbent  bl  non  ridiculum  MZ  num  ridiculum  d  ridi- 
culum  non  b  artis  scriptorem  bl  scriptorem  artis  reliqui  8  suo] 
u6  H  non  conprobare  P^  C  '  comprobare  E  9  aliunde  sumereutur 
P^^B^CE  ut  alinnde  sinerentur  11  alium  demus  merentur  HPB 
10  omnino  nunc  H  intelligemus  d  intelligimus  bl  11  affertur  d 
profertur  bl  12  id  eius]  de  ius  B  deius  H  eius  bl  om  d  de  eius 
PnC  artificio  P-B"nC  ut  M   non  ut  E  14  rogabo  ali- 

unde  bl  tibique   HII    tibi  quod  Id   tibi  quia  B   tibi  quidem  b 

tibi  ^  PC  sic  HPBC   si  P^HE  15  queri/////ua  (s.  s.  nt)  H 

mercis  E  aliud  mercis  M  aceruos  se  P^UC^BH  et  aceruos  se  bl- 
aceruo  sese  HPBC  aceruos  sese  d  16  dicaut  H^  s.  s.  n  ml  trit- 
tici  PC  et  eorum  Id  mercatores  facit  aduersarios  ijer  allegoriam 

17  treptolemus  M  a  se]  se  M  om  E  18  gigneretur  HPB  gigne- 
rct   C   largiretur  P-IIB-E  mutuaretur   P-IICE    mutaretur  HPB 

19  aut]  ut  H  20  testo  HPHB    testa  P-CE  arbunculos  H^ 


7 


LIBER  IV^     CAP.  5-7.     §  8—10.  297 

rogaret,  ridiculus  uideretur:  isti  magistri,  omnium  dicendi 
praeceptores,  nou  uidentur  sibi  ridicule  facere,  cum  id,  quod 
aliis  pollicentur,  ab  aliis  quaerunt?  Si  qui  se  fontes  maxi- 
mos  penitus  absconditos  aperuisse  dicat  et  haec  sitiens  cum- 

5  maxime  loquatur  neque  habeat,  qui  sitim  sedet,  non  rideatur? 
Isti  cum  non  modo  dominos  se  fontium,  sed  se  ipsos  fontes 
esse  dicant  et  omuium  rigare  debeaut  iugenia,  non  putant 
fore  ridiculum,  si,  cum  id  polliceantur,  arescant  ipsi  sicci- 
tate?      Chares    ab    Lysippo    statuas    facere    nou    isto    modo 

10  didicit,  ut  Ljsippus  ca<(j?>ut  osteuderet  Myronium,  brachia 
Praxitelae,  pectus  Polycletium,  sed  omnia  coram  magistrum 
facientem  uidebat,  ceterorum  opera  uel  sua  sponte  poterat 
considerare:  isti  credunt  eos,  qui  haec  uelint  discere,  alia 
ratione    doceri  posse   commodius.  Praeterea  ne  possunt  ,„ 

15  quidem  ea,  quae  sumuutur  ab  aliis,  exempla  tam  esse  artem 
adcommodata,  propterea  quod  in  dicendo  leuiter  unus  quisque 
locus  plerumque  tangitur,  ne  ars  appareat,  iu  praecipiendo 
expresse  conscripta  ponere  oportet  exempla,  uti  in  artis 
formam  conuenire  possint:  et  post  in  dicendo,  ne  possit  ars 

20  eminere  et  ab  omnibus  uideri,  facultate  oratoris  occultatur. 
Ergo  etiam  ut  magis  ars  cognoscatur,  suis  exemplis  melius 
est  ut<(i)>.  Postremo  haec  quoque  res  nos  duxit  ad  hanc 

rationem,  quod  nomina  rerum  Graeca  <^quae)>  conuertimus, 
ea  remota  sunt  a  consuetudine.    Quae  enim  res  apud  nostros 

25  non  erQ.<^nyt,  earum  rerum  nomina  non  poterant  esse  usitata. 
Ergo   haec   asperiora  primo   uideantur  uecesse   est,   id  quod 

1  non  ridiculus  l  num  ridiculus  bd  ita  isti  d  ^  prius  aliis]  ab 
lais  H  quis  e  HB  quis  se  l  fontem  H  4  abconditos  H^  cum  M 
quam  E  5  loquitur  H  habeat  F-IICK  habebat  HPB  6  do- 
minus  PB  domino  C  8  id  cum  d  9  lisippo  E  10  lisippus  E 
caput  ostenderet  P^CE  acutostenderet  PFIB  aut  ostenderet  H 
mironium  U  milonis  E  11  polycletium  PBC  policletium  71  poli- 
cretium  H  policlecii  E  sed]  secundum  &  magistro  P'/T  12  sua  bl 
sola  M  om  d  13  uelint  discere  liaec  bl  aliena  d  14  doceri  P-HE 
doce  si  HPB  docere  se  C  uec  Cbl  15  artem  adcommodata  H 
adcommodatam  artem  PB  (in  P  ante  ad  ras)  accommodatam  artem  77 
accommodata  ad  artem  P^C:e  18  uti]  ut  H  19  conuenirent  PB 
pos  sit  P   post  sit  B  20  facultate   P-nC^B    facultatem  HPB  et 

facultas  C  22  ut  HPB  23  quae  conuertimus  d    conuertimus 

HPnBbl    cum  conuertimus  C         25  erant  P"J3'-E  eratM  26  est] 

esse  H        quod  HPHBd   que  P-B-Cbl 


298  ^^  ^-  HERENNIUM 

fiet  rei,  non  nostra  difficultate.  Relicum  scripturae  con- 
sumetur  in  exemplis;  liaec  si  aliena  posuissemus,  factum 
esset,  ut,  quod  commodi  esset  in  hoc  libro,  id  nostrum  nou 
esset,  quod  asperius  et  inusitatum,  id  proprie  nobis  adtri- 
bueretur.  Ergo  banc  quoque  incommoditatem  fugimus.  His  5 
de  causis,  cum  artis  iuuentionem  Graecorum  probassemus, 
exemplorum  rationem  secuti  non  sumus.  Nunc  tempus  postulat, 
ut  ad  elocutionis  praecepta  transeamus. 

Bipertita  igitur  erit  nobis  elocutionis  praeceptio.  Primum 
dicemus,  quibus  in  generibus  semper  omnis  oratoria  elocutio  lo 
debeat  esse;  deinde  ostendemus,  quas  res  semper  habere  debeat. 

Sunt  igitur  tria  genera,  quae  geuera  nos  figuras  appel- 
lamus,  in  quibus  omnis  oratio  non  uitiosa  consumitur:  unam 
rjrauem,    alteram  mediocrem,    tertiam   extenuatam   uocamus. 

Grauis   est,   quae  coustat  ex  uerborum  grauium  leui  et  i5 
ornata  constructione. 

Mediocris  est,  quae  constat  ex  humiliore  neque  tamen  ex 
iufwma  et  peruulgatissima  uerborum  dignitate. 

Attenuata  est,  quae  demissa  est  usque  ad  usitatissimam 
puri  consuetudinem  sermonis.  20 

In  grauei  consumetur  oratio  figurae  genere,  si,  quae 
cuiusque  rei  poterunt  ornatissima  uerba  reperiri,  siuepropriasiue 
extranea,  unam  quamque  rem  adcommodabuntur,  et  si  graues 


1  non]  hoc  b  relicum  PB  reli////qum  (n  eras)  G  reliquum  reli- 
qui  2  exemplas  H  si  aliena  d  in  alienis  H  in  alienas  B  in  aliena 
si  Pn  aliena  si  B-Cbl  posuisemus  P^  3  esse  PB  commo- 
dius  E  esse  b  4  inusitatius  bl  attribueretur  C-E  8  locutionis  H^ 
9  ergo  b  10  generibus  E  generibus  (geribus  H)  eorum  M  generibus 
uerborum  Kayserus  elocutio  debeat  esse  P^TIB-^E,  elocuti  adibeat  esse 
H  elocutiadhibeat  esse  P  elocutio  adhibeat  esse  B  elocutio  uel  debeat 
esse  adhibeatur  G  11  quae  res  HP  debcat]  in  HPB  sequitur  ru- 
brica  FIGURAE  ORATIONIS  SUNT  TRES  12  Sunt  igitur  tria  genera 
quae  genera  nos  figuras  appellamus  M  FIGURAE  orationis  sunt  tres 
(.111.  b)  quas  figuras  alii  geuera  nominauerunt  E  13  in  om  i/  14  ter- 
tium  JP  extenutionem  H  15  leui]  et  leui  H  magna  E  16  con- 
stuctione  H^  17  humili  E  18   infirma  HPUB    infima   P-C^ 

peruulgatissimo  H^P^  19  dimissa  HE  20  sermonis]  in  HPB 

sequitur  GRAUIS  FIGURA  21  graue  H  graui  reliqui  consumetur 
oratio  figura  B-UCb  figura  consumetur  oratio  Id  consumetur  oratio 
figurae  HPB      genere  addidi     22  repperiri  PIJBC     23  extranea  M 


LIBER  IV.     CAP.  7-8.     §  10-12.  299 

sententiae,  quae  in  amplificatione  et  eomniiseratioue  tractau- 

tur,  eligentur,  et  si  exornationes  sententiarum  aut  uerborum, 

quae  grauitatem  habebunt,  de  quibus  post  dicemus,  adhibe- 

buntur.     In  boc  genere  figura<^e)>  erit  boc  exemplum: 

5  'Nam  quis  est  uestrum,   iudices,    qui    satis    idoneam  12 

possit  in  eum  poenam  <^ex>cogitare,   qui  prodere  hostibus 

patriam    cogitarit?   quod  maleficium  cum  hoc  scelere  cou- 

parari,   quod  huic   maleficio  dignum  supplicium  potest  in- 

ueniri?     In  *is,   qui  uiolassent  ingenuum,   matremfamilias 

10      constuprassent,   uo]»crassent  aliquem  aut  postremo  necas- 

sent,  maxima  supplicia  maiores   cousumpserunt:   huic  tru- 

culentissimo    ac    nefario    facinori   singularem  poenam  noii 

reliquerunt.     Atque   in    aliis  maleficiis  ad  singulos  aut  ad 

paucos   ex   alieno  peccato   iniuria  peruenit:   huius  sceleris 

15      qui   sunt  adfines,   uno   consilio  uniuersis  ciuibus  atrocissi- 

mas  calamitates  machinantur.    0  feros  auimos!  o  crudeles 

cogitationes!   o   derelictos   homines   ab   humanitate!     Quid 

agere   ausi   suut  aut  cogitare  possunt?    quo  pacto  hostis, 

reuulsis  maiorum  sepulcris,  deiectis  moenibus,  ouantes  in- 

20      ruerent   in    ciuitatem;    quo   modo   deum   templis   spoliatis, 

optimatibus  trucidatis,  aliis  abreptis  in  seruitutem,  matri- 

busfamilias    et    ingenuis   sub   hostilem   libidinem   subiectis 

urbs    acerbissimo    concidat   incendio    conflagrata;    qui    se 

non  puta<(w)>t  id,  quod  uohierint,  ad  exitum  perduxisse,  nisi 


translata  ea  E  ad  unam  TIC  rem  M  in  rem  E  accommodabuntur 
F'^C'^  1  amplificationem  et  commiserationem  H  2  exoruatione  H 
3  grauitate  H  post  ovi  II  adibebuntur  1)  4  figurae  P-B-nCE. 
figura  HPB  5  iudicet  P^B^  6  in  eum  possit  idoneam  penam  bl 
excogitare  E    cogitare  M  qui]  quo  F^    Quid  H^         7  cogitaret  H 

comparari  E  8  suplicium  b  9  iis  Aldus]  his  ingennum  Pn.BG 
ingenium  H  ingenuam  E  10  uiolasent  H^  uiolassent  &M  pulsassent  Id 
11  suplicia  b  maiores  M  maiores  nostri  E  12  facinori]  sceleri  hl 
13  reliquerunt  P-C^Zc?  reliuquerunt  6M  14  sceleri  P^JB'  ISaffinesE 
16  feroces  E  17  umanitate  C         Quid  omnes  qui  id  P^  Schuetzius 

18  possunt  M&  potuernnt  Id  hostis  HPTLB  hostes  CE  19  se- 
j)ulcris  H   sepulchris  reliqiii  irruereut  E  inruef  HB  irruef  TI   in- 

ruerunt  PC  20  deorum  d  separatis  6  21  truciatis  P^B  ar- 
reptis    l  matribus    familias    P^JB^CE     matribus   familiis    HPIIB 

22  ingeniis  Ilb  23  acerbissimo   P-JICE    aceruissimo  PB   acer- 

rimo  H  incendo  P^  confraglata  IP  conflata  B  24  putat  H^P^B^ 
quod  om  b        perduxisset  b 


300  -^D  C.  HERENNIUM 

sauctisimae  patriae  miseraudum  scelerati  uideriut  cinerem, 

Nequeo    uerbis    consequi,    iudices,    iudignitatem    rei;    sed 

neglegcntius    id    fero,    quia    uos   mei  non   egetis.     Vester 

enim   uos   animus  amantissimus  rei  publicae  facile  edocet, 

ut  eum,  qui  fortuuas  omnium  uoluerit  prodere,  praecipitem   5 

proturbetis    ex   ea  ciuitate,    quam   iste   liostium  spurcissi- 

morum  dominatu  nefario  uoln<(er)it  obruere.' 

In  mediocri  figura  uersabitur  oratio,  si  liaec,  ut  anto 
13  .  .    . 

dixi,  aliquautulum  demiserimus  ueque  tamen  ad  infimum  de- 

scenderimus,  sic:  lo 

^Quibuscum    bellum    gerimus,    iudices,    uidetis:    cuui 

sociis,  qui  pro  nobis  pugnare  et  imperium  nostrum  nobis- 

cum   simul  uirtute   et  industria  conseruare  soliti  sunt.     Ji 

cum    se   et  opes   suas   et  copiam  necessario   norunt,   tum 

uero  niliilomiuus  propter  propinquitatem  et  omnium  rerum  i^ 

societatem,  quid  omnibus  rebus  populus  Romanus  posse<(^^, 

scire  (ef}  existimare  poterant.    7i,  cum  deliberassent  nobis- 

cum  bellum  gerere,  quaeso,  quae  res  erat,  qua  freti  bellum 

suscipere    conarentur,   cum  multo  maximam  partem  socio- 

rum  in  officio  mauere  intellegereut?    cum  sibi  non  multi-  20 

tudinem  militum,  uou  idoneos  imperatores,  non  pecuniam 

publicam  praesto   esse   uiderent?    non  denique  ullam  rem, 

quae    res    pertinet    ad    bellum    administrandum?      Si    cum 

finitumis    de    fiuibus  bellum   gererent,    si   totum   certameu 

in  uno   proelio   positum  putarent,   tamen    omnibus    rebus  25 

iustructiores  et  apparatiores  uenirent;  nedum  illi  imperium 

orbis  terrae,    cui  imperio   omnes   gentes,    reges,   uationes 

1  uiclerit  6      2  indices  consequi  hl      3  uegligentius  hd      egen- 
tis  PBH^  4  publicae  Z  .y.  rcUqui         5  eum  P-UCE    eos  HPB 

(i  ciutate  H^  7  dominatu  P-TICE,  dominatunc  PB  dominanunc  H 
uoluit  M  obruere]  in  HPB  scquitur  DE  MEDIOCRI  FIGURA  9  ali- 
quantnlum  P^HE  aliquantum  C  aliquantum  tunc  HPB  dimise- 
rimus  Hh  l  decenderimus  H^  11  Quibuscum]  cum  H  iudicet  PB 
13  li]  Hii  PB  Hi  reliqui  14  suas  opes  H  dum  H  15  nihil 
ominus  HC  16  quod  PIIC-  in  omnibus  hl  populus  .R.  cZ 

.p.  r.  hl  pTuus  PUB  p.  ronus  C  pronus  H  posse  HP^U  17  et 
om  HP^  li]  Hii  l  Hi  reliqui  18  gerere  bellura  hl  freti  P-CE 
facti  HPHB  20  intelligerent  PCE  23  res  cm  hl  pertineat  hl 
pertineret  d         ad]  ab  h  24  fiuitumis  P-JIC   fanitumis  PB    fani 

tum  his  H  finitimis  E  26  instructior  H  necdum  HC  iUud  E 
27  cui]  quis  H 


LIBER  IV.     CAP.  8-10.     §  12—14.  301 

partim  ui ,  partim  noluutate  cousenseruut,  cum  aut  armis 
aut  liber<(aZi)>tate  a  populo  RomaSio  superati  essent,  ad  se 
transferre  tantulis  uiribus  conarentur.  Quaeret  aliquis: 
Quid?    Fregellani  nou  sua  sponte  conati  suut?    Eo  cjnidem 

5  isti  minus  facile  conarentur,  quod  illi  quemadmodum 
d^scessent,  uidebant.  Nam  rerum  inperiti,  qui  unius  cuius- 
que  rei  de  rebus  ante  gestis  exempla  petere  non  possunt, 
ii  per  inprudentiam  facillime  deducuntur  iu  fraudem:  at 
ii,  qui  sciunt,  quid  aliis  acciderit,  facile  ex  aliorum  eueutis 

10  suis  rationibus  possunt  prouidere.  Nulla  igitur  re  inducti, 
nulla  spe  freti  arma  sustuleruut?  Quis  hoc  credet,  tantam 
amentiam  quemquam  teuuisse,  ut  imperium  populi  Romaui 
temptare  auderet  nuUis  copiis  fretus?  Ergo  aliquid  fuisse 
necessum  est.    Quid  aliud,  uisi  id,  quod  dico,  potest  esse?'    „ 

15  In  adtenuato  figurae  geuere,  id  quod  ad  <^m)>fHmum  ..^ 

et  cottidiauum  sermonem  demissum  est,  hoc  erit  exemplum: 

'Nam  ut  forte  hic  in  balneas  uenit,  coepit,  postquam 

perfusus  est,^  defricari,  deinde,  ubi  uisum  est,  ut  iu  alueum 

desceuderet,    ecce    tibi    iste    de    trauerso:     ^Heus',    inquit, 

20  "^adolescens,  pueri  tui  modo  me  pulsarunt;  satis  facias 
oportet.'     Hic,  qui  id  aetatis  ab  ignoto  praeter  consuetu- 


9  Tac.  ann.  IV  33  plures  aliorum  euentis  docentur  {inlerpp.  ad 
Liu.  XXII  39, 10  Ter.  Heaut.  221  Syr.  sent.  150  R) 


1  couccbserunt  Eegius  2  liberalitatc  B-CE  libertate  HPFIB 
a  populo  romano  P-B" Cb  l  a  populo  . R.  rf  a  populorum  HPUB  3  cona- 
veniuv  om  H  4:fragellianiC&(Z  flagelliaui  Z  spontesuafcZ  suntow^ 
6  descissent  omnes,  discessissent  Ernestius  uidebantur  PU  inperiti  H 
imperiti  reliqui  8  ii  AMus']  hii  Z  hi  reliqui  inprudentiam  HBCh 
iniprudentiam  rcliqui  facile  me  PB  facilem  H  facile  C  facillime  JIE 
laudem  fraudem  b^  at   ii]    Aldus   Alii  H    adii  PB   at   hi  TTCE 

9  euentu  E  10  ergo  b  12  populi  .U.  d  .p.  r.  fcZ  p  fui  PUBC 
proni  If  13  nullusJEZ'  fuisse  aliquidbZ  14  necessuni  2fPi>  necesse 
P'nCd  necessarium  bl  quod  b  esse  potest  bl  15  attenuato  JTE 
attenuato  ergo  H         figura  H         gene  B  id  HPUB    id  est  C 

et  l  om  bd  infumum]  iDfirmum  71   firmum  HPB    infimum  P-Cbl 

infinitum  d  16  cottidianum  H  cotidianum  reliqui  demissum  CE 
dimissum  HPTIB  17  post  quam  P  18  ire  ut  E  19  et  ecce  H 
tibi    HPIIB     ibi    P-CE  trauerso    PB    tranuerso    C   transuerso 

HP-nn  inquid  P:B  20  adulescens  P-£(7  me  modo  E  (me  do- 
modo  b)        pulsauerunt  bl        faciat  H       21  hi  H        qui  idj  quid  B 


P,02  AD  C.  HERENNIUM 

diuem '  ajjpellatus    esset,    erubuit.     Iste    clarius   eadem   et 
alia  dicere    coepit.     Hic:   "^Vis,  tamen',   inquit,  'sine  nie 
considerare.'     Tum  uero  iste  clamare  uoce  ista,  quae  per- 
facile  cuiuis  rubores  eicere  potest:  ^lta  petulaus  est  atque 
acerba,  ne  ad  solarium  quidem,  ut  mibi  uidetur^  sed  pone  5 
scaenam  et  in  eiusmodi  locis  exercitata.'    Couturbatus  est 
adolesceus:    nec  mirum,   cui  etiam  nunc  pedagogi  lites  ad 
oriculas  uersarentur  iuperito  huiusmodi  conuiciorum.    Ubi 
euim  iste  uidisset  scurram  exhausto  rubore,  qui  se  putaret 
nihil  habere,   quod  de  existimatione  perderet,  <(ut)>  omnia  lo 
sine  famae  detrimento  facere  posset?' 
>  Igitur  genera  figurarum  ex  ipsis  exemplis  intellegi  ijote- 

raut.  Erat  enim  et  adtenuata  uerborum  coustructio  quaedam 
et  item  alia  iu  grauitate,  alia  posita  in  mediocritate. 

Est  autem  cauendum,  ue,  dum  haec  genera  consectemur,  15 
iu  finituma  et  propiuqua  uit<(?)>a  ueniamus.  Nam  graui 
figurae,  quae  laudauda  est,  propiuqua  est  ea,  quae  fugieuda: 
quae  recte  uidebitur  appellari,  si  suff/ata  nominabitur. 
Nam  ita  ut  corporis  bonam  habitudiuem  tumor  imitatur 
saepe,    item   grauis   oratio   saepe  inperitis   uidetur  ea,    quae  20 

1  apellatus  b      esse  H      iste  M  ille  E       et  eadem  et  JT     3  coepit 
clamare  G  clamare  cepit  d  perfacile    cuiuis   P'^B^   uel  perfacile 

cuielis  fabule.  Cuius  G  uel  failoulae  cuius  HPII  uel  facile  cuiuis  £E 
uel  rabulae  Kayscrus  4  rubores  PBGhl  robores  H  ruborem  d  ru- 
more  77  posset  E  est  atque  acerua  (acerba  Il)HPnB  es  atque 
acer  ut  P^B^GE  0  nec  H  solarium  E  salarium  G  solutarium  H 
salutarium  PTLB      pones  caenam  PB  penes  caeuam  U  poues  cenam  H 

pone  scenam  Gh  pene  scaenam  l  penes  scenam  d  6  exercitata 
HPB  exercitate  JI  exercitatus  sis  CE  7  adolescens  PE  adulescens 
P^HBUG  nemirumC^  pedagogi  owmes  8  auriculas  E  inperitoiJP 
imperito  j-eZt^m  conuiciorum  P"/7i?CZ>(l  conuitiorum  i/PZ  9  iste 
enim  h  l  enim  d  scurram  om  H  curiam  s.  s.  scuram  U  exhausto  E  U 
exausto  C  exauto  HP  exauctor  B  rubore  E  G  robore  P7I  rebore  H 
ebore  P  10  nihil  se  77  (se  &<s  77)  nt  omM.  llpossitif  12  intellegi  77/ 
intelligi  reliqui  poterunt  P-TICE  13  erit  C  Kayscrus  et  om  B 
adtenuata  PG  attenuata  reliqui  constructio  uerborum  H  14  et  item] 
eite  G^  in  —  alia  om  E  mediocritate  M  mediocritate  tercia  quae 
plena  (plena  est  h)  grauitatis  E  16  cauenda  HPB  16  finituma 
P^7TC  finitnmmeaI72^P  fiiiitimaE  mt&HPB  Post  ueniamus  add 
HPB:  VITiUM  ADGRAVEM    FIGURAM  graui  figurae  E    grauis 

figm-a  M  17  quae  om  H  ea]  ei  P^^IIC  fugicnda  est  hl 

18  apellari  h  sutflata.  Victorius']  sutfulta  19  tumos  H  imitur  H 
20  ita  E         inpcritis  H   imperitis  reliqui        ut  detur  H 


LIBER  IV.     CAP.  10—11.     §  14—16.  303 

turget  et  iuflata  est,  cum  aut  nouis  aut  priscis  uerbis  aut 
dariter  aliunde  translatis  aut  grauioribus,  quam  res  postulat, 
aliquid  dicitur,  hoc  modo: 

'Nam  qui  perduellionibus  ueuditat  patriam,  nou  satis 
5      subplicii   dederit,    si    praeceps   in  Neptunias   depultus   erit 
lacunas.    Poenite  igitur  istum,  qui  montis  belli  fabricatus 
est,  campos  sustulit  pacis.' 

In  hoc   genus   plerique  cum   declinautur  et  ab  eo,   quo 
profecti  suut,  aberrarunt,  specie  grauitatis  falkmtur  nec  per- 
10  spicere  possunt  orationis  tumorem. 

Qui  in   mediocre   genus  orationis  profecti  suut,  si  per-11 
uenire    eo    nou    potuerunt,    errantes    perueniunt    ad    confinii  ^•^ 
genus    eius   generis,    quod   appellamus    <(dissolutum,    quod 
est  sine  weruis  et  articulis,  ut  hoc  modo  appellem  'fluctuaus' 
15  eo   quod)>  fluctuat  huc  et  illuc  nec  potest  confirmate  neque 
uiriliter  sese  expedire.     Id  est  eiusmodi: 

'Socii  nostri   cum   belligerare   nobiscum  uelleut,  pro- 

fecto    ratiocinati    essent  etiam   atque   etiam,    quid  possiut 

facere,    si    quidem    sua    sponte    facereut    et  nou  haberent 

20       hiuc  adiutores  multos,  malos  homines  et  audaces.     Solent 

enim  diu  cogitare  omnes,  qui  magna  uegotia  uolunt  agere.' 

Non    potest    huiusmodi   sermo   tenere   adtentum   audito- 

20  Sisenna  HRF  (edit.  1883)  110  Ego  illos  malos  et  audaces 
semper  enixim  contra  fortunas  atqne  honores  huius  ordinis  omnia  fe- 
cisse  ac  dixisse  sentio  (Plant.  Bacchid.  949  Men.  731  Soph.  Electr. 
320  (pdst  yciQ  ohvelv  nQccy^'  dvrjQ  nQUGOcov  iiiyu  (EUendtius)  Suid.  s.  u. 
oKVcav  legit  nag  ccvi^q 


4  uendit  ad  HPB  5  subplicii  H  suplicii  &  supplicii  reliqui 
depultus  Id  depulsus  reliqui  6  lacunas  EC  lacunae  HFTIB  Poe- 
nite   Orellius  paenitet  BTLl    penitet   HPCbd  ergo  h  montis 

HPUB  montes  EC  fabricatum  HPB  8  plemmque  E  decli- 
nantur  B  declinatus  HPC  declinant  TL  decliuauissent  C-E  declinas- 
sent  P^  quo  E  qui  M  9  aberrauerunt  E  specie  E  77  spe  HPB  C 
falluntur  J7E  fallitur  HPB  falliuntur  C  10  tumorem]  add  HPB: 
VITIUM  MEDIOCRIS  (MEDIOCRES  H)  12  confinii  genus  HPHB 
confinium  C   confine  E  13  appellamus  HlJld    apellamus  b    appel- 

lamur  P  appellatur  BC  dissolutum  —  eo  quod  om  M  14  neruis 
Omnibonus]  uerbis  apellem  6  15  fluctuat  PBE  fluctuaus  HP-Cll' 
fluctaantem  11  confirmare  b  IG  huius  modi  71  17  belligere  re  b 
bella  gerere  77  18  rationati  HC^  possent  d  editt  20  hic  P77 
auditores  b  22  huius  modi  P       adtentum  HPC  attentum  reliqui 


304  AD  C.  HERENNIUM 

rem;  diffliiit  enim  totus  neque  quicquam  coupreheudeus  per- 
fectis  uerbis  amplectitur. 

Qui  uon  possunt  in   illa  facetissima  uerborum  attenua- 
tione  commode  uersari,  ueniunt  ad  aridum  et  exaugue  genus 
orationis,   quod  non  alienum  est  exile  nominari,   cuiusmodi   5 
est  lioc: 

^Nam  istic  in  balineis  accessit  ad  bunc;  postea  dicit: 

^Hic  tuus  seruus  me  pulsauit.'    Postea  dicit  hic  illi:  'Con- 

siderabo.'     Post   ille    conuicium    fecit   et  magis   magisque 

praesente  multis  clamauit.'  lo 

Friuolus  hic   quidem  iam  et  inliberalis  est  sermo:   non 

enim    est  adeptus  id,   quod  habet  attenuata  figura,  puris  et 

electis  uerbis  conpositam  orationem. 

Omne  genus  orationis,  et  graue  et  mediocre  et  adtenua- 
tum,  dignitate  adficiunt  exornationes,  de  quibus  post  loquemur;  i5 
quae  si  rarae  disponentur,  distinctam,  sicuti  coloribus,  si 
crebrae  conlocabuntur,  obliquam  reddunt  oratiouem.  Sed 
figuram  in  diceudo  commutare  oportet,  ut  grauem  mediocris, 
mediocrem  excipiat  attenuata,  deiude  identidem  commutentur, 
ut  facile  satietas  uarietate  uitetur.  20 

Quoniam,  quibus  in  geueribus  elocutio  uersari  debeat, 
dictum  est,  uideamus  nunc,  quas  res  debeat  habere  elocutio 
commoda  et  perfecta.  Quae  maxime  admodum  oratori  ad- 
commodata  est,  tres  res  in  se  debet  habere:  elegantiam,  con- 
positionem,  dignitatem.  25 


1  conpreLenclens  PC  compvchendens  rdiqui  2  amplectimur  b 
amplectis  H  adcl  HPB:  VITIUM  ADTENUATAE  (attenuate  HB) 
4  exangue  HE   exsangue  P"nC    ex  sanguine  PB  7  ille  istic  Id 

iste  (s.  s.  u)  istic  b  balineis  P  bali  :^  in  eis  (uersus  fine  diremptum)  H 
balneis  TIBC  balneas  E  8  pulsauit  me  ?>Z  9  conuitium  HC  ct 
om  H  10  praesente  HPB  praesentibus  reliqui  11  illiberalis  d 
12  icl]  bic  H  13  conpositam  H  compositam  reliqui  post  ora- 
tionem   add  HPB:  DISPONI  ORNAMENTA  DEBERE  14  graue 

7ZnE  gvauem  P5(7  mediocre  jHIZE  mediocrem  PB  C  attenuatum 
dignitate  E  adtenuatam  (attenuatam  H  attenuate  H)  dignitatem  M 
15  adficiunt  HP  afficiunt  ITd  efficiuut  BCbl  exornatione  H  exorna- 
tionis  Pn  16  sic  H  ravo  d  distincta  H  distinctum  JT  secuti  B 
1 7  collocabuntur  E  18  commutare  JTPITB  commutari  P^ce  19  reci- 
piatJ/  ut  tennata  HPB  20  satietas  om  H,  sacietas  rcliqui:  post 
uitetur  add  HPB:  DE  ORNAMENTJS  21  elocuti  P'B^  elocuotio  G 
23  oratori  HPBC'   ovatoris  P~nCE        accomodita  P  acommodata  I? 


LIBER  IV.     CAP.   11—12.     §  16—18.  S05 

Elegantia  est,  quae  facit,  ut  locus  unus  quisque  pure 
et  aperte  dici  uideatur.  Haec  tribuitur  in  Latinitatem,  ex- 
planationem. 

Latinitas    est,    quae    sermonem    purum    conseruat    ab 
5  omni  uitio  remotum.    Vitia  in  sermone,  quo  minus  is  Latinus 
sit,  duo  possunt  esse:  soloecismus  et  barbarismus. 

Soloecismus  est,  cum  in  uerbis  pluribus  consequens 
uerbum  superius  non  <(af7)>commodatur. 

Barbarismus   est,    cum  j  uerbusalto   uitiose   eflferatur. 
10  Haec   qua  ratione  uitare  possumus,  in  arte  grammatica 

dilucide  dicemus. 

Explanatio    est,    quae    reddit    apertam    et    dilucidam 

<(o^ratiouem.     Ea  conparatur   duabus   rebus,    usitatis    uerbis 

et  propriis.     Usitata  suut  ea,   quae  uersantur  in  [sermone] 

15  consuetudine  cotidiana;   propria,  quae   eius   rei  uerba  sunt 

aut  esse  possunt,  qua  de  loquemur. 

Conpositio  est  uerborum  constructio,  <(quae  facit  omnes  18 
partes    oratio)>uis    aequabiliter    perpolitas.      Ea    conseruabi- 
tur,  si    fugiemus    crebras    uocalium    concursiones ,    quae 

-20  uastam  atque  hiantem  orationem  reddunt,  ut  haec  est: 
'Bacae  aeneae  amoenissime  inpendebant'; 


accommodata  reliqui  p.  304,  24  conpositionem  HP  compositionem 
reliqui  lopost  dignitatem  add  HPB:  DE  ELEGANTIA  1  ut  om  H 
nnus  qnisque  H^PB  quisque  H^  unum  quodqne  P-B-UCE  locus 
addidi  2  dici]   di  H  tribuitur   PB    tribuatur  H    distribuitur 

IdP-B^IJC,  om  b  explanationem  B  et  explanationem  (explanationem 
distribuitur  b)  B-PIICE  explanationem  et  H  5  sermonem  HPB 
his  H  6    soloecismus    H-P^B-JIC    solicismus    H^P^B^    solecis- 

mus  E  7  soloecismus  H^P-B-C-  solicismus  M  solecismus  E  plu- 
ribus  in  uerbis  H  sequens   B  8   superius  M    superiori  P-B-E 

accommodatur  P-B'^E  commodatur  C  commodatars  HPUB  9  uer-^ 
bis  alto  H  uerbusalto  B  uerbum  saltim  U  quid  in  P  ml  fuerit 
cognosci  nequit  uerbum  (in  uerbum  b)  aliquod  P-B-CE  fortasse  uer- 
bum  falso  efFeratur  HPTJB  eiFertur  CE  10  quae  b  possumus 
HPB  possimus  JTCE  11  discemus  J7E  {in  P  ras)  13  rationem  M 
conparatur  HPC  comparatur  reliqui  14  sermone  et  E  15  pro- 
priam  H  16  loquamur  b    loquimur  d:  in  HPB  sequitur  rubrica 

DE  CONPOSITIONE  (compositione  P)  17  Conpositio  HB  compo- 
sitio  reliqui  est  quae  facit  omnes  partes  (per    artes   b)    orationis 

aequabiliter  perpolitas  (positas  Zd)E  est  uerborum  constructionis  aequa- 
biliter  perpolitas  HPB  est  uerborum  constructio  nonnisi  aequabiliter 
perpolita  JI  et  C,  qui  om  nonnisi  21  Bace  bl   haec    bhache  H 

Ad  Hereniiium  libri  IV,  ed.  Mabx.  20 


306  AD  C.  HERENNIUM 

et,  si  uitabimus  eiusdem  litterae  nimiam  adsiduitatem,  cui 
uitio  uersus  liic  erit  exemplo:  —  nam  hic  nihil  proliibet  iu 
uitiis  alieuis  exemplis  uti  (FPR  p.  69)  — 

0   Tite,  tute,   Tati,   tibi  tanta,  tyranne,  tulisti, 
et  hic  eiusdem  poetae  (^TRF^  p.  73):  5 

—  —  quoiquam   quicquam,   quemque    quisque    con- 

ueniat,  neget; 
et  si  eiusdem  uerbi  adsiduitatem  nimiam  fugiemus,  eiusmodi: 
'Nam  cuius  rationis  ratio  non  extet,   ei  rationi  ratio 
non  est  fidem  habere-,'  lo 

et,   si   non    utemur    continenter    similiter   cadentibus    uerbis^ 
hoc  modo  {FPR  p.  74): 

Fleutes,  plorantes,  lacrimantes,   obtestantes; 
et  si  uerboram  transiectionem  uitabimus,  nisi  quae  erit  con- 
cinna,  qua  de  re  posterius  loquemur';  quo  in  uitio  est  Caelius  i5 
adsiduus,  ut  haec  est  {HRF  edit.  1883  p.  99): 

In   priore   libro   has   res  ad   te    scriptas,   Luci^ 
misimus,  Aeli. 

Item  fugere   oportet  lougam    uerborum    continuationem, 
quae    et    auditoris    aures    et    oratoris    spiritum    laedit.      His  20 
uitiis    in    conpositione    uitatis   relicum   operae   cousumendum 
est  in  diguitate. 
13  Dignitas  est,  quae  reddit  ornatam  orationem  uarietate 

distinguens.     Haec  in  uerborum   et   in  sententiarum  exorna- 
tione<(s^  diuiditur.        Verborum  exornatio  est,  quae  ipsius  25 


Hacce  TL  bacchae  PB  baccae  Cd  aeneae  amenissimae  E  aere  ea 
moenissimae  IIPB   aereae  (areae  C^)  amoenissimae  IIC  inpende- 

bant  HB  impendebant  reliqui  1  uitauimus  HPB  literae  b  assi- 
duitatem  E  2  uersus  erit  hic  bl   hic  uersus  erit  d  4  tute  tati 

B-nCE  tati  tute  PB  tate  tute  H  tyranne  BCld  tiranne  HPHb 
6  quicquam  quicq  quemq  H  Quicquam  quicquam  quemq;  11  quic- 
quam  quisquam  quemq;  E  qui  oquam  quicquam  quemq  (quemquam  P) 
quemq;  P^B  quicquam  quisquam  quemquam  quemque  P^C  8  assi- 
duitatem  E  9  extet  ei  blP^IlC  exterei  H  extet  rei  PB  existet  ei  d 
11  accideutibus  H  14  uitauimus  HPB  15  caelins  adsiduus  M 
cecilius  assiduus  E  16  est  om  &  17  priori  bl  21  conpositione  P 
composotione  H   compositione  reliqui  relicum  H  reliquum  reliqui 

operae  B  opere  il  oportere  PJT  operationis  6Z  operis  P-C(i  22  ^)o.s< 
dignitate  add  HPB:  DE  DIGNITATE  23  et  uarietate  distinguit  E 
25  exoruatione  M 


LIBER  IV  (V).     CAP.  12—13.     §  18-19.  307 

sermoiiis  iusignita  continetur  perpolitione.  Sententiarum 
exornatio  est,  quae  non  in  uerbis,  sed  in  ipsis  rebus  quandam 
liabet  dignitatem. 

*  * 


[M.  TuUi  Ciceronis  ad  Herenniuin  liber  V] 
Repetitio   est,    cum   continenter  ab  uno   atque   eodem  19 
5  uerbo    in    rebus    similibus    et    diuersis   principia    sumuntur, 
hoc  modo: 

'  Vobis  istuc  adtribuendum  est,  uobis  gratia  est  babenda, 

uobis  ista  res  erit  honori.' 

Item:    ^Scipio    Numantiam    sustulit,    Scipio   Kartaginem  de- 

10      leuit,   Scipio  pacem  peperit,   Scipio   ciuitatem  ^seruanit.^y 

Item:    'Tu  in   forum   prodire,  t<(w>  lucem  conspicere,  tu  in 

horum   conspectum  ueuire  conaris?    audes  uerbum  facere? 

audes    quicquam    ab    istis    petere?    audes    supplicium    de- 

precari?     Quid  est,  quod  possis  defendere?  quid  est,  quod 

15      <^audeas    postulare?    quid    est,    quod^    tibi    concedi    putes 

oportere?     Nou  ius  iurandum  reliquisti?  non  amicos  pro- 

didisti?  non  parenti  manus  adtulisti?  non  deuique  in  omni 

dedecore  uolutatus  es?' 

Haec  exornatio  cum  multum  uenustatis  habet  tum  gra- 


11  L.  Crassus  ap.  Cic.  de  or.  II  54,  226  Meyer  ORF^  p.  311  Tu 
lucem  aspicere  audes?  Tu  iios  intueri?  Tu  in  foro,  tu  in  ciuium  esse 
conspectu?     (Philemo  Kock  CGF  119) 


1  perpolitionem  HPBC  3  habent  6  post  dignitatem  in  M 
sequitur  M  TULLI  {ita  PB  TULLII^H  f  JT)  CICERONIS  AD  HE- 
RENNIUM  (cic  ad  hef  de  reth  H)  LIB.  IIII  EXPLICIT  INCIPIT  LIB. 
{om  B)  V  (1.  V  i.  H)  FELICITER  {omnia  haec  om  G,  liber  IV  expl.  et 
feliciter  om  H,  feliciter  om  U)  DE  UERBORUM  EXORNATIONE  in  l: 
explicit  lib  IIII  incip.  V,  in  Chcl  spatium:  transitionem  periisse  statuit 
ScJiuetzius  6  post  modo  HPB  add  GRAVIS  7  istuc  H-PB 

istu  H^    istud   P-nCB  at+ribuendum  E  9   scipio  numautiam 

P^BC^E    sciiiionem  (scipio  11)  etiam  HPU      cartaginem  H      10  ser- 
nauit  EC  add  P^B-  in  marg,  om  HPHB  11  prodire  tu  P-B^^CE 

prodiret  HPB   prodire  U  conspiceret  quin  horum  H  13  ab] 

de  H  aude   P  suplicium  b  15  audeas  —  quod  om  M 

16  reliquisti  M    contempsisti  E        prodidi  si  PB        17  adtulisti  PBC 


attulisti  HU   intulisti  E        19  grauitates  H 


20* 


308  AD  C.  HERENNIUM 

uitatis  et  acrimoDiae  plurimum.    Quare  uidetur  esse  adhibeuda 
et  ad  oruandam  et  ad  exaugendam  orationem. 

Conuersio  est,  per  quam  non,  ut  ante,  primum  repe- 
timus  uerbum,  sed  ad  postremum  coutinenter  reuertimur, 
hoc  modo:  r. 

^Poenos   populus  Romanus  iustitia  uicit,   armis  uicit, 

liberalitate  uicit.' 
Item:    '^Ex   quo   tempore   concordia  de   ciuitate    sublata  est, 

libertas   sublata   est,    <^fides   sublata  est,   amicitia    sublata 

est,^  res  publica  sublata  est.'  lo 

Item:    'C.  Laelius  homo  uouus  erat,  ingeuiosus  erat,  doctus 

erat,  bouis   uiris   et   studiis   amicus  erat:  ergo  in  ciuitate 

primus  erat.' 
Item:  ^Nam  cum  istos,  ut  absoluant  te,  rogas,  ut  peiureut, 

rogas,  ut  exe^stimationem  neglegant,  rogas,  ut  leges  populi  is 

Romaui  tuae  libidini  largiantur,  rogas.' 
2Q         Conplexio   est,   quae  utramque  couplectitur  exornatio- 
uem,  **+  utamur,  quam   aute  exposuimus,    et  ut  repetatur 
idem   uerbum   saepius   et  crebro   ad  idem  postremum  reuer- 
tamur,  hoc  modo:  20 


14  Aescbines  in  Ctesipli.  198  oGztg  Sl  iv  xa>  ■nQa.xay  loyay  rrjv 
tppjtpov  ciixst,  OQ-nov  ahsi,  voaov  ciLtsi,  Srji.LO^nQariav  sxIxel  (Phoeb.  RG 
VJII  516  W  III  55  Sp  6qv.ov  aixsig  vofiov  aLX^Lg)  202  ijrJ.  aavxov  lia- 
Xstg  inl  xovg  vcfiovg  ■aalstg  sttI  rrjv  drifiOKQaxLav  ■nalsig  (Phoeb.  1.  s. 
Alex.  nsQ.  oxr',a.  RG  VIII  424  W  III  10  Sp.  Dionys.  de  comp.  uerb. 
9  Demetr.   de  eloc.  268) 


2  ad  exaugendam]  exaugendam  Hl^^      post  orationem  acld  HPB 
CONUERSIO  3  non  om  HB  primum   om  H^  petimus  H 

6  poeues  H  poenas  B  populus  romanus  bP^IJ  populos  romanos  HPB 
populos   roman'  C  populns  Z    .p.  R.  (i  7  liberatatem  H^    liberali- 

tatem  H^PB         8  de  otn  H^  subla  i?*         9  libertas  sublata  est 

(om  H^)  res  p  sublata  est  M  libertas  sublata  est  fides  sublata  est  ami- 
citia  sublata  est  E  11  gaius  lelius  hl  c  lellius  HPC  coi^  lellius  il 
conlelius  B  g.  lelius  d  ductus  b  12  studiosis  E  14  te  rogas  P-ZICE 
tergas  PB  rogas  JBT  peiurent  PHPC?  peierent  E  periurentiT  15  esti- 
mationem  H^  existimationem  rcliqui  negligant  E  populi  Romani 
om  H  pv.  ni  PUBC  .p.  r.  E  16  post  rogas  add  HPB  CONPLEXIO 
17  Conplexio  HPB    complexio  rcliqui  conplectitur  HPBC   com- 

plectitur  JIE  18  utamur  H  utamnr  ea  B  Utam  Tl  om  C:  quid  P^ 
cognosci  nequit  ct  hanc  et  P-E  lacunmn  sic  ferc  expleas:  ut  et  conuer- 
sione  et  repetitione        repetatur  artis  uocabulum  ut  repctitio       19  po- 


LIBER  IV  (V).     CAP.  13-14.     §  19—20.  309 

'Qui  suiit,  qui  foedera  saepe  ruperunt?   Kartagiuienses. 

Qui    sunt,    (^quiy  crudeh*ssmie  bellum   gesserunt?     Karta- 

giuienses.     Qui  sunt,  qui  Italiam  deformauerunt?     Karta- 

ginienses.     Qui   sunt,   qui   sibi  postulent  ignosci?     Karta- 

5      ginienses.     Videte  ergo,  quam  conueniat  eos  inpetrare.' 

Item:  'Quem  senatus  damnarit,  quem  populus  <^Romanus^ 
damnarit,  quem  omnium  exezstimatio  damnarit,  eum  uos 
sententiis  uestris  absoluatis?' 

Traductio  est,  quae  facit,  uti,  cum  idem  uerbum  cre- 
10  brius   ponatur,  non  modo   non   offendat  animum,   sed  etiam 
concinniorem  orationem  reddat,  hoc  pacto: 

\Quiy  nihil  habet  in  uita  iucundius  uita,  is  cum  uir- 

tute  uitara  non  potest  colere.' 

Item:    "^Eum   hominem   appellas,   qui  si  fuisset  homo,  num- 

15      quara    tam    crudeliter    horainis    uitam    petisset.      At    erat 

inimicus.     Ergo  inimicum   sic   ulcisci   uoluit,  ut  ipse   sibi 

reperiretur  inimicus?' 


1  ex  Cornificii  libro  cle  figuris  Quintil.  1X3,31  de  complexione .- 
Quale  est:  Qui  sunt  qui  foedera  saepe  luperunt?  Karthaginienses. 
Qui  sunt,  qui  crudelissime  bellum  gesserunt?  Karthaginiensos.  Qui 
snnt,  qui  Italiam  deformarunt?  Kartliaginienses.  Qui  sunt,  qui  sibi 
ignosci  postulant?     Karthaginienses.  12  Alexander  nsql  oxrjyb.  RG 

VIII  480  W  III  37  Sp  adfert  exempla  v.aXhv  8s   ro   ^^i',  kv  xiq  ag  dst 
^riv  ^cc&Tj  et  (^a)?y  xccQisv  fffr'  av&Qconog  og  t'  av&gconog  7} 


stremo  R  reuertamur  CE  reuertantur  HPB  reuertatur  77  1  sunt 
qui  om  H  ruperunt  M  (re  ruperunt  H)  reliquerunt  E  kartaginenses  b 
2  Qui  sunt  —  gesserunt?  Kartaginienses  om  B  Qui  sunt  —  deformauerunt? 
Kartaginienses  om  b  qui  crudelissime  Cornificius  crudeles  HP  qui 
crudele  P^IJld    qui  in  Italia  crudele  C  3  Qui  —  ignosci?     Karta- 

ginienses  om  l  4  sibi  postulent  M  postulant  E  kartaginenses.  qui 
sunt  qui  sibi  postulant  pacem  cartaginenses  b  5  eos  ueniam  d  in- 
petrare  H  impetrare  re^zgia"      6  damnaret  H     .p.  r.  dampnarit  quem  E 

popuhis  damnaret  quem  H  HD  (=  hic  deest)  PTLBC  7  exestimatio  H^ 
existimatio  reliqui       damnaretiif      8  absoluitisfcZ  absoluetis  d:  add  H 

TRADUCTIO,   PHBC^:  HP  (=  hic  ponas)   populus   damnarit  quem 

SR  (=  scribatur)  TRADDCTIO  9  qui  H  cum  om  b  10  offendit  H 
11  concinnionem  H  12   Qui  om  HPB  iocundius  H^C^UB 

uita  om  H  his  PB  11  apellas  b  hominumquam  PB  homi- 
num  quan  H  15  aderat  HP^B^C^  17    reperiretur  bd    reppe- 

riretur  ZM 


310  AD  C.  IIERENNIUM 

Item:    ^Diuitias  sine  diuitis  esse:  <^tu  uero  uirtutem  praefer 
diuitiis)>;  nam  si  uoles  diuitias  cum  uirtute  eouparare,  uix 
satis  idoneae  tibi  uidebuntur  diuitiae,  quae  uirtutis  pedise- 
quae  sint.' 
21  Ex  eodem   genere  est  exornationis,   eum  idem  uerbum   5 

ponitur  modo  in  hac,  modo  in  altera  re,  lioc  modo: 

'^Cur  eam  rem  tam  studiose  curas,   quae  tibi  multas 
dabit  curas?' 

Item:    "^Nam  amare*  iucundum  sit,  si  curetur,  ne  quid  insit 
amari.'  10 

Item:  ^Veniam  ad  uos,  si  mibi  senatus  det  ueniam.' 

In  his  quattuor  generibus  exornationum ,  quae  adhuc 
propositae  sunt,  non  inopia  uerborum  fit,  ut  ad  idem  uerbum 
redeatur  saepius;  sed  inest  festiuitas,  quae  facilius  auribus 
diiudicari  quam  uerbis  demonstrari  potest.  15 

15  Contentio    est,    cum    ex    contrariis    rebus   oratio   con- 

ficitur,  hoc  pacto: 

'^Habet    adsentatio    iucunda    principia,    eadem    exitus 
amarissimos  adfert.' 
Item:    '^lnimicis  te  placabilem,  amicis  inexorabilem  praebes.'  20 
Item:    *In    otio   tumultuaris;    in    tumultu    es    otiosus;    in    re 


9  Quintil.  IX  3.69:  Aliter  quoque  uoces  aut  eaedem  diuersa  iu 
significatione  ponuntur  aut  productione  tantum  uel  correptione  mu- 
tatae:  quod  etiam  in  iocis  frigidum  equidem  tradi  inter  praecepta 
miror  eorumque  excmpla  uitandi  potius  quam  imitandi  gratia  pono: 
Amari  iucundum  est,  si  curetur  ne  quid  insit  amari .  auium  dulcedo  ad 
auium  ducit . . .  Cornificius  haec  traductionem  uocat,  uidelicet  alterius 
intellectus    ad    alterum.  11    Inscriptio    Pompeiana    Mus.    Rhen. 

XXXVIII  475  mihi    da   ueniam   ut   ueniam  18  Stob.  flor.  XIV  2 

21  Soph.  Antig.  88  &SQfJi,riv  sTtl  tpvxQotai  v.aQ8iav  'ixsi<s  (Weidnerus) 
Alexander  [nsQt  oxr](i.  RG  VIII  478  W  III  36  Sp  adfert  contentionis 
exemplum  snilovovoiv  iv  9sq(iols  vSaei  ipvxQotq  dvSQaaiv 


1  diuitis  P^G    diuites   PIIB    diuite  R   diuitum  E  tu  —  diui- 

tiis  om  M  2  conparare  H  comparare  reliqui  3  donec  H  pedi- 
sequae  PBCd   pedissequae  HP'^nhl  4  sunt  l^d  7  cures  H 

9  amari  E    amare  M        iocundum  C^E         sit  M  est  E         nequid  HP 

or 
11  mihi]  modo  6      12  quattuor  PBG  IIII  Hllb    quatuor  Id     13  po- 

sitae  H^  eidem  h  14  facilius  om  h  15  post  potest  add  HPB 
CONTENTIO  GRAUIS  16  ex  contrariis  om  h  rebus  om  l  18  ha- 
beret  h        assentatio  E        iocunda  C7-E       19  affert  E        20  iuexora- 


LIBER  IV  (V).     CAP.   14—15.     §  20—22.  311 

frigidissima   cales,    iu   feruentissima  friges;    <^ta)>cito    cum 

opus   est,   clamas;    ubi   loqui   conuenit,    obmutescis;    ades, 

abesse  uis;   abes,   reuerti  cupis;   in  pace  bellum  quaeritas, 

in  bello  pacem  desideras;   in  contione  de  uirtute  loqueris, 

5      iu  proelio  prae  ignauia  tubae  sonitum  perferre  non  potes.' 

Hoc    genere    sei    distingemus    orationem,    et    graues    et 

ornati  poterimus  esse. 

Exclamatio   est,   quae   conficit  significatiouem   doloris 
aut  indignationis  alicuius  per  hominis  aut  urbis  aut  loci  aut22 
10  rei  cuiuspiam  conpellationem,  hoc  modo; 

*Te    nunc    adloquor,    Africane,    cuius   mortui   quoque 
nomen    sialendorei    ac    decori    est   ciuitati.     Tui   clarissimi 
nepotes  suo  sanguine  aluerunt  inimicorum  crudelitatem.' 
Item:  'Perfidiosae  Fregellae,  quam  facile  scelere  uestro  con- 
lo      tabuistis,  ut,   cuius   nitor  urbis  Italiam  nuper  inlustrauit, 
eius  nunc  uix  fundamentorum  reliquiae  maneaut.' 
Item:  ^Bonorum  insidiatores,  latrociuia,  uitam  innocentissimi 
cuiusque  petistis;  tantamne  ex  iniquitate  iudiciorum  uestris 
caluraniis  adsumpsistis  facultatem?' 

8  Qmntil.  IX  2, 27  Quod  exclamationem  quidam  uocant  ponunt- 
que  iuter  figuras  orationis  conf.  IX  3,  97  14  Aeachin.  iu  Ctesipli.  133 
€>fi§aL  Ss,  0fiPai,  nolig  aarvysircov  fi£&'  tjusqccv  (iiav  iy.  (isarjg  zrjg 
'EXlaSog  dv^QnaaTai  -azI.  (Demetr.  de  eloc.  267  Herod.  tisqI  gxVC'-  KCi 
Vlil  598.  603  W  III  97.  99  Sp  Apsines  ibid  IX  500.  595   I  397.  406  Sp) 

oilem  P^nC  sinexorabilem  PJB  exorabilem  H  inplacabilem  b  im- 
placabilem  Id  p.  310,  21  est  P^B  solus  es  E  1  friges.  tacito  cum  E 
friges  cito  cum  P  friges  cito  ocum  H  friges  cito  cum  non  P-JT  fri- 
gescis  cum  B  frigescis  cum  non  B-C  2  ubi  E  tibi  PB  cum  tibi  HII 
tibicumP-C  3  obesse  i?  abesse  fi'  reuerte  C^  cupesP^  inapice.B 
5  prae]  de  prae  b  non  orn  b  6  in  genere  H  si  distingemus  PB  sed  iste 
(i  s.  s.)  ingenius  H  si  distringemus  b  si  distinguemus  P-UCld  ona- 
tionem  b^  greues  H  (et  ornati  et  graues  d)  7  esse  poterimus  Hd  in 
HPB  sequitur  rubrica  EXCLAMATIO  GRAUIS  8  conficit  P-B-CE 
configit  HPIJB         10  compellationem  /TE  11    adloquor  africane 

HPIIB  adloquar  africane  C  alloquar  affricane  l  africane  alloquar  b 
alloquar  o  affricane  d  12  splendor  ei  HPIIB  splendori  CE  ac 
PIIBC    hac    H   atque   d   aut  bl  decor   JT  13    abluerunt  E 

14  perdiosae  H^  fregelle  b    flaegelle   l    flagellae  H^    fragellae 

H-PriBd  fragelae  C  15  inlustrabit  H  illustrauit  E  16  reliquiae 
maneantlTE  reliqui  remaneant /TP^  reliquiae  remaneant  (7  17  item] 
rem  H  latrocinia  HPUB  latrocinio  P-CE  uitam  P-CE  uitae 
HPHB  18  petitis  b  tantam  ne  HPB  19  calumpniis  assump- 
sistis  E    calumniatoribus  adsumitis    M    crror   ex  nota  quadam 


312  AD  C.  HERENNIUM 

Hac  exclamatione  si  loco  utemur,  raro,  et  cum  rei 
magnitudo  postulare  uidebitur,  ad  quam  uolemus  indignatio- 
nem  animum  auditoris  adducemus. 

Interrogatio    non    omnis    grauis    est  neque   concinna, 
sed    liaec,     quae,    cum    enumerata    suut    ea,    quae    obsunt  5 
causae  aduersariorum,   confirmat  superiorem   orationem,  lioc 
pacto : 

'Cum  igitur  haec  omnia  faceres,  diceres,  administrares, 
utrum    <(animos    sociorum    ab    re    publica    remouebas    et 
abalienabas,  an  non?  et  utrum)>  aliquem  exornarei  oportiiit,  lo 
qui  istaec  prohiberet  ac  fieri  non  sineret,  an  non?' 

1"  Ratiocinatio    est,    per    quam    ipsi    a    nobis    rationem 

"   poscimus,  quare  quicque  dicamus,  et  crebro  nosmet  a  nobis 

petimus  unius  cuiusque  propositionis  explanationem.    Ea  est 

buiusmodi:  i5 

'Maiores  nostri  si  quam  unius  peccati  mulierem  damna- 

bant,    simplici  iudicio   multorum    maleficiorum    conuictara 

putabant.     Quo    pacto?     Quam   inpudicam   iudicarant,    ea 


4r  Quintil.  IX  3,  98  Adicit  his  .  .  .  Cornificius  interrogationein, 
ratiocinationem ,  subiectionem ,  transitionem ,  occultationem ,  praeterea 
sententiam,  membrum,  articulos,  interpretationem,  conclusionem.  Quo- 
rum  priora  alterius  generis  sunt  schemata,  sequentia  schemata  omnino 
non  sunt  8  Demosth.  de  cor.  71  dXX'  v  rr}v  Ev^olccv  snsivog  aqps- 
TeQi^ofxevos  «ai  .  .  .  ttotsqov  xavtoc  navxcc  noiwv  ri8Cv.Ei  v.Dil  naQs- 
GnovSsi  y.a\  ilvs  trjv  ttQrjvriv  f;  ov;  Kal  noxEQOv  (pavrivuC  xiva  tcov 
'EXli^vo3V  xov  zavxa  yicolvcovxK  noiEtv  avxbv  s%Qr]v  rj  (i^;  (Demetr.  de 
eloc.  279  Alex.  nsQl  cxw-  RG  VlII  455  W  III  25  Sp  Tiber.  nsQi  cxvfi'. 
ibid  542  W  65  Sp  alii)  Spengelius  12  uide  ad  4  17  Quintil.  V  11,  39 
Si  causam  ueneficii  dicat  adultera,  non  M.  Catonis  iudicio  damnanda 
uideatur,  qui  nullam  adulteram  non  eandem  esse  ueneficam  dixit? 
conf.   Seneca   controu.  VII  3  (18),  6 


1  etomH^  2  uidetur  E  ingenationem  P^B^  indigninationem  C 
3  post  adducemus  add  HPB:  INTERROGATIO  MEDIOCRIS  4  est 
non  H'  b  ^  ominis  B  5  quae  om  B  cum  eum  H  enumeta  b 
6  adnecessariorum  H  rationem  d  8  administrarum  H   ammi- 

nistrares  d  9  animos  —  utrum  ow  M  re  Tp.  bl  .U.  F.  d  10  exor- 
nari  (exornare  JSf')  M  exorari  Id  exortari  b  exoriri  Halmius  llistecE 
ista  (ista  H)  et  M  an]  at  H  ac  B^  post  non  add  HPB  RATIO- 
CINATIO  MEDIOCRIS  12  est  om  H'  13  posuimus  H  quic- 
que  H    quic(~  B    quicquae  P    quidque  C7E    quidquid  77  14  propo- 

sitiones  Ifi     Ea  P-CE    Facta  P77  facta  ITJB     16  unus  PB     18  quam 


LIBER  IV  (V).     CAP.  15—16.     §  22—23.  313 

ueueficii  quoque  damnata  exe/stimabatur,  Quid  ita?  quia 
necesse  est  eam,  quae  suum  corpus  addixerit  turpissimae 
cupiditati,  timere  multos.  Quos  istos?  Virum,  par<(eji>tes, 
ceteros,  ad  quos  uidet  sui  dedecoris  infamiam  pertiuere.  Quid 
5  postea?  Quos  tantopere  timeat,  eos  necesse  est,  *** 
<(Quare  necesse  est?)>  Quia  nulla  potest  lionesta  ratio  re- 
tinere  eam,  quam  magnitudo  peccati  facit  timidam,  intem- 
perantia  audacem,  natura  mulieris  inconsideratam.  Quid? 
ueneficii  damnatam  quid  putabant?  Inpudicam  quoque  ne- 

10  cessario.  Quare?  Quia  nulla  facilius  ad  id  maleficium 
causa,  quam  turpis  amor  et  intemperans  libido  commouere 
potuit;  tum  cuius  mulieris  animus  esset  corruptus,  eius 
corpus  castum  esse  uon  putauerunt.  Quid?  iu  uiris  idemne 
hoc    obseruabant?     Miuirae.     Quid    ita?      Quia    uiros    ad 

13      uuum    quodque    maleficium  singulae   cupiditates   inpelluut, 

mulieris  ad  omnia  maleficia  cupiditas  una  ducit.' 

Item:  ^Bene  maiores  hoe  couparauerunt,  ut  ueminem  regera, 

quem    armis   cepissent,    uita  priuarent.     Quid  ita?     Quia, 

quara    nobis    fortunn    facultatcm    dedisset,    inicum  erat  iu 

20  eorum  suppliciuui  consumere,  quos  eadem  fortuna  paulo 
ante   iu   amplissimo   statu    coulocarat.     Quid,    quod    exer- 


HPU  qnoniam  quam  J5  OE  quamquam  1'-  in  publicam  6  impudicam  Z(Z 
iudicarent  H  eam  E  1  ueneficam  bl  dapnatam  E  existimabatur 
(exestimabatur  1?)  M  existimabant  (existabant  b)  E  Quod  P^TI  3  te- 
mere  B  permultos  E  partes  HP^B^  potentes  b^  5  quod  H 
necesse  est  *+*  Quare  necesse  est?  quia]  necesse  est  quia  HPIJB 
necesse  est  ut  quoquo  modo  possit  ueneficio  petat.  Cur?  Quia  G 
necesse  est  ut  quoquo  modo  possit  ueneficio  petat.  Quare  necesse  est 
eam  quam  E  lacunam  sic  fere  expleas  iniuria  quauis  de  medio  tolleve 
uelit.  6  nullam  potes  b  7  intemperantia  IJC    intemperantiam 

HPB    intemperantem  E  8  naturam  M  mulieris   M    mulieris 

(muliebris  d)  faciat  necesse  est  E  consideratam  H^  9  inpudicem  H 
impudicam  E  12  poterit  H  tum  Hd  cum  reliqui  13  castum 
esse  nC^d  esse  castum  l  cautum  esse  HPBC  esse  cautum  b  idem 
ne  HPB  14  lioc  om  bl  15  qnodque]  quidem  H         inpellunt 

PBC  inpediunt  H  impellunt  EJI  16  mulieris  H  mulieres  reliqui 
adducit  d  17  uene  P  ue  ne  B  uen  H^  nostri  maiores  d  con- 
parauerunt  HPB  comparauerunt  reliqui  ut  om  H  18  quam  B 
19  quem  P  fortuna  HB  dedisse  HB  inicum  PB  iniquum 
reliqui  in  om  C  20  eorum  E  forum  HB  foro  PIIC  supplicio 
P^^nid   suplicio  h  sumere  H^  21   conlocaret  H  coUocarat  bl 

coUocauit  d 


314  AD  C.  HERENNIUM 

citum  coiitra  cluxit?  Desiuo  meminisse.  Quid  ita?  Quia 
uiri  fortis  est,  qui  de  uictoria  conteudant,  eos  liostes 
putare;  qui  uicti  sunt,  eos  homines  iudicare,  ut  possit 
bcllum  fortitudo  minuere,  pacem  humanitas  augere.  Et 
ille,  si  uicisset,  uon  idem  fecisset?  Non  profecto  tam  5 
sapiens  fuisset.  Cur  igitur  ei  parcis?  Quia  talem  stulti- 
tiam  contemnere,  non  imitari  consueui.' 
24  Haec     exoruatio     sermonem     uehementer    afZcommodata 

est    et    animum    auditoris    retineat    attentum   cum  ueuustate 
sermonis  tum  rationum  expectatione.  lo 

17  Sententia  est  oratio  sumpta  de  uita,  quae  <(a}\it  quid  sit 

aut  quid  esse  oporteat  in  uita,  breuiter  ostendit,  hoc  j)acto: 
'Difficile  est  primum  +**  uirtute<^s^  reuereri,  qui  sem- 
per  secunda  fortuna  sit  usus.' 
Item:  'Liber  is  est  existimandus,  qui  nulli  turpitudini  seruit.'  ir> 
Item:  '^Egens   aeque   est  is,  qui  non  satis  habet,   et  is,  cui 

satis  uihil  potest  esse.' 
]tem:    ^Optima    uiuendi   ratio    est   eligenda;    eam    iucundam 
consuetudo  reddet.' 

Huiusmodi   sententiae   simplices   non   sunt   inprobandae,  20 
propterea  quod  habet  breuis  expositio,  si  rationis  nullius  in- 
dio-et,  magnam  delectationem. 

Sed  illud  quoque  probandum  est  genus  sententiae,  quod 
coufirmatur  subiectione  rationis,  hoc  pacto: 

"^Omnes    bene    uiuendi    rationes    in    uirtute   sunt  con-  25 


11  uide  ad  p.  312,4 


5  num  d  6  fuisset  N.d   esset  hl  talem  B^UE    aetatem 

HPB  aetatis  C  7  consueuit  H  8  sermonem  H  ad  sermonem 
reliqui  acommodata  H  accomoda/////  Z  accommodata  reliqui  9  et 
om  B  retineat  HPB  retinet  TJCE  10  ratione  H  ])ost  expectatione 
(ex  spectatione  H)  add  HPB:  SENTENTIA  MEDIOCmS  11  praetio  H 
ut  IIPB  12  oporteat  esse  H  13  plurimum  Lamhinus:  lacunam 
sic  fere  expleas  quidque.     Item:  Nou   solet  is   potissimum  uirtutes 

hlP-C^  uirtutem  d  uirtute  M  14  fortuna  secunda  hd  18  et  eam  d 
eaquae  H  iucundum  P^  iocundam  JIC-E  19  consuetudinem  H 
20  inprobandae  HC  improbandae  rcliqui  21  habeut  breues  exposi- 
tiones  H  rationes  H  indigent  H  24  confirmatur  P-B-UCld 
non  fu-matur  PB    non   infirmatur  H    firmatur  h  subiectionis   H 

25  uiitutcs  HB^        collocandae  HE 


LIBER  IV  (V).     CAP.  16—17.     §  23—25.  315 

locaudae,  propterea  quotl  sola  uirtus  iu  sua  potestate  est, 
omnia  praeterea  subiecta  sunt  sub  fortunae  dominationem.' 
Item:  'Qui  fortunis  alicuius  inducti  amicitiam  eius  secuti 
sunt,  hi,  simul  ac  fortuna  dilapsa  est,  deuolant  omnes. 
5  Cum  enim  recessit  ea  res,  quae  fuit  consuetudinis  causa, 
niliil  superest,  quare  possint  in  amicitia  teneri.' 

Sunt  item   sententiae,    quae   dupliciter  efferuntur.     Hoc 
modo  sine  ratione: 

'Errant,    qui  in  prosperis  rebus   omnis  impetus   for- 
10      tunae  se  putant   fugisse;   sapienter  cogitant,   qui  tempori- 
bus  secundis  casus  aduersos  reformidant.' 

Cum  ratione,  hoc  pacto: 

*Qui  adulescentium  peccatis  ignosci  putant  oportere,  25 
falluntur,   propterea   quod   aetas   illa  non  est  inpedimeuto 
15      bonis    studiis.     At   ii   sapienter  faciunt,    qui   adulescentes 
maxime  castigant,  ut,  quibus  uirtutibus  omnem  tueri  uitam 
possint,  eas  in  aetate  maturissima  uelint  conparare.' 

Sententias  interponi  raro   conuenit,  ut  rei  actores,  non 

uiuendi  praeceptores  uideamur  esse,     Cum  ita  interponeutur, 

20  multum    adferent    ornamenti.     Necesse    est    enim   conprobet 

eam    tacitus    auditor,    cum    ad    causam  uideat  adcommodari 

rem  certam,  ex  uita  et  moribus  sumptam. 


16  Priscian.  GL  II  p.  95,  14  Inuenitur  tamen  etiam  matuvissimus. . . 
Cicero  ad  Herennium  libro  V:  quibus  uirtutibus  omnem  tueri  uitam 
possint,  eas  in  aetate  maturissima  uelint  comparare 


2  praeter  eam  CE        fortuna  H        domiuatione  P^II^E      3  ali- 
cuius  est  6  4  ac  CE    hac  HPTIB  delapsa  hl  5  Cur  P^ 

discessit  H  6  possit  P^  9  erant  IP  omnis  M  omnes  E  10  se 
putant]  reputant  H  11  casus  P"nE    causis  HPBG  13  Quid 

HP^TIB  adolescentium  Chl  putant  ignosci  hl  non  oportere  E 
14  quia  h  inpedimento  H   impedimento  rdiqui  15  ii  P   bii 

BCl^  hi  P'^C'^HnE  adolescentes  E  16  castigabunt  If  ut  om  H 
tueri  uitam  Priscianus]  uitam  tueri  17  aetatem  maturissimam  H 

conparare  PB  comparare  reliqui  18  inter  poni  HB  raro  i?E 
rare  PIIBC  auctores  Hd  non  in  h  19  inter  ponentur  ITPS 
20  adferentur  H  different  h  afferent  Id  ornamenti]  tamen  H  Nam 
necesse    est   d  enim    Chl    animi    HPB    animo    P^IId  con- 

probet  HPC  probet  hl   comprobet  UBd         21  ad  om  h  accom- 

modari  P«nE 


31 G  AD  C.  HERENNIUM 

18  [Coutrarium  idem  fere   est,   quod  contentio.]     Coutra- 

rium   est,  quod  ex  rebus  diuersis   duabus   alteram  breuiter 
et  facile  confirmat,  boc  pacto: 

'Nam,  qui  suis  rationibus  inimicus  fuerit  semper,  eum 
quomodo  alienis  rebus  amicum  fore  speres?'  5 

Item:    'Nam,    que<(m^    in    amicitia    perfidiosum    cognoueris, 
eum    quare   putes    inimicitias   cum  fide  gerere  posse?    aut 
qui  priuatus  intolerabili  superbia  fuerifc,   eum  coramodum 
et    cognoscentem    sui    fore    in  potestate  <(qui    speres^    et 
qui   in   sermonibus    et    conuentu   amicorura   uerum  dixerit  lo 
numquam,  eum   sibi   in  contionibus   a  mendacio  tempera- 
turum?' 
Item:    'Quos   ex   collibus   deiecimus,   cum  bis  in  campo  me- 
tuimus  dimicare?     Qui  cum  plures  erant,  paris  uobis  esse 
uon  poterant,  hi,  postquam  pauciores  sunt,  metuimus,  ne  i5 
sint  superiores?' 
26  Hoc    ea;ornationis    genus    breuiter   et  continuatis  uerbis 

perfectum    debet    esse    ut   *  *  *   cum    commodum    est    auditu 
propter  breuem   et  absolutam  couclusionem  tum  uero  uebe- 
menter,  id  quod  opus  est  oratorei,  couprobat  contraria  re  et  20 
ex  eo,  quod  dubium  non  est,  expedit  illud,  quod  est  dubium, 
ut  dilui  non  possit  aut  multo  difficillime  possit. 


'  1  Quintil.  V  10,  2  plnresque  inuenias  in  ea  opinione  ut  id  demum 
quod  pugna  constat  enthymema  accipi  uelint  et  ideo  illud  Corniiicius 
contrarium  appellat  IX  3,  99  Nam  eos  .  .  .  praeteribo,  qni  etiam  quae 
sunt  argumentorum  figuris  adscripserunt 


1  Contrarium  (contrari  H'^)  —  contentio  del  Schuetzius  2  alte- 
ram]  altera  d  alteram  altera  Weidnerus  6  I^am  quem  in  P^B^IJCE 
namq;  in  HP  namq:  B         amicitiam  HPTIB  perfidiosam  HPB 

7  ea  IZ  cum   fide  gerere    Thiclmannus    cum  fide  re  PBC  con- 

fidere  H  cum  fide  habere  B^Ilbl  cum  fide  teuere  d  cum  fide  C^ 
posse]  reposcere  C  poscere  P-  8  snperuia  PB  cum  H  9  sui 
fore  bl  scirc  HPIJB  scire  poteris  C  se  uidere  potest  B-  se  poteris 
uidere  d  qui  speres  hl  om  W.d        10  non  dixerit  E  11  sibi  M 

putes  bl  om  d  contionibus  credis  Cd  (credis  P^  marg)  13  coli- 
mus    deiecibus  H  metuemus    d  14    paris]    pares  Cbl    pacis 

PB     paucis    HP^^nd  esse    Cbl   exse    HPB     exaequari    P-Ud 

15  hii  V^  16  superes  H  17  exornatiouis  Aldus]  orationis  18  esse 
debet  H         ut]  et  d  editt         cum  om  H  20  oratorio  HPB    ora- 

tioni  b  oratori  P^TIB-Cld  conprobet  P-  comprobet  17  comprobat  E 
contrarias  res  bl     21  est  dubio  II PB      22  ut  HPIIB  ut  aut  P^CE 


LIBER  IV  (V).     CAP.  18-19.     §  25-26.  317 

Membrum    orationis    appellatur    res   breuiter  absoluta  19 
siue  totius  sententiae  demonstratione,  quae  denuo  alio  membro 
<^o^rationis  excipitur,  hoc  pacto: 
'Et  inimico  proderas.' 
5  Id   est  unum,   quod  appellamus   membrum;   deinde  lioc 

excipiatur  oportet  alter<^o: 

""Ety  amicum  laedebas.' 
Ex  duobus  membris  suis  haec  exornatio  potest  constare; 
sed  commodissima  et  absolutissima  cst,  quae  ex  tribus  con- 
10  stat,  lioc  pacto: 

^Et  inimico  proderas  et  amicum  laedebas  et  tibi  non 
consulebas.' 
Item:    'Nec  rei  publicae  consuluisti  nec  amicis  profuisti  nec 
inimicis  restitisti.' 
16  Articulus  dicitur,  cum  siugula  uerba  interuallis  distin- 

guentur  caesa  oratione,  hoc  modo: 

"^Acrimonia,  uoce,  uultu  <^aduersarios)>  perterruisti.' 
Item:  'Inimicos  inuidia,  iniuriis,  potentia,  perfidia  sustulisti.' 

Inter  huius  generis  et  illius  superioris  uehementiam  hoc 

20  interest:  iUud  tardius  et  rarius  uenit,  hoc  crebrius  et  celerius 

perueuit.    Itaque  in  illo  genere  ex  remotione  brachii  et  con- 

tortione   dexterae   ghidius   ad  corpus   adferri,    in  hoc   autem 

crebro  et  celeri  corpus  uulnere  consauciarei  uidetur. 

1  Kufiuus  GL  VI  p.  577  RLM  p.  584  Cicero  ad  Heiennium  in  arte 
rhetorica  de  membro  id  est  nsQl  v.colov  sic  dicit:  Membrum  orationis 
—  restitisti        lude  acl  p.  312,4         15  uidc  ad  p.  312,4 

possit]  add  HPB:  MEMBRUM  GRAUE  1  apellatur  6  2  alio 

om  P^nC^  3  rationis  IPP^n  excipitur  CE    explicitur  HPB 

explicatur  JS-JT  pacto  Bufinus]  modo         5  appellamus  M  Rufinus 

appellatur  (apellatur  b)E  6  altero  P^IIC  Bufinus  ab  altero  WB^E 
aliter  HP  alter  B  7  Et  P^^-CE  Bufinus,  om  HPHB  8  suis 
om  d  Bufinus  solis  Lamhinus  haec  om  H  i)ot^^  PBh  11  tibi  M 
Bufinus,  tibi  ipsi  E  13  Nec]  nunc  P^B  rei  publicae  H   rei  p 

PnBCd  .r.  p.  &Z  14  restisti  H  restituisti  B'  add  HPB:  ARTI- 
CULUS  GRAUIS  15  interualis  W  distinguutur  d  editt  IG  ratione  H 
17  aduersarios  o?«  M  19  Inter]  in  H  genere  H  uehementiae  H^ 
20  quod  illud  H-B^d  21  contortione  hl  contentione  fZM  22  dex- 
trae  Id  afierri  E  23  consauciare  IP  consauciari  reliciui  uidet  H: 
in  HPB  sequitur  CONTINUATIO  MEDIOCRIS 


318  AD  C.  HERENNIUM 

27  Continuatio  est   et  densa  <^et  coutiuens)>  frequeutatio 

uerborum  cum  absolutione  sententiarum.  Ea  utemur  commo- 
dissime  tripertito:  in  sententia,  in  contrario,  in  conclusione.  In 
sententia  boc  pacto: 

'Ei  non  multum  potest  obesse  fortuna,  qui  sibi  firmius  5 
in  uirtute,  quam  in  casu  praesidium  conlocauit.' 
In  coutrario  lioc  modo: 

*Nam  si  qui  spei  uon  multum  conlocarit  in  casu, 
quid  est  quod  ei  maguopere  casus  obesse  possit?' 

In  conclusione  lioc  pacto:  lo 

^Quodsi  in  eos  plurimum  fortuna  potest,  qui  suas 
rationes  omnes  iu  casum  coutulerunt,  non  sunt  omnia 
committenda  fortunae  nei  magnam  uimis  in  nos  babeat 
dominationem.' 

In  his  tribus  generibus  ad  coutiuuationis  uim  adeo  fre- 15 
queutatio  necessaria  est,  ut  infirma  facultas  oratoris  uideatur, 
nisi  sententiam  et  contrarium  et  conclusionem  frequeutibus 
efferat  uerbis;  sed  alias  quoque  uonuumquam  non  alienum  est, 
tametsi  uecesse  nou  est,  eloquei  res  aliquas  per  huiusmodi 
contiuuationes.  £0 

20  Conpar  appellatur,  quod  habet  in  se  membra  orationis, 

de  quibus  ante  diximus,   quae  cousteut  ex  pari  fere  numero 
syllabarum.     Hoc   non  denumeratione  nostra  fiet  —  nam  id 
quidem   puerile   est  — ,    sed   tantum   adferet  usus    et   exerci- 
tatio  facultatis,  ut  auimi  quodam  sensu  par  membrum  supe-  ^s 
riori  refgrre  possimus,  hoc  modo: 


1  e.  d.  e.  c.]  densa  et  continens  E  et  densa  HPB  densa  B-IlC 
2  utem  W  3  et  tripertito  H  conclusione  CB  conuersione  HPUB 
5  non  om  d  6  conlocauit  PBC  collocauit  HTIE  8  qui  M  quis  E 
conlocarit  PBC  collocarit  blll  collocaret  H  collocauit  d  9  casus 
P'^CE  causis  HPIIB  12  contulerunt  Hd  intuleruut  PIJBC  in- 
tulerint  bl  13  nec  HPB  ne  reliqui  nos]  eos  h  15  frequen- 
tatione  H  16  est  necessaria  E  oratoris  E  orationis  M  17  con- 
trariam  HPUB  et  om  H  18  efferat  HC  offerat  PnBE  sed  Md 
Et  hl  19  est  non  est  &^  eloquiores  H  eloqui  res  reli^ui  20  ^josi 
continuationes  add  HPB:  COPAR  GRAUE  21  Conpar  H  compar 
rdiq^d  22  constent  CE  constet  PIIB  consta  (s.  s.  t)  H  23  silla- 
barnm  HTLhd  de   enumeratione  d  fiet  HB^E    fit  C  om  P^II 

24   adferret  H   afferet  E         25  utj  et  H  per  H  26  i/Dssimus 

P*nC-E    possumus  HPBC 


LIBER  IV  (V).     CAP.   19-20.     §  27—28.  319 

*lu  proelio  mortem  pareus  obpetebat,  domi  filius  nuptias 
conparabat;  liaec  omnia  grauis  casus  administrabant/ 
Item:    'Alii  fortuna  dedit  felicitatem,  huic  industria  uirtutem 
conparauit/ 

5  In    hoc    genere    saepe    fieri    potest,   ut    non    plane    par  28 

Dumerus  sit  syllabarum  et  tamen  esse  uideatur,  si  una  aut 
etiam  altera  syllaba  est  alterum  breuius  aut  si,  cum  in  altero 
plures  suut,  in  altero  longior  aut  longiores,  plenior  aut  ple- 
niores  syllabae  erunt,  ut  longitudo  aut  plenitudo  harum  multi- 
10  tudinem  alterius  adsequatur  et  exaequet. 

Similiter  cadens  exornatio  appellatur,  cum  in  ea<(dem)> 
constructione  uerborum  duo  aut  plura  sunt  uerba,  quae  simi- 
liter  isdem  casibus  efiFerantur,  hoc  modo: 

'Hominem  laudem  egentem  uirtutis,  abundantem  feli- 
15      citatis?' 

Item:  *Huic  omnis  in  pecunia  spes  est,  a  sapientia  est  ani- 

mus    remotus:    diligentia    conparat    diuitias,     neglegentia 

corrumpit  animum,  et  tamen,  cum  ita  uiuit,  neminem  prae 

se  ducit  hominem.' 

20  Similiter  desinens  est,  cum,  tametsi  casus  non  insunt 

in  uerbis,  tamen  similes  exitus  sunt,  hoc  pacto: 

'Turpiter   audes  facere,  nequiter  studes    dicere;  uiuis 
inuidiose,  delinquis  studiose,  loqueris  odiose.' 
Item:  'Audaciter  territas,  humiliter  placas.' 


1  parens  BC  pares  HP    paris   II   pater  E  oppetebat  J7E 

2  conparabat  PCcomparabat  reliqui  giauis  HPB    graues  JICE 

amministrabant  d  3  illi  bl  felicitatem  fortuna  dedit  E  4  con- 
parauit  P  comparauit  reliqui  5  gere  H  6  sillabarum  hd  1  sillaba  hd 
altera  H  alterutrum  d  Kayserus  aut]  ut  d  altera  H  8  altera  H 
longiora  ut  H     longiores  sunt  l  pleniora  \xi  H        9  sillabae  hd 

aut]    et   H  10    assequatur    E  post  exaequet   add   HPB:  SIMI- 

LITER  CADENS  11  apellatur  Hh  eadem  E    ea  (aea  H)  M 

12  constuctione  H  13  isdem  HII  hisdem  PBhl  eisdem  Cd  effe- 
runtur  H  14  laudas  d  lauiare  h  gentem  B  habundantem  hl 
16  omnis  om  H  animus]  enim  B  17  conparat  CP-  coaparet  HP 
comparet  BIJ    comparat  E  negligentia  E  19  2^ost  hominem 

add  HPB:  SIMILITER  DESINENS  21    in  uerbis  M   uerbis  E 

eximiles  H  22   nequid     inter    H  diceres    uiuis    PB    di- 

cere  si  uiuit  H  23  insidiose  h^d  delinquid  H  ociose  d  24  au- 
dacter  E 


320  AD  C.  HERENNIUM 

Haec  duo  genera,  quorum  alterum  iu  exitam,  alterum 
in  casus  similit<(udine>  uersatur,  inter  se  uehementer  con- 
ueniunt;  et  ea  re,  qui  his  bene  utuntur,  plerumque  simul 
ca  conlocant  in  isdem  partibus  orationis.  Id  hoc  modo 
facere  oportet:  5 

'Perditissima  ratio  est  amorem  petere,  pudorem  fugere, 
diligere  formam,  neglegere  famam.' 

Hic  et  ea  uerba,   quae   casus  habent   ad  casus  similes, 

et  illa,  quae  non  habent,  ad  similes  exitus  ueniunt. 
91 

Adnominatio    est,    cum    ad    idem    uerbum    et    nomen  10 
29  .  . 

acceditur  com   mutatione  uocum   aut  litterarum,    ut   ad   res 

dissimiles  similia  uerba  adcommodentur.    Ea  multis  et  uariis 
rationibus  conficitur. 

Adtenuatione  aut  conplexione  eiusdera  litterae  sic: 

^Hic,    qui  se   magnifice   iactat  atque   ostentat,    uenit  is 
ante,  quam  Romam  uenit.' 

Et  ex  contrario: 

'Hic,  quos  homines  alea  uiwcit,  eos  ferro  statim  uincit.' 

Productione  eiusdem  litterae  <(hoc  modo: 

'Hinc  auium  dulcedo  ducit  ad  auium.'  20 


20  Quintil.  IX  3,  70  Auium   dulcedo   ad   auium   ducit  .  .  .  Corni- 
ficius  liaec  traductionem  uocat  uidelicet  alterius  intellectus  ad  alterum 


1  exitii  H  exitus  d   exitu  hlPUBC        2  casu  P-C  simili- 

tudine  E  similiter  M  3  ea]  liae  H  re  C'E  res  HPUB  his  B-CE. 
uis  HPB    solis  TL         4  eas  TL  conlocant  PBG    collocant  HIIE 

isdem  H    eisdem  E    hisdem  PTLBG  1  negligere  ilE   neglegere 

famam  om  B  8  ad]  uel  H  9  post  ueniunt  acJd  HPB:  ADNO- 
MINATIO  HUMILIS  10  Admonitio  B  Annominatio  E  uel  nomen  d 
et  nomina  HP^TL  11  cum  mutatione  P°  uocum  l  uolumus  HP 
uel  additione  unius  P~TL  uel  adiectione  unius  literae  C  unius  litterae 
(literae  h)  Bb    aut  additione  unius  litterae  d  literarum  Hb    litte- 

rarum  sillabae  aut  sillabarum  d  ut  E    aut  M  12  diusimiles 

HP^TL  accommodentur  E  adcommodantur  M  14  Adtenuatione  PBC 
Attenuatione  HTLd  aut  tenuatione  l  aut  attenuatione  b  conplexione  ifP 
complexione  reliqui  literae  b  sic  P-CE  sit  PTL  fit  H  sicut  B 
15  magnificet  H  ueniit  d  16  antequam  Lamhinus]  ad  te  quam  M 
ad  te  antequam  bl  a  te  antequam  d  17  ex  contrarioj  extrario  PTIBG 
18  uincit  ed  Liimensis  1504]  uicit  statim  ferro  E  uicit  H^  19  pro- 
ductionem  PB  literae  h  hoc  modo  —  litterae  07»  M  hoc  modo  bl 
sic  d       20  hunc  h"        ad  auium  l-d   ad  damnum  Pb 


LIBER  IV  (V).     CAP.  20—22.     §  28—30.  321 

Breuitate  eiusdem  litterae)>: 

^Hic,    tametsi  uidetur  esse  honoris   cupidus,    tantum 
tamen  curiam  diligit,  quautum  Curiam?' 
Addendis  litteris  hoc  pacto: 
5  'Hic    sibi   posset   temperare,   nisi    amorei  mallet  ob- 

temperare.' 

Demendis  nunc  litteris  sic: 

<CSiy  lenones  <^uitasset  tamquam  leones,^  uitae  tradi- 
disset  se.' 

10  Transferendis  litteris  sic: 

'Videte,  iudices  utrum  homine?  nauo  <(an  uano)  cre- 
dere  malitis.' 

Commutandis  hoc  modo: 

*Dilegere  oportet,  quem  uelis  diligere.' 

-^  Hae  sunt  adnominationes,  quae  in  litterarum  breui  com- 

mutatione  aut  productione  aut  transiectione  aut  aliquo  huius- 
modi  genere  uersantur.  Sunt  autem  aliae,  quae  non  habent 
tam  propinquam  <(in)>  uerbis  similitudinem  et  tamen  dissi- 
miles  non  sunt;  quibus  de  generibus  unum  est  huiusmodi: 

-'0  ^Quid  ueniam,  qui  sim,  quare  ueniam,  quem  insimulem, 

cui  prosim,  quae  postulem,  breui  cognoscetis.' 

Nam ,  hic  est  in   quibusdam   uerbis   quaedam  similitudo 


1  litterae  l  literae  sic  b  litterae  hoc  modo  d  2  esse  om  Id 
tantum  tamen  H  tamen  non  tantum  E  tamen  tantum  non  PUC,  B 
(tamen  tantum  in  ras)        3  curiam  E    curiam  (curia  H)  meretricem  M 

4  Addendis  P^  JTCE  adtendis  H  attendis  P  At  de  demendis  B'^  in  ras 

5  sibi]  si  H  amore  H  amori  reliqui  7  nunc  om  d  literis  b  8  Si 
lenones  uitasset  tamquam  leones  (tamquam  leones  uitasset  d)  E  leoni- 
bus  HPC  {in  B  tietus  lectio  erasa)  si  leones  uitasset  P^^C'-  leones 
uitasset  U  si  lenones  uitasset  B^  uitae  tradidisset  se  b  uitae  se 
tradidisset  B^d  uitae  tradidisset  l  nitae  tradidisse  {s.s.  t)  se  PB  uitae 
tradidi  sese  C  uitatradidisse.  Seu  H  tradidisset  se  U:  archetypus 
fortasse:  leonibus  satius  erat  istum  quam  lenonibus  uitam  tradidisse 
10  trans  ferendis  HB  11  iudices  uidete  l  homines  HPTI  homiui 
reUqiii  nauo  an  uano  b  gnauo  an  uano  l^d  nauo  HPII  gnauo  CV 
ignauo  B  post  malitis  add  v:  nolo  esse  laudator  ne  uidear  adulator 
14  dilegere  Lambinus  deligere  CE  diligere  HPUB  uelit  bl  (a 
quo  uelis  diligier  P^)  15  admonitiones  B  annominationes  E  lite- 
rarum  6  lite  rerum  l  17  genere]  dignere  H  18  in  uerbis  bl 
uerbis  M  uerbi  P^d  19  eiusmodi  H  20  quis  sim  d  quare 
ueniam  del  Haaseus        21  postules  HP^ 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Makx.  21 


322  AD  C.  HERENNIUM 

non  tam  ^erfecta,  quam  illae  superiores,  sed  tamen  adhibeuda 
nonnumquam.     Alterum  genus  huiusmodi: 

"^Demus    operam,    Quirites,    ne    oninino    patres  (jcon- 
scripUy  circumscripti  putentur.' 

Haec  adnominatio  magis  accedit  ad  similitudinem  quam    r, 
superior,  sed  minus   quam   illae   superiores,  propterea  quod 
non   solum   additae,    sed    uno    tempore   demptae   quoque  lit- 
terae  sunt. 

Tertium   genus   est,   quod   uersatur  in  casum  commuta- 
31  tione    aut    unius    aut    plurium    nominum.      Unius    nominis  lo 
hoc  modo: 

'Alexander  Macedo  summo  labore  animnm  ad  uir- 
tutem  a  pueritia  confirmauit.  Alesandri  uirtutes  per  orbem 
terrae  cum  laude  et  gloria  <(uulga,^tae  sunt.  Alexandrnm 
omnes  maxime  metuerant,  idem  phirimum  dilexerunt.  15 
Alexandro  si  uita  data  longior  esset,  trans  Oceanum  acies 
Macedonum  transuolasset.' 

Variose  hic  unum  nomen  in  commutatione  casuum  uolu- 
tatum  est.  Plura  nomina  casibus  conmutatis  hoc  modo 
facient  <^afZ^uominationem:  20 

'Tiberium  Graccum  rem  publicam  admiuistrautem  pro- 


3  Quiatil  IX  3,  72  Pessimum  uero:  Ne  patres  conscripti  uideantur 
circumscripti.  Raro  euenit,  sed  ueheraenter  uenit  12  Conf.  Cleo- 
cbares  ap.  Herodian.  nsql  cxrj[i(x.tcov  RG  VIII  598  W  III  97  Sp  21  Eun- 
dem  auctorem  quem  b.ic  sequitur  sequi  uidetur  Cic.  de  har.  resp.  41  43 


1  effecta  HPnB  affectanda  P^CE  quem  P^JT  adibenda  h 
2  genus]  genus  superioris  H  genus  est  d  3  dicemus  H  patres 
conscripti  E  patres  conscripti  p  c  C  p  HPUB  (P^  add  conscripti, 
P'  add  .c.)  4  circum  scripti  P  5  annominatio  E  similitudinem 
quam  illa  d  9  casum  PB  casu  H  casuum  P^B^IJCE  commutatio- 
nem  HP  10  unus  C  hominis  HPB  14  laude  et  cum  H  gloria 
uulgatae  (peruulgatae  (Z)E  gloriate  HP  gloria  P-TLBC  AlexanderJ? 
15  raetueruut  d  idem  HPnBC^   item  P^B''C-B  dilexerant  h 

10  longior  data  h  trans  oceanum  macedonum  transuolasset  M  trans- 
uolasset  oceanum  macedonum  (macedonicam  d)  E  Oceauuni  manus 
Gruterus:  acies  addidi  18  uariose]  et  uariose  JI^  uariise  B  uariose 
probabiliter  P:  tiarie  {tribus  litteris  erasis  P^)  TIB^-CE  nomen  unum  E 
commntationem  HPB  C  10  conmutatis]  conputatis  H  commutatis  rcliqui 
20  faciunt  H  adnomiuationem  P-UBC  annominationem  1  aministratio- 
nom  h  commutationem  d  nominationem  P  nominatione  H  21  Tyberium  l 


LIBER  lY  (V).     CAP.  22—23.     §  30—32.  323 

hibuit  iudigua  ues  diutius  iu  eo  commorari.  Gaio  Gracco 
similis  occis<(i)>o  est  oblata,  quae  uirum  rei  publicae  aman- 
tissimum  subito  de  sinu  ciuitatis  eripuit.  Saturninum  fide 
captum  malorum  perfidia  (jpery  scelus  uita  priuauit.  Tuus, 
5  o  Druse,  sanguis  domesticos  parietes  et  uultum  parentis 
aspersit.  Sulpicio,  qui  paulo  ante  omnia  concedebant,  eum 
breui  spatio  non  modo  uiuere,  sed  etiam  sepelire*  pro- 
bibuerunt.' 

Haec  tria  proxima  genera  exornationum,  quorum  unum  32 

10  in    similiter    cadentibus,    alterum    in    similiter    desinentibus 

uerbis,    tertium    in    adnominationibus    positum   est,    perraro 

sumenda  sunt,  cum  in  ueritate  dicimus,  propterea  quod  non 

haec  uidentur  <^reperiri  posse  sine  elaboratione  et  sumptione 

operae;    eiusmodi    autem    studia   ad  delectationem   quam   ad23 

io  ueritatem  uidentur)>  adcommodatiora.     Quare  fides  et  graui- 

tas    et    seueritas    oratoria    minuitur    his    exornationibus    fre- 

quenter    conlocatis   et  non   modo  tollitur   auctoritas   dicendi, 

sed   ofienditur   quoque   in  eiusmodi  oratione,  propterea  quod 

est  in  his  lepos  et  festiuitas,  non  dignitas  ueque  pulcritudo. 

20  Quare,   quae  sunt  ampla  atque  pulcra,   diu  placere  possuut; 


graccum  lihd  gracchum  religui  publicam  H  .p.  reliqui  amini- 
strantem  d  prohibui  IT,  om  h  1   indigna    nex   Chl    indignani 

ex  H  et  P^  prohahiliter  indigna  nec  B  indignu  P-IJ  marcus  mal- 
liciolus  indigne  d  eo  EPB  ea  P-UB-CE  commodari  h  G.  d 
gracco  Hbd   graccho    reliqid  2    similis    Halmius    simili    HPTLB 

similiter  Cd  om  hl  v  occisio  v  Omnihomis  occiso  ME  est  oblata 
HPB  oblata  esthlv  est  ablata  P-iT  est  ablata  (ablata  est  d).  r.  p.  Cd 
qui  d  uirum  rei.  p.  blv    uirtutis  Md         3  de   sinu  hlv    diuinu  B 

diuinii  HPHC  dnatum  d  satnrnium  b  fidem  HP  4  malo- 
rum  MfZ  maiorum  natu  hT,v  perfidiae  C  per  scelus  JBE  scelus 
HPnC  alii  lioe  alii  perfidia  del  6  asparsit  C  sulpicio  hl  sul- 
picium  d  supplicio  M  qui  HPB  est  datiuus  cui  P-IIC  {in  ras)  E 
palo  H^  7  sepelire  HPBC  sepeliri  P-IIC'^B  9  genera  proximaE 
10  simiter  H  posteriore  loco  descendentibus  l  11  admonitionibus  B 
annominationibus  E  12  dicemus  E  quia  d  13  reperiri  —  uidentur 
om  M  repperiri  l  sine  labore  et  consumptione  operae  huius  modi  d 
15  uirtutem  d  adcommodatiora  HPB    accommodatiora  P-IJCl 

acommodatiora  h  accommodata  d  liic  h^  expunxit  iierha  h^  scripta 
Qnare  quae   sunt  ampla  17  conlocatis  PBC  collocatis  HP-JIE 

10  eis  d  pulcritudo  Hh^v  pulchritudo  reliqui  20  ampla  om  H 
pulcra  Hv   pnlchra  reliqui        xiossint  h 

21* 


324  AD  C.  HERENNIUM 

quae  lepida  et  conciiiua,  cito  satietate  adficiunt  aurium 
sensum  fastidiosissimum.  Quomodo  igitur,  si  crebro  his 
generibus  utemur,  puerili  uidemur  elocutione  delectari,  item, 
si  raro  interseremus  has  exornatioues  et  iu  causa  tota  uarie 
dispergemus,  commode  luminibus  distinctis  inlustrabimus  & 
orationem. 
33  Subiectio  est,  cum  interrogamus  aduersarios  aut  quaeri- 

mus    ipsi,    quid    ab    illis    aut    quid    contra    nos    dici   possit, 
dein    subicimus   id,    quod   oportet   dici  aut  non  oportet  aut 
nobis    adiumento    futurum    sit    aut    offuturum    sit    contrario,  lo 
hoc  modo: 

^Quaero  igitur,  uude  iste  tam  pecuniosus  factus  sit. 
Amplum  patrimonium  relictum  est?  At  patris  bona  uenie- 
runt.  Hereditas  aliqua  uenit?  Non  potest  dici,  sed  etiam 
a  necessariis  omnibus  exhereditatus  est.  Praemium  ali-  !•• 
quod  ex  lite  aut  iudicio  cepit?  Non  modo  id  non  fecit, 
sed  etiam  insuper  ipse  grandi  sponsione  uictus  est.  Ergo, 
si  his  rationibus  locupletatus  non  est,  sicut  omnes  uidetis, 
aut  isti  domi  nascitur  aurum  aut,  unde  non  est  licitum, 
pecunias  cepii'  20 

24Item:    '^Saepe,    iudices,    animum    aduerti    multos    aliqua    ex 
honesta    re,    quam   ne   inimici    quidem    crimiuari    possint, 


7  Subiectio  uide  ad  p.  312,  4      21  Demostb.  contra  Ai-istog.  I  7C 


1  lepifla  hlB^  lepicles  H  lepidis  P  lepidas  B  lepida  suut 
F'^nCd  concinnae  H  concina  C  cito  PUCE  ita  H  to  B  affi- 
ciunt  E  2  ergo  b  crebre  H  3  uidebimur  E  item  HP'C 
ita  P^  prohabiliter  (em  in  ras)  IIBB  4  inter  seremus  H  exor- 
nationes  bas  E  causa  (casa  H^)  tuta  HPUB  causa  tota  C  tota 

causa  E       5  dispargemus  M       inlustrabimus   IIBC  inlustrauimus  HP 

illustrabimus  E  6  post  orationem  add    H:    SUBIECTIO    UT    DR 

NIHIL  MEDIOCRIS  UIDET;  PB:  SUBIECTIO  UT  DICIT  UIS  ME- 
DIOCRIS  NIHIL  UIDETUR  latet  nomen  rhetoris  quale  est  (ut  dicit) 
lunilius  8  aut  quid]  aut  qui  B  aut  H^  a  nobis  aut  quid  h  9  deinde 
CE        aut]  At  d         oportet  M    potest  E  aut]  ut  d  10  adiu- 

uento  P^    aut  iumento  C^  illis  obfuturum  d  sit]  si  idem  HP 

sit  si  id  est  B  Sit  de  JT  e  P-CE  12  ergo  b  sit  factus  E  13  ad 
HP  an  G  uenerunt  H  14  obueuit  bl  15  omnibus  om  l  exbere- 
ditatus  HPC   exheredatus  ITPE  16  nou  id   C  17  ipse  om  E 

uinctus  CE  18  si]  in  l  20  accepit  E  21   animum  aduerti 

(auerti  H)  M    animaduerti  E 


LIBER  IV  (V).     CAP.  23-24.     §  32—33.  325 

sibi  praesidium  petere.  Quorum  uibil  potest  adaersarius 
facere.  Nam  utrum  ad  patris  eius  uirtutem  confugiet? 
At  eum  uos  iurati  capite  damnastis.  An  ad  suam  ziitam 
reuertetur?      Quam    uitam   aut   ubi   bo<(we]>ste   tractatam? 

r>  Nam  bic  quidem  ante  oculos  uestros  quomodo  uixerit, 
scitis  omnes.  At  coguatos  suos  enumerabit^  quibus  uos  con- 
ueniat  commoueri.  At  bi  quidem  nulli  sunt.  Amicos  pro- 
feret.  At  nemo  est,  qui  sibi  uon  turpe  putet  istius 
amicum  nominari.' 

10  Item:  'Credo,  inimicum,  <que>m  nocentem  putabas,  in  iudi- 
cium  adduxisti?  Nou:  nam  indemnatum  necasti.  Lege<^s^, 
quae  id  facere  probibent,  ueritus?  At  ne  scriptas  quideui 
iudicasti.  Cum  ipse  te  ueteris  amicitiae  commonefacere<^^)>, 
commotus   es?     At   nibilominus,   sed   etiam  studiosius  oc- 

15  cidisti.  Quid?  cum  tibi  pueri  ad  pedes  uolutareutur, 
misericordia  motus  es?  At  eorum  patrem  crudelissime 
sepultura  quoque  probibuisti.' 


^dr]  zoivvv  rivccg  sldov  twv  dycovi^o^iivcov  oV  .  .  .  ot  fisv  slg  Tr/v  tov  fiiov 
fiEtQi6tr)ta  Kccl  aco(pQoavv)]v  ■natiq^vyov ,  ot  8s  sig  tc:  tcov  iiQOyuvcov 
fQya  .  .  .  01  d'  sig  stEQcc  toiavtcc  Si'  cov  sig  slsov  .  .  .  tovg  diKcc^ovtag 
tjyayov.  tovtco  ds  ovdsv'  o^ra  tav  toncov  tovtcov  ^ccaifiov  ovta  .  .  . 
tiyccQag  dXri&cog  SQSt^chv  6  TtatrjQ  tiTtsnocrjKS  vrjdia.  dXXa  ■natsyvcoxad'' 
vfistg  iv  tovtoial  totg  diKaatrjQLOt-g  avtov  &dvatov  .  .  .  dXXd  vrj  /Jia 
.  .  .  slg  Tov  savtov  ^iov  -Aatacpsvi^staL  cog  acocfQOva  v.al  fiitQcov.  notov; 
ov  nov  ps^ccoKSv;  ov  (isv  yaQ  anavtsg  vfisig  soQa-iiats,  ovk  sati  toi- 
ovtog  .  .  .  dXXd  vrj  dia  xat  x^Q''?  tovtcov  avyysvstg  noXXol  Y,al  v.uXoi 
■/.aya&ol  naQaatdvtsg  avtov  i^aiti^aovtai.  dXX  ovt'  slalv  ovt  syivovto 
nconots'  nwg  yaQ   tm  ys  firid'   iXsv&SQq); 


2  face  PB  patres  b  eiusj  sui  d  Eahnkis  confugietur  l  3  atl 
II PB  uitam  adiluli  4  reuertitur  h^  quam  M  antiquam  P-C 
(in   marg)  E   aut  ubi  M   alicubi  P*E  honeste  CE    hoste  HPIIB 

5  nostros  hd  6  omnes]  eminens  H  at  P^£  ad  HPII  An  CE 
enumerauit  HPB         7  at  HnP^C^-E   ad  PBC         hii  Vd  pro- 

ferret  Hh  8  putet  P-TICE  potest  HPB  9  istis  Z  amicum  CE 
uuicum  HPTIB  10   credo  quem  d  quem  nocentem  Z,  h  (s.  s. 

uel  in)  nocentem  d  innocentem  M  in  om  h  11  nam  HBbl  iam 
Pn  nam  eum  B^d  eum  C  indapnatum  hl  negasti  H  lege  HP 
12  ueritus  (ueritas  H)  M  ueritus  es  E  At  P-JSE  an  HPTIC  13  te 
om  Hd  commune  facere  H^  commone  facere  H'PB  commoneret 
te  d  14:  conatus  es  H  At  P^IICE  ad  HPB  nihil  ominus  Cl 
stiosius  H  15  qui  H         ad  pedes  P-IIB-CE   ades  P   adesse  H 

apedes  B      lutarentur  B      16  misericordiam  P       At  77(7E  ad  HPB 


326  -^^D  C.  nERENNIUM 

34  Multum  inest  acrimoniae    et  grauitatis   in   liac  exorna- 

tione,  propterea  quod,  cum  quaesitum  est,  quid  oporteat, 
subicitur  id  non  esse  factum.  Quare  facillime  fit,  ut  ex- 
augeatur  indignitas  negotii.  Ex  eodem  genere,  ut  ad  nostram 
quoque  personam  referamus  subiectionem,  sic:  5 

'Nam  quid  me  facere  conuenit,  cum  a  tanta  Gallo- 
rum  multitudine  circumsederer?  Dimicarem?  At  cuni 
parua  manu  tum  prodeiremus:  <locum  quoque  inimicissimum 
habebamus.  Sederem  in  castris?  At  neque  subsidium, 
quod  expectarem,  habebamus  neque  erat,  qui  uitam  pro-  10 
duceremus.)>  Castra  relinquerem?  At  obsidebamur.  Vitam 
militum  neglegerem?  At  eos  uidebar  ea  accepisse  con- 
dicione,  ut  eos,  quoad  possem,  incolumis  patriae  et  paren- 
tibus  conseruarem.  Hostium  coudicionem  repudiarem?  At 
sahis  antiquior  est  miHtum  quam  inpedimentorum.'  15 

Eiusmodi  consequntur  identidem  subiectione<(sX  ut  ex  om- 
nibus   ostendi  uideatur  nihil  potius,  quam   quod   factum   sit, 
faciundum  fuisse. 
25  Gradatio  est,  in  qua  non  ante  ad  consequens  uerbum 

descenditur,  quam  ad  superiora  cons<:^c^ensum  est,  hoc  modo:  20 
'Nam   quae   reliqua   spes   manet  libertatis,   si  illis  et 


21  Cic.  pro  Quinctio  30,  94:  Sin  et  poterit  Naeuius  id  quod  libet 
et  ei  libebit  id  quod  non  licet,  quid  agendum  est?  Aquila  RLM 
p.  31,  4  Halm 


p.  325,  17  sepulturam  H  1  grauitati  H^  grauitas  B^  3  facile 
me  PTLB  facillime  ifCE  augeatur  d  5  quoque  om  H^  sic  P^IIC 
sit  PB,  om  H  fit  sic  6  sic  fit  l  sic  facimus  d  6  a  om  P^  7  cir- 
cunisederer]  circumsederea  PB  circumsedere  71  circumsedere  an  C 
circumsedere  ut  H    circnmsederer  an  P^B^C-E  At  P"nGE  ut  H 

ad  PB  8  tam  P^BC  prodiremus  Cbl  proderemus  HPIJB  per- 
deremus  d  locum  —  produceremus  om  M  9  at  owi  d  10  produ- 
ceremus  d  producerem  bl  11  At  om  d  obsedebamnr  h  12  negli- 
gerem  E  At]  ad  HPB  ut  h  conditione  (7E  13  quo  ad  H  in- 
columis  PB  incolomis  H  incolumes  Cd  incolomes  JJhl  11  hostiam 
PB  conditionem  HPH  At]  ad  H  15   antiquior  est]  anti- 

quiorem    PB  inpedimentorum    HPC    impedimentorum  reliqui 

16  huiusmodi  H  consequntur  H   consecuntur  bd  consequuntur  re- 

liqui  subiectione  HPB  17  ostendi]  extendi  H  sit  M  est  E 
18  faciendum  J/E:  jjost  fuisse  add  HPB:  GRADATIO  20  superi- 

ores  PnB    supevioris  H   superius  J5^CE         conscensum  P^UCd  con- 


LIBER  IV  (V).     CAP.  24—25.     §  34—35.  327 

quod  libet,  licet,  et  quod  licet,  possunt,  et  quod  possunt, 
audent,  et  quod  audent.,  faciunt,  et  quod  faciunt,  uobis 
molestum  non  est?' 
Item:  'Non  sensi  hoc,  et  non  suasi,  neque  suasi,  et  non 
5  ipse  facere  coepi,  neque  facere  coepi,  et  non  perfeci, 
neque  perfeci,  et  non  probaui.' 

Item:    'Africano    uirtutem   industria,    uirtus  gloriam,    gloria 
aemulos  conparauit.' 

Item:    'Imperium    Graeciae    fuit    penes    Athenieuses,    Athe- 

10      niensium  potiti  sunt  Spartiatae,  Spartiatas  superauere  The- 

bani,    Thebanos    Macedones    uicerunt,    qui    ad    imperium 

Graeciae    breui    tempore    adiuncxerunt    Asiam    bello    sub- 

actam.' 

Habet  in  se  quendam  leporem  superioris  cuiusque  crebra  35 
15  repetitio  uerbi,  quae  propria  est  huius  exornationis. 

Definitio   est,    quae  rei   alicuius   proprias   amplectitur 
potestates  breuiter  et  absolute,  hoc  modo: 

"^Maiestas  rei  publicae  est,  in  qua  continetur  dignitas 
et  amphtudo  ciuitatis.' 


4-  Demosth.  de  cor.  179  ..  .  ovti  slnov  fisv  ztxvxu,  ovk  syQa^a 
8i,  ovS  syQuipa  [lev,  ovh  inQaa^Evoa  di,  ovS'  eTZQia^^voa  fiiv,  ovk 
sneica  Sh  Gri^aiovg  .  .  .  (Alex  nsQl  axw  ^^^  VIII  467  W  III  31  Sp 
alii  multi)  7  Quintil.  IX  3,  56   Sunt  tamen  tradita  et  Latina:  Afri- 

cano  uirtutem  industria,  uirtus  gloriam  gloria  aemulos  comparauit 
16  Quintil.  IX  3,  91:  finitio:  nam  et  hoc  Cornificius  atque  Ilutilius 
schema  Xi^ecoc;  putant 


sensum  HPB    ascensum  hl  p.  326,     21  reliquas  per  manet  H 

4  nequG  suaui  H  uon]  cum  b  5  facere  E  facere  statim  H  statim 
facere  PIIBC  perfici  B  0  perfici  HB  probaui  neque  pro- 
baui  d  7  affricano  Id  africani  H  uirtule  industria  H  industria 
uirtutem  EC  gloriae  gloriae  multos  H  8  conparauit  HPC  com- 
paranit  reliqui  9  graeciae  (graeciae  egregium  fZ)  E  egregiae  (egriae 
C)  M  athenieses  H^   athenieus  B^  10  thabeni  H  teuani  PG 

11  thabenos  H  hebanos  C^  machedones  P  12  gracae  P^  adiuncxe- 
runt  PC   adiunxerunt  reliqui  subiectam    d  14  habet  in    se 

quendam  E    habetis  insequendum  M  superioris  E    superiorem  M 

cuius  C  15  quae  om  C  post  exornationis  add  HPB:  DEFHSIITIO 
MEDIOCRIS         16  Diffinitio  E    Diffinio  H         res  H  propria  // 

17  potestate  H  18  magestas   H  publicae  Hb    p  PUBGld 


328  AD  C.  HERENNIUM 

Item:  ^luiuriae  suiit,  quae  aut  pulsatione  corpus  (aiW}  con- 
uicio  auris  aut  aliqua  turpitudine  uitam  cuiuspiam  uiolant.' 

Item:  '^Non  est  ista  diligentia,  set  auaritia,  ideo  quod  dili- 
gentia  est  accurata  conseruatio  suorum,  auaritia  iniuriosa 
adpetitio  ali<^en)>orum.'  5 

Item:  'Non  est  ista  fortitudo,  sed  temeritas,  propterea  quod 
fortitudo  est  contemptio  laboris  et  periculi  cum  ratione 
utilitatis  et  conpensatione  commodorum,  temeritas  est  eum 
inconsiderata  dolorum  perpessione  gladiatoria  periculorum 
susceptio.'  10 

Haec  ideo  commoda  putatur  exornatio,  quod  omnem  rei 

cuiuspiam    uim   et  potestatem  ita  dilucide  proponit  et  <(ex- 

plicat)>    breuiter,    ut    neque    pluribus    uerbis    oportuisse  dici 

uideatur  neque  breuius  potuisse  dici  putetur. 

26  Transitio   uocatur,    quae   cum  ostendit  breuiter,  quid  15 

dictum  sit,  proponit  item  breui,  quid  consequatur,  hoc  pacto: 

"^Modo    in    patriam    cuiusmodi    fuerit,    habetis:     nunc 
(iny  paren<te)>s  qualis  extiterit,  considerate.' 

Item:  ^Mea  in  istum  beneficia  cognoscitis;  nunc,  quomodo 
iste  mihi  gratiam  retulerit,  accipite.'  20 

Proficit  haec  aliquantu<(lu^m  exornatio  ad  duas  res:  nam 
et  quid  dixerit  commonet  et  ad  reliqum  conparat  auditorem. 


15  uide  ad  p.  312,  4    17  Demosth.  de  cor.  268  iv  [lav  zoivvv  zois 
TtQog  rrjv  noXiv  Toi-ovTog'  iv  Ss  rotg  iSioig  v.tX. 


1  pulsione  H       aut  JBCE  om  HFTI        conuitio  Hl        2  auiis 
HPHB   aures  CE  3  est]  et  HPB  set]   det  HP   de  17   sed 

rcliqui  quia  E  4  acurata  G  inuariosa  H  5  appeticio  alie- 
norum  E    adpetitio  aliorum  M  6  ista  non  est  &Z  7  fortudo  H 

contcmptio  est  hl  est  susceptio  d  8  conpensatione  HPC  com- 
pensatione  reliqui  9  dolorum]  laborum  d  perpessione  CE  per- 
pensione   HPIIB  11  Exornatio  est  H  exonatio  h'^  quia  E 

12  praeponit  H  et  explicat  &Z,  om  H  et  PTLBCd  14  breuius] 
Incidius    l  putetur]    add   HPB:    TRANSITIO    MEDIOCRIS    UEL 

ETIAM  HUMILE  15  uocatur]  est  uocatur  m  17  patrem  P^'B'C 
18  in  parentes  hl    in  patrem  d   parens  M  19  Mira  mea  d    istam 

PHB  ista  H  cognostis  Baiterus  21  aliquantulum  h^  aliquantum 
Zf^M  22  qui  H  quod  d  dixit  d  reliqum  H  reliquum  reliqui 
conparat  HPBC  comparat  reliqui:  post  auditorem  add  HPB:  COR- 
RECTIO  MEDIOCRIS 


LIBER  IV  (V).     CAP.  25—27.     §  35—37.  329 

Correctio  est,  quae  tollit  id,  quod  dictum  est,  et  pro  36 
eo  id,  quod  magis  idoneum  uidetur,  reponit,  lioc  pacto: 

^Quodsi  iste  suos  hospites  rogasset,  immo  iuuuisset 

modo,  facile  hoc  perfici  posset.' 

5  <(Item:^   ^Nam     postquam    isti     uicerunt    atque    adeo    uicti 

sunt  — ,  ea<(m>  quomodo  uictoriam  appellem,  quae  uicto- 

ribus  plus  calamitatis  quam  boni  dederit?' 

Item:       '0  uirtutis  comes  inuidia,  quae  bouos  sequeris  plerum- 

que  atque  adeo  insectaris!' 

i^>  Commouetur  hoc  genere  auimus  auditoris.  Res  enim  com- 

muni    uerbo    elata   ***   tantummodo   dicta  uidetur;    ea  post 

ipsius  oratoris  correctionem  magis  idonea  fit  pronuntiatio<(ne.^ 

'Non  igitur  satius  esset,'  dicet  aliqui.s,  ^ab  initio,  praesertim 

cum  scribas,   ad  optimum  et  lectissimum  uerbum  deuenire?' 

li  Est,  cum  non  est  satius,  si  commutatio  uerbi  id  erit  demou- 

stratur<(a,)>  eiusmodi  rem  esse,  ut,  cum  eam  communi  uerbo 

appellaris,  leuius   dixisse   uidearis,  cum  ad   electius  uerbum 

accedas,  insigniorem  rem  facias.    Quodsi  continuo  uenisse<^s^ 

ad  id   uerbum,   nec  rei   nec  uerbi  gratia  animaduersa  esset. 


27 


o 

20  OccuZ^atio    est,    cum   dicimus  nos  praeterire  aut  non 

scire  aut  nolle  dicere  id,  quod  nunc  maxime  dicimus,  hoc  modo: 

'Nam  de  pueritia  quidem  tua,  quam  tu  omnium  in- 

temperantiae    addixisti,    dicerem,    si   hoc  tempus  idoneum 


20  uide  ad  p.  312,  4 


2  magis  omH^  3  Quosi  C  Quia  si  &Z  innuisset  E  annuissetM 
4possitiIfc  5  Item  bl,  om  Md  6  eam  P^^CE  enH  eum  PJIJ5  7  plus 
om  H^  8  Item  add  Kayscrus  uirtus  P^  sequeris  UChl  sequeres 
HPB  insequeris  P^d  9  atque  adeo  blH  adeo  PBC  immo  adeo  d, 
otn  n  11  lacunam  sic  fere  expleas:  ipsis  uerbis  necessariis  at  ea  v 
ast  ea  cod  voss  2  12  correctionem  HBCd  correptionem  P  correc- 
tioneP-776?  sit6  pronuntiatione  6Z  pronuntiatio  (ZM  13  Num  d 
ergo  &  esset  HE    esse  PTIBG         aliquis]  aliaquae  H         14  ue- 

nire  d  15  uerbis  dederit  H  demonstratura  IdllCP-B^  demonstra- 
tur  HPB  demonstratam  b  17  apellaris  b  ad  electius  E  adfectis 
HPB   adfectantis  P'(7   affectantis  JI  18  accedas  Id  accedat  M6 

insigniores  HPB  uenisse  HPB  uenisset  U  19  jjost  esset  add 
HPB:    OCCUPATIO    MEDIOCmS  20  Occuitatio   Spaldingius  ad 

QuintiJ.  IX  3,98]  Occupatio  21  tunc  P^CE  dicemus  d  uel  snm- 
matim  dicimus  C  22  omni  Cd  intemperantia  H  23  addnsisti  B 
diceremus  H 


330  ^^  C.  HERENNIUM 

putarem:  nunc  consulto  relinquo;  et  illud  praetereo,  quod 
te  <tribuni>  rei  militaris  infrequeutem  tradiderunt;  deinde 
quod  iniuriarum  satis  fecisti  L.  Labeoni,  nihil  ad  hanc 
rem  pertiuere  puto.  Horum  nihil  dico:  reuertor  ad  illud, 
de  quo  iudicium  est.'  5 

Item:  "^Non  dico  te  ab  sociis  pecunias  cepisse;  non  sum  in 
eo  occupatus,  quod  ciuitates,  regua,  domos  omnium  de- 
peculatus  es;  furta,  rapinas  omnes  tuas  omitto.' 

Haec  utilis  est  exornatio,  si  aut  ad  rem  quam  non  per- 
tineat  alii<(s^  ostendere,  quod  occulte  admonuisse  prodest  aut  10 
longum    est    aut    ^('(''^^^nobile    aut    planum    non    potest    fieri 
aut  facile  potest  reprehendi  <(ut^  utilius  sit  occulte  fecisse  suspi- 
cionem,  quam  eiusmodi  intendisse  orationem,  quae  redarguatur. 
Disiunctum   est,  cum   eorum,   de  quibus  dicimus,   aut 
utrumque  aut  unum  quo<^^^que  certo  concluditur  uerbo,  sic:  is 
'Populus   Romanus  Numantiam    deleuit,    Kartaginem 
sustulit,  Corinthum  disiecit,  Fregellas  euertit.  Nihil  Numan- 
tinis  uires  corporis  auxiliatae  sunt,  nihil  Kartaginiensibus 
scientia  rei  militaris  adiumento  fuit,  nihil  Corinthis  erudita 
calliditas  praesidii  tulit,  nihil  Fregellanis   morum   et  ser-  20 
monis  societas  opitulata  est.' 
Item:    "^Formae   dignitas  aut  morbo  deflorescit  aut  uetustate 
extinguitur.' 

Hic  utrumque,  in  superiore  exemplo  unani  quamque  reiu 
certo  uerbo  conchidi  uidemus.  25 


2  te  tribuni  bl  et  lHcl       infreqiienti  H      tradidisti  d       3  L.  La- 
beoni]  lauioni  H  4  puto  pertinere  H  6  a  (i  accepisse  E 

7  regia  h  9  est  utilis  hl  ad  M  om  E  quam  nou  P"E  quae 
uon  HPnB    uon  G  10  aliis  P^B^JIE    alii  HPBC  planius  Kay- 

serus  quod  M  om  E  ammonuisse  d  j)rodesse  H  aut  longum 
est]  quod  est  aut  longum  d  11  ignobile  'EB-C-  nobile  M  12  aut] 
ut  quod  n   aut  si  d  reprehendeudi  h        ut  E  om  HPUB  et  P-C 

suspitionem  Hl  13  post  redarguatur  add  HPB:  DISIUNCTUM  ET 
GRAUE  14  Disiunctio  E  15  quodque  F^HCE  quoque  H^  {om 

H^)PB  certe  H^  16  Romauus  C  I  PIIB^E  romanorum  H  carta- 
ginem  B  17  corbintum  PB  corintum  Ilb  fragellas  Gd  nil  Hd 
Item  nibil  h  18  autxiliatae  JJ^Ci  nil  H  kartaginiensibus  CZ>  Z  karti- 
giniensibus  H  cartaginiensibus  PUB  cartbaginiensibus  d  19  senten- 
tia  h  nil  H  corintbis  HPChl  corbintis  B  chorintis  71  corin- 
thiis  d  20  praesidio  H  nil  H  fragellianis  Ghd  fregellianis  l 
21  sotietas  H      24  utrumque]   ct   C       superiori   hl       unam   P^BCE 


LIBER  IV  (V).     CAP.  -27—28.     §  37—38.  331 

Coniunctio  est,  cum  interpositione  uerbi  et  superiores38 
partes  orationis  couprehenduntur  et  inferiores,  hoc  modo: 

'Formae  dignitas  aut  morbo  deflorescit  aut  uetustate.' 
Adiunctio   est,   cum  uerbum,   quo    res   conprelienditur, 
5  non  iiiterponimus,   sed  aut  primum  aut  postremum  conloca- 
raus.     Primum  hoc  pacto: 

'Deflorescit  formae  dignitas  aut  morbo  aut  uetustate.' 
Postremum  sic: 

^Aut  morbo  aut  uetustate  formae  dignitas  deflorescit.' 

10  Ad    festiuitatem    disiunctio    est    adposita,    quare    rarius 

utemur,  ne  satietatem  pariat;  ad  breuitatem  coniunctio,  quare 

saepius    adhibenda    est.     Hae  tres   exornationes  de   simplici 

genere  manant. 

Conduplicatio    est    qaoni   ratione    amplificationis    aut28 
15  <(com)>miserationis  eiusdem  unius  aut  plurmm  uerborum  ite- 
ratio,  hoc  modo: 

'Tumultus,    Gai   Graccc,    tumultus   domesticos    et  in- 
testinos  conparas!' 
Item:  ^Commotus  non  es,  cum  tibi  pedes  mater  amplexare- 
20      tur,  non  es  commotus?' 


17  Demosth.  de  cor.  143  TtoXsfiov  fig  ttjv  'Atziiiriv  stcdysig,  Al- 
GxivTj,  noXsfiov  'Afiq)iKzvovLv.6v:  conf.  Anon,  Seg.  RG  I  437,5  Sp.  §  72 
edit.  Graeuen. 


utiam  n  utar  HP  p.  330,  25  certam  HP  uocabulo  d  post  uide- 
mu8  add  HPB:  CONIUNCTIO  MEDIOCRIS  2  conprehenduntur 

PBC  comprehenduntur  reliqui  3  mormo  H  aut]  et  H  4  cuiu 
om  H  quod  JT  re  Pn  conprehenditur  HPB  prehenditur  21 
comprehenditur  (7E  5  non  om  H  inter  ponimus  H  collocamus  E 
8  postremum  P"Cd  postremo  HPUbl  postremum  —  uetustate  om  B 
si  H^  lOdisiunctio  P*JTC-E  deiunctio  ilPC  diiunctio  B  apposita  Id 
11  utemur  ea  E        ad  om  hl         breuitate  H  coniunctio  M    con- 

iimctio  parit  h   parit  coniunctio   l    coniunctio   est  d  12   est  adhi- 

benda  d  Hae  —  manant  del  Sclmetzius  conf.  Mart.  Cap.  p.  147,  5  Eyss. 
exonationes  b^  des  B  13  post  manant  add  HPB:  CONDUPLI- 
CATIO  GRAUIS  14  quom]  qua  HP  quae  P-UB  cum  CE  ra- 
tionem  HPIJB  15  miseratioDis  M  plurium  Omnihonus   pluri- 

mum  HPBC  plurimorum.P-C^JTE  iterat  P-U  17  Gai  l  G  PHd 
C  C  g.  Bh  om  H  Gracche  Hahnius  gracci  bd  greci  H  gracchi 
PIIBCl  tumultos  et  H  tumultu  TI  18  conparas  Halmius  con- 
parat  H  comparat  reliqui  19  commotus  non  es  P-CE  commotu- 
mones  HPUB        mater  pedes  Hd        20  est  PUB 


332  ^^I^  ^-  HERENNIUM 

Item:  'Nimc  audes  etiam  ueuire  iu  horum  couspectum,  pro- 
ditor  patriae?  Proditor,  iuquam,  patriae,  ueuire  audes  iu 
liorum  conspectum?' 

Vebcmeuter  auditorem  commouet  eiusdem  redintegratio 
uerbi   et  uulnus  maius  efficit  in  contrario  causae,   quasi  ali-  5 
quod  telum  saepius  perueniat  in  eandem  partem  corporis. 

Interpretatio  est,  quae  nou  iterans  idem  rediutegrat 
uerbum,  scd  id  commutat,  quod  positum  est,  alio  uerbo,  quod 
idem  ualeat,  hoc  niodo: 

^Rem  publicam  radicitus  euertisti,  ciuitatem  funditus  10 
deiecisti.' 
Item:    'Patrem   uefarie   uerberasti,    parenti    manus    scelerate 
attulisti.' 

Necessum  est  eius,  qui  audit,  animuni  commoueri,  cum 
grauitas  prioris  dicti  reuouatur  iuterpretatioue  uerborum.       m 
39  Commutatio  est,  cum  duae  sententiae  iuter  se  discre- 

pantes  ex  traiectione  ita  efferuntur,  ut  a  priore  posterior 
coutraria  priori  proficiscatur,  hoc  modo : 

'^Esse  oportet,  ut  uiuas,  non  uiuere,  ut  edas.' 
Item:    ^Ea  re  poemata  non  facio,  quia,  cuiusmodi  uolo,  nou  20 
possum,  cuiusmodi  possum,  nolo.' 

7  uide  ad  p.  312,  4  19  Quintil.  IX  3,85:  non  ut  edam  uiuo,  sod 
ut  uiuam,  edo.  Musonius  ap.  Stob.  floril.  XVIII 38  dio  ■aal  Trpoci/yxft 
tG&iEiv  Tjiitv  iva  ^afisv  .  .  .  ei'  ys  imsXXo^sv  gvgxol^slv  aQLGxm  ovtl  tco  Xoya 
Uca-iiQdTovg ,  6g  tcpri  xovg  (isv  nolXovg  dv&Qanovg  ^rjv  iva  sG&Lwaiv, 
avTogds  sg&lslv  Lva  ^fi  conf.  XVII  22  Clem.  Alex.  paedag.  II  1,  1  p.  1C3 
Fotter  Macrob.  Saturn'.  II  8,  16  20  Porphyrio  ad  Hor.  epist.  II 1,  257 
Si  quantum  cuperem,  possem  quoque]  Dicit  se  iudicio  magis  quam 
ingenio  paratum.  Et  lioc  uetus  esse  dictum  Aristarchi  ferunt,  qui 
cum  multa  reprehenderit  et  in  Homero,  aiebat  ueque  se  posse  scribere 
quemadmodum  uellet,  neque  uelle  quemadmodum  posset  (Nauckius  per 
colloguium) 

1  etiam  audes  E  4  commoueatur  H  5  magis  l  6  corporis 
partem  H  add  HPB:  INTERPIiETATIO  (INTER  PRETATIO  PB) 
GRAUIS  7  integratio  H*  s.  s.  red  ml         8  it  PB         est  om  H' 

9  ualct  b  10  rem  f  M  rem  .p.  E  ciuites  H  12  Item  om  M 
13  intulisti  E  14  necessum  HPB   necesse  P^IICE  audet  H 

15  interprctatio  PB:  post  uerborum  acid  HPB:  COMMUTATIO 
MEDIOCRIS  17  traiectione  H  transiectione  rdiqui  19  oportet 
esse  H        uiuas]  uos  H         edis  H  uix  recte  20  pmata  H   quae 

huiusmodi  H  p.  333,  1  quae  de  illo  dici  non  (non  om  H^)  possunt 
HPTIB    quae   de  illo   dicuntur  dici  non  possuut  quae    dici    possunt 


LIBEE  IV  (Y).     CAP.  28-29.     §  38-39.  333 

Item:  'Quae  de  illo  dici  possiint,  non  dicuntur,  quae  dicimtur, 

dici  non  possunt.' 
Item:  ^Poema  loqueus  pictura,  pictura  tacitum  poema  debet 
esse.' 
5ltem:   ^Si  stultus  es,  ea  re  taces:   non  tamen  si  taces,  <(ea 
re)>  stultus  es/ 

Non  potest  dici,  quin  commode  fiat,  cum  contrariae  sen- 

tentiae  relatione  uerba  quoque  conuertantur.     Plura  subieci- 

mus  exempla,  ut,  quoniam  difficile  est  hoc  genus  exornatio- 

10  nis  inuentu,  dilucidum  esset,  ut,  cum  bene  esset  intellectum, 

facilius  in  dicendo  inueniretur. 

Permissio  est,  cum  ostendemus  in  dicendo  nos  aliquam29 
rem  totam  tradere  et  concedere  alicuius  uoluntati,  sic: 

'Quoniam  omnibus  rebus  ereptis  solum  mihi  superest 
15  animus  et  corpus,  haec  ipsa,  quae  mihi  de  multis  sola 
relicta  sunt,  uobis  et  uestrae  condono  potestati.  Vos  me 
uestro  quo  pacto  uobis  uidebitur  utamiui  atque  abutamini 
licebit;  injjunite  iu  me  quidlibet  statuite;  dicite,  atque  ob- 
temperabo.' 
20  Hoc  genus  tametsi  alias  quoque  nonnumquam  tractan- 


3  Plutarcli.  de  glor.  Athen.  3  p.  346  F  6  2t,(iccivi'Sr]g  zrjv  {isv  ^ca- 
yQcccpiav  noirjaLv  aiantaaav  nQoaayoQEvsi,  ttjv  ds  noirjaiv  ^ayQacpiav 
laXovoav:  conf.  de  aud.  poet.  3  j).  18  A  quaest.  conuiu.  IX  15, 11  p.  748  A 
De  uita  et  poes.  Hom.  216  p.  1244  ■nal  yaQ  slni  ris  tcov  cocpmv  ozi 
iazlv  rj  noiriziy.ri  ^coyQacpia  XaXovca,  ri  Sa  ^coyQacpia  noirjzfnj]  ciconcoca: 
Cic.  de  legg  III  1,2  (Victorius)        15  Lucil.  695  LXXVllI  7  M 


non  (uon  om  C^)  dicuntur  CE:  lacunam  rectius  quam  CE  expleuit 
Simon  3  pictura,  pictura  Baitcrus  pictura  est  pictura  v  pictura  est  h  1 
dictura  PUB  dicitur  H  est  C  exemplum  om  d  5  si]  quia  Alclus 
fortasse  clel  non  E  sapiens  M  si  taces  ea  re  E  et  tacens  M  7  potes  PB 
qui  H  quam  v  8  translatione  E  reuertuntur  H  subiciemus  cl 
subicimus  H  9  exhortationis  l  10  inuentum  HPJJB  11  di- 
cundo  l:  post  iuueniretur  add  HPB:  PERMISSIO  LEDE  12  osten- 
dimus  C-  dicundo  l  13  uoluntatis  HPBC  sif  h  14  ereptis 
rebus  H  16  nestrare  condono  CE    uesorecondonon  PB    uerso  re- 

condo  non  H  uestrae  recondo  nunc  P-JI  17  uestro  om  h  uide- 
bitur  uobis  Id  18  impune  d  imponite  hl  quidlibet  PII  quod- 
libet  HB  quicquidlibet  P^^CE  obtemperabo  P^IZS-E  obteperabo  C 
hucteparebo  HP  parebo  B  nutu  parebo  Kayserus  fortasse:  dicto  pa- 
rebo        20  tractatandum  fc^ 


334  AD  C.  HERENNIUM 

dum   est,   tamen   ad   misericordiam   commoueudam   ueliemeu- 

tissime  est  adcommodatum. 

40  Dubitatio  est,  cum  quaerere  uideatur  orator,  utrum  de 

duobus    potius     aut    quid     de    pluribus    potissimum    dicat, 

lioc  modo:  5 

'Offuit   eo   tempore  plurimum   rei   publicae   consulum 

siue  stultitiam  siue  malitiam  dicere  oportet  siue  utrumque.' 

Item:     'Tu  istuc  ausus  es  dicere,  homo  omnium  mortalium  — 
quonam  te  digno  moribus  tuis  appellem  nomine?' 

Expeditio  est,  cum  rationibus  conpluribus  enumeratis  10 
quibus  aliqua  res  coufici  potuerit,   ceterae  tolluntur,  una  re- 
linquitur,  quam  nos  intendimus,  hoc  modo:  ■ 

'Necesse    est,    cum    constet    istum    fundum    nostrum 
fuisse,   ostendas  te   aut   uacuum   possedisse   aut  usu  tuum 
fecisse    aut   emisse   aut  hereditate  tibi  uenisse.     Vacuum,  ir. 
cum    ego    adessem,    possidere    non    potuis<^^i;    usti}   tuum 
etiam    nunc    fecisse    non    potes;    emptio    nulla    profertur; 


7  Quintil.  IX  3,  88  siue  me  malitiam  siue  stultitiam  dicere  oportet 
Demosth.  de  cor.  20  xt  ovv  ovvTjycovLGccr  ccvva  TCQog  z6  Zix§stv  oliyov 
Ssiv  viiag  SKOVzag  s^anccTcofiivovg;  ri  rav  alXmv  'EXlijvcov  sirs  %Qri 
■ACi%iav  sh'  ccyvoiav  sirs  Kal  ravr'  Kjuqoorfp'  slTtsi^v.  Terent.  rhorm. 
659  utrum  stultitia  facere  ego  hunc  an  malitia,  dicam  .  .  .  incertus 
sum  (Alexand.  usqI  gxtjii.  RG  VIII  429  W  III  12  Sp)  8  Demosth.  de 
cor.  22  stg  rov&'  rjyisv  dvatSsiag  caar'  izoX^a  Isysiv  wg  sya  ktI.  slr' 
(0  —  xi  cs  siTicov  oQ&wg  TiQOCsiTiw ;  (Alexand.  ■jisqI  0%^^,.  RG  VIII  459 
W  III  27  Sp)         10  uide  ad  p.  316, 1 


2  est  om  h  accommodatum   E  adcl  HPB:  DUBITATIO  ET 

GRAUE  3  uidetur  F^O  unum  H  de  om  h  4  plurimis  H 
positum  potissimum  h^  6  Obfuit  d  rei  p  PJIBC  recipi  H  rei 
.p.  E         consultum  h    consilium  d  7  dici  Hd         8  tuis  tuta  usus 

HPB  istud  tu  ausus  h  tu  istud  ausus  rcliqui  amnium  H  9  quo- 
nam  Baiterus  quaero  nam  HPUB  quaero  Nam  quo  Chl  Nam  quo- 
nam  d  post  nomine  add  HPB:  EXPEDITIO  MEDIOCRIS  HAEC 
EST  NECESSARIA  CONCLUSIO  10  conpluribus  H  quampluribus  d 
compluribus  reliqiii  H    aliquas   P  couficij   non  HPTI   fieri 

non  B  aut  fieri  aut  fieri  non  C  aut  fieri  aut  non  fieri  C-E  12  in- 
tendimus  dicimus  H  13  ipsum  fundum  l  fundum  istum  h^  15  here- 
ditati  PB  16  ego  cum  h  potuisti;  usu  tuum  etiamnunc  Kayserus 
potius  tuum  etiam  nunc  HPB  potuisti  tuum  etiam  nunc  BTl  et  s.  s. 
usu  P-  potuisti  tunm  etiam  nunc  usu  (usu  nunc  C  nunc  om  d)  CE 
17  potest  H 


LIBER  IV  (V).     CAP.  29—30.     §  39—41.  335 

hereditate   tibi   me   uiuo   mea  pecimia  uenire  nou   potuit: 
relinquitur  ergo,  ut  me  ui  de  meo  fundo  deieceris.' 

Haec    exornatio    plurimum    iuuabit    coniecturalis    argu-  4i 
mentationes.     Sed  non  erit,  tamquam  in  plerisque,  ut,   cum 
5  uelimus,    ea  possimus   uti:    nam  /ere  non  poterimus,    ms(i 
nobis^  ipsa  negotii  natura  dabit  facultatem. 

Dissolutum  est,  quod  coniunctionibus  uerborum  e  medio  30 
sublatis,  separatis  partibus  effertur,  hoc  modo: 

'Gere  morem  parenti,  pare  cognatis,  obsequere  amicis, 
10      obtempera  legibus.' 

Item:  'Descende  in  integram  defensionem,  noli  quicquam  re- 
cusare,  da   seruos  in  quaestionem,  stude  uerum  inuenire/ 
Hoc  genus   et  acrimoniam  habet  in  se  et  uehementissi- 
mum  est  et  ad  breuitatem  adcommodatum. 

15  Praecisio  est,  cum  dictis  quibus  reliqum,  quod  coeptum 

est  dici,  relinquitur  incoatum,  si<(c^: 

"^Mihi  tecum  par  certatio  non  est,  ideo  quod  populus 
Romanus  me  —  nolo  dicere,  ne  cui  forte  adrogans  uidear: 
te  autem  saepe  <^2Y7>nominia  dignum  putauit.' 

2oItem:  *Tu  istuc  audes   dicere,  qui  nuper  alienae  domi  —  non 


17'  Demosth.  de  cor.  3  ov  itaQl  rmv  taav  dya>vi^oiiai  .  .  .  ccll' 
ifiol  ^sv  —  ov  §ovXo[iai  dvoxsQsg  slitsiv  ovdsv  20  /.  s.  129  dllu  vrj 
Tov  ^ta  nal  9£0vg  uhvco  /1117  nsQi  aov  xa  TiQogriy.ovza  Xsycov  avroj  ov 
TtQog^Kovrag  siiavxa  S6s,oi  TCQorjQfjc&at.  Xoyovg  (Tibei*.  tcsqI  Gxri(i.  RG 
VIII  536  W  III  62  Sp  Herodiau.  tisqI  cxrm.  UG  VIII  595  W  III  95  Sp 
Aquila  de  fig.  p.  24  H  Demetr.  de  eloc.  253) 


1  hereditati  H^PB  2  deo  meo  H  3  Haec  om  H  inuebit  H 
innebis  P  coniecturdlis  iTP  coniecturales  reZigin  argnmentationis  jff 
5  fere  Kayserus  Hahnius   facere  M   facere  id  E  nisi  nobis  ipsa  E 

bis  ipse  HPB  his  ipsa  TI  nisi  ipsa  C  G  post  facnltatem  addHPB: 
DISSOLUTUM  GRAUE  7  Dissolutio  est  quae  hl  8  seperatis  P^ 
0  gerere  iJPJ?  pareute  P^  parentis  LT  12  seruos  tuos  Z  \Zposterius 
et  om  11  uehementissimam  hl  14  est  om  hl  et  om  d  accom- 
raodatam  hl  accommodatum  d:  add  HPB:  PRAECISIO  GRAUIS 
1.5  quibusdam  CE  reliqum  H   reliquum  reliqui  conceptum  hl 

16  inchoatum  hl  incoatum  iudicium  PB  incboatum  iudicium  HTIP-C 
in  audientium  iudicio  d  sic  IJldB^    sit  h    si  HPBC  17  par 

certatio  non  Lavihinus  praecertatio  non  E  praecertatione  M  quia  hl 
dopulus  .R.  d  18  nolo  rae  h  necui  PB  nec  ui  H  arrogans  E 
19  ignominia  P^UBCE    bomini  a  HP        20  tuis  tunc  JFiPP  tu  ista 


336  AD  C.  HERENNIUM 

ausim    dicere,    ue,    cuui  te  digua  dicerem,    me    iudiguum 
quippiam  dixisse  uidear/ 

(JHic)  atrocior  tacita  suspicio;   quam  diserta  explauatio 
facta  est. 

Couclusio  est,  quae  breui  argumeutatione  ex  «is,  quae  5 
ante  dicta  sunt  aut  facta,  conficit,  quid  uecessario  consequa- 
tur,  lioc  modo: 

*Quodsi  Danais   datum  erat  oraculum  non  posse  capi 
Troiam   sine  Philoctetae   sagittis,  haec  uihil   aliud   autem 
fecerunt,  nisi  Alexandrum  perculerunt,  huuc  extiuguere,  id  lo 
nimirum  capi  fuit  Troiam/ 

Restant  etiam  decem  exornatioues  uerborum,  quas  id- 
circo  nou  uage  dispersimus,  sed  a  superioribus  separauimus, 
quod  omnes  in  uno  genere  sunt  positae.  Nam  earum  omuium 
hoc  proprium  est,  ut  ab  usitata  uerborum  potestate  receda-  is 
tur  atque  in  aliam  ratiouem  cum  quadam  uenustate  oratio 
conferatur. 

De   quibus    exoruatiouibus  uomiuatio  est  prima,   quae 
nos  admonet,    ut,    cuius    rei   uomen   aut    uon    sit    aut    satis 
idoueum  uon  sit,   eam  uosmet  idoneo  uerbo  uomiuemus  aut  20 
imitatiouis  <^aut  siguificationis  causa:  imitationis,)>  hoc  modo, 


3  Demetr.  de  eloc.  253  de  praecisione  exemiiilo  Demosthenis  adlato 
docet:  oxbSov  0  (cog  uulgo)  cicoTii^cag  ivTav&a  S8iv6zBQog  navtos  tov 
eLTiovzos  av         5  %dde  ad  p.  312,  4 


nunc  P-nbl  tu  uunc  istud  d  tu  istud  C  aliena  H  domui  P-Cd 
1  dicere  &  dixerim  C  disero  l  3  Hic  P-HE,  om  HPBC  atror  b 
acita  H^  diserta  BIJE    disserta  PC  deserta  H  4  facti  est 

Klotzius  add  HPB:  CONCLUSIO  MEDIOCRIS  PENE  HDMILI  CON- 
SEQDENTIA  5  iis  Aldus']  bis  6  facta  sunt  l  quod  bl   id 

quod  d  8  quodsi  CE  quidsi  HPHB  erat  P^UE  erit  HPBC 
9  troiani  B  pbiloctetae  l   philotbectae   d   filoctete  Cb   filuctetae 

HPIIB  bae  P-JIE  nibil  aliud  autem  P-nB    nihil  aliquod 

autem  HP  autem  nibil  aliud  CE  11   capit  PB  12  .X.  b 

iccirco  d         14  quia  E  earum  Id   eorum  ^M  16  uetustate  H 

17  transferatur  d:  add  HPB:  NOMINATIO  GRADIS  ONOMATO- 
rrOieiA  {sic  P,  ANOMATOnOieiA  B,  OMOMATOATOIGIA  H)  19  nos 
P-nCE  uos  HPB  ammonet  d  21  aut  significationis  —  imita- 
tionis  om  McZ 


LIBER  IV  (V).     CAP.  30—32.     §  41-43.  337 

ut  maiores  rudere  et  mugire  et  murmurari  et  sibilare  appel- 
larunt;  significandae  rei  causa,  sic: 

'Postquam  iste  in  rem  publicam  fecit  impetum,  fragor 
ciuitatis  in  primis.' 

5  Hoc  genere  raro   est  utendum,  ***  sic  noui  uerbi  ad- 

siduitas  odium  pariat;  sed  si  commode  quis  f  eo  utatur  et 
raro,  non  modo  non  offeudet  uouitate,  sed  etiam  exornat 
orationem. 

Pronominatio  est,  quae  sicuti  cognomine  quodam  ex- 

10  traneo  demonstrat  id,  quod  suo  nomine  non  potest  appel- 
larei;  ut  si  quis,  cum  loquatur  de  Graccis:  'At  non  Afri- 
cani  nepotes,'  inquiet,  ^istiusmodi  fueruut.'  Item  si  quis, 
de  aduersario  cum  dicat:  'Videte  nunc,'  inquit,  *iudices, 
quemadmodum  me   Plagioxippus  iste  tractarit.'     Hoc  pacto 

15  non  inornate  poterimus  et  in  laudando  et  in  laedendo  in 
corpore  aut  animo  aut  extraneis  rebus  dicere  ***  sicuti 
cognomen,  quod  pro  certo  nomine  collocemus.  09 

Denominatio    est,   quae   ab   rebus  propinquis   et  fini- ^^ 
timis  trahit  orationem,    qua  possit  intellegi  res,    quae  non 

20  suo  uocabulo  sit  appellata. 


11.  13  PrisciaD.  GL  II  p.  495  Cicero  . . .  ad  Herennium  .  .  .  idem 
ad  eundem  in  V:  at  non  Africani  nepotes,  inqmVi  (inquid  uel  inquit 
codil)  istiusmodi  fuerunt.  in  eodem:  uidete  nunc,  inquis,  iudices,  quem- 
admodum  me  Plagioxippus  (plagiuxiplios,  plagioxiphus,  plagiaxiphus, 
plagiosipphus  codd)  iste  tiactarit 


1  ut]  Uu  6  rudere]  rudere.  uagire  (et  uagire  d)  E  audire  M 
murmurare  P^E  sibil  lare  uersiis  fine  diremptum  H  apellauex-unt  h 
appellauerunt  l  3  publicam  Hb   p  PIJBG  .p.  Id  4  inprimis 

HPIIB    inprimis  et  auditus  CE  5  sic  HP   sic  ne  B  ne  P-JTCE 

assiduitas  P^IICE  6  parat  b^         eo  (ea  &)  utatur  et  raro  E    erat 

(serat  JI)  rara  ita  et  HPII  erat  ea  utatur  et  raro  ita  et  B  ea  utatur 
cum  spatio  V  litterarum  C  7  offendit  Id  ostendet  b  8  ^^ost  ora- 
tionem  add  HPB:  PRONOMINATIO  GRAUIS  10  monine  P  pro- 
dest  Hanseliiis  appellare  i?^  appellari  reZz^wi  11  graccis  bd  gracbis  H 
gracchis  reliqui  at  non  Id    annon  HP-BCb    anno   PII  affri- 

cani  Id  12  inquiet  bl   inquieti  M   inquiat  d  13  inquit  nunc  Z 

14  quemammodum   H  plagioxippus   HUld    plagioxyppus   PBC 

plagiosippus  b  plagioxypus  ^Zoi^nts:  Dioxippum  quendam  luserat  Grae- 
cum  exemplar        16  aut  in  E        aut  in  E        17  collocamus  C*d   co- 
.  lemus  B  add  HPB:  DENOMINATIO  GRAUIS      19  quae  l      intellegi 
res  HCl   intelligi  res  Pllbd    intelligeres  B      quo  B       20  apellata  b 
Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx.  22 


338  AD  C.  HERENNIUM 

Td  aut  Kjohy  iiiuentor<(e)>  conficitur,  ut  si  quis,  de  Tar- 
peio  loquens,  eum  Capitoliuum  nouiiuet, 

aut  inuento,  ut  si  quis  pro  Libero  uinum,  pro  Cerere 
frugem  appellet, 

aut    instrumento    domiuum,    ut    si    quis   Macedones    ap-   5 
pellarit    hoc   modo:    ^Non  tam  cito  sarisae  Graeciae   potitae 
sunt/  aut  idem  Gallos  significans:  ^nec  tam  facile  ex  Italia 
materis  Transalpiua  depulsa  est;' 

aut  id,  quod  fit,  ab  eo,  qui  facit,  ut  si  quis,  cum  bello 
uelit  osteudere  aliquid  quempiam  fecisse,  dicat:   "^Mars  istuc  lo 
te  facere  necessario  coegit;' 

aut  si,  quod  facit,  ab  eo,  quod  fit,  ut  cum  desidiosam 
artem  dicimus,  quia  desidiosos  facit,  et  frigus  pigrum,  quia 
pigros  efficit. 

Ab   eo,  quod   continet,  id,   quod   continetur,  hoc  modo  15 
denominabitur:    'Armis  Italia  non  potest   uinci   nec  Graecia 
disciplinis'  —  nam  liic  pro  Graeeis  et  Italis,  quae  contineut, 
notata  sunt  — 

ab  eo,  quod  continetur,  <(id,  quod  continet,)>  ut  si  quis 


12  Diomed.  GL  I  p.  458  ab  eo  quod  fit  id  quod  facit  sic:  frigus 
pigrum.  Charis.  ihid  p.  273:  ab  eo  quod  fit  id  quod  facit,  ut  pigrum 
dicitur  frigus:  non  enim  ipsum  frigus  pigrum  est  sed  pigros  facit 


1  Id  aut  ab  inuentore  conficitur  C  ista  aut  ab  inuentore  con- 
ficitur  C-(l  id  aut  ab  inuento  colligitur  aut  ab  inuentore  conficitur  hl 
ita  ut  inuentor  conficitur  II  (ita  om  H^)  ita  ut  uentorum  conficitur 
PnB  2  Capitollinum  R  3   ab  iunento  EP-0-  ut  om  H 

4  apellet  h         5  aut  B    aut  in  HPnC   aut  ab  E  instrumentu  H 

quis]  qui  Hbl  macedones  Illlbl  machedones  P  macbedonas  P'-BC 
macedonas  d  appellarit  Gld  apellarit  h  appellant  HPB  aiDpellet 
P^n  6  sarisae  («arissae  d)  graecia  E  uarisegregie  M  7  tam  P-C^B 
tamen  M  facile  E    faciles  M  8   materis  Victorius  matris  M 

(marris  P)  armatura  E  0  aut]  ut  H  cum]  eum  H  10  aliquit  P^ 
aliquem  d  quippiam  d  dicas  H  Mars  istuc  te]  mauis  stucte  PB 
mauisstulte  H  mars  istud  te  P-FICE  (te  om  b)  11   necessario  te 

facere  6  cogit  P^b  12  si]  is  Halmius  quod  d  quid  h  qui  7M 
desidiosam  artem   P^Cld    desidiosum    martem  HPIIBh  13  quia 

JTCE  qui  H  quae  PB  14-  pigros  P-BmCH  pigro  PB  pigru  H 
facit  d  15  quod]  qui  b  id]  illud  H  16  italia  non  P-nCE 

italiam  P  italia  H  italiam  nou  B  17  graecis  et]  grae  H  grae/////  P^ 
gf  et  C^  18  nominata  Schuetzius  19  eo  P^IICE  ea  HPB  id 
quod  continet  Id  om  bM. 


LIBER  IV  (V).     CAP.  32.     §  43—44.  339 

aurum   aut  argentum   aut  ebur  nominet,   eum   diuitias  uelit 
nominare. 

Harum  <(omuium  deuominationum)>  magis  in  praecipiendo 
diuisio,  quam  in  quaerendo  diffieilis  iuuentio  est,  ideo  quod 
5  plena  consuetudo   est  nou  modo  poetarum  et  oratorum,   sed 
etiam  cottidiani  sermonis  huiusmodi  <^f7e)>nominationum. 

Circumitio  est  oratio  rem  simplicem  adsumpta  circum- 
scribens  elocutione,  hoc  pacto: 

"^Scipionis  prouidentia  Kartaginis  opes  fregit.' 
10  Nam  hic,  nisi  ornandi  ratio  quaedam  esset  habita,  Scipio 

potuit  et  Kartago  simpliciter  appellari. 

<^Transgressio  est,  quae  uerborum  perturbat  ordinem44 
peruersione  aut  transiectione.^     Peruersione,  sic: 

'^Hoc    uobis   deos   inmortales   arbitror   dedisse  uirtute 
15      <(pro)>  uestra.' 

Transiectione,  hoc  modo: 

^lnstabilis  in  istum  plurimum  fortuna  ualuit.    Omnes 
inuidiose  eripuit  bene  uiuendi  casus  mcultates.' 

Huiusmodi    traiectio,    quae    rem    non   reddit   obscuram, 
20  multum  proderit  ad   continuationes,   de   quibus   ante  dictum 

19  Rufiaus  GL  VI  p.  568  RLM  p.  577  Cicero  ad  Herenniuin  in  arte 
sic:  'Ttcsq^uxov.  Huius  modi  transiectio  quae  rem  non  reddit  obscuram 
multum  poterit  ad  continuatioues,  de  quibus  ante  dictum  est:  in  (de 
codd)  quibus  oportet  uerba  sicuti  ad  poeticum  exstruere  numerum,  ut 
perfecte  et  perpolitissime  possiut  esse  absolutae 


1  aurum  et  H  diuiciis  h^  3  harum  omnium   denomina- 

tionum  hl  Harum  rerum  d  barbarum  HPTLB  barbarorum  G  4  di- 
uino  H        in  quaerendo  JTE    inquirendo   HPBC  est   inuentio  Id 

intientio  est  h^  quod]  quia  Id  5  plane  B  et  oratorum  P-C*E 
memoratorum  M  6  cottidiani  H  cotidiani  reliqui  denominationum 
B'C'ld  nominationum  6M  add  HPB:  CIRCUM  ITIO  (CIRCUMTIO  P) 
GRAUIS  7  circuitio  E  rem]  quae  rem  H"  adsumpta  circum- 
scribens  Plld  (assumpta  d)  circumscribit  adsumpta  H  adsumptam 
circumscribens  BChl  (assumptam  /)  9  prudentia  d  kartagines  6^ 
cartbagiuis  B  cartaginis  d  10  ordiuandi  h  11  carthago  d  apel- 
lari  h  12  transgressio  —  transiectione  om  M  13  si  jff  14  in- 
mortales  HPBG  immortales  reliqui  uirtute  pro  bd    pietate  pro  l 

uirtute  M  16  traniectione  H^    conf.   ad  p.  227,  16  17  fortuna 

om  HB^  18  eripuit  h  eripuit  tibi  Id  eripuisti  M  eripuit  isti  Kayserus 
casus    E    causas   PUB    causa  HC  19  traiectio   PB    transiectio 

reUqui  uon  reddit  P-HBCll    in  reddito   HP        20  multam  HP 

continuationis  P 

22* 


340  AD  C.  HERENNIUM 

est;   iu    quibus    oportet   uerba  sicuti  ad  poeticum  queudam 
extruere  numerum,  ut  perfecte  et  perpolitissime  possint  esse 
absolutae. 
33  Superlatio  est  oratio  superans  ueritatem  alicuius  augendi 

minuendiue  causa.   Haec  sumitur  separatim  aut  cum  coupara-  5 
tione.     Separatim,  sic: 

'Quodsi  concordiam  retinebimus  <(in  ciuitate,^  imperii 
magnitudiuem  solis  ortu  atque  occasu  metiemur.' 

Cum  conparatione  aut  <(a  similitudine  aut  a}  praestontia 
superlatio  sumitur.     A  similitudine,  sic:  lo 

'Corpore  niueum  <^candorem,  aspectu  igneum^  ardorem 
adsequebatur.' 

A  praes^«ntia,  hoc  modo: 

*Cuius  ore  sermo  melle  dulcior  profluebat.' 
T!iX  eodem  genere  est  hoc:  is 

*Tantus   erat  iu   armis   splendor,   ut  solis  fulgor  [ob- 
scurius]  uideretur.' 

Intellectio  est,  cum  res  tota  parua  de  parte  cognosci- 
tur  aut  de  toto  pars.     De  parte  totum  sic  intellegitur: 


11  Hoiner.  K  437  l^vv.oziqoi  %i6voq  (Trypho  «fpi  Tpojr.  RG  VIII 
746  W  III  199  Sp  Demetr.  de  eloc.  124  [Plnt.]  de  uita  ac  poesi  Hom.  71) 
iV"  474  otp&alfico  d'  aga  ol  tivql  XdfiniTOV  (t  446)  14  Homer.  A  249 
Tov  yial  dno  yXoiaarjg  [isXixog  ylvKicov  q8sv  avd^  16  Homer.  T  398 

TSvx£GL  naficpaLVcov  ag  x'  riXsiixaQ   TnsQicov 


1  est]  sit  h^  oportet  ut  &*  sicuti  Eufinus  sicut  T/Ld  sint  bl  ad 
poeticum  quendam  bl  a.  poetis  in  quendam  Md  2  extruere  numerum 
(numerum  extruere  H)  TilLd  extructa  (extructo  b)  numerum  bl  ut  om  H^ 
per  politissime  B  perpolissime  b  3  post  absolutae  add  HFB: 
SUPER  LATIO  {ita  B,  SUPRELATIO  P,  SUBRELATIO  H)  GRAUIS 
4  Super  latio  B  uperlatio  d  Subrelatio  H-P^II  Suprelatio  H^  P^ 
Super  relatio  C  Supra  relatio  bl  5  miuuendiq;  bl  conparatione 
HPG  comparatione  rdiqui  6  sic  quodsi  CE  sint  quid  si  PB  sint 
inquit  si  H   sic  quid  si  P-il  7  cuncordiam  H         retinebimus  in 

ciuitate  bl    in  ciuitate  retinebimus  d    retinebimus  M  8   orto  PB 

atquel  et  d  9  conparatione  HPG  comparatione  reliqiii  a  simi- 
litudine  aut  a  OE,  om  HPTLB  praestantia  Omnibonus\  praesentia 
■10  super  latio  B  superlatio  d  suprelatio  HPTLG  supra  relatio  bl 
simitur  P^  sit  HPB  11  neueum  HP  neue  uel  B  candorem 
aspectu  igneum  om  M  12  assequebatur  Id  13  praestantia  Omni- 
bonus^  praeseutia  15  Ex  eodem  Omnibonus  eodem  in  d  eodem  HLbl 
16  ut  om  H  fulgor]  splendor  b  obscurius  HPBGh    obscurior 


LIBER  IV  (V).     CAP.   32—34.     §  44—45.  341 

*Non  illae  te   nuptiales  tibiae   eius   matrimonii  com- 
monebant?' 

Nam  hic  omnis  sanctimonia  nuptiarum  uno  signo  tibiarum 
intellegitur.    <^De  toto  pars,)>  ut  si  quis  ei,  qui  uestitum  aut 
5  ornatum  sumptuosum  ostentet,  dicat: 

'Ostentas  mihi  diuitias  et  locupletes  copias  iactas/ 
Ab  uno  plura  hoc  modo  intellegentur:  45 

'Poeno  fuit  Hispanus  auxilio,  fuit  inmanis  ille  Trans- 
alpinus,  in  Italia  quoque  nonnemo  sensit  idem  togatus/ 
10  A  pluribus  unum  sic  intellegetur: 

'Atrox    calamitas    pectora    maerore    pulsabat;    itaque 

anhelans  ex  imis  pulmonibus  prae  cura  spiritus  ducebat/ 

Nam  in  superior<(ibus>  plures  Hispani  et  Galli  et  togati, 

et  hic  unum  pectus  et  unus  pulmo  intellegitur,  et  erit  illic 

15  deminutus  numerus  festiuitatis,  hic  adauctus  grauitatis  gratia. 

Abusio   est,   quae   uerbo  simili  et  propinquo  pro  certo 

et  proprio  abutitur,  hoc  modo:  ^Vires  homiuis  breues  sunt;' 

aut:    'parua   statura;'    aut:    '^longum  in  homine   consilium;' 

aut:    ^oratio   magna;'    aut:    ^uti  pauco   sermone.'     Nam   hic 

20  facile  est  intellectu  finitima  uerba  rerum  dissimilium  ratione 

abusionis  esse  traducta. 

Translatio   est,   cum   uerbum   in   quandam   rem  trans- 34 
feretur  ex  alia  re,  quod  propter  similitudinem  recte  uidebitur 
posse    transferri.     Ea    <(su)>mitur   rei    ante    oculos  ponendae 
25  causa,  sic: 


P'nB-ld:  po  st  uideretur  add  E  INTELLECTIO  GEAnS  p.  340 
19  ut  Z  tota  pars  H  sit  H  intelligitur  E  1  illa  H  te]  ete  H 
nuptiales  tibiae  P-JJBCb  nuptia  celesti  uiae  HP  tibiae  nnptiales  Jd 
matrimonio   PTIC  commouebant  bU  3   sanctimonia  omnis  Id 

4  intellegitur  HB  intelligitur  reliqui  de  toto  pars  om  M  partem  Z 
si  om  B^  at  H^  5  ostendet  Cbd  7  intellegenter  P  intelligentur  Z 
intelliguutur  d  intelleguntur  C  8  pene  H  inmauis  HPBC  imma- 
nis  reliqui  trans  alpinn?  B  10  sit  HP  intellegetur  H  intelli- 
getur  PnC  intellegitur  B  intelligitur  E  11  atrorum  b  12  duce- 
batur  P-nCE  13   superiore  M  14  intellegitur  H  intelligitur 

reliqui  erat   illic   d    illic  erit  Z    erit  b  15   dimiuutus  E         post 

gmtia.  add  HPB:  ABDSIO  IGproowH  17  uir  bomines  H  18  ho- 
mine  Uld  hominem  HPBCb  19  sermone  pauco  Id  20  dissi- 
miliom  rerum  rationis  Z  21  post  traducta  add  HPB:  TRANSLATIO 
GRAUIS  22  cum  cum  H  trans  feretur  PB    transferetur  HIJ 

transfertur  CE  23  uidebatur  H^  24  trans  ferri  PB  ea  su- 


342  ^^  ^-  HERENNIUM 

*Hic  Italiam  tumultus  expergefecit  terrore  subito." 
Breuitatis  causa,  sic: 

'Recens  aduentus  exercitus  extincxit  subito  ciuitatem.' 
Obscenitatis  uitandae  causa,  sic: 

'Cuius  mater  cottidianis  nuptiis  delectetur.'  5 

Augendi  causa,  sic: 

'Nullius  maeror  et  calamitas  istius  explere  inimicitias 
et  nefariam  crudelitatem  saturare  potuit/ 
Minuendi  causa,  sic: 

^Magno  se  praedicat  auxilio  fuisse,  quia  paululum  in  lo 
rebus  difficillimis  aspirauit.' 
Ornandi  causa,  sic: 

'Aliquando  rei  publicae  rationes,  quae  malitia  nocen- 
tium  exaruerunt,  uirtute  optimatium  reuirdescent.' 

Trauslationem  pudentem   dicunt   esse   oportere,  ut  cum  i^ 
ratione   in   consimilem   rem  transeat,  ne  sine  dilectu  temere 
et  cupide  uideatur  in  dissimilem  transcurrisse. 
46  Permutatio  est  oratio  aliud  uerbis  aliud  sententia  de- 

monstrans.    Ea  diuiditur  in  tres  partes:  similitudinem,  arga- 
mentum,  contrarium.  20 


5  Demosth.  de  cor.  129  f)  ag  i)  (n^trjQ  tocg  {is&rjfiSQivotg  ydfioig  bv 
rca  Klsiaico  ta  TtQog  rco  v,cclayi,ixrj  rjQco  xqco^evj]  .  . .  i^^sd^Qsips  as]  (Tiber. 
nsQl  nw-  RG  VIII  534  W  III  61  Sp) 


mitur]  eam  itur  P  eam  igitur  P'7T  ea  igitur  H  ea  utimur  jBC  ea 
igitur  sumitur  E  ponenda  JI  p.  341,  25  sit  KFB  1  italiam  E 
in  italia  M  terrore  CE    errore  HPII   errores  B         subito]  ubi  B 

2  sit  HPB  3  extincxit  P  extincsit  C  extinxit  reliqui  5  cotti- 
dianis  H   cotidianis  reliciui  delectatur  C^E  6  sic  P'^nCE    hic 

HPB  7  nullus  h  meror  et  bl  urbis  meror  et  d  unae  for  se  HH 
unat  fora  et  C  une  forse  P  unae  forse  B  inimicitia  H  S  nefaria  H 
saturare  crudelitatem  Id  9  sit  HP  12  ornandi  d  orandi  l  or- 
dinandi  b  Grauandi  causa  sit  (sic  P^UC)  nam  cum  canes  fungentur 
officiis  luporum  quoniam  pi'aesidio  pecua  credemus.  per  argumentum 
tractatur  ornandi  M  uide  infra  p.  343,  3  13  illi  quando  h  f  p  ra- 
tiones  PTlBCb  {in  h  rationes  in  ras)  res  publicas  rationes  H  vei  .p. 
uires  d   uires  rei   .p.   Z  14  exaruef  Ul   exaruerunt  BCd    exarue- 

rint  b  exaruerent  H  exaruerant  P^  in  ras:  quid  in  P  ml  fuerit, 
cognosci  nequit  reuirdescent  W    reuirdescunt  P^HG  reuirdesef.  JEf 

reuiruere  P^  reuirescent  BE  reuirescunt  P"  15  cum  rationem  PB, 
om  H  16  delectu  Chd  delictu  HPBl   delicto  IPH  17  dissi- 

mile   l   dissimilem  rem  d  18  Premutatio   h    Permultatio   HPUB 

uerbo  H 


LIBER  IV  (Y).     CAP.  34.     §  45—46.  343 

Per  similitudinem  sumitur,  cum  translationes  plures 
frequenter  ponuntur  a  simili  oratione  ductae,  si<(c: 

'Nam  cum  canes  funguntur  officiis  luporum,  quomam 

praesidio  pecua<^ria^  credemus?' 

5  Per  argumentum  tractatur,^   cum  a  persona  aut  loco 

autre  aliqua  similitudo  augendi  aut  minuendi  causa  ducitur, 

ut  si   quis   Drusum   Graccum   N<^um)>itorem<^que^   obsoletum 

(^dicat.y 

Ex  contrario  ducitur  sic,  ut  si  quis  hominem  prodigum 
10  et  luxuriosum  inludens  parcum  et  diligentem  appelle^. 

Et  in  lioc  postremo,  quod  ex  contrario  sumitur  et  in 
illo  primo,  quod  a  similitudine  ducitur,  per  trauslationem 
argumento  poterimus  uti.     Per  similitudinem  sic: 

"^Quid  ait  hic  rex  atque  Agamemnon  noster,  siue,  ut 
15      crudelitas  est,  potius  Atreus?' 

Ex  contrario,  ut  si  quem  <^m)>pium,  qui  patrem  uerberarit, 
Aenean  uocemus,  intemperantem  et  adulterum  Ippolytum 
uomiuemus. 

Haec   sunt  fere,   quae   dicenda  uidebantur  de  uerborum 
20  exornationibus.     Nunc  res  ipsa  monet,  ut  deinceps  ad  sen- 
tentiarum  exornationes  transeamus. 


1  una  uel  j)lures  d  2  simplici  M  sic  E  si  M  3  Nam  — 
tractatur  lioc  loco  om  M,  hahet  supra  p.  342,  12  funguntur  E  fungentur 
HPIJ  fungautur  BC  officio  d  lupororum  B  quoinam  Kay- 
serus  cui  quoiam  G  quonam  P^TT  quoniam  HPB  cuinam  E  4  pre- 
dia  H  pecua  M  (pecunia  C^)  6  aut  augendi  V  aut  minuendi 
om  l  dicitur  Hd  7  cirosum  HP^B  graccum  bd    grecu  H 

gracchum  reliqui  '  numitoremque  E  nitorem  (nidorem  JT)  M  8  dicat 
P^CE,  om.  HPnB  10  luxoriosum  HP  illudens  E  inprudens  HPB 
IjrudensJT,   om  C  partum  B  appellet   Omnibonus]   appellasset 

11  in  illo  PmCB  nullo  HPB  13  argumentum  HPB  sit  PB 
14  quidem  b         agit  C         15  credulitas  M  atreus  P^CE    ac  reos 

HPTIB  16  sic  ut  si  d  quem  impiura  CE    quem  pium  HPB 

quempiam  77         17  aenean  HB    aeneam  PTLCE,  uolemus  HP^B 

yppolitum  PTLBC  qui  castus  fuit  yppolitum  b  ypolitum  Z  ipolitum  d 
ippolitum  H  l^post  nominemus  add  HPB:  SENTENTIARUM  EXOR- 
NATIO  20  nun  H^  ipsa  res  G  21  exornationes  H   exor- 

nationem  reliqui  redeamus   H:  add  PBH:  M    TDLLI  {ita  PB, 

TULLII  H)  CICERONIS  AD  HERENNIUM  (de  rethorica  add  TI)  LIB.  V. 


344  ^D  C.  HERENNIUM 

[M.  Tulli  Ciceronis  ad  Herennium  liber  VI] 
Distributio  est,  cum  (iny  plures  res  aut  personas  ne- 

gotia  quaedam  certa  dispertinntur,  hoc  modo: 

*Qui  uestrum,  iudices,  uomen  senatus  diligit,  liunc 
oderit  necesse  est;  petulantissime  enim  semper  iste  ob- 
pugnauit  senatum.  Qui  equestrem  locum  splendidissinium  ^ 
cupit  esse  in  ciuitate,  is  oportet  istum  maximas  poenas 
dedisse  <^uelit,)>  ne  iste  sua  turpitudiue  ordini  honestissimo 
maculae  atque  dedecori  sit.  Qui  parentis  habetis,  ostendite 
istius  supplicio  uobis  homines  impios  non  placere.  Quibus 
liberi  sunt,  statuite  exemplum,  quautae  poenae  siut  in  lo 
ciuitate  hominibus  istiusmodi  couparatae.' 

Item:  'Senatus  est  officium  <(consiIio  ciuitatem  iuuare;  magi- 
stratus  est  officium)>  opera  et  diligentia  consequi  senatus 
uoluntatem;  populi  est  officium  res  optumas  et  homines 
idoneos  maxime  suis  sententiis  dilegere  et  probare.'  15 

Et:  ^Accusatoris  officium  est  inferre  crimina;  defensoris  diluere 


16  Asconius  in  Milon.  p.  40  K3  de  L.  Cassio  quaesitore:  quod  unam 
modo  Aemiliam  damnauerat,  absoluerat  autem  duas  Marciam  et  Lici- 
niam,  populus  hunc  Cassium  creauit  qui  de  eisdem  uirginibus  quae- 
reret:  isque  et  utrasque  eas  et  praeterea  complures  alias  nimia  etiam 
ut  existimatio  est  asperitate  usus  damnauit  Cic.  Brut.  160  de  L.  Crasso: 
Defendit  postea  Liciniam  uirginem  cum  annos  XXVII  uatus  esset.  In 
ea  ipsa  causa  fuit  eloquentissimus  orationisque  eius  scriptas  quasdam 
partis  reliquit  conf.  Valer.  Max.  VI  8,  1  II[  7,  9 


EXPL  INCIPIT  LIB.  VI  DISTRIBTJTIO  (distr.  P:  om  BII);  H: 
M  TULLII  CICERONIS  AD  HERENNIUM  LIB.  VI  INCIPIT;  Z;  Expli- 
cit  V   incipit  VI   in  reliquis  spatiuvi  1  in  om  HPb  2  disper- 

tiantur    h  3    iudices    nomen    senatus    diligit    PJJBCb     iudicat 

nomen  senatoris  et  diligit  H  iudices  nomen  diligit  senatus  d  nomen 
iudices  diligit  senatusq;  l  {add  P  signa  transpositionis)  4  obpugna- 
uit  6  oppugnauit  'HLld  6  bis  H  optet  P^d  Kayserus  oportet  ut 
optet  C  maximas  poenas  bl  maximo  itene  HB  maximae  poenae  PII 
maximam  poenam  Cd  7  uelit  bl  om  dJS.  ista  H  turpitudinem  PB 
8  dedecoris  id  HPB  parentis  PB    parentes  reliqui  9  illius  Z 

suplicio  b  (homines  add  H^)  impios  homines  Id  facere  HPIIB 
fauere  P^C  .10  liberi   sunt  statuite  E    liber  (liberum  B)  constat 

uitae     M  11    istius     modo    P      istiusmodo     HB  con- 

parate  HPBC   comparatae  rdiqui  12    consilio  —  officium  om  M 

13  opera  bl  opere  d  onera  HIl  honera  P  honore  P-BC  seuatus 
om  BC      14  uoluntate  iTP^ 71  uoluntatem  populi  £CcZ      officiorum  if 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  35—36.     §  47-48.  345 

et  propulsare;  testis  dicere,  quae  sciat  aut  audierit;  quae- 
sitoris   est  unum  quemque  horum  iu  officio  suo  continere. 
Quare,  Luci  Cassi,  si  testem,  praeterquam  quod  sciat  aut 
audierit,   argumentari   et  coniectura  prosequi  patieris,  ius 
accusatoris  cum  iure  testimonii  commiscebis,  testis  inprobi 
cupiditatem  confirmabis,  <y}eo  duplicemdefensionem  parabis.' 
Est  liaec   exornatio   copiosa.     Conprehendit  enim    breui 
multa,  et  suum  cuique  tribuens  officium  separatim  res  diuidit 
plures.  gg 

Licentia  est,   cum  apud  eos,  quos  aut  uereri  aut  me- ^g 
tuere  debemus,  tamen  aliquid  pro  iure  nostro  dicimus,  quod 
eos   aut  quos   ii  diligunt  aliquo  in  errato  uere  reprehendere 
uideamur,  hoc  modo: 

■^Miramini,  Quirites,  quod  ab  omnibus  uestrae  ratioues 
15  deserantur?  quod  causam  uestram  nemo  suscipiat?  quod 
se  nemo  uestri  defensorem  profiteatur?  Id  tribuite  uestrae 
culpae,  desinite  mirari.  Quid  est  enim,  quare  non  omnes 
istam  rem  fugere  ac  uitare  debeant?  Recordamiui,  quos 
habueritis    defensores;    studia    eorum    uobis    ante    oculos 


10 


10  Quintil.  IS  2, 27  Quod  idem  dictura  sit  de  oratione  libera 
quam  Covnificius  licentiam  uocat,  Graeci  TtaQQrjaiav  lul.  Rufin.  de  fig. 
RLM  p.  46  naQQTjaia  oratio  libera  quam  Cornificius  licentiam  uocat 


res   ovi   H  optumas   et  PIJBC    optima    sed  H    optimas    et    E 

p.  344,  15  dilegere  Halmius  diligere  HPUBbl  deligere  P'^Cd  16  Et 
H  om  reliqui  est  officium  Id  defensoris  est  E  deluere  l  1  pre- 
mulsare    H  testis  P-TIC   testes   HPB    testis    est  E  sciant  H 

adierint   H  s.  s.  u  quaesitoris   P"B'I1CI    quaesitores   PB    quae- 

storum  H  questoris  hd  3  luci  cassi  hl  o  luci  cassi  d  .\.  causis  TLB 
I  causis  PG  causis  H  in  causis  P^  si]  si  in  causis  d  testis  H 
4  argumentorum  H  patiaris  6  (s.  s.  e),  l  5  inprobi  HC  improbi 
reliqiii  6  eo  HP^JJB  parabit  H  comparabis  d  7  Est  haec 
PTIBC  te  haec  H  haec  est  E  exortatio  l  conprehendit  HPC 
comprehendit  reliqui  breuis  H  bre  C  8  et  suum  hl  si  uni  H  sunt 
PB  sxmmF^nCd  separatim  M  et  separatira  P-B'^d  separat  et  hl  ^ post 
plures  add  HPB  LICENTIA  11  iure]  uelle  h  quo  P'C  12  eos  M 
eos  minime  offendat  E  ii  PB,  om  H  hi  JICE  aliquo  in  C  ali- 
quod  in  HPUB    cum  in  aliquo  E  reprehendere  Md   nprehendi 

posse  hl  13  uideamur  P-Cd  uideantur  HPTLBhl  uideatur  Simon 
14  hominibus  JT  16  id  tribuite  P^CE  adtribuite  HPB  attribuite  JT 
17  desinite  HUCd  desine  P^B^  atque  istud  desinite  hl  18  quod  H 
19  defensorem  H  defensoris  h^ 


34G  AB  C.  HEREKNIUM 

propoiiite;  deinde  exitus  omniura  considerate.  Tum  uobis 
ueniat  in  mentem,  ut  uere  dicam,  neglegentia  uestra  siue 
ignauia  potius  illos  oranes  ante  oculos  uestros  trucidatos 
esse,  inimicos  eorum  uestris  suffragiis  in  amplissimura 
locum  peruenisse/  5 

Item:  'Nara  quid  fuit,  iudices,  quare  in  sententiis  ferendis 
dubitaueritis  aut  istura  borainem  nefarium  ampliaueritis? 
non  apertissimae  res  erant  criminei  datae?  <^non  omnes 
hae  testibus  co>iprobatae?)>  non  contra  tenuiter  et  nuga- 
torie  responsura?  Hic  uos  ueriti  estis,  si  prirao  coetu  10 
condemnassetis,  ne  crudeles  existimaremini?  Dum  eara 
uitatis  uituperationem,  quae  longe  a  uobis  erat  <^afutura, 
eam  inuenistis,  tit  timiydi  atque  iguaui  putaremiui.  Maxi- 
mis  priuatis  et  publicis  calamitatibus  acce^jtis,  cum  etiam 
maiores  inpendere  mdea<(M)>tur,  sedetis  et  oscitamini.  Luci  i5 
uoctera,  nocte  lucem  expectatis.  Aliquid  cottidie  acerbi 
atque  incoraraodi  nuntiatur:  et  iara  eura,  cuius  opera  nobis 
haec  accidunt,  uos  remoramini  diutius  et  alitis  ad  rei 
publicae  perniciem,  retinetis,   quoad   potestis  in  ciuitate?' 

13  [Demosthen.]  nQog  zfjv  iniGro?..  17:  Tjiisii  Si — siqTqaExat  yaq 
TaXTqO^fi  —  ovSsv  noiovvzsg  iv&dds  Ka&rjus&a  ^slXovTsg  dsl  Kal  ipr](pi- 
^6[isvoL  v.al  nvv&avoiisvot  Kata  Trjv  dyoQccv  si'  ri  Xsysrat  vscorsQOV 


1  ponite  d  2  ueniet  bd  ut  ueniet  l  negligentia  bd  uestri  d 
3  trucidatus  PB  4  inimicos  eorum]  inimicorum  P^B^  inimicos  C 
6  ferundis  bV  7  amplineritis  H^  8  apertis  sime  B  crimine  P^B^ 
crimini  reliqui  data  ef  H  non  —  comprobatae  om  M  non  omues 
hae  b  l  num  d  9  testimoniis  d  non]  num  d  om  H  contra  uos  d 
tenuit  b  10  uos  omnes  b  istis  H  caetu  Hd  cetu  bl  11  con- 
demnassetis  P^HO  condempnassetis  ilPE  condamnassetis  B  uec- 
rudeles  P  nec  rudeles  B  uec  crudeles  H  ea.  b  12  uitatis  Kayserus 
uitatis  uituperatis  HPB  uitatis  uituperati  estis  77  uitastis  CE  uitupe- 
ratione  21  aberat  E  afutura  eam  inuenistis  Aldus  affuturam  (afFutu- 
rum  &i)  eam  inuenistisE,  omVL  13  ut  (neO)  timidi  P^UB^^CE  di  HPB 
adque  igna  uituperaremini  H  maximis  priuatis  HPB  maximas  pri- 
uatas  P-nCd  maximas  et  jjriuatas  bl  14  publicis  HPB  publicas 
P^nCE,  calamitatibus  HB  calamitatis  P  calamitates  P-JTCE  accep- 
tis  Halmiusl   accepistis  15   impendere   JTE  uideatur  HP^B^ 

auspicamini  H  luci  noctem  nocte  lucem  b  luci  noctem  nou  (in  B^) 
luceni  HPHB  noctem  uon  lucem  C  luce  nocte  nocte  diem  l  nocte 
lucem  luce  noctem  d  16  exspectatis  l  cotidie  (cottidie  H  quotidie  B) 
acerbi  (acerui  i/P)  M    acerbi  cotidie  (cottidie  Z)  E  17  iam  om  CE 

haec  uobis  d         18  uos  om  E         rememoramini  P^BCd        aletis  H 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  36—37.     §  48—49.  347 

37 

Eiusmodi  licentia  si  nimium  uidebitur  aerimoniae  habere,  . 

multis  mitigationibus  leuietur;  nam  contiuuo  aliquid  buius- 
modi  licebit  inferre:  'Hic  ego  uirtutem  uestram  quaero,  sa- 
pientiam  desidero,  ueterem  consuetudinem  requiro/  <^ut)>  quod 
5  erat  commotum  licentia,  id  constiturttur  laude,  ut  altera  res 
ab  iracundia  et  molestia  remoueat,  altera  res  ab  errato 
deterreat.  Haec  res,  sicut  iu  amicitia,  item  in  diceudo,  <(si 
loco)>  fit,  maxime  facit,  ut  et  illi,  qui  audient,  a  culpa  ab- 
sint  et  nos,  qui  dicimus,  ame^ci  ipsorum  et  ueritatis  esse 
10  uideamur. 

Est  autem  quoddam  genus  in  dicendo  licentiae,  quod 
astutiore  ratione  conparatur,  cum  aut  ita  obiurgamus  eos, 
qui  audiunt,  quomodo  ipsi  se  cupiunt  obiurgari,  aut  id,  quod 
scimus  <(facile  omnes  audituros,  dicimus^  uos  timere,  quo- 
15  modo  accipiant,  sed  tamen  ueritate  commoueri,  ut  nihilo- 
setius  dicamus.  Horum  amborum  generum  exempla  subicie- 
mus;  prioris,  huiusmodi: 

^Nimium,  Quirites,  animis  estis  simplicibus  et  mau- 
suetis;  nimium  creditis  uni  cuique.  Existimatis  unum 
20  quemque  eniti,  ut  perficiat,  quae  uobis  pollicitus  sit.  Erra- 
tis  et  falsa  spe  frustra  iam  diu  detinemini  stultitia  uestra, 
qui,  quod  erat  in  uestra  potestate,  ab  aliis  petere  quam 
ipsi  sumere  maluistis.' 


rei].  r.  l  p.  346,  19  plublicae  H  p  PIIBC  .p.  E  quo  ad  Z  quod 
ad  HC  1  acrimonia  H  2  lenitur  l  4  ut  quod  erat  E  quod 
erit  M  5  commodum  b  constituatur  Kayserus  constituetur  HPTIB 
mitigetur  CE  6  iracundiae  molestia  bl  remoueatur  H  res  om  d 
ru  H  ab  errato]  haberarato  P  haberat  ratio  H  7  amicitiam  PTIBC 
ita  Id  si  loco  fit  E  fit  HPUB  om  C  9  amici  bl  tvim.  et  HII 
ta  et  C  tamen  et  PB  om  d  ipsorum  et  bl  ipsorum  HPIIB  ipso- 
rum  quam  C  et  ipsos  reueriti  et  d  ueritatis  assertores  d  ueriti  U 
10  uideamur  EJT  uideamur  amici  C  nideatur  J?PB  11  Est  aut  quod  H 
12  astutiore  ratione  bl  astuti  operatione  M  astuta  magis  ratione  d 
conparatur  HPC  comparatur  reliqui  eius  P^  13  quomodo]  quo  l 
obiugari  H^  14  facile  —  dicimus  om  M  temere  b  15  commo- 
dare  P  nibilos  et  ius  P   nihilo  sed  ius  H  16  amplorum  H 

subiciamus  H  17    priores   HPB   prioris   est  11  prioris    autem   V 

18  Nimirum  b  simplicioribus  b  19  nimium  existimatis  d  21  et] 
ne  l  falsas  per  H  stultitiam  uestram  H  studia  uestra  P  22  qui  M 
id  bl   est  quia  d       potestate  uestra  H 


348  -A-D  C.  HERENNirM 

Posterioris  licentiae  lioc  erit  exemplum: 

*Mihi  cum  isto,  iudices,  fuit  amicitia,  sed  ista  tamen 
amicitia,  tametsi  uere<(or)>  ciuomodo  accepturi  sitis,  tamen 
dicam,    uos   (^me)   priua<(s>tis.     Quid  ita?    quia,  ut  uobis 
essem  probatus,  eum,  qui  uos  obpugnabat,  inimicum  quam  5 
amicum  liabere  malui/ 
50  Ergo  baec  exornatio,  cui  licentiae  nomen  est,  sicuti  de- 

monstrauimus,    duplici   ratione   tractabitur:    acrimonia,   quae 
si  nimium  fuerit  aspera,  mitigabitur  laude,  et  adsimulatio<ne, 
de}    qua    posterius    diximus,    quae  non  indiget  mitigationis,  lo 
propterea  ciuod  imitatur  licentiam  et  sua  spontest  ad  animum 
auditoris  adcommodata. 
38  Deminutio   est,   quom   aliquid   inesse  in   nobis   aut  in 

*is,  quos    defendimus,   aut  natura  aut  fortuna  aut  industria 
dicemus  egregium,  quod,  ne  qua  significetur  adrogans  osten-  i5 
tatio,  deminuitur  et  adtenuatur  oratione,  hoc  modo: 

'Nam  hoc  pro  meo  iure,  iudices,  dico,  me  labore  et 
industria  curasse,  ut  disciplinam  militarem  uon  in  postremis 
tenerem/ 


2  Demosthen.  de  falsa  leg.  224:  %aX  Ssdoiy.a,  S^Soitia  —  stgiqasraL 
yag  jtdv^'  cc  cpQOVM  nQog  ufiag  —  (u.17  rors  hev  cvvsniaTidarjaQ^s  (is  rov 
firiS'  briovv  ccSiy.ovvra,  vvv  8  avansTtraKorsg  rjrs  .  .  .  Kal  yag  si'  ri 
aiconav  syvcovisiv  Ihysiv  s^dyoiiai.  ['ars  Srjnov  IJv&oy.?Ja  rovrovi  rbv 
Uv&oScciQOv.  rovrcp  ndvv  cpiXav&Qconcog  s-ASXQriariv  syco,  -<tal  drjSfg  suol 
Y.al  xovrcp  ysyovsv  slg  rriv  ijiiSQav  ravrrjv  ovSsv.  ovrog  snrQsnsraL  fis 
vvv  ccnavTcav,  dcp'  ov  nQog  ^iXinnov  acpiv.rai 


1  posteriob;  JI  posterioribus  FB    posteriori  C        2  iudicium  II 
3  amicitiam  H  uere  HP^  4  me  priuastis  E    priuatis  HPB 

probatis  JT  me    priuatis    P^B^C  itaq;  H  qui    aut  PB    quid 

aut  H  5  oppuwnabat  Cd  6  haberet  H  7  hic  H  demoustra- 
bimus  HPTLB  8  duplici  tratabitur  ratione  /  (tractabimus  H')  acri- 
moniam  BC  9  mimium  H^  mitigabitur  il^E  mitigabit  H^PIIBC 
laude  et  adsimulatione  (assimulatione  Id)  E  laus  et  adsimulatio  M 
10  de  qua  P^BCB    qua  HP  qua  H  indiget  mitigationis  E    iude 

negationis  nomine  M  (dicitur  add  C)  11  propter  l  sua  om  V 

sponte  sit  HLd    sponte  se  l   se  sponte  h  12   adcommodata  PTLBC 

adcommoda  H  accomodat  hl  accommodata  cl  add  IIPB:  DE  DE- 
MINDTIONE  13  Diminutio  Id  quam  HPB  cum  P-HCE  inesse 
P^B^E  non  esse  HPB  esse  JT  uel  in  non  esse  C  in  ot?i.  E  in 
iis  Aldus    in  his  M    his  E  14  quo  H  15  nequa  PB  neq;   H 

arrogans  E  16  diminuitur  ff/TZd  adtenuatur  PCb  atteuuatur  reliqui 
17  meo  HB^         laborare  hl         18  curassem  HPB         postremii  H^ 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  37-39.     §  49-51.  349 

Hic  si  quis  dixisset:  'Ut  optime  tenerein/  tametsi  uere 
dixisset,  tamen  adrogans  uisus  esset.  Nunc  et  ad  inuidiam 
mta.<^ndaym  et  laudem  conparandam  satis  dictum  est. 

Item:  ^Utrum  igitur  auaritiae  an  egestatis  **  accessit  ad 
maleficium?  Auaritiae?  At  largissimus  fuit  in  amicos;  quod 
signum  liberalitatis  est,  quae  coutraria  est  auaritiae.  Ege- 
statis?  Huic  quidem  pater  —  nolo  nimium  dicere  —  non 
tenuissimum  patrimonium  reliquit.' 

Hic  quoque  uitatum  est,  ne  magnum  aut  masimum 
10  diceretur.  Hoc  igitur  in  nostris  aut  eorum,  quos  defende- 
mus,  egregiis  commodis  proferendis  obseruabimus.  Nam 
eiusmodi  res  et  inuidiam  contrahunt  in  uita  et  odium  in 
oratione,  si  inconsiderate  tractes.  Quare  quemadmodum 
ratione  in  uiueudo  fugitur  inuidia,  sic  in  dicendo  consilio 
15  uitatur  odium.  oq 

Descriptio  nominatur,  quae  rerum  consequentium  con- gj 
tinet  perspicuam  et   dilucidam   cum   grauitate   expositionem, 
hoc  modo: 

^Quodsi  istum,  iudices,  uestris  sententiis  liberaueritis, 
20      statim,    sicut    e   cauea  leo  missus   aut  aliqua  taeterrima 


20  Demosth.  de  fals.  leg.  314  v,cci  8ia  f^g  dyoQccg  TtoQSvszai  &ol- 
(iccTiov  KCi&elg  a%Qi  tcov  GcpvQcav,  iacc  §aivcov  IIv&okIsi,  rccg  yvd&ovg 
(pv6cov  contra  Aristog.  I  52  cc?.Xcc  noQSvszai,  Sia  rrjg  dyoQag  coaiitQ  hxig 
■Q  GnoQTtLog  rjQyKog  t6  ksitqov  dzrcov  Ssvqo  HaKstGs  Gy.oncov  zivi  GVficpo- 
gdv  7}  ^XaGcprifiiav  t}  HaMOv  rt  TiQOcrQiipdfisvog  yial  KataoxjiGag  sig 
(po^ov  aQyvQiov  itQdt,sxai  (Minucian.  RG  IX  604  W  I  419  Sp  Aristid. 
RG  IX  385  W  II  493  Sp) 


1  que  E.       2  dixisset  om  H^       arrogans  BTI^E        3  uitam  HP 
(fortasse   ex  uitamdam)  conparandam  HP  comparandam    reliqui 

4  auaritiae  aegestatis  P  (causa  add  P-)  auaritiae  aegestatis  H  aua- 
ritiae  gestatis  B  auaritiae  egestas  71  auariae  aut  aegestatis  causa  C 
causa  auaritiae  aut  egestatis  E  deest  ueluti  plenus,  incontinens  5  At  — 
est  auaritiae  om  l  at  P'Cbd   a  H^   ac  H^PB   ad  JT  7  At 

huic  E  8  tenuis  simum  H  reliquid  H  10  quod  H  defen- 
dimus  l  11  egregius  C  proferundis  h  12  eius  modo  rem  PB 
eius  modorum  H  14  in  ratione  uiuendo  (uiuendi  (i)  E  fugitur  lcl 
fulcitur  hHPIlB  uel  fugitur  fulcitur  C  dicendi  d  Ib  post  odium 
add  HPB:  DE  DESCRIPTIONE  (DISCRIPTIONE  B)  16  Discriptio  5 
consequentiam  HP  17  per  spicuam  H   per  spiam  C  19  liber 

abieritis  H  20  ecauea  B  cauea  H  per  cauea  l  emissus  Lamhinus 
missus  bl   foenissus  M   phaenissus  d        teterrima  T/Lhd   deterrima  l 


350  ^^  C.  HERENNIUM 

belua  soluta  ex  catenis,  uolitabit  et  uagabitur  iu  foro, 
acuens  dentes  in  unius  cuiusque  fortunas,  in  omnes  amicos 
atque  inimicos ,  uotos  atque  ignotos  incurs<(it^ans,  alio- 
rum  famam  clepeculans,  <(aZ^iorum  caput  obpugnans, 
aliorum  cloraum  et  omnem  familiam  perfri<(«)>gens,  <(rem  5 
publicam)»  funditus  labefactans.  Quare,  iudices,  eicite  eum 
de  ciuitate,  liberate  omues  formidine;  uobis  denique  ipsis 
consulite.  Nam  si  istum  iupunitum  dimiseritis,  in  uosmet 
ipsos,  mihi  credite,  feram  et  truculentam  bestiam,  iudices, 
inmiseritis.'  lo 

Item:  '^Nam  si  de  boc,  iudices,  grauem  sententiam  tuleritis, 
uno  iudicio  simul  multos  iugulaueritis.  Grandis  natu 
parens,  cuius  spes  senectutis  omnis  in  huius  adulescentia 
posita  est,  quare  uelit  in  uita  manere,  non  habebit;  fili 
parui,  priuati  patris  auxilio,  ludibrio  et  despectui  paternis  i5 
inimicis  erunt  obpositi;  tota  domus  huius  indigna  con- 
cidet  calamitate;  at  inimici  statim  sanguinulentam  palmam 
crudelissima  uictoria  potiti  insultabunt  in  horum  miserias 
et  superbi  re  simul  et  uerbis  inueniuntur.' 

Item:    'Nam  neminem   uestrum  fugit,    Quirites,    urbe  capta  20 


6  l.  s.  95:  SsL  dfi  nccvTccg  .  . .  tovto  t6  &r]Qiov  v^as  b^OQiffai,  QiipaL 
i-A.  xrjg  Ti6X8(og,  dvsliiV,  (irj  nsQtiiSLvavTsg  tl  tiu&slv  .  .  .  aHcc  nQOSv- 
Xcc^rj&svTccg:  conf.  docor.  322  20  Homer.  1591  yml  ol  KCiTsls^sv  sxTiavTa 
Mrjd«'    oc'    av%^Q(OTioi6t.   tisIsl    tcov    ccotv    aXcprj:    avdQug    ^sv    ktsivovgi, 


1  solute  H  uolitauit  PB  2  acuens  E  babeus  (hauens  JZ"^)  M 
in  unius  Hahniiis  multos  M  multos  in  bl  multos  in  unius  d  insul- 
tans  in  Kayserus  fortuna  C  3  iguotos  suos  H  incursitans  b 
incursans  MZd  4  depeculans  aliorum  P^BGB  depeculans  horum  U 
depeculantiorum  HP  capud  H^  oppuguans  Hnd  5  et  B^ 
haec  HP  ac  P-JTCE  orn  B  perfrigens  HPB  perstringens  d  .r. 
(Rem  d)  p.  E  om  M  6  firaditus  et  C  labe  factans  P  7  omnes 
a  d  denique]  que  H  om  d  ipsis  deinde  d  8  impunitum  JTE 
demiseritis  H  uos  met  P  uo  met  H^  9  credite  mibi  Id  tucu- 
lentiam  H  10  immiseritis  Ilbd  11  iudicio  H  12  simul  om  H^ 
multo  IP  13  adolescentia  Id  14  fili  P^B^  filii  reliqui  15  exilio  H 
despectus  H  16    inimici    serunt    H^  obposita  H   oppositi 

reliqui  tuta  P  eius  d  17  at  inimici  BCE  ab  inimicis  HPU 
sanguinulentam  HPTIB  (sanguilentam  H^)  sanguinolenta  CE  palma 
CE  18  crudelissimam  uictoriam  HP  19  superbi  re  P^  Cd  super- 
bia  re  HPIIB^  superbia  B  bl  inueniuntur  HP  inuebentur  Bbd 

inuehebuntur  l   inuenietur  H   inuenientur  CJB*         20  quites  H^ 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  39—40.     §51—52.  351 

quae  miseriae  consequi  soleant:  arma  qui  contra  tulerunt, 
statim  crudelissime  trucidantur;  ceteri,  qui  possunt  per 
aetatem  <(et)>  ue?'res  laborera  ferre,  rapiuutnr  in  seruitutem, 
qui  uou  possunt,  uita  priuantur;  uuo  denique  atque  eodem 
5  tempore  domus  hostili  flagrabit  incendio,  et  quos  natura 
aut  uoluntas  necessitudine  <(et)>  beniuolentia  coniuncxit, 
distrahuntur;  liberi  partim  e  gremiis  diripiuntur  pareu- 
tum,  -par<(^timy  in  sinum  iugulantur,  partim  ante  pedes 
constuprantur.  Nemo,  iudices,  est,  qui  possit  satis  rem 
10  consequi  uerbis  nec  efferre  oratione  magnitudinem  cala- 
mitatis.' 

Hoce  genere  exornationis  uel  indignatio  uel  misericordia 
potest  commoueri,  cum  res  consequentes  conprehensae  uni- 
uersae  perspicua  breuiter  exprimuntur  oratione.  .^ 

15  Diuisio   est,   quae   rem   semouens   ab   re  utramque  ab- -^ 

soluit  ratione  subiecta,  hoc  modo: 

'^Cur  ego  nunc  tibi  quicquam  obiciam?    Si  probus  es, 
non  meruisti;  si  inprobus,  nou  commouere.' 
Item:    ^Quid   nunc   ego   de   meis   promeritis   praedicem?     Si 
20      meministis,  obtundam;  si  obliti  estis,  cum  re  nihil  egerim, 
quid  est  quod  uerbis  proficere  possim?' 


TtoXiv  Ss  Tc  TtvQ  auaQ^vvsi.,  xi%va  Ss  z'  alXoi,  uyovai  ^a&v^covovg  ze 
yvvaty.ag  conf.  Herodian.  tcsqI  Gxr^yi.  RG  VIII  594  W  III  94  Sp  Schol.  V(?n. 
B  Hom.  O  496  Aristot.  rhet.  1  7  1365  a  12  [Plut.]  de  uita  ac  poesi 
Hom.  67  Apsines  RG  IX  585  W  I  398  Sp  Aeschin.  contr.  Ctesiph.  157 
Theo  RG  I  153  W  II  63  Sp  Herinogen.  RG  III  439  W  I[  453  Sp  Quintil. 
VIII  3,  68    Sallust.  Catil.  51,  9    Propert.  V  8,  56 


3  et  (et  per  d)  uires  E  heres  H  berum  P  erumnarum  JT  heri  C 
eri  B  fere  HPIIB  perferre  d  rapientur  d  in  quo  sexies  futuruin 
4  deinde  d  5  flagrabit  I^B'-E  fraglabat  P^  fragrabat  H^  flagrabat 
H-nB  flagrat  G  Qet  hl  om  HPUB  aut  P-Cd  beneuolentia  H^ 
coniuncxit  PJJ^C  coniunxit  reliqui  7  egremiis  P  egregiis  H  8  par- 
tim  P-nC-E    par  HPB  a«  pars?  sinu  H-PHB    sinu  H'P-B-CE 

ante  pedes  hl  ante  heredes  HPTLC  ante  edes  Bd  9  construprantur  6 
iudex  l        posse  HPB        10  eS^erre  hl    referre  d/HL  orationem  H 

12  hocne  HPIIB  hoc  reliqui  13  conprehensae  PC  copresense  H^ 
comprehensae  reliqui  14  post  oratione  add  HPB  DE  DIDISIONE 

15  remouens  H  utraque  HHC  resoluit  H^  absoluto  C  16  ra- 
tione  Cl  oratione  HPIIBbd  17  si  om  H^  18  improbus  JTE 
commouebere    d   Lamhinus  19    de    meis    promeritis   PUBC   de 

meis  propriis  meritis  HBHd    demens  propinquis  meritis  h         praedi- 


352  AD  C.  HERENNIUM 

Iteni:    'Duae  res  sunt,   quae  possunt  homines  ad  turpe  con- 

pendium   commouere:    inopia   atque   auaritia.     Te  auarum 

in  fraterna  diuisione   coguouimus;  iuopem   atque  egentem 

nunc  uidemus.     Qui   potes  igitur  osteudere  causam  male- 

ficii  non  fuisse?'  5 

Inter  hanc   diuisionem   et  illam,    quae  de  partibus  ora- 

tiouis  tertia  est,  de  qua  in  primo  libro  <^diximus  secun^dum 

narrationem,    hoc   interest:    illa    diuidit    per    enumeratiouem 

aut  per  expositionem,    quibus  de  rebus  in  totam  oratiouem 

disputatio  futura  sit;  haec  se  statim  explicat  et  breui  duabus  10 

aut  pluribus  partibus   subiciens  rationes  exornat  orationem. 

Frequentatio  est,  cum  res  tota  causa  dispersae  cogun- 
tur  in  unum  {loycum,  quo  grauior  aut  acrior  aut  crimino- 
sior  oratio  sit,  hoc  pacto: 

*A  quo  tandem  abest  iste  uitio?  quid  est,  cur  iudicio  15 

uelit<^2S^   eum  liberare?     Suae  pudicitiae  proditor  est,  in- 

sidiator  alienae;  cupidus,  intemperans,  petulans,  superbus; 

impius  in  parentes,  iugratus  in  amicos,  infestus  coguatis, 

in  superiores  contumax,  in  aequos  et  pares  fastidiosus,  in 

inferiores  crudelis,  deuique  in  omnis  intolerabilis.'  20 

53  Eiusdem    generis    est  illa  frequentatio ,    quae  plurimum 

couiecturalibus   causis   opitulatur,   cum  suspiciones,   quae  se- 

paratim   dictae   minutae  et  infirmae   erant,   unum   in  locum 

coactae    rem    uideutur  perspicuam  facere,    non   suspiciosam, 

hoc  pacto: 


I 

25      I 


cerem  l  p,  351,  20  obfcun  H^  4c  (^dd  H^  rem  Cin  re  d  21  Quod  est  h 
possum    H  1    posst   h  conpendium    HP   compendium    reliqui 

2  auaria  HC  te  auarum  CP^B-E  teruarum  HPB  Sed  aua- 
rum  n         4  potes  editt]  potest  causa  PJT  te  causa  C         6  dej 

in  hl  7    diximus   secundum  bl   secundum  d   dum  HPUB  cum  C 

8  narrafcionem  bl  narrationem  (narratione  C)  demonstrauimus  dTS. 
quod  illa  E  9  aut]  ac  Thielmannus  tota  l  10  estatim  H' 

explicafc  et  P-nBCB    ex  p.  calet  H    expl///////  efc  P^  breuiter  E 

11  aufc]  uel  H  pust  oratiouem  add  HPB:  FREQUENTATIO  12  in 
tota  CE  causae  H  13  locum  quo  B^IJB  cum  quo  P  quo  cum  H 
quo  BC  14  sit  om  H  15  iudices  Id  16  uelitis  P-B-CE 

uelit  HPUB  17  cupidinis  d  19  partes  b  20  omnis  PB  om- 
nes  reliqui  21  eiudem  H^  qui  H  22  opitulatiouibus  H  sus- 
ceptiones  H  suspicationes  l  suspitiones  b  qui  si  paratim  H  23  mu- 
nitae  B^  24    uiderentur  PJJB  non    om    h^    add    h^    in  marg 

suspitiosam  h 


LIBER  IV  {VI).     CAP.  40-41.     §  52—53.  353 

*Nolite  igitur,   nolite,  iudices,  ea,  quae  dixi,  separa- 
tim    spectare;    sed    omnia    colligite    et    conferte   in  unum. 
Si    et    commodum    ad    istum    ex  illius   morte  ueniebat   et4I 
uita  hominis  est  turpissima,  animus  auarissimus^  fortunae 

5  familiares  atteuuatissimae  et  res  ista  bono  nemini  praeter 
istum  fuit,  neque  alius  quisquam  aeque  commode  neque 
iste  aliis  commodioribus  rationibus  facere  potuit,  neque 
praeteritum  est  ab  isto  quicquam,  quod  opus  fuerit  <(ad 
maleficium,  neque  factum,   quod   opus   uon  fuit;)>   et  cum 

10  locus  idoneus  maxime  quaesitus,  tum  occasio  adgrediendi 
commoda,  tempus  adeundi  opportunissimum,  spatium  con- 
ficiendi  longissimum  sumptum  est,  non  sine  maxima  oc- 
cultandi  <et  perficiendi^  maleficii  spe;  et  praeter<m)>  ante, 
quam   occisus   liomo   is   est,   iste  uisus   est  in  eo  loco,  in 

15  quo  est  occisio  facta,  solus;  paulo  post  in  ipso  maleficio 
uox  illius,  qui  occidebatur,  audita;  deinde  post  occisionem 
istum  multa  nocte  domum  redisse  constat;  postero  die 
titubanter  et  inconstanter  de  occisione  illius  locutum;  haec 
partim  testimoniis,  partim  quaestionibus  argumentatis  omnia 

20  conprobantur  et  rumore  populi,  quem  ex  argumentis  natum 
necesse  est  esse  uerum:  uestrum,  iudices,  est,  ex  his  in 
uno  loco  conlocatis,  certam   sumere  scientiam,  non  suspi- 


19  Priscian.  GL  II  p.  383, 10  Autastius   'omnia  argumentata   no- 
mina',  argumentata  passiue  Ttiatoo&evzcc 


1  iadicare  H  2  conferte  in  unum  locum  l  in  unum  conferte 
locum  b  3  sic  HP  istum  ex  illius  P-B-CE  istam  ex  illius  PIIB 
illius  ex  itam  H  mortem  H  5  familiares  bl  familiarei  HP  familia  res 
IIB  familiaris  rei  Cd  6  quisquam  E  quisq.  PB  quisq;  HII  quisque  C 
commoda  H  neque  iste  neque  iste  b  8  quicquam  ab  isto  b  fuit  bl 
ad  —  fuit  om  M  10  aggrediendi  Id  11  oportunissimum  12  legis- 
simum  H  occultanda  H  spe  occultandi  d  13  et  perficiendi  om  M  male- 
ficiis  H  spe  om  Hd  praeter  HPB  14  occisus  homo  is  (iste  6*) 
est  PnBCb  h.omo  occisus  bis  es,t  H  occisus  is  homo  est  (esset  d)ld 
15  est  om  l  17  istam  l  rediisse  d  postera  H  18  titubant  H 
illius  E  filius  HPB  filiis  P'^B-nC  19  quaestionibus]  testimoniis  H 
argumentatis  HPIIB    argumeutis  C   et  argumentis   P-E  20  con- 

probantur  PC    probantur   H   comprobautur  reliqui  21   iudicium 

est  H  0  iudices  est  l  est  iudices  C  iudices  U      /////^^^  P^  ex  his  IIC 
his  P-HBB  22   uno  loco  H    unum  locum  H^   reliqiii  coUo- 

catis  IIE      ceteram  b       sententiam  H      suspitionem  bl 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Maex.  23 


354  AD  C.  HERENNIUM 


cionem   maleficii.     Nam   unum   aliquid   aut  alterum  potest  ' 

iu    istum   casu   cecidisse   suspiciose;    ut   omnia  inter  se   a  | 

primo   ad   postremum   conueniant  f  maleficia   necesse   est,  1 

casu  non  potest  fieri.'  ! 

Yehemens    haec    est    exornatio    et   in    couiecturali    con-  5  : 

stitutione    causae    ferme    semper    necessaria    et    in    ceteris  ; 

generibus    causarum   et    in    omni    oratione    adhibenda    non-  ' 

numquam.  i 

Expolitio   est,   cum  iu   eodem   loco  manemus  et  aliud  ' 

atque  aliud  dicere  uidemur.    Ea  dupliciter  fit,  si  aut  eandem  lo  ! 

plane  dicemus  rem  aut  de  eadem  re.  ^ 

Eandem  rem  dicemus,  non  eodem  modo  —  nam 
id  quidem  optundere  auditorem  est,  non  rem  expolire  —  sed 
commutate.    Commutabimus  tripliciter:  uerbis,  pronuntiando, 

tractando.  i5  j 

Verbis  commutabimus,  cum  re  semel  dicta  iterum  aut  . 

saepius  aliis  uerbis,  quae  idem  ualeant,  eadem  res  proferetur,  | 

hoc  modo:  j 

^Nullum    tantum    est   periculum,    quod    sapiens    pro  ! 
salute    patriae    uitaudum   arbitretur.     Cum   agetur  incolu-  20 

mitas  perpetua  ciuitatis,   qui   bonis  erit  rationibus  praedi-  j 

tus,  profecto  uullum  uitae  discrimen  sibi  pro  fortunis  rei  ] 
publicae  fugiendum  putabit  et  erit  in  ea  sententia  semper, 

ut    pro    patria    studiose    quamuis    in    magnam    descendat  ' 

uitae  dimicationem.'  25  ; 


2  casum  HPUB  3  conaeniat  PB  malefieia///////  H  del  Lam- 
binus  maleficio  Klotsius  locm  laeunosus  esse  uidetur:  suppleas  ueluti 
malefici  ratione  fieri  4  non  posse  d  non  non  posse  l  6  est  haec  l 
6  cansae  om  H        ferme  om  d:  in  l  ml  s.  s.  fere  7  post  nonnum- 

quam  add  HPB:  EXPOLITIO  10  ea  autem  E  11  plane  om  H 
rem  dicemus  H  12  eandem  rem  om  B^  dirimus  l  eorum  P^B^ 
13  quidem  bl    quod  HPUB   om   Cd  obtundere  auditorem   est  l 

auditorem  est  obtundere  d  obtundere  est  auditorem  b  optinere  audi- 
torem  est  M  sed]  et  C  14  commutare  b  cum  muta  rae  C  com- 
mutabitur  H^  commutatio  fit  6Z  15  tractando   om  H^         16  cum] 

si  cum  bl  res  H^E  semel  est  hl  iterum]  uerum  HP^  17  quaei- 
dem  Pn   quidem  H  res  proferetur  P^^IICE    res  proferretnr  PB 

refe  retur  H  20  uitandam  PB  nitando  H  a////getur  H  auge- 
tur  d  incolomitas  M  21  per  petua  B  erat  P^II  22  futuris  H 
re/////  H^  23  publicae]  p  M  ,p.  E  putauit  HPHB  24  per  .H" 
atudio  se  H  studose  P^ 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  41-43.     §  53-55.  355 

Prouuntiando  commutabimus,  si  cum  in  sermone,  tum 

in    acrimonia,    tum    in    alio    atque    alio    geuere    uocis   atque 

gestus   eadem    uerbis    commutando    prouuntiationem    quoque 

uehementius   inmutarimus.     Hoc  neque  commodissime  scribi 

5  potest  neque  parum   est  apertum;   quare  non   eget  exempli. 

Tertium  genus  est  commutationis,  quod  tractando  con- 55 
ficitur,  si  sententiam  traiciemus  aut  ad  sermocinationem  aut 
exsuscitationem. 

Sermocinatio  est  —  {cle}  qua  planius  paulo  post  <(s)>uo43 
10  loco   dicemus,    nunc  breuiter,    quod   ad  hanc  rem   satis   sit, 
attingemus  — ,   in   qua   constituetur   alicuius  personae  oratio 
adcommodata  ad  dignitatem,  hoc  modo,  ut,  quo  facilius  re<^s> 
cognosci  possit,  ne  ab  eadem  sententia  recedamus: 

'Sapiens  omnia  rei  publicae  causa  suscipienda  peri- 
15  cula  putabit.  Saepe  ipse  secum  loquitur:  "^Non  mihi  soli, 
sed  etiam  atque  adeo  multo  potius  natus  sum  patriae; 
uita,  quae  fato  debetur,  saluti  patriae  potissimum  soluatur. 
Aluit  haec  me;  tute  atque  honeste  produxit  usque  ad 
hanc  aetatem;  muniuit  meas  rationes  bonis  legibus,  optu- 
20  mis  ^moribus,  honestissimis)>  disciplinis.  Quid  est,  quod 
a  me   satis   ei  persolui  possit,   unde   haec   accepta   sunt?' 


15  Platon.  epist.  IX  p.  358  A  aXXa.  %a.-ABLvo  Sst  os  ivQ-v^sta&at, 
ZxL  sxacrog  ii^av  ovx  avva  ftorov  ysyovsv,  allcc  t/Js  ysviascog  rj^div 
To  ^sv  n  7]  naxqlq  [Lsqi^sxaL 


3  eandem  H  pronuntiatione  Bhl  4  inmutarimus  M  immu- 
tabimus  hl  commutabimus  d  lioc  neque]  hoc  mS  H  Haec  quoq;  hl 
commodisseme  P  5  non  potest  hl  ^g^^///  S  eget  (e  secunda  in 
ras)  P  exemplis  H  exemplum  aut  exemplis  P^  6  est  om  6  7  ser- 
motionationem  H  8  exuscitationem  l  9  sermocinatio  est  E  sermo- 
cinatione  M  (sermotinatione  H)  de  qua  J5E  qua  H  qua  PTIG  suo 
loco  E  uo  loquo  H  uolo  quo  B  om  PUC  10  ad]  had  P  om  H 
11  persona  H  12  accommodata  E  ut  om  d  res  agnosci  d  recognosci 
HPn        13  nec  C         ab  om  H        14  qui  omnia  E  rei  p  M    rei 

.p.  E  15  putauit  HPB         loquitur  PHBE   loquetur  H'P'C   lo- 

quet  H  16  multo  om  h  17  facto  HPU  pariae  C  fariae  HP 
saluatur  C         18   aliud  HII         perduxit  Hl^  19  muniuit  E    mo- 

nuit  M  me  has  H  optumis  PJJB  optimis  reliqui  20  moribus 
honestissimis  om  M  quod  est  b  21  haec  om  H  accepta  sunt] 
accepta  sunt?  Quare  hl  accipies.  inde  H  accipies.  in  PHB  accepi 
in  C  accepi  d 

23* 


356  AD  C.  HERENNIIIM 

Haec  loquetur  secum  sapiens  saepe:  in  periculis  rei  publi- 
cae  nullum  ipse  periculum  fugiet.' 

Item  mutatur  res  tractando,  si  traducitur  ad  <(ex>susci- 
tationem,  cum  et  nos  commoti  dicere  uideamur,  et  audi- 
toris  auimum  commouemus,  sic:  5 

^Quis  est  tam  tenui  cogitatione  praeditus,  cuius  animus 
tantis  angustiis  inuidiae  continetur,  qui  nou  liunc  hominem 
studiosissime  laudet  et  sapientissimum  iudicet,  qui  pro 
salute  patriae,  pro  incolumitate  ciuitatis,  pro  rei  publicae 
fortunis  quamuis  magnum  atque  atrox  periculum  studiose  10 
56  suscipiat  et  libenter  subeat?  Equidem  hunc  hominem 
magis  cupio  satis  laudare  quam  possum;  idemque  hoc 
certo  scio  uobis  omnibus  usu  uenire.' 

Eadem  res   igitur  his   tribus   in   dicuudo   commutabitur 
rebus:   uerbis,  pronuntiando,  tractando;  commutabimus  (Jtrac-  15 
tando}  dupliciter:  sermocinatione  <[et  exsuscitatione.y 

Sed  de  eadem  re  cum  dicemus,  plurimis  utemur 
commutationibus.  Nam  cum  rem  simpliciter  pronuntiari- 
mus,  rationem  poterimus  subicere;  deinde  duplici^er  uel 
sine  rationibus  uel  cum  rationibus  pronuntiare;  deinde  20 
aflferre  contrarium  —  de  quibus  omnibus  diximus  in  uer- 
borum  exornationibus  — ;  deinde  simile  et  exemplum  — 
44 de  quo  suo  loco  plura  dicemus  — ;  deinde  conclusionem, 
de  qua  in  secundo   libro,   quae   opus  fuerunt,    diximus,   de- 


1  haec  oni  H  haec  —  sapiens  om  d  loquitur  &  l         sapiens 

secum  l  saepe  H^  saepe.  Ergo  G  saepe  ego  H-  reliqui  publicae  H 
p  PnBC  .p.  E  2  fugiet  PBC  fugi.  Et  Hn  fugi  E  3  exsusci- 
tationem  d  exuscitationem  l  suscitationem  &M  5  commouemus  H^ 
si  H         6  cogitatione  E    prouocatione  M  animis  H  7  huc  P 

8  studiossime  b    studientissime  H  9  incolumitate  bdP^   incolomi- 

tate  MZ  publicae  H  p  PHBC  .p.   E  10  studiosissime  Id 

11  haec  quidem  H      12  possim  b      13  certe  E       ausu  M       euenire  d 

14  igitur  res   Id        indicundo  PB    in  dicundo  Cl  in  dicendo   HlJbd 

15  tratando  H^  trantando  H^  commutabimus  tractando]  om  HPUBbl 
sed  tractando  Cd  16  sermocinatione  PC  sermocinitione  H  et 
exsuscitatione  Bhd  et  exsuscitatione  C  exuscitatione  l  om  HPTL 
17  diximus  b  pluribus  d  Omnibonus  18  simplicem  d  pronun- 
tiarimus  P^HBC  pronuntiaremus  HP  pronuntiauerimus  E  19  dapli- 
citer  Graeuius]  dupHce  (uel  duplice  d)  20  cum  rationibus  P-B'-CE 
cum  actionibus  HIJB  cum  accionibus  P  22  et  om  H  23  suoj 
scio  b        24  in  .II.  (s.  s.  0)  libro  in  quo  opus  fuerat  H 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  43-44.     §  55-57.  357 

monstrantes  argumentationes  quemadmodum  concludere  opor- 
•teat:  in  lioc  libro  docuimus,  cuiusmodi  esset  exornatio  uer- 
hornm,  cui  conclusioni  nomen  est.  Ergo  huiusmodi  uehe- 
menter  ornata  poterit  esse  <(ex)>politio,  quae  constabit  ex 
5  frequentibus  exoruationibus  uerborum  et  senten^iarum,  Hoc 
modo  igitur  septem  partibus  tractabitur  —  tit  ab  eiusdem 
sententiae  non  recedamus  exemplo,  ut  scire  possis,  quam 
facile  praeceptione  rhetoricae  res  simplex  multiplici  ratione 
tractatur: 

10  'Sapiens  nullum  pro  re  publica  periculum  uitabit,  57 

ideo  quod  saepe,  cum  pro  re  publica  perire  noluerit,  necesse 
erit  cum  re  publica  jjereat,  et,  quoniam  omnia  sunt  com- 
modo.  a  patria  accepta,  uullum  incommodum  pro  patria 
graue  putandum  est. 

15  Ergo  qui  fugiunt  id  periculum  quod  pro  re  (^puhlicay 

subeundum  est,  stulte  faciunt:  nam  neque  effugere  incom- 
moda  possunt  et  ingrati  in  ciuitatew  reperiuntur.  At, 

qui  patriae  pericula  suo  periculo  expetant,  hi  sapientes 
putandi    sunt,    cum    et    euni,    quem    debent,    honorem    rei 

20  publicae  reddunt  et  pro  multis  perire  malunt,  quam  cum 
multis. 

Etenim  uehementer  est  inicum  uitam,  quam  a  natura 


1  argumentationes  E  argnmentationem  (armentationem  M^)  M 
quem  admodum  B  conducere  d  2  et  in  ^Z  docuimus  in  hoc 
libro  H         esset  illa  d  uerborum]  uerb  PJI   nerbi  C   uerbis  HB 

uerbi  E  3  conclusio  HC  i  politio  M  6  .VII.  Hbl  ut  Lam- 
binus  et  M    sed  E  7  recedemus   d  8   rhetoricae   B   rethori- 

cae  reliqui  9  tratatur  C^  tractetur   E:   add   HPBC:    SIMPLEX 

10  nullus  H         re  publica  HB    rp  PJT    p  O  re   .p.  E  uitauit 

HPnB  11  saepe  M    saepe  fit  ut  E  pro  om  H^         re  .p.   £ 

re  f  PIIB  p  C  re  publ  H  uoluerit  bV  necesse  erit  M<i  neces- 
sario  bl  12  re  publica  l  re  p  HB  rp  PU  pCr.p.6  re.p.tZ 
post  pereat  add  HPBC:  RATIO  13  a  om  HP  et  nullum  l 
14  esse  d  15  er  H^  ad  Z^  re  .p.  E    re  p  TIC  re  HPB 

(prore  coniuncte  B)  16  fugere  id  possunt  l  17  in  ciuitatem  Om- 
nibonits    in  ciuitate  Mbl    ciuitati  d  repperiuntur*PP.-  add  HPB: 

SIMPLEX  18  periculo  H         expetant  HPII  expectant  B   expe- 

tunt  P^B-CE  19  debet  l  habent  debent  b^  horem  P^  20  publi- 
cae  H  p  PIIBC  .p.  E  et  om  H  21  post  multis  add  HPB: 

CONTRARIUM  22    inicnm    PB     inimicum    H    iniqum    C    ini- 

quum  JTE 


358  -^D  C.  HERENNIUM 

aceeptam  propter  patriam  conseruaris,  naturae  cum  cogat 
reddere,  patriae  cum  roget  non  dare,  et,  cum  possis  cum 
summa  uirtute  et  lionore  pro  patria  interire,  malle  per 
dedecus  et  ignauiam  <^uiuere,  et  cum)>  pro  amicis  et  pareu- 
tibus  et  «eteris  uecessariis  adire  <^periculum  uelis,)>  pro  re  5 
publica,  in  qua  et  haec  (^efy  illud  sanctissimum  patriae 
nomen  continetur,  nolle  in  discrimen  uenire. 

Ita  uti  contemnendus  est,  qui  in  nauigio  non  iiauem 
quam  se  mauult  incolumem,  item  uituperandus,  qui  in  re 
publicae   discrimine   suae  plus   quam  comrauui  saluti  con-  lo 
sulit.     Naui    enim   fracta   multi    incolumes   euaserunt;    ex 
uaufragio  patriae  saluus  nemo  potest  euatare. 

Quod  mihi  bene  uidetur  Decius  intellexisse,  qui  se 
deuouisse  dicitur  et  pro  legionibus  in  hostis  inmisisse 
medios.  Amisit  uitam,  at  non  perdidit.  Re  enim  uilis-  i5 
sima  <(certam)>  et  parua  maximam  redemit.  Yitam  dedit, 
accepit  patriam;  amisit  animam,  potitus  est  gloriam, 
quae  cum  summa  laude  prodita  uetustate  cot<(t)>idie  magis 
enitescit. 


1  Plato  1.  s.  s.    ys,alov(sr]i;   Ss    rrjs   natQiSog   ccvxfis  TiQbs  rcc   v.oivcc         j 
aroTtov  L6(os  ro  /x/}   vTta-AOvsLv  Cic  Phil.  X  10,  20  ' 


1  coeptam  H  conseruaueris  E  natura  H         2  et  om  H 

3  male  quam  b  (quam  expunctuni)  4  per  ignauiam  bl  uiuere  et 
cum  om  M  5  et  ceteris]  ceteris  H  obire  P-C  periculum  uelis 
om  M  re  .p.  &fZ  re  p  iZ"  rp  PnBC  r  .p.  Z  6  qualibet  b^  et 
om  b  boc  d  Lambinus  et  CE  om  HPTIB  satissimum  H 
patriae  nomen]  premone  H  paromonem  PTLB  patrimonium  C  nomen 
patriae  E  7  nole  H  iu]  n  iZ  post  uenire  add  HPB:  SIMILE 
8  itaq;  E  nauigando  E  non  add  Hdlmius  nauem  quam  se  M 
nauim  quam  se  bd  se  quam  nauim  l  (m  ras  praeter  s)  9  incolomem 
HlJb  ita  E  uituperandus  est  E  re  p  H^  Ve  .-p.  d  r  jj  PIIBC 
rei  .p.  bl  rei  \>  H^  10  discrimini  suo  P'-Cd  plus  om  H^  con 
munis  (ucrsus  fnie  diremptum)  salutis  H  cosulit  H^  11  incolomes 
Hbl  euaserunt  bl    fuerunt  dVL  12  naugio  H^  post  enatare 

acld  HPB.    EXEMPLUM  14  et  pro   legionibus   PTIBC    et  pro 

legionibus  suis  d  et  pro  relegionibus  H^  (religionibus  H'-)  pro  legibus 
ct  se  fcZ  bostis  H  bostes  reliqui  inmisisse  PBCbl  immisse  H 
immisisse  Ild  15  unde  amisit  bl  at  OE  an  HPU  om  B  enim 
pro  d  10  certam  bl  egregiam  d  om  M  caram  Lindemannus  dedit 
uitam  bl  17  gloria  Hld  18  uetustate  HE    uenustate  PllBC 

cotidie  magis  M    magis  cotidie  (cottidie  l)  E  19  post  enitescit  add 

CONCLUSIO  in  HPB 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  44-45.     §  57—58.  359 

Quodsi   pro  re  publica  decere  accedere  periculum  et 
ratione    demonstratum    est    et    exemplo    couprobatum,    ii 
sapientes  sunt  existimandi,  qui  nullum  pro  salute  patriae 
periculum  uitant.' 
5  In  his   igitur  generibus  expolitio  uersatur,  de  qua  pro-58 

ducti  sumus,  ut  plura  diceremus,  quod  non  modo,  cum  causam 
dicimus,  adiuuat  et  exornat  orationem,  sed  multo  maxime 
per  eam  exercemur  ad  elocutionis  facultatem.  Quare  con- 
ueniet  extra  causam  in  exercendo  rationis  adhibere  expoli- 
10  tionis,  in  dicendo  uti,  cum  exornabimus  argumentatione<^m,)> 
de  qua  re  diximus  in  libro  secundo. 

Commoratio  est,  cum  in  loco  firmissimo,  quo  tota45 
causa  continetur,  manetur  diutius  et  eodem  saepius  reditur. 
Hac  uti  maxime  conuenit  et  id  est  oratoris  boni  maxime 
15  proprium.  Non  enim  datur  auditori  potestas  animum  de 
re  firmissima  demouendi.  Huic  exemplum  satis  idoneum 
subici  non  potuit,  propterea  quod  hic  locus  non  est  a  tota 
causa  separatus  sicuti  membrum  aliquod,  sed  tamquam  san- 
guis  perfusus  est  per  totum  corpus  orationis. 
20  Conteutio  est,  per  quam  contraria  referentur.     Ea  est 

iu  uerborum  exornationibus,  ut  ante  docuimus,  huiusmodi: 
^lnimicis  te  placabilem,  amicis  inexorabilem  praebes.' 
In  sententiarum  huiusmodi: 

^Vos  huius  incommodis  lugetis,  iste  rei  publicae  cala- 
25      mitate   laetatur.     Vos   uestris  fortunis  diffiditis,  iste  solus 
suis  eo  magis  con<(/5)>dit.' 

1  publ  H  p  PTIBC  .p.  E  debere  P^d  accedere  M  susci- 
pere  E  2  rationem  HPB  oratione  l  et  om  H  conprobatum 
HPBC  comprobatum  reliqui  ii  Aldus  hi  Md  Qnare  hi  hl  7  multa  H 
8  elocutiones  HPB  9  exercenda  b  rationis  HPB  ratione  h  ra- 
tiones  TlGld  10  uti  cum  P^IJCE  uticam  PB  ut  iam  H  exor- 
nationibus  argumentatione  M         11   qua  de  H  secundo  libro  bl:  add 

HPB:  COMORATIO  12  libro  H  aquo  H  13  redditur  H  U  ac  B 
conueuiet  Hd  et  om  H  16  auditore  H^  16  dimouendi  E 

17  est  a  tota  causa  CE  a  tota  causa  est  B  statuta  causa  PII  statutu 
est  causa  H  18  aliquod  P^TIB  aliquot  C  illi  quod  HPB  se  B 
19  profusus  M:  in  HPB  sequitur  CONTENTIO  20  referuntur  £E 
21  exorationibns  l  ante  diximus  h  l  22  inimicis  —  huiusmodi 

om  B  te  om  l  24  uos  huiusmodi  H  uos  estis  huius  6'  et  iste  d 
rei  publicae  l  rei  p  H  rei  .p.  hd  rp  PUBG  25  soUis  om  d  26  con- 
fidit  P-nBCll    condit  HP 


360  ^  ^-  HERENNIUM 

Inter   haec  duo  contentionum  genera  hoc  interest:  ilhid 
ex  uerbis   celeriter   relatis  constat;  hic  sententiae  contrariae 
ex  conparatione  referantur  oportet. 
59  Similitudo    est    oratio    traducens    ad    rem    quampiam 

aliquid  ex  re  dispari  simile.     Ea  sumitur  aut  ornandi  causa  5 
aut   probandi   aut   apertius   dicendi  aut  ante  oculos  ponendi. 
<(Et^    quomodo    quattuor   de   causis   sumitur,    item   quattuor 
modis    dicitur:    per    contrarium,    per    negationem,    per    con- 
lationem,    per    breuitatem.      Ad    unam    quamque    sumendae 
causam   similitudinis   adcommodabimus   singulos  modos  pro-  lo 
nuntiandi. 
46  Ornandi  causa  sumitur  per  contrarium  sic: 

'Non  enim,  quemadmodum  iu  palaest<(ra^,  qui  taedas 
candentes  accipit,  celerior  est  in  cursu  continuo,  quam  ille, 
qui  tradit,  item  melior  imperator  nouus,  qui  accipit  exer-  i5 
citum,  quam  ille,  qui  decedit;  propterea  quod  defatigatus 
cursor  integro  facem,  hic  peritus  imperator  inperito  exer- 
citum  tradit.' 

Hoc  sine  similei  satis  plane  et  perspicue  et  probabiHter 
dici  potuit  hoc  modo:  'Dicitur  minus  bonos  imperatores  a  20 
melioribus  exercitus  accipere  solere';  sed  oruandi  causa 
simile  sumptum  est,  <(uty  orationi  quaedam  dignitas  con- 
paretur.  Dictum  autem  est  per  contrarium.  Nam  tum 
similitudo  sumitur  per  contrarium,  cum  ei  rei,  quam  nos 
probamus,  aliquam  rem  negamus  esse  similem.  [ut  paulo  25 
ante,  cum  de  cursoribus  adserebatur.] 

1  conteutionis  H  inter  est  B  quod  ilhid  d  2  es]  in  & 
hoc  H-  contrariae  sententiae  E  3  ex  oni  l  conpavatione  HC 
comparatione  reliqui  referatur  H:  in   HPB  nulla  rubrica  inter- 

posita  continuatur        4  quempiam  B        5  ex  re]  extra  H        Et  ea  d    ■ 
6  discendi  HPIJB  7  Et  om  dM         quattuor  PTIBC   quatuor  hd 

.1111.  s.  s.  or  H   .IIII.  l  ita  E  quattuor   PIIBC   quatuor  d 

.1111.  s.  s.  or  H  .1111.  bl  .  8  per  contrarium]  quae  contrarium  H 
conlationem  P^C  conlutionem  H  collationem  E  conlocationem  HP 
collocationem  B  9  sumendi  H  sumenda  hl  10  accommodabimus 
P-nBE  12  ornandi  om  IZ"'  quodperfei!  contrium  C  sic  dicitur  Z>Z 
13  palestra  E  palam  (pala  H)  estM  14  candentes  P^II^d  cadentes  M 
ardeutcs  b  uel  ardeutes  l  incursu  B  15  ita  E  accepit  H^  17  cur- 
sor  om  h  facen  G         inpcrito  H   imperito  reliqui  exercitu  H 

19  simile  H  simili  reliqui  satis  om  H^  20  duci  H  21  exer- 
citu  H    22  ut  om  H  {in  ras)  P      conparetur  HPC  comparetur  HBd 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  45-47.     §  58—60.  361 

Per  negationem   dicetur  probandi   causa  hoc  modo: 

'Neque   equus   iudomitus,   quamuis   bene   natura  con- 

positus  sit,  idoneus  potest  esse  ad  eas  utilitates,  quae  de- 

siderantur    ab    equo;    neque    homo    iudoctus,    quamuis  sit 

5      ingeuiosus,  ad  uirtutem  potest  peruenire.' 

Hoc  probabilius  factum  est,  quod  magis  est  ueri  simile 

non  posse  uirtutem  sine  doctrina  conparari,  quoniam  <(quidem)> 

ne  equus  quidem  iudomitus  idoneus  possit  esse.  Ergo  sumptum 

est  probandi  causa,   dictum  autem  per  negationem;  id  enim 

10  perspicuum  est  de  primo  similitudinis  uerbo. 

Sumetur   et   apertius  dicendi  causa  simile  —  dicitur 
per  breuitatera   —  hoc  modo: 

'In   amicitia  gerenda,   sic<^uty  in   certamine   currendi, 
non    ita   conuenit   exerceri,    ut,  quoad  necesse   sit,   uenire 
15      possis,    sed    ut    productus    studio    et    uiribus    ultra   facile 
procurras.' 

Nam  hoc  simile  est,  ut  apertius  intellegatur  mala  ra- 
tione  facere,  qui  reprehendant  eos,  qui  uerbi  causa  post 
mortem  amici  liberos  eius  custodiant,  propterea  quod  in 
0  cursore  tantum  uelocitatis  esse  oporteat,  ut  efferatur  ultra 
finem,  in  amico  tantum  beniuolentiae,  <^ut  ultra  quam  quod 
amicus  sentire  possit,  procurrat  amicitiae)  studio.  Dictum 
autem  simile  est  per  breuitatem.    Non  enim  ita,  ut  in  ceteris 


2  Himer.  or.  XXIV  3  ovtco  nal  Lmtoq  xccxvg  ngog  Sqoiiov  yCyvszccL 
oxccv  fiij  ficcXXov  anb  tjjs  qjdxvrjg  r}  r^s  iislixrjg  ^XsnTj  x6  axdSiov  Varro 
sat.  Menipp.  559  B 


compararetur  bl  p.  360,  25  ut  —  adserebatur  del  Schuctzius  26  asse- 
rebamus&Z  1  dr  H  2  conpositus  ilPC  compositus  reZ/giti  3  ideus  jff' 
et  aptus  quae  bl  6  quo  C  7  posset  6  conparari  HP  com- 
pai"ari  reliqui  qucniam  quidem  hl    quoniam   (ZM  8  ne  HPTl 

nec  P-CE  neq;  B  9  dictum  est  6  autem  om  b    autem  est  d 

enim  E  cum  M  11  Dicitur  autem  E  13  in]  an  HP  gerunda  E 
sic  HPC  currenda  H  14  quo  ad  MZ  15  producto  .BE  ultra  d 
ultro  reliqui       16  procuras  HPB       17  est  simile  E       intelligatur  E 

18  facere  P^^Cd  facile  HPII  facile  B  facere  eum  bl       reprehendat  bl 

19  libere  sententiae  custodiantB'  et  in  Z  20  cursorem  P  uelocitas 
b  s.  s.  ti  ultra  HPIIB  usque  ad  CE  21  et  in  bl  beciuolentia  H 
ut  ultra  quam  quod  amicus  sentire  possit  procurrat  amicitiae  studio  bl 
studio  HPB  studiu  U  studium  ut  efferatur  ultra  finem  Gd  23  est  autem 
simile  Hb 


362  ^^  C.  HERENNIUM 

rebus,  res  ab  re  separata  est,  sed  utra<^e>que  res  couiuncte 

et  confuse  pronuutiatae. 

Ante    oculos    ponendi  negotii   causa  sumetur  simili- 

tudo  —  dicetur  per  conlationem  —  sic: 

^Uti  citbaroedus  cum  prodierit  optime  uestitus,  palla  5 
inaurata  inductus,  cum  clamyde  purpurea  coloribus  uariis 
intexta,  et  cum  corona  <(aurea),  magnis  fulgentibus  gemmis 
inluminata,  citbaram  tenens  exornatissimam  auro  et  ebore 
distinctam,  ipse  praeterea  forma  et  specie  sit  et  statura 
adposita  ad  dignitatem,  si  cum  magnam  populo  commorit  10 
iis  rebus  expectationem,  repente,  sileutio  facto,  uocem 
mittat  acerbissimam  cum  turpissimo  corporis  motu,  quo 
melius  ornatus  et  magis  fuerit  expectatus,  eo  magis  deri- 
sus  et  contemptus  eicitur;  item,  si  quis  in  excelso  loco  et 

0  Lucian.  TZQog  xov  dncciSsvrov  8:  rjKSV  ovv  is  tovg  ^slcpovg 
TOtg  ts  alloig  la^Tcgog  ticcI  dij  ^al  aa&^ta  xQveonaGzov  non^aansvog 
yial  CTStpavov  Sdcpvrjg  XQ^^^S  KaXXiarov  cog  dvTi  KaQnov  trjg  8acpvr]g 
a^iaQaySovg  slvat  lao^eye&sig  rco  KaQnco ,  rryv  fisv  ys  Ki&aQav  avxrjv 
vnsQCpvsg  ri  XQfj^a  sg  KaXXog  Kai  nolvrslsiav ,  ;^puaoi5  [isv  xov  aKrj- 
Qarov  ndaav ,  acpQayiai  Ss  v.al  Xl&oig  noiKLXoLg  KaraKSKoa^svrjv  .  .  . 
&av^a  (isya  roig  bQmaiv.  sns\  S'  ovv  nors  Kal  rjKSV  rj  rov  ayavog 
rjfisQa  .  .  .  sasQxsrai  oXog  nsQLXai.in6fisvog  rco  %Qvaico  Kal  roig  CfiaQay- 
Soig  y.ai  ^rjQvXXoig  xat  vayiLV&oig'  xat  ry  noQcpvQU  S\  svsnQsns  rrjg 
sa&^rog  r)  (i^sta^v  tov  ^^puffov  Siscpaivsro.  rovrotg  anaai  nQOSiinXrj^ag 
ro  &sarQOv  Kal  ^avi.iaaTrjg  sXniSog  s(inXi]aag  rovg  ^sardg,  snsiSrj  nors 
Kal  daai  Kal  Ki&aQiaai  ndvrcog  sSsi,  dvaKQOvsrai  fifv  avdQiioarov  ri  Kai 
davvraKrov,  dnoQQr]yvvai  Ss  rQSig  dfia  xoQSdg  acpoSQorsQOv  Toi;  Ssovvog 
Sfinsawv  rfj  Ki&dQa,  aSsiv  Ss  dQxsrai  dnouovaov  tl  Kai  Xsnrov ,  coars 
ysXcora  (isv  naQa  ndvrcov  ysvsa&ai  rav  &sard>v,  tous  a&Xo&srag  Ss 
dyavaKT-qaavrag  sni  rfj  roXiirj,  (laariycoaavrag  avrov  SK^aXslv  Toi; 
Q'sdrQov  (Luciani  editt,  Halmius) 

1  utraeq;  hl  utraque  dtB.  coniunte  H^  2  pronuntiatae  hl  con- 
parata  HPC  comparata  UBd  3  sumitur  H  4  dicetur  FII  df  H 
cum  dicitur  h  cum  dicetur  BCld  coUationem  E  5  cjtharedus  l 
estharedus  H  citharedus  reliqui  palam  H  pallam  PIJC  6  in- 
auratam  PIIC  inductus]  induitur  HPTLB  indutus  P^CE  cum 
clamyde  C  cum  clamide  TIB^E  cu  clamidem  P  cuncla  id  est  H 
purpuream  HP  uarii  G  7  intexta  E  corporis  intexta  PIIBC 
corporis  sint  texta  H  coronam  H  aurea  maguis  hl  maguam  H 
magna  reliqui  8  inluminatam  HB  iUumiuata  E  cytharam  l 
9  praeter  ea  H  praeterea  corporis  Friedrichius  10  apposita  E 
populi  l  commorit  iis  Orellius  commorit  his  d  cominoritiis  P  cu 
mi/////noritici8  H  comitior  iis  B  in  comitiis  71  commouerit  iis  C  com- 
mouerit  his  hl  12  emittat  E  aceruissimam  HPB  13  ornatus  M 
fuerit  ornatus  d  ornatus  sit  hl      fuerit  om  d       exceptatus  M       14  it-dd 


LIBER  IV  ^VI).     CAP.  47-48.     §  60-61.  363 

in  magnis  ac  locupletibus  copiis  conlocatus  fortunae  muue- 
ribus  et  naturae  commodis  omnibus  abundabit,  si  uirtutis 
<(et  artium,  quae  uirtutis)  magistrae  sunt,  egebit,  quo 
magis  ceteris  rebus  erit  copiosus  et  inlustris  <et>  ex- 
5  pectatus,  eo  uehementius  derisus  et  coutemptus  ex  omni 
conuentu  bonorum  eicietur/ 

Hoc   simile   exornatione  utriusque  rei,   alterius  inertiae 

[artilicis]  alterius  stultitiae  simili  ratione  conlata,  sub  aspectus 

omnium   rem    subiecit.     Dictum   autem   est  per  conlationem, 

10  propterea  quod  proposita  similitudine  paria  suut  omnia  relata.  -  o 

In   similibus    obseruare  oportet  diligenter,  ut,  cum  rem  g^ 

afferamus   similem,    cuiua    rei    causa   similitudinem   adtuleri- 

mus,    uerba    ad    similitudinem   habeamus   adcommodata.     Id 

est    huiusmodi:    'Ita   ut    irundines    aestiuo    tempore  praesto 

15  sunt,  frigore  pulsae  recedunt  — '  ex  eadem  similitudine  nunc 

per  translationem   uerba   sumimus:    *item  falsi  amici  sereno 

uitae    tempore  praesto   sunt;    simul   atque  hiemem  fortunae 

uiderunt,    deuolant    omnes.'     Sed    inuentio    similiuui    facilis 

erit,   si   quis  sibi  omnes  res,  animautes  et  inauimas,  mutas 

20  et    eloquentes,    feras    et    mansuetas,    terrestris,    cae<(les]>tis, 


1  ac  om  H^     conlocatis  C   collocatus  P^nBH     2  habundabit  hl 
habundauit  H  si  quae  C         uirtutes  U         3  et  artium  quae  uir- 

tutis  bil  oni  ZM  non  sunt  71  tegebit  HP  uel  sumptibus  egebit  C 
4  illustris  E  industriis  M  et  expectatus  hl  expectatus  d  exceptatus 
qualis  euaderet  (euadet  P^n(7)M  6  eicitur  l  7  simili  H  exor- 
natio  H^  rei  hl  om  d  et  M  inertiae  PJJBC  inertia  H  inscien- 
tiae  d  inscientia  hl  8  artificis  M  artificii  E,  del  Orellius  alteriusq; 
C  et  alterius  d  stultitia  h  astutia  l  simil  atione  H^  collata  E 
aspectu  H^  0  subiciet  h  collationem  E  11  similitudinibus  hl 
similitudine  d  12  aflferamus  E  (auferamus  h^)  ferebamus  HPTl  re- 
feramus  BC  simililem  H  causam  M  similitudine  C  adtule- 
rimus  H  attulerimus  reliqui  13  uerba  quoque  d  accommodata  E 
14  irundines  HC^  erundines  PB  rundines  C  hirudines  h  byruu- 
dinea  Z  hirundines  Ild  15  fragore  pulsare  cedunt  H  16  sumun- 
tur  Hd  ita  "E  om  H  serere  nouitate  H  17  tempore  —  simul 
om  H  simum  PB  si  uentu  JI  fortuna  H  18  uider  HPII  uide- 
rint  BCE  19  quis  HCld    quid  PIIB   quisq;  6  animantes  et 

inanimas  PTIB  animatas  et  inanimatas  E  animantes  et  inanimantes 
HC  20  loquentes  C  mansueta  H^  terrestres  celestes  mari- 
timas  cod  Leidensis  3  caelestes  et  terrestres  et  maritimas  E  terrestres 
cetes  maritimas  PB  terrestris  cetis  maritimis  H  terrestres  Ocetes  et 
maritimas  C  terrestres  et  maritimas  TI 


364  AD  C.  HERENNIUM 

maritimas,  artificio,  casu,  natura  couparatas,  usitatas  atque 
inusitatas,  frequenter  ponere  ante  oculos  poterit  et  ex  his 
aliquam  uenari  similitudinem,  quae  aut  ornare  aut  docere 
aut  apertiorem  rem  facere  aut  ponere  ante  oculos  possit. 
Non  enim  res  tota  totae  rei  necesse  est  similis  sit,  sed  id  5 
.Qipsum,  quod  couferetur,  similitudiuem  habeat  oportet, 
g~  Exemplum   est   alicuius   facti   aut  dicti  praeteriti  cum 

certi  auctoris  nomine  propositio.  Id  sumitur  isdem  de  causis, 
quibus  similitudo.  Rem  ornatiorem  facit,  cum  uullius  rei 
nisi  dignitatis  causa  sumitur;  apertiorem,  cum  id,  quod  lo 
sit  obscurius,  magis  dilucidum  reddit;  probabiliorem,  cum 
magis  ueri  similem  facit;  ante  oculos  ponit,  cum  expri- 
mit  omnia  perspicue,  <^m^)>  res  prope  dicam  manu  temptari 
possit.  Unius  cuiusque  generis  singula  subiecissemus  exem- 
pla,  nisi  <^et)>  exemplum  quod  genus  est,  in  expolitione  de-  i^ 
monstrassemus  et  causas  sumendi  in  similitudine  aperuisse- 
mus.  Quare  noluimus  neque  pauca,  quominus  intellegeretur, 
neque  re  intellecta  plura  scribere. 

Imago  est  formae  cum  forma  cum  quadam  similitudine 
conlatio.     Haec   sumitur  aut  laudis  aut  uituperationis  causa.  20 
Laudis  causa,  sic: 

'Inibat  in  proelium  corpore  tauri  ualidissimi,  injpetu 
leonis  acerrimi  simili<(s)>.' 


5  Priscian.  GL  II  p.  197:  Cicero...  idem  acl  Herennium  VI:  nou 
res  tota  totae  rei  necesse  est  similis  sit  22  Aristot.  rhet.  III  4  p.  1406 
b  21:  otav  [lev  yccQ  SLTtrj  xbv  'AxiXlia  'cog  8s  Ib(ov  snoQOvasv'  siv,(ov 
S6XIV 


1  artificio   casu  natura  E    artificiosas   uua    natura  PTTBC    arti- 
ficiosa  natura  H  couparatas  C   coparata   HBTI   cparata  P   com- 

paratas  E  suscitatas  HPUB  atq;  usitatas  H^  3  ornare  po- 
terit  d  4  rem  P^CE  spem  HPUB  possit  om  Id         5  toti  E 

id  M  ad  E  6  oporteat  H  add  HPB:  EXEMPLUM  8  praeposito  H 
9  Nam  rem  C  13  ut  P^B-CE  om  HPFIB  propedicam   manu 

HnC  propedicamanu  PB  prope  dicta  manu  b  dicta  prope  manu  Id 
15  nisi  et  bl  nisi  cZM  est  E  esset  M  expolatione  H  demonstra- 
semns  H  16  causa  H  similitudinem  HPB  17  nolumus  H  uo- 
luimus  b  l  perpauca  quominus  res  d  intelligeretur  E  18  rei  H  post 
scribere  add  HPB:  IMAGO  SIMILI  19  formae  om  H  cum  qua- 
dam]  quadam  d  similitudinem  H^  20  collata  Z  coUatio  bd  aut 
laudisj  laudis  b         22  Inibant  proelium  in  d         auri  ualidissimum  H 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  48—49.     §  61—63.  365 

Vituperationis,  ut  iu  odium  adducat  hoc  modo: 
^lste,  qui  cot<^t)>idie  per  forum  medium  tamquam  iuba- 
tus  draco  serpit  deutibus  aduucis,  aspectu  uenenato,  spiritu 
rabido,   circum   inspectans  buc  et  illuc,   si  quem  reperiat, 
5      cui  aliquid  mali  faucibus  adflare,   ore  adtingere,   dentibus 
insecare,  lingua  aspergere  possit.' 
Ut  in  inuidiam  adducat,  hoc  modo: 

^lste,  qui  diuitias  suas  iactans,  sicut  Gallus  e  Phrygia 
aut  ariolus   quispiam,   depressus    et   oneratus   auro  clamat 
10      et  delerat/ 

In  contemptionem  sic: 

"^lste,  qui  tamquam  coclea  [abscoudens]  retentans  sese 
tacitus  quom  domo  totus  ut  comedatur  aufertur.' 

Eff^ctio  est,  cum  exprimitur  atque  effingitur  uerbis  cor- 63 
15  poris    cuiuspiam   forma,    quoad   satis    sit    ad    intellegendum, 
hoc  modo: 

^Hunc,  iudices,  dico,  rubrum,  breuem,  incuruom,  canura, 
subcrispum,  caesium,  cui  sane  magua  est  in  mento  cicatrix, 
si  quo  modo  potest  uobis  in  memoriam  redire.' 

2  Iste  qui  ex  Demosthene  sumptum:  uide  ad  p.  349,  20 


impetum  HP   in  impetu  d  p.  36-i,  23  similis  TlCbl  similes  d    si 

mili  HPB  1  adduceat  H  inducat  l  2  qui  om  E  cotidie  per 
forum  HLbd  per  forum  cottidie  l  iuuatus  HB  uibratus  b  3  uene- 
natu  H^^b  4  rapido  M  circumspectans  BH  quem]  quidem  H 
repperiat  PIJB  o  aliquit  P^  afflare  E  attingere  UCE  hqos- 
zQt^sa&ai  Demosthenes  dentibus  om  H  6  in  seccare  H  ligua  H^ 
aspergere  P-IICE    aspargere  HPB  7  in  om  b  adducat  om  b 

8  iactat  E  e  phrigia  (frigia  Z)  E  et  phroegia  (phrogia  jff)  M  9  ha- 
riolus  H  s.  s.  u  quispiam  —  delerat  om  H  depressus  et  Md  de- 
prehensus  bl  clamat  om  bl  10  et  delerat]  et  deierat  PFIC  et 
degerat  B    deierat  d    et  delirat  bl  11   In  contemptionem  sic]  et 

contepnitur.  la  conteptionem  sic  d  et  contemnitur  sicut  HPUC  con- 
emnitur  sicut  B  et  contepnitur  sic  l  et  contepnit  sic  b  12  qui  om  d 
cocleam  HPUB  abscondens  del  OrelUus  abscondent  H  reten- 
tans  HPIIB  re  ettentans  C  et  retentans  d  retentat  bl  13  tacite  bl 
quom  domo]  quomodo  HPTIB  quodam  modo  G  cum  domo  E  totus 
ut  comedatur  E    ut  tutus   comeditur  M  auferetur  H   et  aufertur  C 

add  HPB:  EFFECTIO  14  effictio  Aldus~]  effectio  eflringitur  b 
effigiatur  d  15  quo  ad  Z  quod  ad  H  intelligendum  bd  17  hunc 
om  H  incoruum  HP  incuruum  reliqui  19  siquomodo  PB  uenire 
in  memoriam  d 


36G  AD  C.  HERENNIUM 

Habet  haec  exornatio  cum  utilitatem,  si  quem  uelis  de- 

monstrare,  tum  uenustatem,  si  breuiter  et  dilucide  facta  est. 

50  Notatio  est,  cum  alicuius  naturacertis  describitur  signis, 

quae,  sicuti  notae   quae   naturae   sunt  adtributa;   ut  si  uelis 

non  diuitem,  sed  ostentatorem  pecuniosi  describere:  5 

"^lste/  inquies,  '^iudices,   qui   se    dici   diuitem  putabat 

esse   praeclarum,   primum  nunc  uidete,   quo  uultu  nos  in- 

tueatur.      Nomie    uobis    uidetur    dicere:    f  Dant,    si    mihi 

molesti  nou  essetis?    Cum  uero  sinistra  mentum  subleuauit, 

existimat    se    gemmae    nitore    et    auri    splendore   aspectus  lo 

omnium  praestringere.     Cum  puerum  respicit  hunc  unum, 

quem   ego   noui  —  uos   non   arbitror  — ,  alio  nomine  ap- 

pellat,  deinde  alio  atque  alio.     '^At  eho  tu,'  inquit,  ^ueni, 

Sannio,  ne  quid  is  barbaris  turbent;'  ut  ignoti,  qui  audient, 

unum   putent   selegi   de   multis:    ei  dicit  in  aurem,   aut  ut  i5 

domi  lectuli  sternautur  aut  ab  auunculo  rogetur  Aethiops, 

qui    ad    balneas    ueniat,    aut  asturconi   locus   ante   ostium 

suum   detur,   aut  aliquod  fragile  falsae  choragium  gloriae 

conparetur.     Deinde  exclamat,  ut  omnes  audiant:  ^Videto, 

ut  diligenter  numeretur,   si  potest,   aute   noctem.'     Puer,  20 

qui  iam  bene  erei  naturam  norit:  "^Tu  illo  <(plures)>  mittas 


1  exorntio  H^  tum  Pd  iieli  H^  2  uetustatem  Z  post  est 
add  HPB:  NOTATIO  3  a  certis  H  discribitur  PBG  4  quae 
PnB  q;  H  quaedam  P^B'GB  attributa  11 CE  adtribita  B  5  pe- 
cuniosum  CE  discribere  HB  6  iste  om  H  inquias  H  dici 
om  H         putabat  HPIIB   putat  CE  7  uidete  nunc  E         qui  P 

8  dant  HPB  darem  IZE  daretis  mihi  locum  C  uobis  si  d  9  esse- 
tis  H^  in  ras  e  H^  sinistra  mentum  P^B^CE  sinistrumentum  PB 
sinistrumentum  11  si  instrumentum  H  subleuauit  71  subleuabit  PB  b  l 
subueluabit  C  leuabit  te  s.  s.  sub  H  subleuat  d  10  gema  enitorem  H 
gemae  nitorem  PB  splendorem  HPB  11'  praestringere  d  per- 
stringere  M6Z  12  ego  om  E  non  noui  H  arbitror  nouisse  E 
appellatj  a  (s.  s.  d)  puerum  respicit  unu  queq;  ego//^/noui  uos  ii  arbi- 
trantur  alio  nomine   appellat  H  13  posterius  alio  om  B     At  eho 

tu]  at  de  ho  tu  C  A  deo  tu  P^UB  Tu  Hbl  at  heus  tu  P^  heus  tu  d 
uenis  annio  HPUB  14  nequit  HPHB         is  HPUB   hi  G   isti 

JB^E         barbaris  P   barbavos  H   barbari  IIBCE  stupent  71    con- 

turbent  d  audiunt  HE  15  putant  Hb  seligi  C  eligi  bl  aut 
ut  H  PB  b  l  ut  aut  11  ut  aut  ut  B^  C  aut  d  16  lecti  d  auungculo  G 
17  hostinm  HGbl  18  aliquod  b  aliq  l  aliquid  dM  false  E  falso  M 
coragium  Id  gloria  H  19  conpararetur  H  comparetur  E  ui- 
dete  bl        20  numerentur  Hbl  conf.  Calpurn.  III  Gi        21  iam  bene 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  49—51.     §  63—64.  367 

oportet/  inquit,  *si  hodie  uis  transnumerari.'  'Age,'  in- 
quit,  'duc  tecum  Libanum  et  Sosiam.'  'Sane.'  Deinde 
casu  ueniunt  hospites  homini,  quos  iste,  dum  splendide 
peregrinatur,  <^inuitat.)>  Ex  ea  re  homo  hercule  sane  con- 
r>  turbatur,  sed  tamen  a  uitio  naturae  non  recedit.  'Bene,' 
inquit,  'facitis,  cum  uenitis,  sed  rectius  fecissetis,  si  ad 
me  domum  recta  ahissetis.'  *Id  fecissemus,'  inquiunt  illi, 
^si  domum  nouissemus.'  'At  istud  quidem  facile  fuit 
undelibet    inuenire.     Verum    ite    mequom.'      Secuntur    illi. 

10      Sermo    interea    huius    consumitur    omnis    in    ostentatione. 
Quaerit,  in  agris  frumenta  cuiusmodi  sint;  negat  se,  quia 
uillae  incensae   sint,   accedere   posse  nec  aedificare  etiam- 
nunc  audere;  Hametsi  in  Tusculano  quidem  coepi  insanire  ^^ 
et  in  isdem  fundamentis  aedificare.'     Dum  haec  loquitur,  g^ 

15  uenit  in  aedes  quasdam,  in  quibus  sodalicium  erat  eodem 
die  futurum;  quo  iste  pro  notitia  domnaedi  iam  introit 
cum  hospitibus.  '^Hic,'  inquit,  ^habito.'  Perspicit  argen- 
tum,  quod  erat  expositum,  uisit  triclinum  stratum,  probat. 
Accedit   seruulus,   dicit  homini   clare,   dominum   iam  uen- 

20  turum,  si  uelit  exire.  '^ltane?'  inquit;  'eamus  hospitis; 
frater  uenit  ex  Falerno:  ego  illi  obuiam  pergam;  uos  huc 
decuma    uenitote.'      Hospites    discedunt.      Iste    se    raptim 


naturam  PUB  iam  beneraturam  C  bene  iam  hominis  naturam  d 
eam  benenaturae  H   hanc  naturam  bene  bl:  erei  inserui  norit  hl 

nouit  dlS.  plures  om  M  1  hoc  die  uestrum  numerari  H  (trans 

uumerari  P)  2  du  P^  3  ueniunt  om  d  qui  istum  d  4  pere- 
grinabatur  d  peregrinantur  C  inuitat  hl  receperunt  d  om  M  inui- 
tarat  Halmius  inuitat  perfectum?  sane  om  C  5  recedit  P-  CE 

recedet  HPIJB  6  dum  d  7  recte  HP-C  recta  uia  d  abissetis 
H^E   abiissetis  PUBC  8  ad  stud  H  9  Item  equum  HPTIB 

Ite  euntem  eum  C  euntem  illum  E  secuntur  i7E  sequuntur  PUBC 
10  ostensione  d  11  cuius  modi  HPB  aunt  C  12  etiam  nunc 
HPB  13  tamen  etsi  b'  intus  culano  HPB  14  isdem  H 

hisdem  reliqui  haec  om  B  loquitur  om  H  loqui  add  H-  15  qua- 
dam  HB  sodalitium  Id  16  quo  CB  quod  HPUB  isti  HB 
prae  notatia  (ati  in  ras)  H  domnaedi  iamj  domnediam  M    domini 

edium  E  introit]  in  integro  HPITB  ingreditur  P-B*CE  17  tum  d 
ospitibus  H^  abito  PTIB  perspicit  argentum  E    perspicitur 

autem  M  18  era  H^  uisit  E  ut  si  M  triclinum  H  triclium  B 
triclinium  reliqui  statum  H  19  accedat  seruulis  H  clam  P-C 
20   ex   rei   tane  H  hospitis    PB  hospites    reliqui  21   frater 

meus  hl        huc  uos  E       22  decima  U   ad  decimam  hl       hispites  P^ 


368  -A-D  C.  IIERENNIUM 

domum  suam  couicit;  K}ll\>  decuma,  quo  iusserat,  ueuiunt. 
Quaerunt  liunc,  reperiunt,  domus  cuia  sit,  in  diuersorium 
derisi   conferuut   sese.     Vident  hominem  posteri  die,  nar- 
rant,  expostulant,  accusant.     Ait  iste  eos  similitudine  loci 
deceptos    angiporto    toto    deerrasse;     contra    ualetudinem   5 
suam   ad  noctem  multam  expectasse.     Sanuioni  puero  ne- 
gotium  dederat,  ut  uasa,  uestimenta,  pueros  <^cor)>rogaret, 
Seruolus    non   inurbanus    satis    strenue    et    concinne    cou- 
parat.     Iste  hospites   domum   deducit:   ait   se  aedes  maxi- 
mas  cuidam  amico  ad  nuptias  commodasse.    Nuutiat  puer  lo 
argentum  repeti:  pertimuerat  enim,  qui  commodarat.  'Apage 
<(te/)>  inquit,  'aedes  commodaui,  familiam  dedi:  argeutum 
quoque  uult?    Tametsi  liospites  habeo,  tamen  utatur  licet, 
nos  Samis   delectabimur.'     Quid  ego,   quae  deinde  efficiat, 
narrem?     Eiusmodi  est  hominis  natura,  ut,  quae  singulis  15 
diebus  efficiat  gloria  atque  ostentatione,  ea  uix  annuo  ser- 
mone  enarrare  possim.' 
65  Huiusmodi  notationes,    quae    describunt,    quod    consen- 

taneum  sit  unius  cuiusque  naturae,  uehementer  habent  magnam 
delectationem:  totam  enim  naturam  cuiuspiam  ponunt  aute  20 
oculos  aut  gloriosi,  ut  nos  exempli  causa  coeperamus,  aut 
inuidi  aut  tumidi  aut  auari,  ambitiosi,  amatoris,  luxuriosi, 
furis,  quadruplatoris;  denique  cuiusuis  studium  protrahi  potest 
in  medium  tali  notatione. 


discendunt  G  separatim  H  1  coniecit  M  illi  om  M  decuma  d 
decima  blM.  qua  bl  iusserant  H  2  bua  H^  repperiunt  B  3  esse  H 
posteri  die  P  posteridie  B  postero  die  P^JT  postera  die  CE  postridie  H 
4  Ait  —  deerrasse  0/«.  P^  ille  d  eos  om  H^  5  tuto  HPBC  tuo  77 
deerras  H^  se  contra  E  ualetudinem  b  ualitudinem  ?dM  6  exspec- 
tasse  l  expectasses  H  annioni  H  7  rogaret  PIIB  C  rogasset  H  8  ser- 
uolus  Halmius  seruulos  M  seruulus  E  non  inurbanus  E  non  inurba- 
nos  P^^nBC  no  inurbanos  P  non  urbauos  H  streue  B^  strennue  l 
conparat  HP  conpararet  C  comparat  BIIE  conpararat  Kayserus 
1)  ospites-  H         deducti  b  ait  sed  maxime  os  H  ait  se  maximas 

aedes  E  10  amico  cuidam  E  accommodasse  d  1%  accommo- 
darat  d  12  te  om  M  dedi]  de  H   di  C  13  taiiietsi  ospites 

abeo  H  14  samis  HPB  samiis  P-B^CE,  samniis  71  officiat  H 
15  parem  M  16  aio  s.  s.  annuo  l  18  quod  TS.d    (i  l    quid  b 

19  sic  H  unius  CE  ut  ius  HPIIB  20  cuius  piam  P  ante 
oculos  ponunt  E  22  inuidia  ut  H  timidi  H  amatores  H 

iuxoriosi  P      23  fures  quadruplatores  HPB      cuius  uis  PB      24  iMSt 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  51-52.     §  64-65.  369 

Sermocinatio    est,    cum   alicui  personae   sermo   adtri- 52 
buitur  et  is  exponitur  cum  ratione  dignitatis,  hoc  pacto: 

'Cum  militibus  urbs  redundaret  et  omues  timore  ob- 
pressi  domi  continerenturj  uenit  iste  cum  sago,  gladio 
5  succinctus,  tenens  iaculum;  III  adulescentes  hominem 
simili  ornatu  subsecuntur.  Inrupit  in  aedes  subito,  deinde 
magna  uoce:  *Ubi  est  iste  beatus/  inquit,  'aedium  domi- 
nus?  quin  mihi  praesto  fuit?  Quid  tacetis?'  Hic  ali 
omnes    stupidi  timore   obmutuerunt.     Uxor  illius  infelicis- 

10  simi  cum  maximo  fletu  ad  istius  pedes  abiecit  sese.  ^Per 
te/  inquit,  ^et  quae  tibi  dulcissima  sunt  in  uita,  miserere 
nostri;  noli  extinguere  extinctos;  fer  mansuete  fortunam; 
nos  quoque  fuimus  beati:  nosce  t<^e^  esse  hominem.'  — 
*Quin    illum    mihi    datis    ac    uos    auribus    meis   opplorare 

15  desinitis?  Non  abibit.'  Uli  nuntiatur  interea  uenisse  istum 
et  clamore  maximo  mortem  minari.  Quod  simul  ut  audi- 
uit:  ^Heus/  inquit,  'Gorgia  pediseque  puerorum,  absconde 
pueros,  defende,  fac,  ut  incolumis  <^ad^  adulescentiam 
<(perducas.^'     Vix   haec    dixerat,    cum    ecce   iste    praesto 

20      "^sedes/  inquit,  'audax?    Non  uox  mea  tibi  uitam  ademit? 

1  Quintilian.  IX  2,  31  sermones  liominum  adsimulatos  dicere  Sia- 
Xoyovq  malunt:  quod  Latinorum  quidam  dixerunt  sermocinationem 


notatione  add  H:  SERMOTINATIO  PB.  SERMOCINATIO  1  ser- 
motinatio  H         attribuitnr  17  CE  2  hoc  modo  d         3  obpres«i  H 

oppressi  reliqui  5  baculum  H  tres  Kayserus;  conf.  qui  exemplum 
ex  Graeco  translatum  esse  demonstrat  Plaut.  Rud.  u.  315:  sed  uhique 
icerbatogata  posuit  Latinus  sagum  gladius  pedisecus imerorum  inHPTlB 
inde  C  Quinq;  E  aduliscentes  H  adolescentes  J5E  hominem  E 
homines  M  6  subsecuntur  PBhd  subsequuutur  HTLGl  irrupit  Id 
deinde]  dixit  H  7  maxima  E  dominus  edium  h  8  qui  non  C 
ali  P   tales  H   alii  reliqui  9  tumore  HPB  illius]  eius  .s.  s. 

illius  l  10  ipsius  d  obiecit  B  proiecit  d  Per  te  hl  parce  (ZM 
11  et  per  ea  quae  CE  sunt  in  om  H,  in  add  H^  13  nosce  t  e  P^B^IICE 
noscet  HPB  hominem  esse  E  14  quin  Pll  BC   qui  in  H  at 

ille  quin  P-  (at  ille  marg  manu  saec.  JX)E  aut  .H^  opplorare 

auribus  meis  E  15  desinetis  bl  abiit  b  habebat  H  Ille  P'-C 
istum  E  factum  est  M  16  magno  clamore  d  ut  om  d  audiui 
eos  inquit  H  17  pediseque  Lamhinus   pedens  aequo  PUB    pen- 

dens  equo  H  pedissequa  Chl  pedisseca  d  18  incolomes  hl  ad 
adolescentiam  perducas  hl  adulescentiam  HPB  adolescentia  H  adu- 
lescentia  sit  C   sit   adolescentia  dP^  19   dixerat   E    dixit   at   M 

20  uix  mea  PILB    uix  mea  H  uis  mea  P"(7   mea  uox  E       tibi  om  H 
Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Makx  24 


370  AD  C.  HERENNIUM 

exple  meas  inimicitias  et  iracundiam  satura  tuo  sanguine/ 
Ille  cum  magno  spiritu  uerba:  \Metuebam\'  inquit,  ^ne 
plane  uictus   essem.     Nunc   uideo:  iudicio   mecum  conten- 
dere  non  uis,  ubi  superarei  turpissimum  et  superare  pul- 
cherrimum  est:  interficere  uis.    Occidar  equidem,  sed  uictus   5 
non  peribo.'    'Ut  in  extremo  uitae  tempore  etiam  senten 
tias   eloqueris!     Numquam    ei,    quem  uides   dominari,  uis 
supplicare?'     Tum    mulier:    '^lmmo   iste   quidem  rogat   et 
supplicat:    sed  tu,    quaeso,    commouere;    et   tu  per   deos,' 
inquit,    ^hunc    examplexare.      Dominus    est;    uicit   hic    te,  10 
ui<^w)>ce   tu  nunc  animum.'     ^Quin  desinis,'  inquit,  'uxor, 
loqui,  quae  me  digna  non  sint?  tace  et  quae  curanda  sunt, 
cura.     Tu    cessas    mihi  uitam,    tibi   omnem  bene  uiuendi 
spem  mea  morte  eripere?'     Iste  mulierem  reppulit  ab  se 
lamentautem;  illi  nescio  quid  incipienti  dicere,  quod  dignum  15 
uidelicet  iUius  uirtute  esset,  gladium  in  latere  defixit.' 
Puto  in  hoc  exemplo  dato<(s)>  esse  uni  cuique  sermones 

ad    dignitatem    adcommodatos;    id    quod    oportet    in    <(liocy 

genere  conseruare. 

Sunt  item  sermocinationes  consequentes  hoc  genus:  "^Nam  20 

quid  putauius  illos  dicturos,  si  hoc  iudicaritis?    Nonne  omnes 

hac  utentur  oratione?'  deinde  subicere  sermonem. 


2  mago  H  uerba  metueba  E  uerba  M  uerebar  Orellius  ex  cod 
Tiiricensi  3  iudicio  C  iu  PTIB  su  H  in  iudicio  E  4  supurari  P 
superare  H  superari  reliqui  turpissimum  et  superare  his  scripsit  l 
5  me  uis  d  uis  me  bl  occidar  equidem  bl  occides  equidem  dP'B- 
occidere  quidem  HPBTI  occide  quidem  C  uctus  H  6  ut  HPTLB  At  E 
Tu  C  Halmius  etiam  PBE  et  IIC  esset  H  sententia  H  seu- 
tentiose  bl         7  loqueris  bl  nu  qua  H  n  quae  B    u  q.  P  Sq;    JT 

neque  P^CE  dominari  om  H  uis]  ut  H  8  suplicare  6  suppli- 
cere  H     Tum  mulier  om  H     is  te  Halmius     9  suplicat  b     10  exam- 

plexare  BG  exampluxare  U  exampelaexare  P  exemplare  b  amplexare 
Hld  uice  tu  PB  uicet  H  11  animum  e  C  (e  linea  expunctum) 
Quin  C  Oudendorpius    quid  HPIIB    Cur    non  E  12  loqui  om  H 

sunt  E  13  cura  otn  H  uiuente  H  14  mea  morte  eripere  (adi- 
mere  d)  E  meam  morum  (mores  H)  semper  M  ista  H  ia  bl  mu- 
lier  H  reppulit  IIC  repopulit  PB  populit  H  repellit  bl  repulit  d 
a,d  H  a.  d  15  nescio  om  H  16  fixit  H^  17  datos  JIE  dato 
HPBC  sermonis  b  18  adcommodatos   C   accommodatos  B^II 

(0  ultima  ex  u)  E  adcommodatur  H  P  accommodatur  B  hoc  CE  om 
HPUB  19  conseruari  bl  obseruari  d  20  item]  uere  l  sermo- 
tinationes  H  21  iudicaueritis  ifE  22  hoc  utentur  H  utentur 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  52—53.     §  65—66.  371 


53 


Conformatio  est,  <^c«f)>m  aliqua,  quae  non  adest,  per-gg 

sona  confingitur  quasi  adsit,  aut  cum  res  muta  aut  informis 

fit  eloquens  et  forma  ei  et  oratio  adtribuitur  ad  dignitatem 

adcommodata  aut  actio   quaedam,   hoc  pacto: 

5  ^Quodsi    nunc   haec    urbs    inuictissima   uocem   mittat, 

non  hoc  pacto  loquatur:    ^Ego  illa  plurimis  tropeis  ornata, 

triumphis  ditata  certissimis,  clarissimis  locupletata  uictoriis, 

nuuc  uestris  seditionibus,  o  ciues,  uexor;  quam  dolis  mali- 

tiosa  Kartago,  uiribus  probata  Numantia,  disciplinis  erudita 

10      Corinthus  labefactare  non  potuit,    eam  patimiui  nunc  ab 

homunculis  deterrumis  proteri  atque  conculcari?' 

Item:  'Quodsi  nunc  Lucius  ille  Brutus  reuiuescat  et  hic  ante 

pedes    uestros    adsit,    is   non    hac    utatur    oratione:    "^Ego 

reges  eieci,  uos  tyrannos  iutroducitis ;  ego  libertatem,  quae 

15      non  erat,  peperi,  uos  partam  seruare  non  uultis;  ego  ca- 

pitis  mei  periculo  patriam  liberaui,  uos  liberi  sine  periculo 

esse  non  curatis?' 

Haec  conformatio  licet  in  plures  <^m)>,   in  mutas  atque 
iuanimas  transferatur,     Proficit  phirimum    in   amplificationis 
20  partibus  et  conmiseratione. 

liac  bd  ratione  Z  deinde]  dicit  H  post  sermonem  add  HFB: 

CONFORMATIO  1  cum  aliqua  E  cum  in  aliqua  C  quum  77  malis 
qua  FB  animalis  qua  H.  quae  non  adest]  quaedam  H  post  non 
del  est  6  2  assit  d  re  H  aut]  et  6Z  infirmis  H  3  sit  Hbl 
sic  C  forma  ei  et  HHCd    formgi  et  B    formei   et  F   formata  et 

ei  6Z  attribaitur  CE  4  adcommodata  F^  admodata  H  accom- 
modata  reliqui  hoc  modo  d  5  liaec   om  b  inuictissima  H 

emittat  CE  6  num  hoc  modo  d  illi  H  illam  FB  tropeis  FTJ 
tropheis  F-HBCE  ornatam   FB  7    dedita  &  locupleta  6 

8  nunc  om  H  uxor  Hl  9  cartago  E  prolata  6  numatia  H^ 
nummantia  FBC  10  corhintus  labe  factare  B  eam  non  potuit. 
Patitnini  H  11   omunculis  H^  deterrumis    FBC   de  ruinis  H 

deterrimis  Illdb'  deterrimas  6^  12  Quidsi  d  n  H  breuitus  H 
reuiuescat  F^UCv  reuiuiscat  HB^E,  13  assit  d  is  non  Hdlmius 
si  non  M  non  bl  m\  d  14  tirannos  bJI  15  paratam  H^  17  esse 
om  m  18  confirmatio  HFB  licet  (7E    lic   B   Lc   FH   cu  H 

in  plures  res  Cbl  in  plures  rei  d  {in  quo  sequitur:  FINIS:  inde  ab 
Jioc  loco  cod  Vossianus  1  (=  v)  eius  uice  fungetur)  in  plures  HFIIB  in 
mutas  Hn  iumutas  FB  mutas  (7E  19  inanimatas  transferatur  E 
inanima  ut  transferatur  (trans  feratur  B)  FB  inanimalia  utru////fera- 
tur  H  inanima  dum  transferatur  IL  inanimales  transferatur  C  sed 
(si  H)  proficit  M  amplificationibus  H         20  conmiseratione  HF 

commiseratione  reliqui  in  HFB  add  SIGNIFICATIO 

24* 


372  ^^  C.  HERENNIUM 

67  Significatio  est  res,  quae  plus  in  suspicione  relinquit, 

quam   positum    est   in   oratione.     Ea  fit  per  exsuperationem, 
ambiguum,  consequeutiam,  abscisionem,  similituclinem. 

Per  exsuperationem,  cum  plus  est  dictum,  quam  pa- 
titur  ueritas,  augendae  suspicionis  causa,  sic:  5 

'Hic   de   tauto   patrimonio   tam   cito  testam,  qui  sibi 
petat  ignem,  non  reliquit/ 

Pcr   ambiguum,   cum  uerbum  potest  in  duas  pluresue 
sententias  accipi,  sed  accipitur  <^tamen)>  in  eam  partem,  quam 
uult  is,  qui  dixit;   ut  de  eo  si  dicas,  qui  multas  hereditates  lo 
adierit:  'Prospice  tu,  qui  plurimum  cernis/ 
54  Ambigua  quemadmodum   uitanda  sunt,   quae  obscuram 

reddunt   orationem,  item  haec  consequenda,  quae  conficiuut 
liuiusmodi  significationem.     Ea  reperieutur  facile,  si  noueri- 
mus  et  animum  aduerterimus  uerborum  ancipites  aut  multi-  i:, 
plices  potestates. 

Per  consequentiam  significatio  fit,  cum  res,  quae 
sequantur  aliquam  rem,  dicuntur,  ex  quibus  tota  res  relin- 
quitur  in  suspicione;  ut  si  salsamentari  filio  dicas:  ^Quiesce 
tu,  cuius  pater  cubitis  emungi  soiebat.'  20 


19  Bio  Borjsthenita  apud  Diog.  Laert.  IV  7,  46  iiiov  6  nuiriQ 
[isv  rjv  dn^lfv&SQog,  xco  dy^wvi  dnoavcaofisvog'  SisSrjXov  $£  zov  tuqi- 
xifiTtoQov  Plufc.  quaest.  sympos.  II  1,  4  p.  631  D  Sueton.  uita  Horat 
p.  44  Q.  Horatius  Flaccus  patre  .  .  .  iibertino  .  .  .  ut  uero  creditum 
est  salsamentario,  cum  illi  quidam  in  altercatione  exprobrasset:  quo- 
tiens  ego  uidi  patrem  tuum  brachio  se  emungentem  (Victorius) 


1  res  om  H^     plus  om  H     suspicione  Pb  suspitione  P-    reJiqui 

2  quem  H      fit  tum  l      exuperationem  PIIBbl       i:>er  quater  ])osuit  v 

3  abiguum  H  consequentiam  om  l  abcisionem  b  abscisiouem  — 
uerbum  om  B  4  exuperationem  PJJbl  cum]  qui  H  dictum  est  bl 
patiatur  H  5  suspicationis  l  sit  HP  6  pmio  H  pmnio  71 
et  probabilitcr  P  in  quo  ras  qui  HP  quo  C  qua  ITE  7  peta  H 
relinquit  l  relinquat  b  8  plures  ue  HPBv  plurasue  b  9  sen- 
tentiae  accepisse  acciisitur  H  tamen  om  M  10  ut]  ui  HPB  de 
eos  si  dicat  H  si  dicas  de  eo  E  multa  H^  11  aderit  H  multum 
cernis  bl  12  ambiguo  HPB  13  ita  Iv  uti  b  14  huius  modi  B 
reperientur  Zw  repperientur  PUJB  repetenturfe  reperiuntur  iZC  loani- 
maduerterimus  E  17  significatio  fit  E  significatione  HPB  signi- 
ficationeq;  U  sijrnificationu  C  significatio  est  P^  18  sequntur  C 
tota  P^B^Cbv  nota  l  tanta  HPUB  relinquetur  C  19  suspi- 
cione  H   suspitione  Iv        si  om   l        salsamentarii    CE         20  cubitis 


LIBEK  IV  (VI).     CAP.  53-54.     §  67—68.  373 

Per  abscisionem,  si,  cum  incipimus  aliquid  dicere, 
<^deinde>  praecidamus,  et  ex  eo,  quod  iam  diximus,  satis 
relinquitur  suspicionis,  sic: 

'Qui  ista  forma  et  aetate  uuper  alienae  domi  —  nolo 
5      plura  dicere'. 

Per  similitudinem,  cum  aliqua  re  simili  allata  uihil 
amplius  dicimus,  sed  ex  ea  significamus,  quid  sentiamus, 
hoc  modo: 

'Noli,  Saturnine,  nimium  populi  frequentia  fretus  esse: 
10      inulti  iacent  Gracci/ 

Haec  exornatio  plurimum  festiuitatis  habet  interdum  et 
dignitatis;  sinit  enim  quiddam  tacito  <^orat)>ore  ipsum  audi- 
torem  suspicari. 

Breuitas   est   res   ipsis  tantummodo   uerbis  necessariis  68 
15  expedita,  hoc  modo: 

^Lemnum  praeteriens  cepit,  inde  Thasi  praesidium  re- 

Jiquit,   post   urbem   Viminacium    sustulit,    inde  pulsus   in 

Hellespontum  statim  potitur  Ab?/di.' 

Item:    'Modo  consul   quo<(w>dam,    is   deinde    primus    era<(^> 

20      ciuitatis;    tum    proficiscitur   in    Asiam,   deinde    hostis    est 

dictus,  post  imperator  et  postremo  factus  est  consuL' 

16  Demosthen.  PMlipp.  III  27  uXl'  icp'  'EXXi^GTcovrov  oixstai, 
TiQOTSQOv  rjKEV  ETi'  'JfiPQuyiiav ,  'HXlv  s'xst,  trjXiTiccvrriv  noXiv  iv  IJsXo- 
novviqaq},  MsycxQoig  ins^ovXsvas  TtQcorjv  .  .  .  conf.  Alexander  nsQi  oxrj^. 
RG  VIII  451  W  III  22  Sp 

emungi  CIJ  cubitis  emugi  B  cubiti  semugi  P  cubiti  semugire  H  cu- 
bito  se  emungere  (mungere  Z)  E  1  incipiemus  bv  aliquod  v  2  deiude 
om  M  dicimus  H  3  sit  HPB  4  et  E  ex  HPHB  uel  et  ex  C 
domui  Cv  6  aliqua  res  PB  aliquorum  H  7  ex  om  v  quod  Z 
9  saturnine  nimium  CE  saturniniae  nimium  PTLB  satnrninienniu  H 
populis  (populi  C)  reuerentia  M  fretu  P^  10  stultitiacent  graccbi 
PB  stultitiacen  grachi  (c  s.  s.)H  stultitiam  diceut  (nosce  C)  gracchi 
TLC  11  exortatio  C  festiuitationis  H  12  sinunt  M  quid  H 
oratore  E  ore  M  ipso  PIIBC  (auditorem  ipsum  hl)  post  suspicari 
add  HPB:  BREUITAS  16  lemum  JT  le  num  C  lenniu  v  thaui 
HPBTI  habui  C  17  uiminachium  (ui.  inachinm  C)  M    bithinia  6 

bithana  l   bithinuia  v  substulit  B  sulsus  HPIIB    rursus  C 

18  helles  pontum  P    ellespontum  HCl  abidi    (abido  v)  item  E 

abaditem  PTIB  adab  item  H  abida;  item  C  19  quondam  is]  quo- 
dam  is  PUB  qaod  his  H  quondam  tribunus;  Is  C  quoudam  tri- 
bnnus  E  quodannis  Jordanus  de  inde  C  dic  H  era  PBC  om  H 
20  hosti  est  H^  hostis  et  exul  est  hl  hostis  est  et  exul  v  21  et 
postremo  factus   est]   et  populorum  factus   est  M    postremo  E    et  po- 


374  AD  C.  HERENNIUM 

Habet  paucis  conprehensa  breuitas  multarum  rerum  ex- 
peditionem.     Quare   aclhibenda   saepe   est,   cum   aut  res  non 
egent  longae  orationis  aut  tempus  non  sinet  commorari. 
55  Demonstratio  est,   cum   ita  uerbis  res  exprimitur,  ut 

geri   negotium    et  res  ante  oculos  esse  uide<^a)>tur.     Id  fieri   5 
poterit,  si,  quae   ante  et  post  et  in  ipsa  re  facta  erunt,  con- 
prebendemus  aut  a  rebus  consequeutibus  aut  circum  instanti- 
bus  non  recedimus,  boc  modo: 

■^Quod  simul  atque  Graccus  prospexit,  fluctuare  popu- 
lum  uerentem,  ne  ipse  auctoritate  <^senatus^  commotus  lo 
sententia  desisteret,  iubet  aduocari  contionem.  Iste  interea 
scelere  et  malis  cogitationibus  redundans  euolat  e  templo 
louis:  sudans,  oculis  ardentibus,  erecto  capillo,  contorta 
toga,  cum  pluribus  aliis  ire  celerius  coepit.  Illei  praeco 
faciebat  audientiam;  liic  subsellium  quoddam  ea:;cors  calce  i5 
premens  dextera  pedem  defringit  et  hoc  alios  iubet  idem 
facere.  Cum  Graccus  deos  inciperet  precari,  cursim  isti 
impetum   faciunt   et  ex  aliis  alii  partibus  conuolant  atque 

11  eundeni  oratorem  scriptor  imitatur  atque  Cicero  Verr.  V  161: 
ipse  inflammatus  scelere  et  furore  in  forum  uenit:  ardebant  oculi,  toto 
ex  ore  crudelitas  eminebat  quo  exeivplo  in  eadem  figura  expUeanda 
utuntur  Quintil.  IX  2,  40  Gellius  X  3,  9 


j)uli  R.  factus  est  Omnibonus:  excidit  fortasse  VII  1  Habent  &  con- 
prebensa  HPC  comprehensa  reliqui  3  egebit  E  loge  H^  sinit  E 
morari  m  immorari  t;;  in  HPB  add  DEMONSTRATIO  4  res  uerbis  l 
5  geri  ngum  HP  geriinguiB  B  geri  JT  uidetur  HPB  6  quae] 
quis  HPB  et  in]  iu  b^  conprehendemus  HP  comprehendemus 
reliqui  7  aut  a  rebus]  a  a  rb  HPB    aut  rebus  l   aut]  a.  H  h.  PB 

circumstantibus  E  8  recedimusHPB  recedentib;  l  recedemus  P'^nCbv 
9  quod  E  q  PB  C  quae  H  quam  TI  gracchus  M  usi  exit  HPB 
exit  U  auspexit  C  aspexit  Kayserus     flucturae   C     10   senatus  om  M 

11  iub  Z    iubet  b  concionem.     Iste  E    continet  ipse  (se  ipse  CjE 

12  euolat  e  templo  bv  euolat  exemplo  l  euocat  e  templo  PTl  euo- 
cato  teplo  H  euocat  et  templo  B  euocatus  e  emplo  C  13  iuuis  H^ 
stans  M  cu  torta  Hv  14  cum  compluribus  b  ille  HPUB 
illi  OE  15  faciebat  audientiam  E(v^)  faciebat  audiebat  HPTLB 
uiam  faciebat  quo  adiebat  C  faciebat  audatiam  v'^  quoddam  Iv  quo- 
dam  H  quondam  H^PTIBC  quod  quidam  b  excors  s.  s.  s  cod  Lei- 
densis  1  scors  M  om  E  calce  E  galle  M  16  premens  E  prae- 
sens  M  dextra  bl  pede  v  defriuget  PIIB  defriuge  H  alios 
hoc  idem  iubet  b  alios  hoc  iubet  idem  Z  hoc  idem  alios  iubet  v 
17  gracus  C  grecus  HPIIB  istim  C  18  et  om  bl  alii  b  alii 
in  Z   alis  P  aliis  HB   alios  H   aliisq;  Cv         conuolant  E    moiant  H 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  54—56.     §  68—69.  375 

e  populo  unus:  'Fuge,  fuge/  inquitj  ^Tiberi.  Non  uides? 
Respice,  inquam.'  Deinde  uaga  multitudo,  subito  timore 
perterrita,  fugere  coepit.  At  iste  spumans  ex  ore  scelus^ 
anhelans  ex  infimo  pectore  crudelitatem,  contorquet  bra- 
5  chium  et  dubitantei  Gracco,  quid  esset,  neque  tamen  locum, 
in  quo  constiterat,  relinquenti  percutit  tempus.  Ille  nu  uocella 
delibans  insitam  uirtutem  concidit  tacitus.  Iste  uiri  fortissimi 
miserando  sanguine  aspersus,  quasi  facinus  praeclarissimum 
fecisset,  circum  inspectans  et  hilare  sceleratam  gratulan- 
10      tibus   manum  porrigens    in  templum  louis    contulit   sese/ 

Haec    exornatio    plurimum    prodest    in    amplificanda    et69 
conmiseranda  re  huiusmodi  enarrationibus.    Statuit  enim  rem 
totam  et  pro<(pe^  ponit  ante  oculos. 

Omnes  rationes  honestandae  studiose  collegimus  <^e>lo-56 
15  cutionis,  in  quibus,  Herenni,  si  te  diligentius  exercueris,  et 
grauitatem  et  dignitatem  et  suauitatem  habere  in  dicundo 
poteris,  ut  oratorie  plane  loquaris,  ne  nuda  atque  inornata 
inuentio  uulgari  sermone  efferatur.  Nunc  identidem  nosmet 
ipsi    nobis    instemus  —  res    enim    communis    agetur  — ,  ut 

8  Plut.  Ti.  Gracch.  19  ag  snl  yiaXa  xivi  asfivvvonsvog  « 


motant  H^  commodant  PUB  C  conmetant  Kaysertcs  1  fuge  fage  E 
fuge  H  fu3u  fuge  PII  fusus  fuge  C  fufuge  B  heus  tu  fuge  Jordanus 
tiberi  b  tyberi  Iv  uicleri  M  3  ad  P^  spumas  H  spumam  E  hore  P 
scehas  M  reiciens  E  4  anelans  v  extorquet  l  5  dubitante  H^ 
dubitanti  reliqtii  graccho  M  6  steterat  H  nullam  uocem  E  7  delibans 
Victorius  delabans  HPU  delabens  B  uel  delauaris  C  edena  E  insita 
uirtute  E  9  circumiuspectans  et  PTLC  circum  inspectans  ei  H  circum- 
spectans  ei  B  et  circumspectans  E  illa  re  H  hilariter  v  scelerata  HP 
10  esse  C  11  amplificando  H  et]  hec  H  12  conmiseranda  HP 
commiseranda  reliqui  re  M  re  et  in  E  huius  modi  PB  narrationi- 
bus  bl  13  prope  ponit  E  proponit  PTLBC  reponit  H  14  rationes 
honestandae  (honestandi  17)  studiose  collegimus  (coUigimus  H)  locu- 
tiones  (locutionis  TIC)  M  elocutionis  (locutionis  h'^)  rationes  honestande 
studiose  collegimus  h  orationes  honestandae  elocutionis  stadiose  col- 
legimus  (coUigimus  l)  Iv  15  Herenni  si]  erant  nisi  H  diligentis  C 
diligenter  hl  et  grauitatem]  engrauitatem  HPB  16  in  dicundo 
Kayserus  in  secundo  HPIJB  uel  loquendo  in  secundo  C  in  dicendo  E 
(habere   poteris   in   dicendo   h^)  17    oratoria  H  loqueris  HB^ 

18  inuentio]  loquaris  Si  uero  H  eiFeratur  CE    esse  ratur  H  esse 

raturu  B   esse  saturiim  P   esset  satura  U     19  instemus]  innitemur  H 
res  —  consequamur  om  H^         agitur  Iv 


376  ^^  C.  HERENNIUM 

frequenter  et  adsidue  consequamur  artis  rationem  studio  et 
exercitatione;  quod  ali  cum  molestia  tribus  de  causis  maxime 
faciunt:  aut  si  quicum  libenter  exerceantur  non  habent  aut 
si  diffidunt  sibi  aut  nesciunt,  quam  uiam  sequi  debeant; 
quae  ab  nobis  absunt  omnes  difficultates.  Nam  et  simul  5 
libenter  exerceamur  propter  amicitiam,  cuius  initium  cognatio 
facit,  cetera  philosophiae  ratio  coufirmabit;  et  nobis  uon  dif- 
fidimus,  propterea  quod  et  aliquant<^ul)>um  processimus  et 
alia  sunt  meliora,  quae  multo  inteutius  petimus  in  uita,  ut, 
etiamsi  non  peruenerimus  in  dicendo  quo  uolumus,  parua  lo 
pars  uitae  perfectissimae  desideretur;  et  uiam  quam  sequa- 
mur,  habemus,  propterea  quod  in  his  libris  niliil  praeteritum 
est  rhetoricae  praeceptionis.  Demonstratum  est  enim,  quo- 
modo  res  in  omnibus  generibus  causarum  inuenire  oporteat; 
dictum  est,  quo  pacto  eas  disponere  conueniat;  traditum  est,  i5 
qua  ratione  esset  pronuutiandum;  praeceptum  est,  qu<(a  u)ia 
memiuisse  possemus;  demonstratum  est,  quibus  modis  per- 
fecta  elocutio  coupararetur.    Quae  si  sequimur,  acute  et  cito 


1  frequent  H  adsidue  HC  adsudue  P^  assidue  UBE  ra- 
tionem  E  orationem  PTLBC  orationis  H  2  exercitatio  H  quod 
alii^tribus  de  causis  cum  molestia  E  q  alicu  (i  s.  s.)  molestia  tribus 
de  causis  P  quam  aliquibus  molestias  tribus  de  causis  H  quae  aliis 
conmolestia  tribus  de  causis  H  quod  alii  c'  modestia  tribus  de  causis  B 
Quod  alii  commolestia  tribus  de  causis  C  3  aut]  a  PB  quicum  C 
quic'  PB  de  H  cum  quib;  7IE  exerceant  H  aut  sibi  si  diffi- 

dunt  aut  nesciunt  quam  E  aut  (a  PB)  si  id  (is  JT)  diffidus  (diffisus  C) 
sit  aut  (a  HPB)  nescius  quaui  (q  PBC)HL  4  sequi  sequi  &  de- 
beat  HnC  5  ab  nb  P  ab  noljis  BC  a  nobis  HWE  Nam  om  H 
6  libenter  om  H  exerceamur  H~PBC  exerceamu  H  exercemur  7IE 
cii  H  cognitio  M  7  fecit  C  filisopbiae  H  confirmabat  B 
confirmauit  H  uobis  M  (nb  PC)  de  nobis  E  8  propter  H  quod 
TTE  q  C   q  P   quia  B    qua  H  et  om  hl  aliquantulum  bl    ali- 

quantum  PUCv  in  aliquantum  B  alia  quod  H  9  alii  H  multi 
HPB  multis  n  iuterius  H  int.tius  (s.  s.  en)  P  attentius  v  10  eti- 
amsi  PJ?E   esset  si  H   etsi  JJC  periienirim'  C  praeuenerimus  H 

11  sequimur  Hl  12  quod  J7E    q  PBC  qua  H  niliil]  iu  H 

13  rhetoricae  B  retboricae  reliqui  uerha  inde  a  Demonstratum  est 
(lamnarunt  editt  Gruterum  secuti  enim]  in  H  15  est  om  B  quo 
pacto  —  est  om  TI  couucniat  E  conuenita  C  conuenit  HPB  IG  pre- 
cent  est  H  qua  uia  E  quia  PB  qua  P^HC  que  H  17  possi- 
mus  H  perfecta  elocutio  JTE  perfectae  locutio  C  perfecte  locutio  PB 
perfecta  locutio  //  18  conpararetur  HP  copararetur  B  cparetur  C 
comparetur  JTE         qua  HPB        si]  sex  H         sequi  H^    sequamur  v 


LIBER  IV  (VI).     CAP.  56.     §  69.  377 

reperi<^e>mus ,  distincte  et  ordinate  disponemus ,  grauiter  et 
uenuste  pronuntiabimus,  firme  et  perpetue  memiuerimus, 
ornate  et  suauiter  eloquemur.  Ergo  amplius  in  arte  rheto- 
rica  uihil  est.  Haec  omnia  adipiscemur,  si  rationes  prae- 
5  ceptionis  diligentia  consequemur  esercitationis. 


1  reperiemus  Ulv  reperimus  HC  repperimus  PB  reperiamus  b 
ordine  PC  2  uetuste  HPBC  promiutiauimus  H  perpetuo  Hv 
3  sauiter  B  eloquimur  HC         rhetorica  B   retboria  P^    rethorica 

reliqui  4  nihil]  in  H  praeceptionis  HE    conceptionis  PUBC 

5   consequaraur  H  exercitationes    B   et  exercitatione    E   in  PB 

seauiiur:  M  TULLI  CICERONIS  AD  HERENNIUM  LIBER  .VI-  EX- 
PLICIT  nisi  qiiod  B  scripsit  liber  et  explicit  per  compendia:   in   H: 

M  TDLLII  CICERONIS  AD  HERENNIUM  LIBER  UI  DE  ARTE 
RETHORICA  EXPLICIT;  in  H:  Marci  Tullii  Ciceronis  ad  Herenniu 
de  rethorica  libri  VI  expliciunt;  tw  v  EXPLICIT,  m  rcliquis  nuVa 
suhscriptio. 


INDICES 


Caput  indicat  numerus  aut  prior  aut  solus:  paragraphorum  numeri  ubi 

inutiles  erant  omissi  sunt.    Littera  p  principium,  e  exitum  paragraphi 

uel  capitis  indicat,  m  niediam  paragraphum  uel  medium  caput.    Ortho- 

graphiam  secutus  sum  uulgarem. 


c    «' 


INDEX  NOMINUM  PROPRIORmi 


Abydi  potitur  IV  54,  68  p 

L.  Accius  I  14^  II  13,  19  e 

in  Aegyptum  proficisci  III  2,  2^? 

A«hean  IV  34,  46  e 

Aesopum  III  21,  34^ 

Aethiops  IV  50  m 

Africanus  maior  IV  15, 22  p  25,  34  m 

31  e 
Agamemnon  I  10,  17  7»  III  21,  34j) 

IV  34,  46  e 
Aiax  I  11,  18  e  17  m  II  19,  28  jp 
Albenses  II  28  m 
Alexander  IV  22,  31_p;  30  e 
Alexandria  III  2,  2  p 
Ampbion  II  27,  43  a». 
Anlonius  IV  5,  7  e 
Asia  IV  25,  34  e  54,  68  m 
Athenae  I  9,  14  e 
Athenienses  IV  25,  34  e 
Atreus  IV  34,  46  e 
Atridae  III  21,  34jp 

Boiscus  (?)  IV  3,  4  m 
L.  Brutus  IV  53,  66  m 

C(aius)  llplbe  II13, 19 e  IV 13, 19 e 

22,  31  m 
Caelius  II  13,  19  e;  IV  12,  18  e 
Caepio  I  14  m;    Q.   I  12,  21  ter   II 

12,  17  2? 
Capitolinus  IV  32,  43  p 
Carthago  uide  Kartago 
L.  Cassius  IV  35  e 
Cato  IV  5,  7  e 
Ceres  IV  32,  43^ 
Chares  IV  6  e 
Cimber  III  21,  34  p 
Clytemestra  I  10,  17  m  16,  26  e 
Corinthii  IV  27,  37  e 
Corinthus  IV  27,  37  e  53,  66  m 
Crassus  IV  2,  2  3,  5  e  5,  7  e 
Cresphontem  II  24,  38  m  e   25,  39  c 


Cnria  IV  21  m  meretrix:  conf.  ale- 
ator  Curius  Ascon.  p.  S4  K.  S. 

Danai  IV  30  e 
Decimus  III  18,  31  e 
Decius  IV  44,  57  e 
Domitius  III  21,  Sip 
Drusus  IV  22,  31  e  34,  46  m 
M.  Drusus  II  13,  19  e 

Ennius  II  22  m  25,  39  e  IV  1,  2  p 
4,  7j3 

ex  Falerno  frater  uenit  IV  51,  64  p 
Fregellae  perfidiosae  IV  15,  22  m 

27,  37  e 
Fregellani  IV  9  e  27,  37  e 

Gaius  uide  C.  • 

Galba  IV  5,  7  e 

Galli  I  15  e  IV  24,  34  m  33,  45  m 
32,  4:3  p  Gallus  e  Phrygia  IV  49, 
62  e 

Gorgia  IV  52  m 

Graccus  IV  1,  2p  2,  2  34,  46  m 
Gaius  IV  22,  31  m  28,  38^5  Tibe- 
rius  IV  22,  31  m  bopme  Gracci 
IV  5,  7  e  31  e  54,  67  e 

Graecia  IV  25,  34  e  l)is  32 ,  43  p  m 

Graeci  I  1  m  12,  22  p  16,  26  e  II 
2,  2  m  30,  47  p  III  23,  38  p  IV 
1,  1  p  7  e  32,  43  vi  nomina  Graeca 
connertere  IV  7  e  Graece  appella- 
tur  I  4,  6  /3 

Hannibal  III  2,2p 

Hellespontum  IV  54,  68  p 

C.  Herennius  llp  Ul,lp  lY  l,lp 

56  p 
(H)ippolytus  IV  34,  46  e 
Hispanus  IV  33,  ibpm 


382 


INDEX  NOMINUIM  PROPRIORUM 


Iphigenia  III  21,  34=  p 

Italia  III  2, 2p  bis  IV  14,  20 p  15, 22  m 

32,  43  p  m  33,  45  ??  34,  45  p 
Italicum  bellum  III  2,  2  m  bis 
Itali  IV  32,  43  m 
Sex.  lulius  II  13,  19  e 
louis  templum  IV  55  m  e 

Kartago  III  2,  2  p  IV  13,  19j)27,  37 e 

32,  43  e  53,  66  in 
Kaitaginienses  IV  14,  20  p  27,  37  e 

L,  Labeo  IV  27,  S7  p 

Ladas  IV  3,  4  ?u 

C.  Laelius  IV  5,  7  e  13,  19  e 

Latinitas  IV  12,  17  p  m 

Latinus  IV  12,  17  m 

Lemnus  IV  54,  68  p 

Libanus  IV  50  m 

Liber  IV  32,  43  p 

Lucilius  II  13,  19  e 

L(ucius)  I  12,  21  ;?    II  13,  19  e   IV 

27,  37  p  35  e  53,  66  m 
Lysippus  IV  6  e  bis 


Macedo  IV  22,  31  p   Macedones  IV 

22,  31p  25,  34e  32,  43^:» 
Malleolus  I  13  w  bis 
Marcii  Reges  III  21,  34jp 
M(arcus)  11  13,  19  e 
Mars  IV  32,  43  m 
Megara  I  9,  14  e 
Menelaus  III  21,  34  p 
P.  Mucius  II  13,  19  e 
Myrolbium  cai^ut  IV  6  e 

Neptuniae  lacuuae  IV  10,  15  e 
NumantiaIVl3,19p  27,37e53,66m 
Numantini  IV  27,  37  e 
Numitorem  obsoletum  IV  34,  46  m 

Oceanus  IV  22,  31^ 

Olympia  IV  3,  4  m 

Orestes  I  10,  11  p  16 p  16,  26ter 

Paeuuianae  tragoediae  IV  4,  7^ 
Pacuuiusll23,  36pe  24,37e  27,43m 
Palamedes  II  19,  28  e 
Pennenses  II  28  m 
Philocteta  IV  30  e 
Phrygia  IV  49,  62  e 


Plagioxippus  IV  31  e  Dioxippum 
quendam  ludere  uidetur:  conf. 
Auson.  p.  428  Peiper 

Plautus  II  23,  35^ 

Poenus  III  5,  8;  IV  33,  45  _p 

Poeni  IV  13,  19  m 

Polj^cletium  pectus  IV  6  e 

C.  Popilius  I  15  e 

Porcina  IV  5,  7  e 

Praxiteles  IV  6  e 

Prometheus  IV  6  m 

P(ublius)  I  15  m  II  13,  19  e 

(J(uintus)  I  12,  21  p  II  12,  17  ^:» 
Quirites  II  25,  iOp  IV  22,  30w  362? 
37,  49  m  39  e 

Reges  Marcii  III  21,  34^ 
Roma  IV  21  p  ** 

Romanus :  populusll  28m  IV 13, 19»;  e 
14,  20  m  conf.  populus 

Samia  IV  51,  64  e 

Sannio  IV  50  p  51,  64  m 

L.    Saturninus    I  12,  21  p    bis     IV 

22,  31  m  54,  67  e 
Scipio  Aemilianus  III  2,  2e  IV  5,  7e 

13,  19  p  32,  43  e 
Sextus  II  13,  19  e 
Simo  I  9,  14  e 
Sosia  IV  50  m 
Spartiatae  IV  25,  34  e 
P.  SulpiciusI15m  II  28mIV  22,31e 

Tarpeius  IV  32,4t3p 

Thasus  IV  54,  68  p 

Thebani  IV  25,  34  e  bis 

[Terentia]  I  12,  20 

Teucer  I  11,  18  e 

Tiberius  IV  22,  31  m  55  m 

Transalpinus  IV  32,  43  p   33,  i6  p 

Triptolemus  IV  6  m 

Troia  IV  30  e  bis 

[TuIIius]  I  12,  20 

Tusculanum  IV  50  e 

Vestini  II  28  m 

Vlixes  I  11,  18  e  II  19,  2Sp  19,  30 p 

Viminacium  urbs  IV  54,  GSp) 


Zethus  II  27,  43  m 


! 


INDEX  AUCTORUM  LATINORUM 


L.  Caelius  Antipater  IV  12,  18 e  M.  Pacuuius  II  23,  36_p    26,  42  (?) 

Comicus  incertm  I  9,  14  e  27,  43  m 

Q.    Ennius    II   22  m     25,   39  e     IV  31.  Porcius  Cato  IV  W,  2S  p 

12,  18  m  ter  C.  Scrihonius  Curio  II  20,  33 

L.  Licinius  Crassus  IV  3,  5e  13,  19^  Tragicus  incertus  II  [24,38]  25,39»? 

35,  47  e  25,  40  e  26,  42  «er  27,  42  [11121,34] 

T.  3Iaccius  Plautus  II  23,  35 p  Versus  a  rhetore  ficti  II  24,  38  III 

Oratoris  incerti  imitatio  IV  22,  31  m  21,  34 

25,  34  ^J  55,  68:  conf.  II  21,  34 


INBEX  AUCTOBUM  GUAEC0BU3I 


Aeschines  IV  13,  19  15,  22  Ilermagoras  I  11,  18 

Apollonnis  rlietor  II  31,  50  Homerus  IV  33,  44  39,  51  49,  62 

Aristarclms  IV  28,  39 

Aristoteles  IV  49,  G2  II  23,  35  26,  41    Incertus  auctor  Graecus  ab  Himerio 

exscriptus  IV  46,59  alius  a  Luci- 
Bion  IV  54,  67  ano  exscriptus  47,  GO 

Demosthencs  IV  15,  22  24,  33  25,  34    Plato  IV  43,  55  44,  57 
2G,  35  28,  38  29,  40  his  30,  41  his 

34,  45  36,  48  37,  49  39,  51  49,  62    ISimonidcs]  IV  28,  39 
54,  68  {Socrates']  IV  28,  39 

Sophocles  IV  11,  16  15,  21 


7» 


INDEX  VERBORUM 

THESAURO  HERTZIANO 


SXMBOLA 


Ad  Herenniuin  libri  IV,  ed.  Makx. 


25 


Locos  continet  omnium  uocabulorum  omnes  praeterquam 

et  est 


INDEX  VERBORUM. 


a,  ab,  abs:  occidi  ab  I  10,  17  his 

abs  te,  a  filio  16,  26  e  ab  reo  ue- 
catum  III  20,  3S i)  II  21,  33  aprae- 
donibus ,  ab  inimicis  etc.  deciens 
uideri  ab  omnibus  IV  7 p  I  3,  5 
his    deseri    ab    omnibus    IV  36  p 

II  25,  40  e  derelictus  ab  humani- 
tate   IV  8,   12  m   a  natura  datum 

III  15,  26m  ab  aliis  legibus  aucu- 
pari  I  13 ^j  tractata  ab  animo  III 
7,  13  m  exhereditatus  a  IV  23,  33  m 
coli  a  II  13,  19  «i  proteri  ab  IV 
53,  66  m  circurasederi  a  I  15  e  III 
5,  8  IV  24,  34p  superati  a  IV  9»i 
donatum  ab  II  27,43e  a  quo  factum 
sit  II  5  m  his  27,  44  his  a  nobis 
reperietur  II  9  m  factum  esse  I  6, 
9e  II  10,  14m  16,  23  p  IV  41p  oc- 
cidi  II  21,  33  e  absoluta  a  nobis 
III  8  e  comparanda  a  nobis  11,  19  e 
dici  ab  aduersariis  I  6,  9m  Il9j?m 
14,  21  me  ab  eis  IV  3,  4j3  4,  7  e  ab 
illis  IV  23,  S3p  uitari  ab  aliis  II 
20,  31m  eligendi  ab  aliis  IV  4,  7e 
ab  aliis  scripta  ibiclem  ab  ambo- 
bus  destinari  I  16,  25  praeteritum 
ab  isto  IV  41^  tractantur  ab  ac- 
cusatore  ab  reo  II  6  p  his  inter- 
ponetur  ab  accusatore  II  14,  21  m 
ab  dialecticis  proferatur  Illlm 
ab  aduersariis  proferri  II  29  m  re- 
prehendi  ab  aduersario  II  20,  31  p 
improbari  a  deteriore  ordine  III 
4,  7  m  defatigati  ab  aduersariis 
9,  17  e  loris  caedi  a  Regibus  Mar- 
ciis  III  21,  34^5  adfertur  exemplnm 
ab  artis  scriptore  IV  6p  persolui 
a  me  IV  43,  55  m  laudabile  abido- 
neis  hominibus  III  4,  7m  a  nostris 
ciuibus  uituperatio  II  17,  25  e  ab 
eis  persuasus  esse  uidetur  I  6,  9p 
transire  ab  oratoria  consuetudine 
adtragicam  11114,242)  cow/".  24,  39  e 


corpus  a  cernicibus  demittere  lil 
15,  26  m  absunt  ab  nobis  difficul- 
tates  IV  56  m  maleficium  abesse 
ab  eo  II  3,  5  m  ab  simili  turpitu- 
dine  hominem  numquam  afuisse 
II  2,  3m  IV  36  e  a  culpa  absint 
37,  49  7)1  a  uitio  40,  52  e  redimere 
ab  hostibus  III  2,  2  m  aberrare  ab 
eo  IV  10,  15  e  I  9,  14  m  torquere 
uocem  ab  sermone  ad  iocum  III 
14,  25p  seorsum  ab  illo  III  4,  7p 
separare  a  superioribus  IV  31  p 
a  tota  causa  IV  45,  58?»  rea  ab 
re  separata  est  IV  4=7  m:  iiide  se- 
parare.  reppulit  ab  se  IV  52  e  re- 
motus,  remouere  a  I  8,  12  e  8,  13 p 
II  17,  26  m  ab  industria  III  23,  38  m 
a  consuetudine  IV  7  m  ab  omni 
uitio  IV  12,  17  m  animos  ab  rep. 
IV  15,  22  e  a  sapientia  IV  20,  28  m 
remouere,  deterrere  ab  iracundia 
molestia  IV  37,  49j9  rem  semouens 
ab  re  IV  40,  52  p  amouemus  cri- 
men  culpam  a  nobis  1  lop  rece- 
dere  ab  scripto  II  9 e  ab  his  uitiis 
II  20,  31  e  lV50m  ab  officio  111 
3,  5m  a  uirtute  III  3,  6^  ab  or- 
dine  9,  17 p  ab  instituto  nostro 
21,  34  e  a  potestate  uerborum  IV 
31p  ab  eadem  sententiaIV43,  55^^ 
44,  56  e  a  rebus  consequentibus 
IV  55  _p  didicit  ab  Lysippo  6e  ab 
his  dehortabimur  III  3,  Gp  abduci 
a  studiis  24,  40m  deducere  ab  hac 
re  ibidem  3,5p  a  uia  recta  3,  4m 
quae  desiderantur  ab  equo  IV  46  m 
quaerunt  ab  aliig  IV  6  m  ab  accu- 
satoribus  II  14,  22  percontari  ab 
aduersariis  15  e  poscere  a  nobis 
rationem  IV  16,  23  p  rogetur  ab 
auunculo  Aethiops  50  m  corrogaret 
a  uicinis  carbunculos  6  m  petere 
ab  eo  I  11,  20  III  11,  20  e  ab  istis 
25* 


388 


INDEX  VERBORUM. 


IV  13,  19j?  petimus  a  nobis  IV 
16,  232}  ^^  ^^iis  IV  37,  49  e  repe- 
tere  ab  ultimo  initio  I  9,  14p 
9,  15  m  ab  ultimo  repetitio  II  22  e 
ab  socio  II  13,  19  tn  a  narratione 
repetatur  enumeratio  II  30,  47  m 
pecunias  capere  ab  sociis  I V  27, 37  w 
accipere  commodum  a  patria,  ui- 
tam  a  natura  IV  44,  bl  j)7n  exer- 
citus  a  melioribus  IV  46  m  mu- 
tuari  ab  aliis  IV  6»?  afferre,  ponere, 
sumere  a  jDOfcta,  oratore,  a  Crasso, 
Ennio  exemplum  IV  1,  1  m  1,  2^je 
ab  aliis  IV  7  j)  IV  3,  bp  5,  7 pe  ter 
ab  uno,  a  multia  5,  8^?«  6p  sume 
a  me  IV  &p)  exempla  proferunt  ab 
eis  IV  3,  6  7)1  aclferunt  a  Catone 
IV  5,  7  e  nihil  periculi  ab  eo  fu- 
turum  II  17,  25  e  a  quo  summum 
periculum  metuebat,  supplicium 
uerebatur  II  19,  28 pe  sibi  tempe- 
raturum  a  mendacio  IV  18,  25  e 
istum  non  temperasse  a  maleficio 
II  19,  29  m  oraiionem  trahere  ab 
rebus  IV  32,  ASp  transferri  ab  reo 
causam  II  15  p  beniuolos  facere 
ab  nostra  . . .  persona  I  4,  8  quater 

I  5j)e  beniuolentiam  contrahere 
ab  rebus  ipsis,  captare  ab  nostra, 
auditorum  etc.  persona  I  5  passim 
locus  sumitur  ab  auctoritate  II 
30,  48  j3  contraria  a  uituperatione 
sumuntur  III  6,  12  e  superlatio  a 
similitudine  aliis  IV  33,  44  m  qua- 
ter  initia  principia  sumuntur  ab 
eodem  uerbo,  ab  re,  a  persona  aliis 

II  30,  47  tn  IV  13,  19 p  III  6,  11  ^) 
quater  6,  12^  e  I  4,  6  e  ordinem 
adhibere  . . .  ab  externis  rebus  III 
7, 13 p  exordiri  abaliqua  rel6,  IOhj 
his  ill  4,  7  e  bis  incipere  dicere, 
exordiri  ab  narratione  9,  17?« 
quater  10,  17  bis  proficisci  ab  na- 
tura  16,  28  _p  ab  arte  II  4,  7  p  III 
9,  16 p  9,  n p  ab  ingenio  22,  36e 
a  priore  sententia  posterior  pro- 
ficiscitur  IV  28,  39  p  similitudo 
ducitur  a  persona  aliis  IV  34, 46  m  e 
a  simili  oratione  IV  34,  46  p  con- 
ficitur  ab  inuentore,  ab  inuento 
aliis  IV  32,  43  j5  bis  steterint  ab 
ea  IV  2,  4  multi  ab  reo  II  27,  43  e 
sententia  est  ab  tuta  ratione  III 
5, 8  ftisab  sententia  dicere  II 10,  lip 
a  scripto  9  j)  ab  rumpribus  8^9  a 
quaestionibus  7,  10  ^  6m  a  testi- 
bus  6  m  ab  argumentis  7,llp  6m 


iudicare  a  uoluntate  10,  14  e  ab 
scripto  9  e  ab  uno  plura  intellegi 
IV  33,  45  wi  bis  denominare,  ap- 
pellari  ab  eo  quod  contiuetur  id 
quod  continet  IV  32,  43  e  ab  in- 
strumento  dominum  ajipellare  IV 
32,  43  m  ab  aliqua  parte,  a  maiore 
parte  II  20,  31  e  20,  32  p  ab  supe- 
riore  parte  imagines  sequi  uel  ab 
inferiore  parte  III  17  e  ab  summo, 
imo,  medio  dicere  incipere  III 18, 30 
a  primo  ad  ijostremum  IV  41  e  a 
pueritia  IV  22,  31  p  ab  initio  IV 
26,  36  m  uocis  ab  imis  faucibus 
exclamationem  III  14,  25wi('?) 

abs  te  1 16,  26  m  II  24,  38  ^;  21,  33  m 
bis  abs  testibus  II  6  m  abs  quae- 
stionibus  ibid. 

abalienabas  animos  sociornm  a  rep. 
IV  15,  22  e 

abdncimiir  a  ceteris  studiis  non- 
nunquam  occupatione  III  24,  40  m 

non  abibit  IV  52  «i  si  recta  domum 
abissetis  IV50e  nusquam  uentum 
aut  abitum  sine  causa  putetur  II 
2,  3p 

aberrarnnt  ab  eo  quo  profecti  sunt 
IV  10,  15  e  Phot.  bybl.  p.  3l8b36B 

abiecit  sese  ad  pedes  52  p 

abreptis  aliis  in  seruitutem  8,  12  m 

abrogare  fidem  orationi  I  10,  17  e 
famae  II  8  e 

perabscisionemIV53,67p  54,67ot: 
conf.  praecisio 

absconde  pueros  52  m  tanquam  co- 
clea  abscondens  49,  62  e  fontes  pe- 
nitus  absconditos  6  e 

absolnit  iniuriarum  II  13,  19  e  ut 
absoluant  te  rogas  IV  13,  19  e  uos 
uestris  sententiis  absolnatis  14,  20wi 
diuisio  rem  utramque  absoluit  ra- 
tione  subieeta  40,  52^  id  primum 
absoluimus  II  1,  1  e  haec  tardius 
absolnentur  I  17e   cpnf.  absolutus 

cnm  absolntione  sententiarum  IV 
19,  27 p 

absolutum  celeriter  librum  III  Ivi 
loci  breuiter,  perfecte  natura  aut 
manu  absoluti  III  16,  29  m  res  bre- 
uiter  absoluta  IV  19,  26  p  inuentio 
erit  absoluta  II  1,  1  e  breuem  et 
absolutam  conclusiouem  IV  18,  26 
absoluta  parte  rhetoricae  III  8  e 
non  uniuersa  neque  absoluta  sed 
extenuata  ratione  confirraatur  II 
24,  37  e  continuationes  perfecte  ab- 
solutae  IV  32,  44  e   exornatio  ab- 


INDEX  VERBORUM. 


389 


solutissima   IV  19,  26  p   argumen- 
tatio  II  18,  28  p  19,  ^O  p   breuiter 
et    absolute    exponere    I  10,  17  e 
IV  25,  Zbp    conficere   absolute    I 
10,  18  tractare  ornate  et  absolute 
II 18,  27/j  ut  absolutissime  utamur 
II  18,  28  e    Absoluta    iuridicialis 
consiiiu.t\o  =  v.ax'  avxilriil} IV  I  14/^ 
his  absoluta  uti  II  13, 19  p  in  iuri- 
diciali    absoluta    12,  18^^   13,  20  e 
de     iuridiciali     absoluta     sumere 
10,  15  e  12,  17  e 
al)CS;    reuerti  cupis ,   ades,  abesse 
uis  IV  15,  21  e  a   quo  uitio  abest 
iste  40,  52  e  quae  absunt  ab  nobis 
difficultates   56  m    uituperationem 
quae  longe  a  uobis  erat  afutura  36 e 
ut  a  culpa  absint  37,  49  _p    ab  eo 
maleficium    non    abesse    II  3,  5  m 
hominem     ab    simili    turpitudine 
nunquam    afuisse    2,  3  ???    omnia 
ipsius  culpa  afuisse  III  7,  14  m 
abundabit  commodis  IV  47  e  abun- 
dantem    felicitatis    20,  28  m    satis 
abundanter  demonstratum  III  1  p 
Abiisio  ■Aai(x%Qr]6iq  IV  33,  45 e  uerba 
ratione  abusionis  traducta  33,  45e 
abutiuiur  ea  re  pro  certo  signo  II 
25,  39  p  uos  me  —  utamini  atque 
abutamini  IV  29, 39;«  abusio  uerbo 
propinquo    pro    proprio    abutitur 
33,  45 e 
Accedit  seruulus  51,  64^  magis  ac- 
cedit  ad  similitudinem  IV  22,  30 e 
acceditur    ad    idem  uerbum    'ilp 
cum  ad  electius  uerbum   accedas 
IV  26,  36  e    ad    uostram    causam 
pedetemptim    accedemus    I  6 ,  9  e 
accesserit,  accessit  ad  maleficium 
II 19,  30^  IV  38,  50  m  accessit  ad 
hunc  11  m  negat  se  accedere  posse 
50  e    accedere    periculum   44,  57  e 
uelut  accidit  in  hac  re  III  12,  21  e 
genus  accidit  raro  in  uita  8  e  cuius 
opera  nobis  haec  accidunt  IV  36  e 
solis    eclipsis    raro    accidunt    III 
22,  36  p  Id  accidet  si  22,  37  p  quae 
acciderunt  in  pueritia  22,  35 e  quid 
aliis    acciderit  IV  9  e  si  acciderit 
ut  III  5,  8^  id  quod  potest  acci- 
dere  ut  faciendum  sit  8  e  nec  hoc 
alia  de  causa  potest  accidere  nisi 
quod  22,  35  e  quae  casu  accidere 
possunt    6,  10  p    quod    necessario 
cecidisse  dicitur  II16,  23e   solet 
accidere   ut  III  21,  35 
qui  accipit  taedas,    exercitum  IV 


46  p     unde     haec     accepta     sunt 

43,  55  m  accepit  patriam  44,  57  e 
calamitatibus  acceptis  36  e  timere 
quomodo  accipiant  37,  49  m  ac- 
cepturi  sitis  e  accipite  26,  35  quod 
in  aliam  partem  ac  dictum  sit 
potest  accipi  II  26,  40  uerbum  in 
plures  sententias  potest  accipi  IV 
53,  67  e  accipitur  uerbum  in  eam 
partem  quam  uult  53,  67  e  acci- 
pere  frumentum  II  28/?  exercitus 
IV  46  ?H  commoda  a  patria  accepta 

44,  bl  p  uitam  a  natura  acceptam 
44,  57  m  milites  accepisse  24,  34  e 

accusationem  aut  petitionem  cum 
defensione    habet  iudiciale   genus 

I  2,  2  e  firmamentum  {aixiov)  con- 
tinet  accusationem  {v.axdcpcc6iv) 
16,  26  w  ex  firmamento  accusa- 
tionis  16,  26  m 

accusator  16,  26?« 'II  3,  ^p  3,  bp 
4,  G^  5e  his  &p  14,  21  p  14,  22jj 
15  m  III  20,  33  w  si  ipse  accu- 
sator  II  15  e  cum  accusatoris  in- 
simulatione  I  11,  18  m  criminatio 

II  27,  43  e  narratio  2,  3^  proprius, 
communis  locus  accusatoris  &pm 
15  m  16,  24  e  officium  IV  35  m  iuse 
quid  reo  quid  accusatori  conueniat 
II  4,  7  p  accusatorem  calumniari 
6  m  accusatorem  mutandum  I 
12,  22^  de  accusatore  iudicium 
fit  e  loci  qui  ab  accusatore  trac- 
tantur  II  6  p  ab  accusatore  inter- 
ponetur  suspicio  II  14,  21  m  quae- 
rat  ab  accusatoribus  defensor  14,22 

accusant  IV  51,  64m  quare  non 
accusaret  II  27,  42  si  quis  pecu- 
latus  accusatur  I  12,  22  m  cum 
accusetnr  ambitu  petisse  Il27,  43e 
ut  si  accusetur  is  qui  I  15  m  utrum 
illi  liceat  accusare  12,  22  e 

acris  oratio  III  13,  23 pt  quo  acrior 
sit  IV  40,  52  e  uti  acri  aspectu  III 
15,  27  p  acri  clamore  completur 
12,  21j9  uociferatione  13,  23e  acri- 
ter  pronuntiare  14,  24  m  expone- 
mus  acriter  et  criminose  II  30,  49  e 
leonis  acerrimi  similis  IV  49,  62  m 
inimicum  acerrimum  II  19,  28  p 
propter  acerrimam  formidinem 
19,  29  p  inimicitiarum  acerrimam 
rationem  demonstraui  19,  30  2>  III 
21,  35 

aliquid  acerbi  nuntiatur  IV  36  e 
acerbissimo  incendio  urbs  confla- 
grata  8,  12  e  uocem  acerbissimam 


390 


INDEX  VERRORUM. 


niittat  47  m  petulans  atque  acerba 
10,  14  w 

aceruos  tritici  babere  IV  6^3 

acriuiouiae  multum  ineet  in  24,  34|9 
plurimum  habet  13,  19  m  nimium 
37,  49^5  conuenit  in  uultu  acri- 
moniam  esse  III  15,  26  p  babet 
IV  30  p  acrimonia  tractabitur  ex- 
ornatio  37,  50  aduersarios  perter- 
ruisti   19,26?»  in  acrimonia  42  e 

aetio  adtribuitur  quaedam  rei  53, 
66^3  in  actione  priuata  I  12,  22  e 
num  aliquis  eius  rei  actionem 
—  babeat  II  12,  18  p  qui  egit  nisi 
babuit  actionem  I  12,  22  e 

rei  actores,  non  uiuendi  praecepto- 
res  uideamur  esse  IV  17,  25  e 

acueus  dentes  IV  39 1)  acuit  indu- 
striam  2,  2  acuta  exclamatio  III 
12, 22  wj  acuta  adclamatione  12,21?» 
acutas  uocis  exclamationes  12,  21  m 
acute  et  cito  reperiemus  IV  56  e 
acute  excogitatum  II  9w  acutior 
illa  superior  reprebensio  II  25,  39p 

ad  solarium  IV  10,  14?»  ad  oricu- 
las  lites  uersautur  e  ad  pedes  ab- 
iecit  sese  52  p  24,  33  e  ad  lectum 
astituere  III  20,  33  e  ad  tribunos 
pl.,  uenire  ad  senatum,  consilium 
imperatorem  I  14  ?»  e  11  17,  2&  p 
legem  ad  populum  ferre  I  12,  21?» 
ad  noctem  multam  exspectare  IV 
51,  64  m  ad  diem  commeatus  ue- 
nire  I  14  e  omnia  a  primo  ad  po- 
stremum  IV  41  e  ad  extremum  II 
625  I  9,  14  ;j  II  2,  2e  ad  exitum 
causae  III  8?«  proficisci  ad  III  le 
8e  II  19,  29  e  uenire  ad  1  1  e 
14  e  II  17,  26  j)  IV  50?»  II  5e  IV 
14,  21?»  II  26,  41e  I  1  p  IV41j; 
11  ?»  20,  28  e  26,  36  e  peruenire  ad 
U  3,  4  IV  8,  12  m  11  p  46  m  deue- 
nire  ad  1,  2p  26,36?»  accedere 
ad  1  6,  9  e  II  19,  ^O  p  IV  11  ?»  21;j 
22,  30  e  26,  36  e  38,  50  ?»  progredi 
ad  IIl  1  e  rediri  ad  IV  14,  21  e 
transire  ad:  uide  transire;  reuerti 
ad  II  12,  18  e  16,  23  j;  III  7,  14?» 
9,  17  e  10,  17  IV  13,  19m  14,  20;; 
24,  33/5  27,  37  jj  abire  ad  me  IV 
50  c  conscendere,  descendere  ad 
IV  25,  34^5  9»  confugere  ad  IV 
24,  33  p  II  3,  5  ?«  ducere  ad  IV  7?» 
16,23?»  21?»  perducere  ad  III 
13,  21  IV  52?»  8,  12  e  usque  ad 
IV  43,  55  m  adducere  ad  III  13,  24 
IV  15,  22  ?»  reducere  ad  idem  II 


30,  47  ?»  traducere  ad  IV  43,  55  e 
45,  59  j3    adferre   ad  19,  26  e    con- 
ferre    ad    I  17  m  II  1,  2  e  20,  32  jj 
III  2,  3p    referre    ad  IV  24,  34p 
transferre  ad  se  IV  9  ?»  'inducere 
ad  II  2,  3e  impellere  ad  21,  Mp 
22  ^j  IV  16,  23?»    commouere    ad 
16,  23?»  40,  b^  p  admouere  ad  III 
15,  26?»    demitti    ad    IV  10,  14p 
mauus  tollere  ad  caelum  III 21,  34/^ 
se  insinuare   ad  I  6,  \0p    senten- 
tiam  traicere    ad  IV  42,   55    tra- 
bere    ad    II,  7  \Q  p    10,  15  e    III 
13,  23  ?»    bortari   ad  24,  40  e  tor- 
quere  ad  14,  25^5   addere  ad  rem 
II  27,  43  m   accommodare  ad  uide 
adcommodare;     adbibere    ad    IV 
13,  19  m  his  pertinere  ad  iiide  per- 
tinere;  attinere  ad  III  12,  21  e  ua- 
lere  ad  IIIll,  19jt)  niti  ad  IV  5,  7  m 
exerceri  ad  44,  58    comparare   ad 
III 11,  19  e  3,  4  e  his  IV  26,  35  con- 
stituere  ad  I  2,  2^^  3,  4p  ad  Iphi- 
geniam  subornari  III  21,  34  p   ex- 
struere   ad  IV  32,  44  e  confirmare 
ad  uirtutem  22,  31/^  ad  suum  ar- 
bitrium    III  19,  32  e    ad    nuptias 
commodare  IV  51,  64  e  ad  perni- 
ciem  alere  36  e  proficere  ad  26,  35 
prodesse    ad  III  12,  21  e  IV  5,  8  e 
32,  44e  opus  fuit  ad  IV  41;)  utilis, 
inutilis  ad  III  12,  22^5  10,  \^p  ne- 
cessarius  ad  ihid.  IV  19,  27  e  appo- 
situs  ad  47  ?»  27,  38  e  his  idoneus 
ad    I  4,  6j)    II  4,   7??i    IIl  21,  35 
IV  46?»    parum    locuples    ad    II 

19,  30?»  satis  ad  11  4,  7?»  ter  IV 
2,  4p  38,  50?»  43,  55 p  49,  63 p 
ingeniosior  ad  11  7,  10  e  facilior 
ad    II  25,  39  p    expeditus    ad    III 

20,  33  m  imjjedimeDto  ad  IV  1,  2p 
alacrior  ad  II  30,  48  ?»  31  e  IV  2,  2 

adauget  nonuibil  magnitudinem 
uocis  III  11,  20  nonnihil  signa 
adaugent  suspicionem  II  25,  39  ?» 
numerus  adauctus  IV  33,  45  m  ad- 
aucto  mediocriter  sono  III  14,  2bp 
adaugendi  criminis  causa  II,  30, 47  e 
causa  erit  adaugenda  III  2,  2  e 

adceleratio  clamosa  orationis  enun- 
tiandae  III  13,  23  e 

adclamatione  acuta  atque  adte- 
nuata  nimis  III  12,  21  ?» 

ad  inuentionem  adcouiuiodatio  I 
2,  3?» 

adcomuiodabinuis  singulos  modos 
ad    unam    quamque    causam    IV 


INDEX  A^ERBORUM. 


391 


45,  59  e  eas  ad  inuentionis  ratio- 
nem  adcommodaremus  I  3,  4  m  si 
ad    banc    rationem    praeceptionis 
adsiduitatem     exercitationis     ad- 
commodassemus  II  8  e   quae  ratio 
posset  inuentiones    adcommodaie 
ad  constitutionem  2,  2  jj  dispositio 
ad  tempus  adcommodatur  III 9, 17^ 
consequens    uerbum    superius    IV 
12,  17  J«  ut  ad  res  —  uerba  ad- 
commodentur  21  p  causas  in  quas 
constitutiones  adcommodarentur  II 
1,  2  e  oratio  ad  ipsam  rem  adcom- 
modabitur  III  2,  2  e  uerba  adcom- 
modabuutur    rem    IV  8,  11  m    ex- 
ordium    in    plures    causas    potest 
adcommodari  I7m  rem   ad   cau- 
sam  IV  17,  25  e    ut  in  omnes  ea- 
dem  fere  possint  adcommodari  II 
16,  24  e  rationera  praeceptionis  ad 
exercitationem  adcommodari  opor- 
tere   I  1  e  conf.  2,  3  e    exordiorum 
rationem    ad  causae  genus  4,  6^ 
uita  horainis   ad  causam  II  3,  5^ 
Ad  omnem  indicialera  causam  in- 
uentionem  rerum   III  1,  l^    ratio 
quae    uel    alii    expositioni    potest 
adcommodari  II  24,  37  e  Ad  omnes 
res  —  quattuor  uirtutes  erunt  ad- 
conimodandae  III  8jp   Ad  easdem 
partes  —  motus  corporis  i-atio  ui- 
detur  esse  adcommodanda  15, 26»* 
locos  adcommodatos  ad  praecejDta 
24,  40^  sermooes    ad   dignitatem 
IV  52  e  53,  66  JJ    elocutio    adcom- 
modata     est     admodum      oratori 
12,  17  jj    oratio   adcommodata    ad 
dignitatem    43,  55  jp  53,  662?    ad 
confirmandum    III  13,  23 J3    exor- 
natio    uehementer    adcommodata 
est    sermonem  IV  16,  24    ad    ani- 
mum    auditoris   37,  50   inuentione 
omne  causae  genus  adcommodata 
III  8  e  mediocritate  uultus  ad  ser- 
monis  sententias  15,  26  wt  ratio  ad 
expositionem    non    adcommodata 
11  23,  35 p   habet  quiddam  —  ad 
uociferationem  adcommodatum  III 
12,  22  m  hoc  genus  ad  misericor- 
diam  coramouendam  uehementis- 
sime  est  adcommodatum  IV  29, 39  e 
ad  breuitatem  30  p  ad  casum  tem- 
poris  III  9,  16 p  exempla  tam  ad- 
commodata  artem  IV  1 1^  uerba  ad 
similitudinem    habere    48  p    dum 
haec   omnia  ad  eam  rem  —  sint 
adcommodata  I  5jp  studia  ad  de- 


lectationem  quam  ad  ueritatem 
adcommodatiora  IV  23,  32  j:)  ad 
utilitatem  causae  adcommodate 
describere  II  12,  17  e  quam  ad- 
coraraodatissime  posse  facere  III 8 e 

ndcumulatissime  hoc  munus  tuae 
largiamur  uoluntati  I  17e 

adcuratio  III  il,  20 

adcurata  conseruatio  IV  25,  35  m 
confirmatio  rationis  II  24,  38  jj 

addixisti  intemperautiae  pueritiam 
IV  27,  37  jj  quae  corpus  suum  cu- 
piditati  addixerit  16,  23  jo 

ne  addatur  ad  remquid  II  27,43?« 
adnomiuatio  addendis  litteris  IV 
21?«  non  solum  additae  sed  uno 
tempore  demptae  litterae  22,  30 e 

adducit  auditorem  ad  iracundiam 
cohortatio  III  13,  24p  ad  quara 
uolemus  indignationem  animum 
auditoris  adduceraus  IV  15,22?« 
in  odium,  inuidiam,  conteraptionera 
adducemus  I5»«e  ut  in  odium 
e.  q.  s.  adducat  IV  49,  62  jhc  in 
iudicium  adduxisti?  24,  33  m 

adeo  necessaria  est  ut  19,  27  e  cum 
usqne  adeo  praemeditatum  fuisse, 
ut  II  5  e  uide  atque 

adeunt;,  adierit  hereditatem  I  13  m 
IV  53,  67  e  adire  periculum  III 
3,  5?«  IV^  44,  57?«  tempus  adeundi 
opportunissimum  41  p 

adfert  rationem  causam  I  16,  26  p 
II  23,  36p  24,  37  e  philosophia  ad- 
fert  socordiara  23,  35  m  qui  adfert 
simile  29 p  IV  48,  61^  adsentatio 
adfert  exitus  amarissimos  15,  21  jj 
suspicionem  I  10,  17  e  tabulas  ad- 
ferunt  13  m  adferat  aliquid  turpi- 
tudinis  II  8  wi  adferet  utilitatem 
20,  31?«  usus  adferet  tantum  fa- 
cultatis  IV  20,  27  aliquam  fictam 
fabulam  adferemus  II  8  m  defini- 
tionem  12,  17^^  multum  ornamenti 
adferent  IV  17,  25 e  manus  parenti 
adtulisti  28,  38  e  13,  19  m  uim  uir- 
gini  I  9,  14  c  adtulit  definitionera 
II  26,  41?«  nisi  adtulerit  rationem 
I  16,  26  2>  antequam  adtulerit  ar- 
gumentationes  II  29  m  coius  rei 
causa  similitudinem  adtuleriraus 
IV  48  |J  adferre  contrarium  43,  56  e 
contempta  res  adfertur  I  3,  5  e  lex 
13  e  quod  adfertur  contra  16,  26?« 
exempliim  IV  6 p  leges  adferuntur 
I  13  e  uideamus  quae  ratio  adfera- 
tur  II  23,  35?»  cum  adferretur  sen- 


392 


INDEX  VERBORUM. 


tentia  et  uoluntas  9  e  uidetur  gla- 
dius  adferri  ad  corpus  IV  19,  26  e 
uidetur  adferri  pro  ratione  II 24,  Slp 
excmplo  allato  persuadere  III  3,  ip 
Allatis  exemplis  a  Catone  IV  5,  7e 
aliqua  re  simili  allata  54,  67  e 

adflcio  te  iniuria  II  24,  38ot  abs  te 
adficior  iniuria  p  detrimento  ad- 
ficit  ciuitatis  amplitudinem  12, 17wi 
detrimento  non  adfeci  sed  pro- 
bibui  ibid.  exornationes  dignitate 
adficiunt  orationem  IV  lle  satietate 
aures  23,  32  m 

adflnes  huius  sceleris  qui  sunt8,12m 

adfluitates  I  5  m  III  3,  4  e 

adflare  aliquid  mali  faucibus  IV 
49,  62  e 

adgredieudi  occasio  41  p 

adhibebuntur  exornationes  8,  lle 
adhibere  rationes  expolitionis  44,58 
exclamatiouem  III  14,  25  m  hunc 
ordinem  debemus  7, 13wi  exornatio 
esse  adbibenda  uidetur  ad  IV 
13,  19?«  saepe,  saepius  adhibenda 
est  IV  54,  68  e  27,  38  e  in  omni 
oratione  adhibenda  nonnumquam 
41  e  22,  30  m 

Adhuc  quae  dicta  sunt  I  9,  16  e 
propositae  sunt  IV  14,  21  e  quibus 
de  rebus  adhuc  dicendum  fuit 
I  17e  quos  adhuc  exspectatio  iu- 
dicii  remoretur  II  30,  48  e 

ademit  uox  mea  tibi  uitam  IV52hi 

adipiscemur  haec  omnia  56  e  non 
enim  est  adeptus  id  quod  11  e 

adiumentum  firmissimum  quod  ad- 
uersarii  sibi  putariut  I  6,  lO^?  ab 
aliquo  nostrae  causae  adiumento 
principium  capere  4,  6e  boc  utatur 
adiu»iento  quod  IV  5,  8  e  quid  sit 
causae  adiumento  II 18,  27j)  huius 
rei  leniendae  nullam  rem  adiu- 
mento  futuram  II  30,  48  e  adiu- 
mento  esse  alicui  III  5,  9wi  16,  29  wi 
nullo  esse  II  llm  nihil  scieutia  — 
adiumento  fuit  IV  27,  37  e  nobis 
adiumento  futurum  sit  IV  23,  33j3 
adiumenta  nostra  exposuerimus 
I  10,  18  his  adiumentis  eos  con- 
fidere5m  numquid  habuerit  de  — 
adiumentis  II  5^9 

Adiuuctio  iTte^svy^evov  IV  27,38wj 

adiunxeruut  Asiam  ad  imperium 
25,  34e 

adiutores  hinc  habere  multos  llp 
quaeritur  ex  adiutoribus-  II  4,  7  e 
numquid  habuerit  de  adiutoribus  5p 


adiuuat  orationem  expolitio  IV 
44,  58  quod  ueque  obest  neque 
adiuuat  I  9,  14  e 

te  nunc  adloquor  Africane  IV 
15,  22  jt» 

de  admiuistratioue  reip.  scribere 
III  2,  3  m 

admiuistrantem  remp.  IV  22,  31wi 
adbellum  administrandum  9»i  cum 
baec  omnia  —  administrares  15,22e 
haec  omnia  graues  casus  admini- 
strabant  20,  27 

admirabili  re  commouetur  animus 

III  22,  35  2J 

si  quae  admirationes  incident  de 
quibus  narrabimus  14,24e  cum 
admiratione  I  6,  10  m 

admiratur  nemo  solis  cursus  III 
22,  36_p 

admiseruut  hoc  in  se  facinus  aua- 
ritia  iuducti  II  22  p 

admodum  IV  12,  17^ 

admonet  nos  nominatio  ut  uomiue- 
mus  31  p  cognitio  uitare  uitium  ad- 
monebit  II  20,  31  m  admouuimns 
esse  causas  complures  II  1,  2e  id 
quod  admonuerit  et  leuiter  fecerit 
praeceptio  IV  1,2  2^  admonendus 
es  quare  uerborum  memoriam  non 
improbemus  III  24,  39 2^  admouere 
uoluimus  quid  oporteret  15,  27e 
quod   occulte  admonuisse  prodest 

IV  27,  37  m 

ut  admoueamus  quam  proxime  tura 
uultum  ad  auditores  III  15,  26  w^ 
siue  uehementer  prope  admoueris 
id  quod  oportet  uideri  19,  S^p 

Adnomiuatio  TtaQOvofiaaia  IV  21  p 
22,  30  e  adnominationes  21  e  genus 
exornationis  in  adnominationibus 
positum  22,  32  uomina  hoc  modo 
facient   adnominationem   22,  31  m 

ad  adoriendam  rem  idonea  occasio 
II  4,  7  m 

adposita  forma  ad  dignitatem  IV 
47  wi  disiunctio  est  ad  festiuitatem 
27,  38  e 

adquiescunt  arteriae  III  12,  21  p 

ab  adrisione  alicuius  incipere  I 
6,  10  e 

adrogang  ostentatio  IV  38,  50jj  ne 
cui  uidear  30  m  uisus  esset  38,  50  jm 

adrogantia  esse  uidetur  1,  2p  in- 
anis  adrogantiae  causa  I  Iwi  sine 
adrogantia  laudabimus  5p  intole- 
rabili  adrogantia  sunt  IV  1,  2  e 

adscribere  si  id  uoluisset  II  9ot 


INDEX  VERBOKUM. 


393 


cum  adsensione  auditorum  I  2,  2p 
adsensores  non  omnes  habebimus 

III  23,  38  e 

adsentatio  IV  15,  21  ^) 
adsequebatiir  candorera,  ardoiem 

corpore ,  aspectu  33 ,  44  m  longi- 
tudo  multitudinem  syllabaruni  ad- 
sequatur  et  exaequet  20,  28jp  haec 
omnia  tribus  rebus  adsequi  pote- 
rimus  I  2,  3  e 
cum  adserebatnr  de  cursoribus  IV 
46  m  spurium 

cum  adseueratione  I  3,  4  m 
sine  adsiduitate  dicendi  artem  nou 
multum  iiiuare  1  e  sine  summa 
adsiduitate  exercitationis  artis 
praeceptio  infirma  III  24,  40p  ad- 
siduitatem  exercitationis  ad  hanc 
rationem  praeceptionis  adcommo- 
dare  II  8  e    noui  uerbi   adsiduitas 

IV  31  wt  eiusdem  uerbi,  litterae 
nimiam  adsiduitatem  12,  18  mp 

adsiduus  usus  consuetudoque  di- 
cendi  I  2 ,  3  e  quo  in  uitio  est 
Caelius  adsiduus  IV  12,  18  e  fre- 
quenter  et  adsidne  consequamur 
artis  rationem  studio  et  exercita- 
tione  IV  h&  p 

adsignare    debebis  occupationibus 

I  17  e  uituperatio  eorum,  quae 
extra  id  crimen  erunt,  non  debeat 
adsiguari  II  3,  5  e 

adsimulatione  tractabitur  exornatio 
IV  37,  50 

adstituenius  reum  ad  lectum  eius 
III  20,  33  e 

ades  IV  15,  21  m  aliqua  quae  non 
adest  persona  53,  66^)  testes  recte 
adfuerunt  Il3;«  si  hic  adsit  ante 
pedes  uestros  IV  53,  66  m  quasi 
adsit  persona  53,  66 ^?  cum  ego 
adessem  29,  40  e  ait  se  non  po- 
tuisse  adesse  ita  ut  iuratus  fuerat 

II  26,  41  m 

adsnnipsistis  tantam  facultatem  IV 
15,  22»«  quae  Graeci  sibi  adsump- 
serunt  I  1  m  si  illud  adsumpseri- 
mus  non  necesse  esse  III  8  p  ut 
aliud  nihil  foris  adsumatur  I  14p 
adsumpta  extraria  re  m  adsumpta 
elocutione  IV  32 ,  43  e  adsumere 
exempla  IV  5,  7^5 

adsumptione  sine  ulla  extrariae 
defensionis  II  13,  19_p 

Adsnmptiua  constitutio  %ax'  ccvzC- 
&8aiv  I  14jjm  adsumptiuae  partes 
quattuor  m 


adteutum  auditorem  tenere,  habere, 
facere  IV  11  m  I  4,  7j9  7jpe  retinet 
attentum  animum  auditoris  IV 
16,  24  attentum  te  praebeas  III  le 
attentos  auditores  habere,  facere 
I  4,  6  p  m  4,  7  bis  attentos  sese 
nobis  praebeant  1 7  m  attente  audire 
I  4,  7  m  e 

Adteuuatione  i  litterae  IV  21^  in 
uerborum  attenuatione  facetissima 
uersari  11  m  cum  attenuatione 
suspicionis  II  2,  3p 

ut  haec  adtenuentur  quae  supra 
demonstraui  III  3,  G  p  egregium, 
quod  adtenuatur  orationelV  38,  bOp 
hae  partes  sunt  omnibus  uerbis 
adtenuandae  III  3,  6  p  adtenuata 
nimis  adclamatione  12,  21  w  uoce 
paululum  adtenuata  III  14,  24  ^:» 
uoce  uti  adtenuatissima  14,  25  e 
adtenuata  figura  lcxvov  ysvog  IV 
8,  llp  11  e  his  constructio  10,  15p 
adtenuatum  genus  11  e  in  adte- 
unato  genere  10, 14 p  fortunae  ad- 
tenuatissimae  41  ^j 

adtinet  nihil  nos  commonere  III 
11,  20e  eadem  adtineut  ad  suaui- 
tudinera  12,  21  e  ea  conquisierunt 
quae  nihil  adtinebant  II?» 

adtingemus  breuiter  quod  ad  hanc 
rem  satis  sit  IV  43,  hbp  cuius 
raodi  loci  adtingant  JI  4,  7j3 

adtingere  nQocTQL^soQ^ai.  alicui  ali- 
quid  mali  ore  a  tingendo  IV  49,  62  e 

quae  natura  corpori  adtribuit  III 
6,  10»»  imaginibus  pulchritudinem, 
ridiculas  res  adtribuemus  III 
22,  37  m  e  alteris  partem  laudis 
adtribuas  Il28»?i  id  proprie  nobis 
adtribueretur  IV  7  e  uobis  istuc 
adtribuendum  est  13,  19  p  actio, 
forma,  oratio  adtribuitur  rei  53, 66^ 
sermo  personae  52^  quod  non 
omnibus  est  adtributum  11  20,  32p 
quae  sententia  scripto  sit  adtri- 
buta  9  m  quae  signa  naturae  sunt 
adtributa  IV  oOp 
aduenit  I  9,  14  e  bis 
aduentus  recens  exercitus  exstinxit 

subito  ciuitatem  IV  34,  45 p 
adnersarius  potest  uti  1  7  m  bis 
II  3,  5wj  IV  24,  33|;  ab  aduersarii 
dicto  I  6,  10»;i  cupiditatem  osten- 
det  aduersarii  II  3,  4  aduersarium 
fecisse  4,  6p  bis  5  e  in  aduersarium 
dicit  25,  39  m  ab  aduersario  re- 
prehendi    20,  31  p    de    aduersario 


394 


INDEX  VERBOKUM. 


cum  dicatlVSlf  qnod  aduersarii 
putarint  I  6,  10  ^;  scirentne  II  9^ 
quid  dicant  ibid.  11  p  his  29  m 
aduersarii  nostri  22  p  in  aduersa- 
riorum  oratione  1  G,  10 p  II  27,  43 e 
24,  38 p  causa  I  5e  IV  15,  22e  de 
crimiuibus    II  3,  5e    ab    persona 

I  4,  8  bm  uobilitatem  e.  q.  s.  1  bm 
argumentationes  II  20,  Sl  e  ad- 
uersarios  interrogamus  IV  23,  33jj 
criminando  I  4,  6  7?i  perterruisti 
IV  19,  26  »j  proferre  in  aduersarios 

II  8,  12  m  ab  aduersariis  dicantur 

I  6 ,  9  m  adfertur  II  9  e  proferri 
1129««  excogitata,  adtributa  II 9  ?» 
defatigati    III  9,   17  e     percontari 

II  15  m  de  aduersariis  dicere  1  6,  9e 
quid  nobis  conueniat  cum  aduer- 
sariis  I  10,  17 2^  bis 

fortuna  aduersa  III  6,  10  p  casus 
aduersos  IV  17,  24  e 

aduersiis  remp.  facere  ea  uideri, 
ferre  legem  I  12,  21^jm 

adulesceus  IV  10,  lipe  tres  adu- 
lescentes  52^  adulescentium  pec- 
catis  ignosci  17,  25p  qui  adule- 
scentes  castigant  17,  25^5 

ad  adulescentiam  confugiet  Il3,5e 
perducere  IV  52  m  adulescentia  de- 
ductus  II  25,  39jm  in  huius  adule- 
scentia  spes  omnis  senectutis  IV 
39  wi 

adulterum  34,  46  e 

adiincls  dentibus  49,  62  m 

aduocari   contionem  iubet  IV  bb  p 

aedes  III  16,  29  e  aedes  maximas 
amico  commodasse  ad  nuptias  IV 
51,  64  e  his  inrupit  in  aedes  52  p 
uenit  in  aedes  quasdam  51,  64^ 
aedium  dominus  52  p  (domini 
aedium  notitia  51,  64^:») 

aedlflcare  coepi  in  isdem  funda- 
mentis  50  e  audere  ihid. 

aegritudo  II  21,  34  e  aegritudinem 
ibid. 

aegrotasse  II  25,  39  p 

aegrotus  1  11,  19  e  aegrotum  ihid. 
aliquem  aegrotum  III  20,  33  e  cu- 
bantem  ihid. 

aemulos  gloria  Africano  compa- 
rauit  IV  25,  34«» 

aeneae  bacae  IV  12,  18 p 

aequabile  ius  statui  conuenire  III 
3,  4  e  uox  reducitur  in  sonum 
aequabilem  12,  21e  sono  aequabili 
uti  14, 25e  compositio  facit  omnes 


partes  orationis  aequabiliter  per- 
politas  IV  12,  18  p 

aequitas  III  2,  3e 

aequo  animo  III  10,  17  in  aequos 
et  pares  fastidiosus  IV  40,  52  e 
aequum  censere  praeponi  rem  II 
14,  22    aequo   et  bono   posse  fieri 

II  10,  14  p  11  ^  reperientur  II 
12,  18^  ius  constat  ex  aequo  et 
bouo  II  13,  19p)  13,  20p  non  aeque 
commode  potuisse  facere  II  4,  6 
IV^  41 2?  aeque  magnum  sit  illud 
peccatum  II  Ib^i  egens  aeque  est 
is  et  is  IV  17,  24 p  aeque  ac  si 
legitimum  sit  11  13,  19  m 

aerarium  I  12,  21 /j  II  12,  ilm 

aestiuo  tempore  IV  48  p 

aetas  illa  IV  17,  25 jj  gesta  res  ab 
aetatis  nostrae  memoria  remota 
I  8,  13p  qui  id  aetatis  IV  10, 14^? 
qui  ista  aetate  54,  67  e  in  aetate 
maturissima  17,  25^  qui  possunt 
per  aetatem  laborem  ferre  39  e 
produxit  me  usque  ad  hanc  aeta- 
tem  43,  55  wi 

aeteruam   incolumitatem  consequi 

III  5,  9  p 

in  agris  frumenta  cuius  modi  sint 

IV  50  e 

agnationis  lege  suam  uocat  here- 
ditatem  1  13e 

agnatumgentiliumquepotestasesto, 
pecunia  esto,  pm 

agit  cum  eo  Accius  iniuriarum  lip 
quid  agant  deliberant  III  5,  8^ 
qua  de  re  agitur  l  b  ^)  H  12,  18hj 
illum  de  quo  agetur  III  20,  33  m 
res  communis  agetur  IV  56  p  in- 
columitas  42  m  quod  cum  herede 
mandati  ageretur  II  13,  19  e  Age 
IV  50  m  quid  agere  ausi  sunt 
8,12?«  magna  negotia  IVllw 
ut  ex  animo  agi  res  uideatur  II 
30,  49e  III  15,  27  e  secum  furti 
agi  oportere  I  12,22m  aliquid 
agentes  imaginos  III  22,  S7  p  ut 
nihil  actnm  sine  causa  putetur  II 
2,  3  p  sero  atque  acto  negotio  II 
25,  40  quae  in  negotio  gerundo 
acta  sunt  II  30,  49e  cuius  nomine 
scripta  dentur  agenda  I  lim  qui- 
bus  de  rebus  simus  acturi  I  3,4?» 
cum  re  nihil  egerim  IV  40,  52  p 
quam  tute  cauteque  egerit  III 
7,  13  m 

Ait  iste  IV  51,  64  m  ait  se  e  Quid 
ait?  II  27,  42  IV  34,  46  e  cum  ait 


INDEX  VERBOEUM. 


395 


II  23,  36  c  quod  ait  II  26,  41  e 
aiunt  IV  3,  4  e  aiebat  II  28  e 

alacres  uadere  bestias  II  19,  29  m 
hominum  studia  alacriora  reddit 
ad  imitandum  IV  2,  2  alacriores 
erimus  ad  reliquum  persoluendum 
IlSle  multos  alacriores  ad  male- 
ficia  futuros  30,  48  m 

alea  quos  iste  uincit  TV  21  m 

alias  ostendemus  III  16,  28m  alias 
qnoque  nonnunqnam  non  alienum 
est  IV  19,  27  e  alias  quoque  non- 
nunquam  tractandum   est  29,  39  e 

alienat  a  nobis  ipsa  res  animum 
auditoris  I  6,  9  p 

non  aliemim  e^t  eloqui  IV  19,  27  e 
quod  non  alienum  est  exile  no- 
minari  11  m  hoc  intercedere  non 
alienum  fuit  II  11  e  alieni  sermo- 
nis  interpellatores  ibid.  alienae 
domi  IV  30  m  54,  67  e  suae  pudi- 
citiae  proditor,  insidiator  alienae 
IV  40,52e  suorum  conseruatio, 
alienorum  appetitio  25, 35?«  alieno 
tempore  II  5p  inductu  facerel7,26e 
ex  alieno  peccato  ad  paucos  in- 
iuria  peruenit  IV  8,  12  m  aliena 
exempla  adsumere,  ponere  5,  7_p 
7e  alienis  rebus  amicum  18,  2bp 
alienis  exemplis  uti  2,  3  e  4,  7  e 
5,  7p  12,  18p 

Aliquaiido  —  reuirdescent  34,  45  e 
ut  faciendum  sit  III  8  e  fieri  II  20,33 

aliquautaliim  haec  demiserimus  IV 
9p  processimus  56  m  proficit  ad 
duas  res  26,  35 

aliqiiis  inquiat  3,  5p  quaeret  ali- 
quis  9  m  dicet  26,  36  m  num  ali- 
quis  —  habeat  II  12,  18  ^^  aliqua 
res  IV  29,  40  m  causa  aliqua  III 
24,  40  m  aliqua  quae  non  adest 
persona  IV  53,  66  p  hereditas  ali- 
qua  23,33??i  aliqua  taeterriraa 
belua  39  p  subest  aliquid  II  8  p 
aliquid  dicitur  IV  10,  15  wi  Aliquid 
acerbi  nuntiatur  36  e  aliquid  con- 
trouersiae   I  11,  19^5    emolumenti 

II  3,  4  unum  aliquid  aut  alte- 
rum  IV  41  e   aliquod  factum  eius 

III  7,  13  p  (uerbum  aliquod  IV 
12,  17  m)  aliquod  telum  28,  38  w 
membrum  aliquod  45,  58  ?«  aliquod 
fragile  choragium  50  m  alicuius 
uoluntati  29,  39  p  describitiir  ali- 
cuius  natura  50jj  fortunis  alicuius 
inducti  17,  24 w  unius  alicuius  si- 
milem    IV  5,  8^    unius    alicuius 


exempla  m  ab  interpellatione  ali- 
cuius  I  6,  10  e  propter  alicuius 
oratoris  uitam  II27,  44»?i  indigna- 
tionis  alicuius  IV  15,  22^j  alicuius 
apparationis  causa  I  8,  12  e  ali- 
cuius  certae  personae  I  2,  2  m  IV 
43,  55  jp  rei  alicuius  potestates 
25,  35p  alicuius  facti  aut  dicti 
praeteriti  ijropositio  49,  62  p  ali- 
cuius  augendi  causa  33,  44  ^j  ali- 
cuius  firma  auctoritas  I  9,  16  m 
alicui  persouae  IV52jj  uolnerassent 
aliquem  8,  12 p  aliquem  exornari 
15,22e  aliquem  aegrotum  lll20,33e 
notum  18,  31e  antiquum  oratorem 
IV  3,  4e  aliquam  rem  negamus 
esse  46  m  54,  67  c  II  21,  33^^  propter 
aliquam  extraneam  causam  II[2,2w 
aliquam  similitudinem  IV48e  disci- 
l)linam  III  3,  4j)  aliquam  partem 
laudis  II  28  m  aliquam  idoneam 
l^artem  21,  33  e  aliquam  rem  ido- 
neam  p  aliquam  rem  totam  IV 
29,  39^J  num  aliquam  cupiditatem 
II  2,  3  c    aliquam   fictam   fabulam 

II  8  ?»  recentem,  firmam  aliquam 
argumentationem  III 10, 18me  ali- 
quid  fuisse  IV  9  e  referre  aliquid 
I  bp  aliquid  dicimus  IV  36jJ  54,67jm 
polliceri  aliquid  II  5  e  aliquid  agen- 
tes  lll  22,  37 p  cohortamur  aliquid 
III3,  4/J  memoriae  aliqnid  tradere 

III  24,  40  m  aliquid  quempiam  fe- 
cisse  IV  32,  43  p  afflare  aliquid 
mali  IV  49 ,  62  e  afterre  aliquid 
turpitudinis  II  8  m  earum  rerum 
aliquid  II  30,  49  m  aliquid  huius, 
modi  inferre  IV  37,  49p  egregiuni 
aliquid  inesse  38,  bOjJ  ceitum  et 
constans  aliquid  II  29  e  aiiquid 
simile  IV  45,  59p  sin  aliquid  suum 
scribunt  IV  3,  4p  nisi  aliquid  scri- 
bat  IV  3,  6  m  unum  aliquod  aut 
alterum  III  23,  39^  praemium  ali- 
quod  IV  23,  33  e  aliquod  peccatum 
III  13,  24 p  ab  aliquo  adiumento 
I  4,  6  e  aliquo  sensu  II  5  p  aliquo 
certo  emolumento  II  19,  29  jj  ali- 
quo  in  errato  IV  3Gj)  in  aliquo 
paupere  improbo  II  20,  32  e  aliquo 
maiore  negotio  III  24,  40  m  aliquo 
simili  signo  II  7,  10  m  aliquo  eius 
modi  uitio  II  27,  43  p  3,  5  m  ali- 
quo  huius  modi  genere  IV  21  e 
aliqiia  turpitudine  25,  35w  ab  afli- 
qua  firma,  firmissima  argumenta- 
tione  III  10,  17  m  9,  17  we  aliqua 


396 


INDEX  VERBOKUM. 


defensione  II 25,  40  aliqua  ratione 
harum  III  7,  13  p  de  aliqua  pro- 
babili  causa  II  14,  21  e  aliqua  re 
simili  adlata  IV  54,  67  c  de  aliqua 
re  I  6,  9  e    ab    aliqua  re  exordiri 

I  6,  10?«  ab  re  aliqua  IV  34,  46m 
ab  aliqua  ciuitate  II  17,  25  e  ab 
aliqua  parte  II  20,  31  c  20,  32jj  ali- 
qua  ex  honesta  re  IV  24,  33  p  ex 
aliqua  re  III  13,  23  e  II  3,  4  e  de 
aliqua  parte  II  29  p  cuni  aliqua 
grauitate  III  13,  23  »«  aliquorum 
similes  I  2,  3  e  iudicium  6,  9e  lit- 
terarum  aliquarum  recitatione  III 
9,17m  res  aliquas  eloqui  IV  19,27e 
ridiculas  res  aliquas  III  22,  37  m 

nliqiiot  de  causis  23,  38 jp 

aliter  rem  non  potest  confirmare 
IV  3,  dp  aliter  ac  parati  fuerimus 
uos  esse  dicturos  16,  10  e 

aliuude  sumere,  rogare,  quaeritare 
IV  5,  8  e  6jp  uerbis  aliunde  duriter 
translatis  10,  15  m 

alius  ante  peccarit  II  15p  ne- 
que  alius  quisquam  IV  41  p  alia 
alius  magis  similitudine  commo- 
uetur  III  23, 38  e  alius  alio  recentior 

II  7,  10  e  alius  aliud  13,  19  e  est 
autem  alia  dispositio,  occasio  III 
9, 17p  114,  7  m  alia  —  alia  1 11,20 
IV  10,  15^;  alii  aliud  uidetur  III 
23,  38  e  aliud  tempus  III  16,  28  ^j 
aliud  alio  iudici  placitum  sit  II 
13,  19  e  alii  expositioni  II  24,  37e 
alii  dedit  —  huic  IV  20,  27  alii  ne- 
mini  nisi  reo  bono  fuisse  114,  &p 
alium  neminem  potuisse  ihid&ni  in 
alium  conuenire  25,  39  m  in  alium 
quempiam  conuenire  7, 1  le  in  alium 
transferri  15,22<e?'  aliud  alium 
consequi  IV  5,  Im  spurium  ne 
quam    in    aliam    rem  transeamus 

I  9,  15  m  aliam  legem  II  28  e  in 
aliam  rem  transferri  26,  ^\  p  ad 
aliam  deinceps  transire  II  18,  27e 
in  aliam  partem  ac  dictum  sit 
accipi  26,  40  in  aliam  causam  de- 
riuetur  27,  43 m  in  aliam  rationem 
confertur  oratio  IV  312?  quod  aliud 
confirmare  debeat  1 ,  2  e  dicere 
aliud  atque  aliud  42 p  aliud  —  aliud 

II  27,  43  e  IV  34,  46  p  nihil  aliud 
facere  nisi  30  e  I  14  m  Quid  aliud 
nisi  IV  9  e  nuUum  in  aliud  peri- 
culum  uenire  III  5,  9»«  aliud  otiose 
factum  I1I14,  24e  aliud  prudenter 
factum  —  aliud  —  aliud  —  aliud 


%p  aut  aliud  quippiam  uendens 
IV  6  p  modo  aliud,  modo  aliud 
uerbum  III  23,  38  m  aiio  quaereute 
II  12,  18 p  alia  lege  ibid.  docere 
alia  ratione  IV  6  e  alia  de  causa 
uisi  quod  III  22,  35  e  alia  in 
causa  —  alia  II  6  p  de  alia  re  — 
alia  de  re  27,  43  p  ex  alia  re  in 
quandam  rem  transferturIV34,45p 
excipitur  denuo  alio  membro  19,26^ 
alio  tempore  II  12,  18  p  in  alio 
atque  alio  genere  IV  42  e  alio 
nomiue  appellat,  deinde  alio  atque 
alio  IV  50  p  commutat  alio  uerbo 
IV  28,  38  e  —  Alii  modo  est  ceteri 
uel  reliqui,  modo  alteri:  alii  — 
nos  I  6,  10  e  11,  I8p  alii  omnes 
IV  52p  56 p  3,  6e  sunt  aliae 
quae  IV  22,  30_2J    aliae  complures 

II  22  e  alia  permulta  21,34?k  alia 
sunt  meliora  1V56wj  et  alia  quae 
similia  sunt  lll  16,  29 e  ex  aliorum 
euentis  IV  9  e  uituperatione,  laude 

III  6,  11  p  m  laboribus  IV  3,  5/j 
in  aliorum  peccatum  transfertur  II 
15 jj  aliorum  peccalis  coactos  1 15p 
an  aliorum  statuendi  fuerit  potestas 
II 14,  21  m  aliorum  boni  selectores 

IV  4,  7e  aliorum  famam,  caput,  do- 
mum,  familiam  labefactans  39 p  ter 
aliis  quoque  bono  fuisse  II  4,  6  e 
rem  aliis  ostendere  IV  27,  37  m 
quid  aliis  acciderit  9e  narret  aliis 
3,  4  m    aliis    quoque   ignotum   est 

II  17,  25  e  aliis  pollicentur  IV  6;« 
ea    parum    insignig    aliis    uidetnr 

III  23,  38  e  qua  in  alios  usi  sumus 
II  31  m  docere  alios  IV  3,  6  e  nos 
amare,  alios  contemnere  1,  2p  aLios 
quoque  id  facere  potuisse  II  4,  6  e 
alios  (=  reliquos)  idem  facere  iubet 

IV  55  m  alias  rationes  commo- 
diores  II  4,  6  m  in  octo  partes 
alias  distributae  III  13,  24  e  et 
alias  huiusmodi  res  III  2,  'd  p 
alias  res  —  huius  rei  II  30,  48  e 
eadem  et  alia  dicere  IV  10,  14  «t 
isto  signo  —  aliis  signis  1V4,  7m 
aliis  uerbis  profertur  eadera  res  IV 
42  m  aliis  uerbis  idem  dicere  II 
24,37;«  aliis  (=reliquis)  abreptis 
in  seruitutem  IV  8,  12  wi  sumptis 
aliis  exemplis  a  5,  7  e  aliis  com- 
modioribus  rationibus  IV  ilp  ab 
aliis  eligeudi,  ab  aliis  scripta  IV 
4,7  wie  ab  aliis  nonuitatum  uitiumll 
20,  31  m  ab  aliis  hominibus  mutu- 


INDEX  VERBORUM. 


397 


ari  IV  6  m  ab  aliis  legibus  aucu- 
patur  I  13^3  ab  aliis  sumis  IV 
3,  5  j3  7  p  ab  aliis  quaerunt  6  m 
ab  aliis  petere  37,  49  e  cum  aliis 
legibus  II  I0,14e  cum  pluribus 
aliis  IV  56  m  in  aliis  maleficiis  — 
huius  IV  8,  12  »i  in  aliis  spem 
habere  I  5p  ex  aliis  alii  partibus 
conuolant  IV  5&y« 

alitis  eum  ad  reip.  perniciem  36  e 
aluit  patria  me  43,  55  m  tui  ne- 
potes  aluerunt  inimicorum  crudeli- 
tatem  15,  22p 

altera  res  —  altera  res  37,  49  p 
altera  lex  —  altera  I  11,  20  II 
10,  15^  bis  j)ars  III  11,  20  e  una 
pars  —  altera  I  14  p  dispositio 
III  9,np  memoria  16,28?«  unum 
genus  —  alterum  I  8, 13p  II  20,31^ 

III  9,  IQp  unum  genus —  alterum 
—  tertium  I  8,  12_2J  IV  22,  30 p 
22,  32  genera  quorum  alterum  — 
alterura  20,  28  e  alterum  fit  — 
alterura  H  30,  49  e  si  est  *alterum 
membrum  breuius  IV  20, 28^  unum 
aliquod    aut  alterum  111  23,  39  ??j 

IV  41  e  alterius  membri  20,  28p 
alterius  —  alterius  47  e  nocent 
bestiae  alteri  bestiae  II  19,  29  e 
alteri  sententia  est  —  alteri  III  5,  8 
unam  —  alteram  —  tertiam  figu- 
ram  IV  8,  1 1  ^  duxisti  alteram  II 
25,  Bd  m  confirmare  alteram  ex 
duabus  i-ebus  IV  18,  25  p  alteram 
rem  —  de  altera  re  II  28^J  alteram 
rem  —  alteram  rem  m  alterum 
sequi,  uitare  alternm  III  3,  4p 
alterum  separatim  aut 
coniuncte  2,  3p  i,  8p 
libro  exponere  I  17  w 
loco  III  21,  34^ 
separata  21,  34  e    in 


utrumque 
in   altero 
iu    altero 
utraque    altera 
altera  re  — 


in  altera  II  28p  modo  in  hac  modo 
in  altera  re  17  14,  21^  ex  altera 
parte  II  11  ?«  4,  7e  bis  una  aut 
etiam  altera  syllaba  breuius  mem- 
brum  IV  20,  28p  unum  membrum 
excipitur  hoc  altero  19,  26  p  sunt 
in  altero  —  in  altero  20,  28  p 
alteri  —  alteros  II  21,  33  m  unae 
—  alterae  similitudines  11120,  33  p 
alteros  —  alteros  II  28  m  alteros 
laedere,  laudare  ibidem  alteros  lau- 
dare  —  partem  laudis  alteris  attri- 
buere  II  28  m 
alterutrnm    facere   necesse   fuisse 


I  15,  25  e   alterutra   pars   diluitur 

II  24,  38  e 

in  nliieuui  descendere  IV  10,  14^ 

auiautissimus  aniraus  reip.  IV  8, 12e 
uirnm  reip.  amantissimum  22,  31j« 

amari  ue  quid  insit  14,  21  p  ad- 
sentatio  exitus  adfert  amarissimos 
15,  2\p 

amatoris  natura  IV  51,  65 

Ambiguum  aucpi^Qlia  I  11,  \^ p 
ambiguum  esse  scriptum  II  ll^p 
sitne  ambiguum  ibid.  ne  quid  am- 
biguum  dicant  e  per  ambiguum 
fit  significatio  IV  53,  67^ e  ab 
ambiguo  exordiemur  I  6 ,  10  e  ex 
ambiguo  controuersia  nascitur  12, 
20  p  constitutio  legitima  ex  am- 
biguo  e  ambigua  modo  nitanda 
modo  consequenda  IV  54,  67^  nec 
esse  ambigue  scriptum  II  llm 

ambitio  II  21,  34  »i 

ambitiosum  3,  bp  ambitiosi  natu- 
ram  IV  51,  65 

si  ambitu  magistratum  accusetur 
petisse  II  27,  43  e 

ab  ambobus  quid  oporteat  desti- 
nari  I  16,  25  Horum  amboram 
generum  exempla  subiciemus  IV 
37,  49  m 

ambnlans  cum  testo  carbunculos 
courogaret  6  m 

amentiam   tantam    quemquam   te 
nuisse  9  e 

amicitia  sublata  est  13, 19e  ueris- 
sima  nascitur  II  23,  35  e  mihi  fuit 
amicitia  cum  isto  IV  37,  49  e  uete- 
ris  amicitiae  24,  33  e  amicitiae 
studio  47  J9  amicitiam  eius  secuti 
sunt  17,  24??t  propter  amicitiam 
56  m  ista  amicitia  me  priuastis 
37,  49  e  in  amicitia  perfidiosum 
cognoueris  18,  25^  37,  49  ^?  in 
amicitia  gerenda  47  p  in  amicitia 
teneri  17,  24  e  amicitiae  III  6, 10  m 
7,  14 w?  studiose  amicitias  coli3,4?;j 
gesserit  amicitias  7,  14  e 

amicns  IV  ilp  bonis  studiis  13, 19  e 
post  mortem  amici  ilp  cuidam 
amico  commodasse  51,  64  e  amicum 
laedebas  19,26^  bis  aniicum  habere 
37,  49  e  istius  amicum  nominari 
24,  33??i  alienis  rebus  amicum  fore 
18,  2bp  in  amico  quid  esse  debeat 
47  p  amici  ipsorum  et  ueritatis 
37,  49  p  falsi  48  m  in  conuentu 
amicorum  18,  2bm  amicis  inexora- 
bilem  se  praebere  15,  2lp  45,  58  e 


398 


INDEX  VERBORUM. 


amici3  profuisti  19,  26m  obseqnere 
amicis  30 />  habere  amicos  neros 
II  24,  37  e  Amicos  proferet?  IV 
24,  33wi  amicos  prodidisti  13,  19»? 
ingratus  in  aniicos  40,  52e  largis- 
simus  38,  50  iti  in  omnes  amicos 
atqae  inimicos  —  incursitans  39^5 
in  amicos  quales  fuerimus  I  5p 
pro  amicis  periculum  adire  III 
3,  5  m  IV  44,  57  m 

de  amissioue  exercitus  Caepio  ad 
tribunos  pl.  114  m 

amittere  impedimenta  15  e  amisit 
animam  IV  44,  57  e  amisit  uitam, 
at  non  perdidit  ibid. 

amare  nos  solos  l,  2p  amari  iu- 
cundum  est  14,  21^  uide  amans 

amoenissime  impendebant  bacae 
12,  18^J 

Amor  II  23,  35  e  21,  34  m  turpis 
IV  16,  23  m  aliquam  cupiditatem 
amoris  aut  eius  modi  libidjnis  ex- 
plere  11  2,  3e  amori  obtemperare 
IV21m  propter  uinum  aut  amorem 
se  fugisserationem  II16,24p  amore 
deductus  peccauit  25,  39  e  amorem 
petere  pudorem  fugere  IV  20,  28e 
uno  aspectu  in  amorem  incidere 
II  20,  33  iu  amorem  deuenire  ibid. 

amoiieuius  a  nobis  crimen,  cnlpam 
I  15p 

amphiboliarum  cognitio  quae  ab 
dialecticis  jjrofertur  II 11  m  amphi- 
bolias  aucupari  ibid. 

amplecti  et  comprehendere  queamus 
memoria  locos  III  16,  29  m  cogi- 
tatio  quamuis  regionem  potest 
19,  32m  definitio  rei  alicuius  pro- 
prias  potestates  amplectitur  bre- 
uiter  et  absolute  IV  25,  35 p  sermo 
—  neque  quicquam  comprehendens 
perfectis  uerbis  amplectitur  11/» 

amplexari  cum  pedes  tibi  amplexa- 
retur  28,  38^  conf.  52  m 

Ampliflcatio  av^rjCig  quid  sit  li 
30,  47  e  III  13,  23  ^J  diuiditur  in 
13,24p  cum  ratione  amplificationis 
aut  commiserationis  IV  28,  38j;  in 
amplificationis  partibus  et  com- 
miseratione  53,  66  e  in  amplifica- 
tione  et  commiseratione  8,  11  p 
amplificationem  III  13,  23  p  per 
amplificationem  I  14  e  amplifica- 
tione  per  cohortationem  uel  con- 
questionem  uti  III  15,  27^  incom- 
modorum  amplificatione  13,  24  p 
amplificatione   et  commiseratione 


II  30,  47  p  cum  amplificatione  et 
enumeratione  17,  2Q  p  in  ampli- 
ficationibus  cum  cohortatione  III 
14,  25  e  breues  amplificationes 
interponere  8m  ex  .  .  .  et  ampli- 
ficationibus  constat  exornatio  H  29  j) 

ampliflcat  adcuratio  III  11,  20  ut 
amplificet  artificiosa  memoria  na- 
turae  commoda  et  retineat  ratione 
doctrinae  16,  29  2-»  aliquod  pecca- 
tum  amplificans  13,  24  p  partes 
uirtutis  sunt  amplificandae  3,  6jij 
res  parum  locuples  ad  amplificau- 
dum  II  19,  30  m  in  amplificanda 
et  commiseranda  re  IV  55,  69 

ampliaueritis  hominem  36  m 

amplitudo  ciuitatis  II  12,  17^  IV 
25,  35  |j  amplitudinem  ciuitatis 
detrimento  adficit  II  12,  17  m 

amplum  patrimonium  reliquit  IV 
23,  33»i  praeter  modum  ampli  loci 
III  19,  31e  quae  ampla  et  pulchra 
sunt  IV  23,  32  m  argumentatio 
amplissima  est  quinquepertita  II 
19,  30  e  quos  fortuna  in  amplissimo 
statu  conlocarat  IV  16,  23  e  in 
amplissimum  locum  inimicos  per- 
uenisae  36  m  cum  aliqua  re  simili 
adlata  nihil  amplius  dicimus  54, 67  e 
ergo  amjslius  in  arte  rhetorica 
nihil  est  56  e 

iure  au  iniuria  factum  sit  I  14^ 
Kartago  tollenda  an  relinquenda 
uideatur  III  2,  2p  diuitiae  au  pau- 
pertas  fuerit  III  7,  14  m  sacer  an 
profanus,  semper  clesertus,  an  tum 
II  4,  7p  quater  utris  maior  honor, 
Albensibus  an  Pennensibus  II  28?» 
captiuos  redimat  an  non  IIl2,2»i 
sociis  ciuitatem  det  an  non  e 
ipsumne  oportuerit  an  aliorum 
fuerit  II  14,  21  m  idoneane  fuerit 
an  alia  melior  4,  7  m  utrum  scierit 
an  ignorauerit  16,  24 wi  utrum  diffi- 
dendum  an  coufidendum  fuerit  4,  7e 
utrum  id  —  an  id  9  m  utrum  ita 
—  an  ita  10,  Ibp  utrum  similis 
an  dissimilis  12,  18  m  utrum  con- 
sulto  scriptum  non  sit  quod  —  an 
quod  satis  cautum  putarit  e  utrum 
casu  nescierit  an  culpa  1 6,24j>  utrum 
potuerit  nescire  an  non  potuerit 
ibid.  utrum  data  sit  opera  an  non 
ibid.  utrum  satius  sit  accipere  an 
non  accipere  2Sp  utrum  satius  fuerit 
facere  id  an  id  14,  21  p  utrum  in- 
dignum    sit    an    non   29  Ht    utrum 


INDEX  VERBORUM. 


399 


habeat  an  proficiscatur  III 16,  28jJ 
Quid  diciti?,  utrum  laboriosum  arf 
artificiosum  IV  4, 6p  interest  utrum 
omnium  omiiia  an  omnia  a  nemine 
putet  consequi  posse  5,  7m  utrum 
ab  summo  an  ab  imo  an  ab  medio 
incipiamus  III  18,  30  utrum  ho- 
mini  nauo  an  uano  credere  mali- 
tia  IV  21  e  utrum  ad  patris  uirtu- 
tem  —  an  ad  suam  uitam  con- 
fugiet  24,  33  p  Utrum  auaritiae 
(causa)  an  egestatis  38,  50  m  utrum 
aliquem  exornari  oportuit  an  non 
15,  22  e  utrum  remouebas  an  non 
ibid.  utrum  ad  omnes  pertineant 
an  ad  superiores  an  ad  pares  an 
ad  iuferiores  II  30,  48  m  an  ea 
fraudi  esse  non  oportere  16,  24  e 
si  Hannibal  consultet  an  in  Italia 
remaneat,  an  domum  redeat,  an 
occupet  Alexandriam  III  2,  2p 

ancipites  uerborum  potestates  si 
nouerimus  IV  54,  67 p 

angiporto  toto  deerrasse  51,64??« 

angnlum  III  16,  29  e 

angiistiis  causae  coacti  II  27,  43  e 
tantis  angustiis  inuidiae  continetur 
IV  43,  55  e 

angusti  nimis  loci  III  19,  31  e 

anhelaus  ex  infimo  pectore  crudeli- 
tatem  IV  55  e  anhelans  ex  imis 
pulmonibusspiritusducebat33, 45/; 

animaui  amisit  44,  57  e 

aniuiautes  res  et  inanimas  48  m 

auiuius  auditoris  constituitur  I  3,4^ 
persuasus  1  &,  9p  exspectat  lll 
10,  18  m  commouetur  IV  26,  36  m 
III  22,  35p  animus  et  corpus  solum 
mihi  superest  IV  29,  39^  animus 
auarissimus  41  j:)  qualis  ipsius  sit 
III  6,  11  m  in  quibus  animus  ho- 
minis  consideratur  Sp  mulieris 
corruptus  IV  16,  23  m  remotus  a 
sapientia  20,  28ot  cuius  animus 
tantis  angustiis  inuidiae  continetur 
43,  55  e  uester  uos  facile  edocet 
8,  12  e  animi  firma  perceptio  I  2, 3  m 
definita  animi  moderatione  1  m 
animi  uirtutes  III  7,  13  hi  7,  14  w 
8  p  uitium  II  3,  5  p  16,  2i  p 
in  eisdem  partibus  animi  positos 
30,i8p  animi  quae  sintllle,  lOpe 
animi  quodam  sensu  IV  20,  27 
animum  auditoris  idoneum  reddi- 
mus  ad  I  4,  6  p  alienat  a  I  6,  9  p 
retinet  attentum  IV  16,  24  III 
12,  22^    adducit,  trahit,  perducit 


ad  13,24^9  IV  15,  22m  III  13,232) 
commouere  IV  43,  55  e  28,38e 
calefacit  III  12,  22  e  ad  animum 
auditoris  exorriatio  adcommodata 
IV  37,  50  quemadmodam  habuerit 
in  potestatibus  geruudis  animum 
III  7,  14  e  uince  animum  IV  52  e 
diligenter  animum  aduertemus  ut 
III  14,  24e  animum  confirmauit  ad 
uirtutem  IV  22,  31  p  neglegentia 
corrumpit  animum  20,  28  m  non 
offendat  animum  14,  20«i  potestas 
animum  demouendi  de  re  45,  58^? 
animum  tuum  defatigatio  retardare 
possit  1 17  e  animum  nostrum  fortem 

II  31  m  istius  animum  ferum  19,  29e 
aequo  animo  audire  II  [  10,  11  p 
animo  peruagare  aliquid  22,  37  e 
quomodo  ab  animo  tractata  sunt 
commoda  7,  13  m  res  ex  animo 
agi  uideatur  15,  27  e  in  animo 
continens  moderatio  2,  3e  in  animo 
manent  22 ,  35  e  in  corpore  aut 
animo  aut  extraneis  rebus  dicere 
IV31e  partes  in  animo  frequenta 

III  24,  40  e  animi  auditorum  de- 
faligati  9,17e  animorum  dissi- 
militudinem  18,13?»  omnium  per- 
sonarum  animos  uoce  exprimere 
III 14,  24e  remouere  et  abalienare 
animos  sociorum  ab  rep.  IV  15,  22  e 
Q  feros  animos  8,  12  ??i  memoria 
nostris  animis  insita  III  16,  28  m 
in  animis  auditorum  relinquere 
argumenlationem  10,  18  c  res  in- 
serere  et  insecare  III  14,  24:  p  ni- 
mium  estis  animis  simplicibus  IV 
37,  49??i  uerborum  potestates  ani- 
mum  aduerterimus  54,  67 jp  saepe 
animum  aduerti  multos  petere 
24,  33  j)  diligenter  animum  ad- 
uertemus  ut  III 14,  24 e  gratia  ani- 
maduersa  esset  IV  26,  36  e 

quid  anni  114,  7  w  maior  annis  LX 

13,  20  m 
uix  annuo  sermone  enarrare  possim 

IV  51,  64  e 

ante  ostium  suum  50  m  hic  ante 
pedes  uestros  53,  66  m  39  e  ante 
ora  quae  uidemus  III  22,  35  m 
ante  oculos  uestros  trucidatos  IV 
36??i  quomodo  uixerit  24, 33p  ante 
oculos  esse  55  p  rem  ante  oculos 
ponere  II  14,  22  e  15  e  IV  34,  ibp 
48  me  49,  &2  p  51,  65  55,  69  pro- 
ponere  36  p  ante  oculos  ponendi 
causa45,  59j3  47»?i  ante  rem  locuti 


400 


INDEX  VERBORUM. 


sumus  1,  1 2>  aute  noctem  50  m 
rneridiem  II  13,  20  e  ante  tempus 
consulem  fieri  III  2,  2w  qui  ante 
contra  dixerunt  I  6,  9p  his  de  qua 
ante  dictum  est  16,  26m  II  14,  21e 
ut  ante  diximus  1 11,  18  »i  II  7,  10 e 
IV  9p  20,  27  45,  58  m  dictum  est 
I  17  j;  IV  32,  44  e  dixerit  II  26,  42  m 
quae,  quam,  quos  ante  ostendimus 

III  4,  8e  7, 13p  9,  16w  IV  14,  20j) 
ante  quae  dicta,  facta,  gesta  sunt 
1  9,  14  7)1  lll  5,  9  e  IV  9  e  30  e  ex 
ante  factis  II  3,  5jj  ante  sciri  4,  7?« 
ut  ante  iudicium  fiat  I  12,  22e  II 
15?«  illum  ante  occultasse  flagitia 
3,  5  m  in  qua  alius  ante  peccarit 
15  m    esse     ante    exercitatos    III 

24,  39  e  non,  ut  ante,  primum  re- 
petimus  uerbum  IV  13,19?«  quae 
ante  et  post  et  in  ipsa  re  facta 
eruut  55  p  paulo  ante  II  3,bp  III 
15,  26  e  IV  16,  23  e  22,  31  e  46  m 

autea  uideamus  de  eo  quod  postea 

diximus  5,  7p 
qui  antecelluntur  his  omnibus  re- 

bu8  II  30,  48  VI 
anteire  facta  eloquentiam  III  6,lle 
anteponant  se   omnibus,   sibi  illos 

IV  1,  2eter  anteponeretur  melius 
deteriori  II  14,  21  e 

antequam  aperuit  I  14  m  uenit  IV 
21^;  occisus  est  IV41m  permulsa 
est  III  12,  21  p  conscensum  est  IV 

25,  34:  p  attulerit  II  29  m 
autiquitati  non  omnia  concedenda 

esse  IV  2,  4 

aliquem  antiqunm  oratorem  laudant 
3,  4  e  antiqui  oratores  3,  5  p  ipsa 
auctoritasantiquorum2,2  salus  an- 
tiquior  est  militum  quam  24,  34  e 

Apage  te  51,  64  e 

per  quam  aperimus  quid  conueniat, 
quid  in  controuersia  sit  I  3,  4j3 
aperiemus  quomodo  quidque  ef- 
fici  possii-.  14,  1 2)  8,  13  e  quae 
exspectatio  sit  5e  quid  —  casurum 
sit  II  31m  quid  ualeat  2,  3m  cuius- 
raodi  sit  ea  III  16,  28  m  si  de 
clementia  qua  —  usi  sumus  aperi- 
emus  II  31  «1  eos  confidere  I  5m 
tabulas  aperuit  14  w  genera  con- 
stitutionum  et  earum  partes  II 
1,  2  m  si  prius  aperuerimus  quid 
oporteatl  16,25  nisi  causas  sumendi 
—  aperuissemus  IV  49,  62  m  debe- 
mus  aperire  quid  conueniat,  quid  iu 
controuersiis  relictum  sit  1  10, 11  p 


fontes    aperuisse  IV  6  m    breuiter 

•  aperienda  erit  tractatio  III  4,  7  e 
de  insinuatione  aperiendum  est 
1  &,  9p  orationem  apertam  reddit 
IV  12, 17e  in  aperto  delicto  posi- 
tum  II  25,  40  m  hoc  —  parum  est 
apertum  IV  42  e  apertiorem  rem 
facere  48  e  49,  62p  apertissimae 
res  36  m  apertis  rationibus  I  7  ^? 
aperte  dici  IV  12,  11  p  apertius 
dicendi  causa  45,  59^;  47  p  ut 
apertius  intellegatur  47  p 

ab  apologo  exordiri  I  6,  10  m 

apparatio  si  uidebitur  esse  II  4,  7e 
alicuius  apparationis  causal  8,12 p 

non  apparata  oratio  7  m  uimium 
apparatis  uerbis  compositum  exor- 
diume  apparatiores  uenissent  IV  9  m 

ne  appareat  ars  7  p 

numquid  appararit  II  5^ 

appellas  eum  homiriem  IV14, 20e 
eum  alio  uomine  appellat  50  p 
locos  appellamus  eos  111  16,  29  m 
quae  genera  nos  figuras  appella- 
mus  IV  8,  11  jj  quod  appellamus 
dissolutum  llpmembrum  19,  26p 
quam,  quas  —  appellant  Il6,26e 
II2,  2p  ut  hoc  modo  appellem 
fluctuans  IV  ll^  eam  quo  modo 
uictoriam  appellem  26,  36^3  quo- 
nam  te  digno  —  appellem  nomine 
29,  4,0  p  ut  si  quis  prodigum  par- 
cum  appellet  34,  46  m  pro  Libero 
uinum  32,43p  Quod  —  dolum 
appellauimus,  id  —  honestius  con- 
silium  appellabimus  III  4,  8m  eam 
nos  appellabimus  temeritatem  3, 6  e 
ut  maiores  rudere  —  appellarunt 
IV  31  m  quam  prudentiam  appel- 
larit  III  3,  6  e  ut  si  quis  Mace- 
doues  appellarit  hoc  modo  IV 
32,  43p  cum  eam  commiini  uerbo 
appellaris  26,  36  e  quod  Graece 
prohemium  appellatur  I  4,  62:»  quod 
commune  appellatur7e  appellatur 
prudentia  rerum  multarum  memo- 
ria  III  2,  3e  membrum  appellatur 
res  IV  W,2Gp  compar  appellatur 
quod  habet  20, 2J  similiter  cadens 
appellatur  cum'20,  28 p  quo  no- 
mine  factum  appelletur  I  12,  21  j5 
quasi  non  omnes  —  exules  appel- 
lentur  II  28  e  quo  illi  nomine  ap- 
pellarentur  ibicl.  res  quae  non 
suo  uocabulo  sit  appellata  IV 
32,  4Sp  hic  qui  —  ab  ignoto  — 
appellatus    esset    10,  14  m    quae 


INDEX  VERBOKUM. 


401 


recte  uidebitur  appellari  10,  15?» 
quod  suo  nomine  non  potest  ap- 
pellari  31  m  Scipio  potuit  et  Kar- 
tago  simpliciter  appellari  32,  48  e 

appetitio  magnarum  rerum  III 2,  3e 
alienorum  IV  25,  35  m 

appetierit  quod  commodum  male- 
ticio  n  2,  3e  res  magnas  sequi  et 
appeti  oportere  III  3,  S^j  recti 
appetendi  uoluntas  duplicatnr  4, 7?« 
quod  quanto  labore  sit  appeten- 
dum  24,  40  e 

Approbatio  II  6  p  approbationem 
2,  3p 

apnd  Plautum"''  23,  35  m  Pacuuium 
27,  43?«  Graecos  30,  47^9  nostros 
IV  7  m  apud  ignotos  laudare  III 
6,  12  p  apud  quos  laudemus  ihid. 
apud  eos  dicimus  IV  36  ^j  apud 
censores,  iudices  II  3,5e  apud 
exercitum  se  donatum  esse27,  43e 

aqna  et  igni  interdicere  28  e 

aqnilae  imaginem,  memoriam  III 
16,  29  e 

ex  arbitrls  quaeritur  II  4,  7  e 

ad  arbitrium  suum  aliquid  fabri- 
cari  et  arcbitectari  III  19,  32  e 

arbitror  I  9,  16  e  IV  32,  442)  ^e- 
monstratum  arbitror  III  Ip  uos 
non  arbitror  IV  50jp  ut  avbitror 
III  1?H  nos  uero  arbitramur  II  ll??i 

III  23,  39  e  ne  arbitrere  24,  39  p 
quod  uitandum  sapiens  arbitretur 

IV  42  m  sunt  qui  arbitrentur 
II 11  m 

arcessit  capitis  Teucer  Ulixem  I 
ll,18e  arcessitur  maiestatis  Caepio 
12,  21  e  Popilius  15  e  Hannibal 
ex  Italia  Kartagin^m  III  2,  2  j) 

architectari  et  fabricari  situm  loci 
ad  suum  arbitrium  III  19,  32  e 

ardentibns  oculis  IV  55  m 

ardorem  igneum  aspectu  adseque- 
batur  33,  44  m 

arescit  nihil  citius  lacrima  II  31?« 
arescant  ipsi  siccitate  IV  6  e 

argentea  uasa  1 12,20  12,22/«  uaso- 
rum  argenteorum  pondo  XXX 12, 20 

argentnm,  aurum,  ebur  IV  32,  43  >n 
perspicit  argentum  —  expo^itum 
51,  64^  argentum  repeti  51,  64  e 
argentum  quoque  uult?  51,  64  e 

argentario  quod  tuleris  expensum 
II  13,  19  m 

argumentatio  imxstQrjfia  coniectu- 
ralis  refelletur  14, 2 1  e  absolutissima 
et  perfectissima  18,  28  _p  19,  30  p 
Ad  Ilereniiium  libri  IV,  ed.  Marx. 


quinquepertita  c  breuis  ?«  unius 
cuiusque  argumeutationis  distribu- 
tionem  18,  27e  partes  argumen- 
tationis  colligens  18,  28  e  in  una 
quaque  pai'te  argumentationis 
20, 31  e  Argumentatiouis  artificiose 
tractandae  ratio  III  4,  8e  iucoatam 
argumentationem  relinquere  II 
18,27?«  tractabimus  hoc  modo 
18,  28e  perfectam  et  plenam  con- 
stare  ex  20,  31  e  hoc  modo  ex- 
posuerit  20,  32  e  totam  uehemen- 
tissime  comprobat  24,  38  p  quae 
pertinent  ad  exaugendam  et  con- 
locui>Ietandam  2d  p  secundum  fir- 
missimam  30,  ilp  firmam  aliquam 
inferre  III  10,  18  e  recentem  ali- 
quam  relinquere  in  animis  bene 
firmam  ibid.  exornabimus  IV  44,  58 
confirmata  argumentatione  II  18, 
28  e  probabili  refellere  7,  lOe  breui 
conficere  IV  30e  In  omni  II 19, 30e 
20,  31  ?«  29  e  tota  29  e  ab  aliqua 
firma,  firmissima  dicere  incipere 
III  9,  17?«e  10,  17  duo  genera 
uitiosarum  argumentationum  II 
20,  31^  cognitio  ?«  dispositiones 
III  10,  18^  ipsas  argumentationes 
tractare  II  18,  27p  aduersariorum 
temptare  20,  31e  satis  idoneas  ad- 
tulerit29?«  haec  exornatio  iuuabit 
coniecturales  argumentationes  IV 
29,  41  concludere  44, 56p  singulas 
disponemus  III  9,  16  e  coUocare 
firmissimas  10,  18p  per  argumen- 
tationes  dispositio  9,  11  p  quibus 
argumentationibus  uti  conueniret 
II  18,  27  p  qnales  sequi,  uitari 
oporteret  2,  2  ?« 

argnmentari  cupide  6  e  de  eo  29  m 
testem  patieris  IV  35  e  argumen- 
tando  trahemus  ad  II  7,  lOp  fidem 
abrogare8e  argumentabimur  hunc 
esse  uerum  p  quaestionibus  argu- 
mentatis  conprobantur  IV  41  ?« 

Argnmeutum  vTtoQ-saLg  I  8,  13  p  m 
argumenta  comoediarum  8 ,  13  m 
argumentum  rsKfi^QLOv  11  2,3?« 
5p  IV  34,  4:6  p  per  argumentum 
tractatur  permutatio  ?«  argumento 
uti  e  pro  argumento  sumere  H 
26,41?«  cum  multa  concurrant 
argumenta  et  signa  7,  llp  nostro- 
rum  argumentorum  expositio  1 3, 4/« 
argumentis  credi  oportere  II  7,  llp 
ab  argumentis,  contra  argumenta 
dicere  6m  7,llpm  pluribus  argu- 

26 


402 


INDEX  VERBORUM. 


nientis  corroboiat  expositam  ratio- 
nem  18, 28c  certioribus  coarguitur 
res  bp  rumorem  ex  argumentis 
natum  IV  41  m 

si  quis  quem  arguat  hominem  oc- 
cidisse  II  29 «i  si  quis  quem  furti 
arguat  26,  41  m  si  —  hereditatis 
causa  factum  arguerit  III  20,  33  m 

ad  aridum  geuus  et  exsangue  ora- 
tionis    ueniunt    IV  11  m  ==  |»;p6g 

arietinos  testiculos  III  20,  33  e 
ariua  2,  3p  qui  ai'ma  contra  tule- 
runt  IV  39  e  sustulerunt  9e  armis 
uinci  32,  43  w  uicit  13,  19 wi  supe- 
rati  9  m  quem  cepissent  16,  23  m 
in  armis  splendor  33,  44  m 
ars  est ...  I  2,  3  e  ars  naturae  com- 
moda  coufirmat,  auget  III  16,  28e 
imitetur  naturam  III  22,  36  m  ne 
ars  appareat  IV  7  ^j  bis  ut  magis 
ars  cognoscatur )»  ut  ars  difficilior 
cognitu  putaretur  I  Im  quae  iubeat 
IV  2,  3  m  artis  scriptores,  scriptor 
I  9,  16e  IV  5,  8p  Gp  5,  8e  prae- 
ceptor  5,  7  e  praeceptio  III  24,  iOp 
ab  institutione  artis  profectum 
9,  16p  9,  17jp  ex  institutione  artis 
disponere  9,  16?»e  artis  rationem 
consequi  studio  et  exercitatione 
IV  56  2>  (in  stadium  rhetoricae 
artis  prodire  3,  4  e)  in  artis  curri- 
culum  desceudere  m  sub  singulos 
artis  locos  subicere  2,  ^^)  omnes 
artis  partes  consequi  5 ,  8  e  artis 
inuentionem  Graecorum  7e  in  artis 
formam  conuenire  ^)  id  quod  reli- 
quum  est  artis  1 ,  1  m  ne  quid 
tibi  rhetoricae  artis  deesse  possit 

III  1  e  artis  officia  II  1,  1  ^J  artem 
non  multum  iuuare  I  1  e  multum 
ualere  III  16,  28  p  nihil  prodesse 

IV  5,  8  m  scribere  artem  3,  6  bis 
Artem  tuam  scribis  3,  5p  qui  non 
summe  tenet  artem  2,  3m  artem 
non  probent  5,  8  e  artem  nesci- 
erunt  3,  6m  ostendere  artem  1,  le 
exempla  artem  adcommodata  7p 
desidiosam  artem  dicere  32,  43  m 
uituperare  II  27,  44p  arte  adsequi 
I  2,  3  e  ab  arte  proficisci  II  4,  7  tn 
de  arte  audire  aliquid,  scribere 
aliquid  IV  4,  7  p  3,  6  m  quae  ex 
arte  scripta  sint,  dicentur  4,  7  mp 
ex  arte  aliquid  scribere  3,  6m  in 
doctrina  atque  arte  plus  praesidii 
III  21,  34 e  omnia  in  arte  maxime 


scribenda  IV  2,  3  e  in  arte  sua 
ibid.  in  arte  grammatica  dicemus 
12,  17  e  in  arte  rhetorica  amplius 
niliil  est  56  e  si  artium  egebit 
47  e  in  ceteris  artibus  fit  III  16, 
2dp 

arteria  laeditur  12,  21p  ictus  fit 
arteriae  et  uulnus  12,  21  ?w  arteriae 
complentur,  adquiescunt  jj  m 

Articulus  7i6[i(i<x  IV  19,  26  m  quod 
est  siue  neruis  et  articulis  11  p 

artifex  summus  eius  rei  sitnecesse 
est  2,  3e  alterius  [artificis]  —  alte- 
rius  47  e 

artificiosus    terminus    orationis    I 

3,  4e  artificiosa  uiemorialll  16,28m 
bis  16,  29m  haec  artificiosap  huic 
artificiosae  16,  28e  de  artificiosa 
memoria  16,  29  m  artificiosum  IV 

4,  Qp)  artificiosum  egregium  c  arti- 
ficiosum,artificiosius  est  intellegere, 
scribere4,  7m  bis  artificiosam  dis- 
])Ositionem  artificiose  commutare 
111  10,  17  e  ab  ordine  artificioso 
recedendum  9, 17 p  partium  causae 
artificiosae  dispositiones  11,  19«i 
quiddam  artificiosi  III  16,  28p  arti- 
ficiose  scribit  IV  4,  7  m  gignere 
exempla  1,  le  tractare  argumen- 
tationem  III  4,  8e  artificiosissime 
te  fecisse  IV  4,  7  j) 

artiflciuui  singulare  oratoris  in  in- 
uentione  consumitur  1 10, 16^  esse 
artificium  memoriae  III  16,  2Sp 
hoc  ipsum  summum  est  artificium 
eligere  IV  2,  3  2^  suspicionem  ad- 
fert  meditationis  et  artificiil  10, 17  e 
scieutior  praeceptorum  artificii  11 
31  e  locos  obscurissimos  totius  arti- 
ficii  ibid.  quattuor  partes  artificii 
III  Im  exemplum  eius  artificii  de- 
bet  esse  IV  6p  qui  non  inscii  sunt 
eius  artificii  III  11,  20  e  in  eo, 
quod  estartificii,  elaborent  IV3,4e 
exemjila  certis  signis  artificii  no- 
tata  4,  7m  in  eo  uim  artificii  con- 
sumant  4,  7  e  inuentores  huius  arti- 
ficii  2,42J  artificii  significandi  causa 
Il30,47m  artificiicuiusdam  scientia 
1112,  3  e  praecipere  de  artificio  IV 

1,  1  e    sine    summo    artificio    fieri 

2,  3_p  4,  6e 

aspectus  minus  ualet  III  19,  32  ^J 
aspectu  quid  perceptum  11  5  p 
aspectu  igneum  ardorem  adseque- 
batur  IV  33,  44 m  acri  aspectu  uti 
III 15,  27 pbis  uenenato  IV  49,  62  m 


INDEX  VERBORUM. 


403 


i;rio  aspectu  in  amorem  incidere 

II  20,  33  bis  sub  aspectus  omnium 

rem  subicere  IV  47  e  omnium  prae- 

stringere  50  j5 
aspera  nimium  licentia  37,  50  quod 

asperius  et  inusitatum  7  e  asperi- 

ora  nomiua  uideri  ibid. 
asi>erg'erc     aliquid     lingua    alicui 

49 ,  62  e    sanguis    pati-is    uultum 

aspersit  22,  31c  sanguine  aipersus 

55  e 
aspiriUiit    iTttnvsvas   paululum  in 

rebus  difficillimis  34,  45  m 
asturcoiii  locns  detur  ante  ostium 

suum  50  m 
astutioreratione  comparata  licentia 

37,  49  m 

At  14,  20  e  23,  33  »i  24,  34m  guin- 
quiens  38,50?«  '6,5m  39  m  At 
enumerabit  24,  33^?  At  hoc  ip- 
sum  4,  6p  At  huic  quidem  38, 
50  m  (E)  At  bi  quidem  24,  33  m 
17,  25  2i  At  is  2,  3e  At  id  quod 
3,  6p  At  eum  24,  33  p  At  ii  qui 
9  e  At  qui  —  expetant  44,  57p 
At  eorum  24,  33e  At  eos  24,  34m 
At  ea  quae  11  10,  14  m  At  ille  IV 
52p  (E)  At  iste  55  e  At  istud  quidem 
50  e  At  tu  II  25,  39  m  At  eho  tu 
IV  50p  At  si  quid  uidemus  III 
22,  3bp  At  si  dicemus  4,  8p  prin- 
cipium  eiusmodi  debet  esse  —  at 
insinuatio  eiusmodi  I  7p  Solis 
exortus  nemo  admiratur  —  at 
eclipsis  solis  mirantur  111  22,  36jp 
etsi  separatim  haec  causa  minus 
saepe  tractatur,  at  in  iudicialibus 
causis  saepe  magnae  partes  uersan- 
tur  laudis  8e  Ergo  in  iudiciumnon 
uenit:  at  in  seuatum  ad  impera- 
torem  et  in  consilium  talis  causa 
potest  uenire  I  14  e  strenue  quod 
uolumus  ostendere  factum:  cele- 
riuscule  dicemus.  At  aliudotiose: 
retardabimus  III  14,  24m  At  nemo 
IV  24,  33m  At  ue  scriptas  quidem 
e  At  nihilominus  ibid.  At  non 
I  16,  26  m  IV  31  e  III  5,  9^3  amisit 
uitam:  at  non  perdidit  IV  44,  57  e 
At  neque  —  neque  24,  34??i 

at(|ue,  ac:  commoditatem  atque 
breuitatem  II  10,  lip  IV  42  e  III 
7,  14_p  ter  II  23,  35  e  IV  35  p 
51,  64e  II 22,  34jj  III  6,  ll»i  19,  31m 
societates  atque  amicitias  3,  4  m 
14,  24e  16,  282J  21,34e  IV  40, 52^ 


33,  44p  bic  rex  atque  Agamem- 
non  noster  34,46e  II  30,  48?» 
aliquid  acerbi  atque  incommodi 
IV  36  c  39  p  bis  rerum  ac  tempo- 
rum  I  9,  15  p  splendori  ac  decoiu 
IV  15,  22  p  ignauiam  et  inertiam 
ac  prauam  liberalitatem  111  3,  6  m 
atupla  atque  pulchra  IV  23,  32  m 
lil  12,  21  e  II  Qp  III  23,  38e  siro 
atque  acto  negotio  II  25,  40  III 
12,  21?»  4,  8p  IV  43,  55  HJ  12,  18p 
10,  14??i  43,  55e  40,52?»  36e  48j» 
53,  66  e  56^  istius  animum  ferum, 
crudelem  atque  inhumanum  II 
19,  29  e  his  atque  huius  modi 
partibus  III  3,  4e  potens  ac  facti- 
osus  II  26,  40  separatim  ac  sin- 
gulae  III  10,  18  p  simpliciter  ac 
singulari  modo  1 11,  18;^  truculen- 
tissimo  ac  nefario  IV  8,12p  magnis 
ac  locupletibus  copiis  47 e  proteri 
atque  couculcari  53,  66»»  con- 
temni  atque  uitari  II  20,  31  p  16, 
23m  perpolita  atque  accommodata 
III 8e  9,  17 e  utamini  atque  abuta- 
mini  IV  29,  39?»  49,  63  p  III  14, 
24?»  IV  31^9  21jj  impetum  faciuat 
et  —  conuolant  atque  e  populo 
unus  —  inquit  55  ?»  1  bp  dicite 
atque  obtemperabo  IV29,39?»  pro- 
hiberet  ac  fieri  non  sineret  15, 22e 
fugere  ac  uitare  36p  datis  ac  uos 
—  desinitis  52  p  Atque  in  initio 
enuntiati  1,  1?»  8,  12?»  alio  atque 
alio  nomine  appellat  50 jj  in  alio 
atque  alio  genere  42  e  aliud  atque 
aliud  dicere  p  etiam  atque  etiam 
11  p  uno  atque  eodem  uerbo,  tem- 
pore  13,  19p  39  e  atque  adeo 
26,36^3?«  43,55?»  similibus  at- 
que  in  III 15,  21  p  dissimiles  atque 
ille  6,  12  e  in  eodem  atque  ille  ^j 
proinde  atque  constet  16,  28^ 
contra  atque  ante  II  26,  42  m  ? 
atque  —  atque  illud  15  p  aeque 
ac  si  legitimum  sit  13,  19?/i  in 
aliam  partem  ac  dictum  sit  26,40 
aliter  ac  parati  fuerimus  I  6,  lOe 
uide  simul  atque 

atrocitatem  peceati  auget  II  6p 
proferet  15  e 

atrox  calamitas  IV  33,  45  m  peri- 
culum  43,  55  e  atrocior  tacita 
suspicio  30?»  non  sine  atroci  suspi- 
cione  dicitur  II  26,  40  quo  atro- 
cius  maleficium  uindicandura  est 
30,  49  m  atrocissimas  calamitates 

26* 


404 


INDEX  VERBOKUM. 


IV  8,  12  m  quod  atrocissimum  est 
II  30,  48  m 

attentns  simiUa  uide  adtentus 

auaritia  II  21,  34m  22  j)  24,  37^3 
IV  25,  35  wi  his  40,  52  jj  liberalitas 
contiaria  est  auaritiae  38,  50  m 
auaritiae  ibidem  his  auaritia  in- 
ducti  II  22  jj  haec  pariunt  auari- 
tiam  ihid. 

aiiariiin  3,  5^)  his  26,  41  m  IV 
40,  52  p  auari  notatio  51,  65  ani- 
mus  auarissimus  41  'p 

aiictoris  cum  certo  nomine  facti 
ant  dicti  proi5ositio  49,  62  p 

auctoritas  alicuius  firma  I  9,  16  m 
ipsa  antiquorum  IV  2,  2  dicendi 
tollitur  23,  32  p  auctoritatis  locus 
commuuis  II  30,  48  m  dicemus  se- 
cundum  auctoritatem  testium  6  e 
locus  sumitur  ab  auctoritate  30, 48p 
nos  auctoritate  sua  commouentlV 
2,  ^p  commotns  senatus  auctori- 
tate  55  p  cuius  auctoritate  nite- 
rentur  5,  7p  illorum  auctoritate 
remota  2,  4 

auciipantur  amphibolias  II  lle  res 
ab  aliis  legibus  similitudine  qua- 
dam  aucupatar  I  13^ 

andax  IV  52  m  facit  audacem  in- 
temperantia  16,  23  m  malos  homi- 
nes  et  audaces  11  ^  audacter  con- 
firmauerimus  III 11,  19  p  audaciter 
territas  IV  20,  28  m 

audes  uenire  28,  38  p  his  dicere 
30  m  turpiter  facere  20,  28  m  uer- 
bum  facere  e.  q.  s.  13,  Id  p  ter  quod 
possunt  audent,  quod  audent  fa- 
ciunt  25,  34:  p  in  stadium  prodire 
non  audent  3,  4  e  quod  audeas 
postulare  13,  19  m  non  ausim  di- 
cere  3,  5  p  30  m  ut  temptare  aude- 
ret  9  e  ausus  es  dicere  29,  40  p 
quid  agere  ausi  sunt  8, 12m  aedifi- 
care  audere  50  e 

audieutiani  illi  praeco  faciebat  55  tn 

eius  qui  audit  28,  38  e  siquid  uide- 

mus  aut  audimus  egregie  turpe  III 

22,35jj;«  eos  qui  audiunt  lV37,49»i 

III  6,  12  e  IV  50  p  eorum  qui  au- 
diunt  1127,43^  ut  omnes  audiant 

IV  50  m  ut  attente  I  4,  7  e  eorum 
qui  audient  III  6,  ll^  illi  qui 
audient  IV  37,  49jp  hi  qui  audient 
II  15  e  eos  ipsos  qui  audient  I  4,  7e 
bp  Quisquis  audiuit  de  arte  paulo 
plus  IV  4,  7 p  Quod  simnl  ut  audi- 


uit52m  quod  audierunt  III  17,30p 
quae  sciat  aut  audierit  IV  35  e  bis 
auditu  commodum  18,  26  illius  uox 
audita  41  m  cuius  rei  gestae  aut 
praesentem  aut  auditam  memo- 
riam  poterimus  habere  III 3, 4  m  qni 
attente  uult  audire  I  4,  7  m  quid 
—  uelit  audire  II  7,  10  e  aequo 
animo  priucipium  III  10,  17  de- 
fesius  eos  aucliendo  I  6,  Qm  6,  10  m 
ad  audiendum  animus  constituitur 
B,  ip  4,  6p  quod  scimus  facile 
omnes  audituros  IV  37,  49  m 
auditor  persuasus  I  6,  10  ji  tacitus 
comprobet  IV  17,  25  e  U  30,  47  m 
18,  27e  animus  auditoris  consti- 
tuitur,  persuasus,  exspectat,  com- 
mouetur  l3,4p  &,9p  III  10, 18»?j 
IV  26,  36  m  animum  auditoris  ido- 
neum  reddit,  alienat,  calefacit,  re- 
tinet  attentum  16,  24  I  4,  6  p  6,  9p 

III  12,  22  e  ad  misericordiam,  in- 
dignationem  perducit  13,  24  p  IV 
15,  22  m  III  13,  23  m  commouemus 

IV  43,  55  e  acl  auimum  auditoris 
adcommodata  37,50  auditorisaures 
laedit  12,  18  e  uoluntas  laeditur 
II  27,  43 p  uoluntati  probetur  III 
12,  21  e  auditori  adfert  suspicio- 
nem  I  10,  17  c  spatium  cogitandi 
relinquunt  III12,22p  daturauditori 
potestas  IV  45,  58 /j  docilem  beni- 
uolum  attentum  auditorem  efficere, 
facere,  tenere,  habere  I  4,  7p  5  e 
7pe  IV  11  OT  laedit,  delectat  audi- 
torem  III  12,  22  m  adducit  audito- 
rem  ad  iracundiam  13,  2ip  com- 
parat  ad  reliquum  IV  26,  35  com- 
mouet  28,  38  w  obtundere  42  p 
sinit  ipsum  auditorem  suspicari 
54,  67  e  ut  auditores  sese  nobis 
attentos  —  praebeant  I  7  m  cum 
adsensione  auditorum  1  2,2p  ab 
auditorum  persona  I  4,  8.  6e  III 
6,  12  p  instigationis  auditorum 
causa  II  30,  47  e  aures  auditorum 
obtuusae  III  9,  17  m  in  animis 
10,  18 e  14,24^5  fidem  fecerit  audi- 
toribus  I  6,  10  JJ  misericordia  com- 
mouebitur  11  31  p  dociles  attentos 
beniuolos  babere,  facere  I  4,  6^) 
4,  7_p  4,  8  ad  auditores  uultum  ad- 
mouere  III  15,  26  e 

aiiditu  numquid  perceptum  sit  115  w 
aufertur    totus    ufc   comedatur    IV 

49,  62  e 
augere  oocem  III 14,  25  m  id  augeri 


INDEX  VERBORUM. 


405 


oportet  11  29  m  id  augere  ibid. 
pacem  IV  16,23e  ars  aiiget  naturae 
commoda  III 16,  28  e  11,  20^5  auget 
peccati  atrocitatem  II  6  p  augebit 
formidinem  II  3,  4  augeat  pecca- 
tum  29  wi  cum  diu  rem  auxerimus 

I  6,  9  m    quibus   augetur    suspicio 

II  7,  llprei,  suspicionis  augendae 
causa  26,  40  IV  53,  67  p  alicuius 
augendi  causa  33,  44 p  Augendi 
causa  34,  45  m  34,  46  m 

Aiigur  I  11,  20  augurem  nominare 
ibid. 

auinm  dulcedo  ad  auium  ducit 
IV  21  m 

auream  manum  III  18,  31  m  cum 
aurea  corona  IV  47  m 

ad  auriculas  cui  uersarentur  lites 
paedagogi  10,  14  e 

in  aurem  ei  dicit  50  m  aures  audi- 
torum  obtunsae  III  9,  17  m  quae 
auditoris  aures  laedit  IV  12,  18  e 
conuicio  aures  uiolare  25,  35?« 
aurium    sensum    fastidiosissimum 

23,  32  m  obplorare  auribus  meis 
52  m  auribus  diiudicari  14,  21  e 

auruDi  ei  domi  nascitur  23,  33  e 
aurum,  argentum,  ebur  si  quis 
nominet  32,  43  w  auri  splendore 
50^  depressus  et  oneratus  auro 
49,  62  e  auro  et  ebore  distinctam 
citbaram  47  m 

aut  I  1  e  2,  2  m  2,  Sp  3 ,  4  p  4, 
6  e  4,  7  ter  continuo  5  ^j  ter  con- 
tinuo  6,  9we  6,  lOme  7e  8,12 
ter  continuo  9,  Ib p  9,  l&p  11,  19p 

11,  20p  13  e  17  »1  II  1,  2e  2,  2p 
2,  Spe  bis  3,  4.  4,  6jp  ter  continuo 
4,  7  e  bis  coniinuo  bpm  7,  10  me 
dp  ter  continuo  10,  \b pm  actio- 
nem  petitionem  aut  pereecutionem 

12,  18p»i  ter  13,  19  m  bis  e  ter 
contiyiuo    13,   20  m    16,  23  ?/i     16, 

24,  p  bis  continuo  17,  2bp  bis  con- 
tinuo  m  bis  e  19,  30e  20,  32  hi  20, 
33  e  26,  39  e  bis  continuo  26,  41p 
his  e  27,  43  p  27,  44  j:)  bis  continuo 
28  p  bis  e   30,  48^  e   30,  49^  31  m 

III  2,  2e  2,  Sp  bis  3,  Ap  bis  e  3,  5p 
6,  \0p  his  m  6,  12p  7,  ISp  m 
quinr^uies  7,  14??ie  8  pe  9,  17  m 
quater  continuo  13,  23  m  bis  17  p 
22, 35w  his  22, 37m  quinquiens  aut  si 
ibid. ;  23,  39 ?«  IV  l,le  l,2pm2,  2. 
2,  3m  3,  ip  bis  me  bis  4,  6.  4,  Ipm 
6j3  8,  lle  8, 12pm  bis  12,  17e  15, 


22p  quater  continuo  18,26e  20,28jj 
ter  m  21  p  bis  e  ter  23,  33  p  quin- 
quiens  m  24,  33^;  27,  37 e  bis  con- 
tinuo  28,  38_p  bis  29,  40j3  30e  31  e 
bis  continuo  32,  43  m  ter  32,  44^5^ 
33,  iipme  34,  46  m  ter  continuo 
3bpm  bis  36jjw  38,  50  ^e  bis 
39  pe  40,  52  me  bis  continuo  41  e 
i2p  49,  62jpe  53,  66p  ter  54, 
67  25  bbp  bis  aut  —  aut :  I  1  p  3,  5 
bis  4,  6  e  II  4,  &pm  4,  7  e  5m  Et 
aut  —  aut  II  8  m  his  10,  14m 
15  e  17,  26  J)}  his  19,  30  e  24, 
3%m    29  w    30,  47  J?i  30,  48  e  bis 

III  2,  3p  3,  ip  his  3,  6p  9,  17  e 
13,  23  p  14,  2bp  15,  26  p  16,  29  m 
19,  32  p   22,  36  e   24,  39  p  24,  40  e 

IV  l,2e  9/K  17,24^^  22,30e  23,33e  27, 
37  e  27,  38  quater  31  p  his  33,  iip 
36  p  37,  49  m  i2p  42,  55.  49,  62m 
54,  68  e  aut  —  aut  —  aut  l  6,  9p 

I  p  12,  22  ?>  II  21,  33  me  27,  43_pm 

III  4,  7  m  IV  25,  35  m  38,  50^  56^ 
Saepius  quam  ter  coUocatum:  I 
6,  9e  9,  16;j  II  6 e  10,  14m  12,  17 e 
29^  his  III  6,  11  p  IV  10,  15  m 
27,  37  m  29,  40?«  32,  43.  45,  b9  p 
48  e  50  m  51,  65  in  duas  aut  plu- 
res  sententias  I  12,  20  p  H  U^) 
duo  aut  plura  uerba  IV  20,  28  p 
plus  aut  minus  III  19,  32  p  magis 
aut  minus  16,  29  p  bis  aut  ter 
21,  34  m  bis  aut  saepius  I  9,  14  e 
iterum  aut  saepius  IV  42 _p  semper 
aut  diu  II  31  m  una  aut  etiam  al- 
tera  syllaba  IV  20,  28  p  unum  ali- 
quod  aut  alterum  uide  aliquis  ali- 
quo  aut  quam  plurimis  uitiis  II 
3,  5m  aut  denique  II  bp  IV  5,  8»i 
postremo  8,  12  p  hoc  aut  hoc  II 
25,40  Aut:  ante exempJall  23,  35 e 
25,  39  p  IV  33,  45  e  quater.  Aut 
modo  iterata  modo  omissa  prae- 
positione:  ab  aliqua  aut  a  maiore 
parte  II  20,  32  jj;  scd  III  9,  17  m: 
ab  narratione  —  aut  —  recitatione 

IV  1,  le  ab  oratore  aut  poeta: 
conf.  34,  46  m  bis  23,  33e  31  e 
Aut  qui  IV  18,  25  m  si  aut  —  aut 

II  29  m  bis  si  —  aut  si  5  m  III 
3,  ip  bis  6,  12p  9,  17  m  bis  22,  37 m 
IV  6m  20,  28  p  Et  aut  —  aut  II  8?» 

nos  antem  I  l  m  te  autem  IV  30  m 
in  boc  autem  19,  26  e  haec  nihi] 
aliud  autem  fecerunt  30  e  eius- 
modi  autem  studia  23,  32  jj  Ad 
omnes  autem  res  III  Sp  Defensor 


406 


INDEX  VERBORUM. 


autem  II  3,  4    Est  autem   alia  III 

9,  n  p  quoddam  genus  IV  37,  49Ht 
cauendum  10,  15  2^  Sunt  autem 
22,  30  p  Dictum  autem  est  4(5  jhc 
47  ep  Cum  autem  est  III 14, 24pwi 

14,  25  p 

ab  aunnciilo  rogetur  Aethiops  IV 

50  m 
nihil  fluxilialac    sunt  Numantinis 

uires  corporis  27,  37  e 
aiixilio  esso  III  5,  8  magno   fuisse 

IV  34,  45  »i    fuit  33,  45  p    ut  no- 

bis    sint  I  5^    patris    priuati    IV 

39  m 

bacae  aeneae  IV  12,  18^j 

in  balueas  uenire  10,  14:  p  ad  bal- 

neas  50  Hi  in  balineis  11  m 
barbarismus  quid  sit  12,  17  me 
barbari  ne  quid  turbent  50  p 
beatus   iste  dominus   aedium  52^ 

beati  fuimus  52  p 
belligerare  nobiscum  11  p 
bellum  quibuscum  gerimus  9jj  ge- 
rere  nobiscum  ihid.  de  m  14,  20p 
suscipere  9  p  quaeritas  15,  21  e  mi- 
nuere  16,  23  e  ad  bellum  admini- 
strandum  9  m  bello  Italico  III 2,  2e 
bello  subactam  Asiam  IV  25,  34  e 
bello  fecisse  32,  43  2?  bella  susci- 
piuntur    II  30,  49  m    in    bello    IV 

15,  21  e     montes     belli    fabricari 

10,  15  e 
belua  39  jp 

beuelicia  mea  in  istum  26,  35  pro 
pristinis  beneficiis  I  14  e 

beniuolentia  captabitur  5  m  colli- 
gitnr  e  beniuolentiae  tantum  IV 
47  p  beniuolentiam  captare  I  4,  6  m 
contrahemus  5  p  a  beniuolentia 
j)rincipium  constituere  4:,  6  p  qua 
beniuolentia  amicitias  gesserit  III 
7,  14  e  quos  natura  beniuolentia 
coniunxit  IV  39  e 

bcninolum  auditorem  habere,  effi- 
cere,  facere  l4,  1  p  5e  1  pe  beni- 
uolos  auditores  habere,  facerc,  se 
praebere  4,  6  ;;  4,  8.  7  m 

bestiam  feram  IV  39 p  feras  bestias 
n  19,  29  e  iu  bestiis  ihidcm  ut  al- 
teri  bestiae  noceant  ibidem 

bipertita  praeceptio  erit  IV  7  e  du- 
pliciter  et  bipertito  distribuisse  I 

11,  18  p 

bis  aut  saepius  idem  dicere  I  9, 14c 
bis  aut  ter  uersum  transire  III 
21,  34  m 


bonitas  ingenii  III  16,  28  e 
boni  oratoris  proprium  IV  45,  58p 
bonam  pronuntiationem  III  15,  27e 
habitudinem  IV  10,  15 m  neque 
bonam  neque  malam  rationem  II 
19,  29  e  bono  genere  natus  III 
7,  13  e  bis  boni  selectores  aliorum 
IV  4,  7  e  bonorum  insidiatores  IV 
15,  22  VI  ex  omni  conuenta  bono- 
rum  eicietur  47  e  bonos  sequitur 
inuidia  26,  36  m  minus  bonos  im- 
peratores  46  m  legunt  orationes 
bonas  2,  3  m  bonis  uiris  amicus 
13,  19  e  cum  uiris  bonis  I  12,  21  e 
bonis  studiis  impedimento  I  Vl7,25/) 

13,  19  e  bonis  rationibus  praeditus 
42  m  bonis  legibus  muniuit  ratio- 
nes   43,  55  m  in   bonis   disciplinis 

III  7,  13e  plns  calamitatis  quam 
boni  dare  IV  26,  36 }}  non  bono  et 
aequo,  aequo  et  bono  fieri  II 10, 14p 
11  p  reperientur  12,  18^3  ius  con- 
stat  13,  19  p  13,  20  p  alii  nemini 
nisi  reo  bono  fuisse  4,  6  p  nemini 
jjvaeter  istum  IV41p  aliis  bono  fuisse 
II  4,  6  e  patris  bona  uenierunt  IV 
23,  33  m  bonorum  et  malorum  di- 
lectum  habere  III  2,  3  m  bene  fa- 
citis  cum  uenitis  IV50e  bene  iu- 
tellexisse  uidetur  44,  57e  cum  bene 
esset  intellectnm  28,  39  e  bene  no- 
rit  natui'am  50  m  omnem  eripere 
bene  uiuendi  spem  52  e  omnes  fa- 
cultates  32,  44  m  rationes  17,  24m 
bene  hoc  comparauerunt  16,  23  m 
bene  utuntur  20,  28  e  bene  meren- 
tibus   III  3,  4  m    bene   compositus 

IV  46  m  bene  firmam  argumenta- 
tionem  III  10,  18  c  melior  impera- 
tor  IV  46  j9  occasio  II  4,  7  e  a  me- 
lioribus  imperatoiibus  IV  46  m 
melius   deteriori   anteponeretur  II 

14,  21  e  alia  sunt  meliora  IV  56m 
melius  est  uti  7  p  melius  ornatus 
47  m  optima  ratio  uiuendi  17,  24jp 
optimum  uerbum  26,  36  m  optimas 
res  35  m  optima  exempla  1,  2  e 
optimis  moribus  43,  55  m  Oiitime 
iudicare  II  28  m  meminimus  III 
22,  35  e  tenerem  IV  38,  50  m  uesti- 
tus  47  m 

brachium  contorquet  55  e  ex  re- 
motione  brachii  19,  26  e  uti  celeri 
porrectione  brachii  III  15,  27^ 
uti  brachio  celeri  ibid.  bracbia 
Praxitelae  IV  6  e 

breuis  narratio  sit  19,  14^   expo- 


INDEX  VERBORUM. 


407 


sitio  IV  17,  24  m  argumentatio  II 

19,  30  m    res  breuis   est    19,  30  m 

breuem  es§e  commiserationem  3\m 

clefinitionem    12,  17  p    breuem    et 

absolutam  conclusionem  IV  18,  26 

hominem    breuem    49,  63 1)    breui 

tempore  25, 34  e  bieui  spatio  22, 31  e 

breui  argumentatione  30  e  subiec- 

tione  II  18,  29m  in  breui  commu- 

tatione  litterarum  nersantur  IV  21  e 

uires    breues    33,  45  e    crebras    et 

breues  amplificationes  III  8  m  uti 

conclusionibus  brenibus  ibid.  cum 

raris  et  breuibus  interuallis  13, 23e 

breui  cognoscetis  IV  22,  30  ^j  pro^ 

ponit    26,  35    subiciens    rationes 

40,  52  VI  comprehendit  35  e  breui- 

ter    narrare    I   9,   14  v    exponere 

4,  6e  4,7;;  IIl,li)  30,^47e  18,28w 

I  6,  10  e  aperire  III  4,  7e  ostendere 

IV  26, 35.  17,24pscriberen26,  41;; 

describere  12, 17c  exscriptus  10, 14|e 

exprimi  IV  39  e  attingere  43,  55  p 

breuiter     et     dilucide     proponere 

25,  35  e    dicere    I  17  m    fieri    IV 

49,  63  e    scriptum    II  9  e    breuiter 

et    facile    confirmat    IV   18,  25^ 

breuiter    et    absolute    exponere    I 

10,  17  e  amplecti  IV  25,  35^   res 

breuiter   absoluta  19,  2Qp  oratio- 

nis   genus   breuiter  perfectum   IV 

18,  26  loci  breuiter  —  absoluti  III 

16,  29  m  conligimus  et  commone- 

mus  breuiter  II  30, 47  m  concludere 

18,  28  e    29  e    breuior    narratio    I 

9,  15  e  alterum  membrum  breuius 

IV  20,  28  p    breuissima    argumen- 

tatio   II  19,  30  e    breuius   dici  IV 

25,  35  e 

breuitas  ^qaxvXoyia  figum  IV 
64,  68  p  paucis  comprehensa  e;  di- 
lucida  praeceptionis  III  21,  34  e 
breuitatis  causa  IV  34,  45;;  lau- 
dare  scriptoris  breuitatemll  10, 14;; 
ad  breuitatem  accomodata,  adpo- 
sita  IV  27,  38  e  30;;  qnae  de  bre- 
uitate  praecepta  sunt  I  9,  15  e  per 
breuitatem  dicitur  IV  45,  59  e  47  p 
bis;  breuitate  eiusdem  litterae  IV 
21  m 

briita  fortuna  11  24,  37  e 

cachiunationis  nimiae  III  14,  25^ 

cadit    cansa    I  12,  22  e    potest   in 

istum  casu  cecidisse  suspiciose  IV 

41  e  necessario  II  16,  23  e  quid  ca- 

surum   sit  nostris  parentibus  31  jp 


similiter  cadens  ofioioTttatov  quid 
sit  IV  20,  28;;  similiter  cadenti- 
bus  uerbis  uti  12,  18  m  in  simili- 
ter  cadentibus  22,  32. 

caeca  fortuna  II  24,  37  e 

caedatur  loris  III 21,  34;;  caesa 
oratione  IV  19,  26  7« 

caelestes,  terrestres  res  48  m 

caelata  magnifice  uasa  I,  12,  20 

ad  caelnui  manus  toUere  III  21, 34p 

caeno  oblitam  22,  37  m 

caesium  hominem  IV  49,  63;; 

calamitas  atrox  33 ,  45  w*  nullius 
maeror  et  calamitas  34,  45  m  cala- 
mitatis  magnitudinem  efferre  39  e 
plus  calamitatis  quam  boni  dedit 
26,  36;;  calamitatem  nostram  I  5p 
reip.  calamitate  laetatur  IV  45,  58  e 
domus  indigna  concidet  calamitate 
39  m  calamitates  maximas  accipei'e 
36  e  atrocissimas  machinantur  8, 
12  OT  propter  nostras  calamitates 
II  31;; 

calefacit  uox  auditorem  III 12, 22  m 
calefiunt  fauces  12,  21 e 

cales  in  re  fiigidissima  IVl5,  21p 

calliditas  erudita  nihil  Corinthiis 
praesidii  tulit  27,  37  e  prudentia 
est  calliditas  quae  III  2,  3  m 

caluniniis  uestris  IV  15,  22  m 

cahunuiatoi'is  officium  estlllO,  14^ 

caluuiuiari  accusatorem  6  m 

calce  subsellium  premens  IV  55  wi 

in  campo  dimicare  18,  25  e  campos 
sustulit  pacis  10,  15  e 

candentes  taedas  qui  accipit  46;; 

candorem  niueum  adsequi  33,  44  m 

canes  34,  46  p 

canum  hominem  49,  63 ;; 

capillo  erecto  55  ?« 

capiemus  fructus  industriae  ex  tua 
conscientia  II  31  e  cepit  praemium 
IV  23,  33  e  pecunias  23,  33  e  Lem- 
num  54,  68^  regem  quem  armis 
cepissent  16,  23  ?«  capere  princi- 
pium  ab  lege  I  4,  6  e  conlocatio- 
nem  imaginum  III  19,  31  e  capi 
Troiam  IV  30  e  bis  pecunias  ce- 
pisse  27,  37  m  urbe  capta  39  e  Sa- 
turninum  fide  captum  22,  31  e 

cai)italis  estquadruplatorll  26,  41;; 

captiuos  redimat  senatus  III  2,  2wi 

captat  misericordiam  II  6wi  capta- 
bimus   31^   beniuolentia   captabi- 

tur  I  5  m   beniuolentiam    captare 

4,  6  m 

caput    Myronium    IV  6  e    aliorum 


408 


INDEX  VERBORUM. 


caput  oppugnans  39  p  capitis  mei 
periculo  53,  66  e  uti  capitis  ictu 
III 15,  27marcessit  capitis  111,  18e 
ca)nte  ilamnastis  IV  24,  33  p 

carbiinculos  corrogare  6  m 

in  carcerem  ducere,  adferre  tabu- 
las  1 13  ni  his  intra  carcerem  stare 
IV  3,  4  m 

cartae  similes  loci  III  17  m 

quos  illi  caros  habent  II  27,  43  p 

castigant  maxime  adulescentes  ut 
IV  17,  25  jj 

castra  relinquerem?  24,  34  »i  sede- 
rem  iu  castris  ihid. 

castus  uehementer  II  3,  5  m  corpus 
castum  IV  16,  23  m  caste  colenda 
esse  hospitia  alia  III  3,  4  e 

casus  eripuit  omnes  facultates  IV 
32,  44  m  casus  ei  magnopere  ob- 
esse  possit  19,  27  m  qui  suas  ra- 
tioues  omnes  in  casum  contule- 
runt  19,  27  m  ad  casum  temporis 
adcommodatum  III  9,  i&p  casu 
fieri  IV  41  e  casu  cecidisse  in  istum 
suspiciose  ihid.  casu  ueniunt  50  m 
Casu  et  fortuitu  I  11,  19  e  casu 
aut  fortuna  accidere  III  6,  10  p 
utrum  casu  an  culpa  II  16,  24  p 
casu  et  natura  habere  III  7,  14  m 
artificio  casu  natura  comparatas 
IV  48  m  in  casu  praesidium,  spem 
conlocare  19,  27;:)m  haec  omnia 
graues  casus  administrabant  20,  27 
casus  aduersos  reformidant  17,  24e 
in  casus  (Trrrcoffsms)  similitudine 
uersatur  exornatio  20,  28  e  tametsi 
casus  non  iusunt  in  uerbis  m  in 
casuum  commutatione  22,  30  e 
22,  31  m  uerba  quae  casus  habent 
20,  28  e  uerba  ad  casus  similes 
ueniunt  20,  28  e  uerba  similiter 
isdem  casibus  efferuntur^  casibus 
commutatis  adnominationemfacere 
22,  31 m 

ex  catenis  belua  soluta  39  p 

e  cauea  leo  emissus  ihid. 

cauetur  legibus  ut  I  12,  22  e  quod 
noluerit  cauere  an  quod  satis 
cautum  putarit  II  12,  18  e  cauen- 
dum  est  ne  I  9,  14e  IV  10,  Ibp 
caute  confingendum  est  I  9,  16  m 
caute  et  expedite  loqui  II  11  e  tute 
cauteque  egerit  III  7,  13  m 
causa  habet  in  se  turpitudinis  par- 
tem  I  3,  5  e  turpitndinem  6,  9  m 
nostra  magnam  difficultatem  III 
10, 17    quare    sit   honesta  I  4,  6  e 


definitione    constat    12,  21^    ex 
translatione,  remotione,  compara- 
tione  \b  p  e  ter  ne   causa  quidera 
esset  16,  26  p  nihil  nisi  causa  po- 
stulat  fieri  III  9,  17  m  quo  loco  tota 
causa    conjinetur    IV  45,  58  p    ne 
tota   causa  mutata  in  aliam  cau- 
sam  deriuetur  11  27,  43 p   qua  re 
confirmari  possit  III  10,  18  m    Ea 
causa  huius  modi  est  I  15  e   talis 
14  e  haec  II  17,  26  p  III  6,  lOp  8  e 
cui  morbus  causa  est  II  13,  20  m 
causam    maleficii    fuisse    19,  30^; 
non    fuisse    IV  40 ,  52  w    causam 
Ulixi    fuisse   quare  interfecerit   II 
19,  28^^  3,  4  nullamfuisse  I  9, 16p 
non  fuisse  quare  II  8  p  iusta  causa 
daretur  quare  uelimus  III  16,  29  m 
me  daturum  causam  qua  inductus 
accesserit  II 19,  30  ^J  causa  a  nobis 
proferetur    quare    id    senserit    9  e 
aliqua  nos  potest  deducere  ab  hac 
re  III  24,  40  m  ratio  est,  quae  cau- 
sam    demonstrat,    uerum    esse    id 
quod  intendimus  II  18,  28  m  nuUa 
facilins  potuit   commouere  ad  id 
maleficium  IV  16,  23  m  necessitu- 
dinis    quod    intercedat   III  6,  11  p 
quae  res  fuit  consuetudinis  causa 
IV  17,  24  e  facti  in  aliorum  pecca- 
tum   transfertur  II  15^    in   fortu- 
uam  confertur  16,  24  wt    in   homi- 
nem  conferetur  17,  2&m  his  in  rem 
17,  26  e  in  quibus  extranea  causa 
conficiet  deliberationem,  in  eis  ea 
ipsa    causa    erit    adaugenda    aut 
deprimenda  III  2,  2  e  propter  ali- 
quam  extraneam  causam  ueniunt 
in  deliberationem  m  his  in  causam 
et    uitam    probabile    diuiditur    II 
2,  3  m    Causa  quid   sit  ihid.  quae 
causam  probabilem  reddant  1 2,  Sp 
nostram     toUere,     aduersariorum 
deprimere  5  e  ad  nostram  accedero 
6,  9  e  cum  turpem  habemus  p  ratio 
est   quae    causam    facit    16,  26 p 
quemadmodum  quamque  tractare 
conueniat  II  2,  2  e  coicito  13,  20  e 
qui  uestram  suscipiat  IV  36  2>  nisi 
causam    obtinuerimus    II  31  p   ex- 
ordiri    III   9,    17 e    quod    pertinet 
ad    causam    II  20,  31^?    ad    hanc 
tractandam    1 1  m    ad    eas    causas 
I   8,  12  p     deliberatiuas     et     de- 
monstratiuas    III  1  p     extra    cau- 
sam  IV  44,  58  ad  causam  uos  iu- 
sinuabimus  I  6,  10  p  adcommodari 


INDEX  VEEBORUM. 


409 


rem  certam  IV  17,  25  e  Ad  omnem 
iudicialem  inuentionem  rerum  III 
Ip  ad  cansam  peccati  possit  uita 
hominis  II  3,  5p  necessitudinem 
&atis  idoneam  causam  putari  16, 
23  e  conf.  III  6,  11  p  quae  minus 
idoneam  causam  subicit  expositio- 
nis  II  24,  37  m  quae  non  necessa- 
riam  adfert  expositionis  23,  3Qp 
causam  in  necessitudinem  conferre 
16,  23  m  nostri  peccati  in  rem  aut 
in  hominem  17,  26  m  cum  causam 
dicimus  IV  44,  58  dicere  II  28  m 
m  contrario  causae  IV  28,  38  m 
genus  causae  I  3,  5  p  i,  6  p  ho- 
nestum  3,  bp)  4,  6  e  dubium  p  hu- 
mile  ibid.  turpe  m  demonstrati- 
uum  III  5,  9  e  hoc  III  8m  in  ^eneve 
causae  iudicialis  II  18,  27^  in  hoc 
demoHstratino  III  8  e  ad  cau?ae 
genus  adcommodari  exordiorum 
rationem  I  4,  6p  inuentionem  ad 
omue  III  8  e  Causarum  geueratria 
11  1,  Im  I  2,  2p  quattuor  3,  5p 
in  omnibus  generibus  IV  56  e  in 
ceteris  41  e  nostrae  causae  ad- 
iumento  I  4,  6  e  ad  nostrae  causae 
commodum  trabemus  II  10,  15  e 
ad  utilitatem  causae  adcommo- 
date  12,  17  e  causae  augubtiis 
coacti  27,  43e  summam  exponere 
I  4,  7  ;j  per  exordium  7  m  in  ex- 
ordio  III  12,  22  p  ad  exitumSm  in 
totius  condusione  causae  12,22?» 
aperienda  totius  tractatio  4,  7  e 
distributionem  percipere  II  18,  27e 
Causarum  diuisio  I  10,  16.  10,  \1  p 
in  pidmis,  postremis  causae  parti- 
bus  conlocare  III  10,  18^  partium 
causae  dispositiones  11,  19  m  con- 
stitutionem  causae  I  11,  18  jj 
coniecturalis  causae  constitutio  e 
IV  41  e  Causarum  constitutiones 
qiwt  1 11,  18  p  quae  obsunt  causae 
aduersariorum  IV  15,  22  e  quid  sit 
causae  adiumento  II  18,  21  p  quae 
plurimum  coniecturalibus  causis 
opitulatur  IV  40,  53  causa  cadit 
qui  I  12,  22  e  causa  cognita  III 
21,  35  posita  13,  bp  II  1,  2  m 
4,  Ip  13,  19  p  animi  uitium  cum 
causa  conglutinare  3,  bm  par  ui- 
tium  reperire  cum  causa  ihid.  ex- 
ordium  ex  ipsa  causa  natum  I  7  e 
ex  falsa  causa  consfat  ratio  II 
23,  35  e  in  causa  I  16,  25  una  17  m 
exordienda  7m  ipsa  III  8m  alia  — 


aliallejp  totadi9pergereIV23,32e 
40,  52e  coniecturali  II  2,  3p  6p  ra- 
tiocinali  12,  18  m  iudiciali  III  4,  7e 
in  causis  I  8,  12  e  ueris  II  8  e  in 
his  et  in  iudicialibus  III  5,  9  e  in 
his  II  16,  24  e  in  deliberatiuis  et 
in  iudicialibus  III  8  e  iu  hac  po- 
tissimum  causa  consistamus  I  16, 
26  |J  in  huiusmodi  causa  III  6,  ll^:» 
in  huiusmodi  causis  4,  %p  In  qui- 
bus  causis  2,  2  e  a  tota  causa  se- 
paratus  locus  IV  45,  58  m  a  causa 
ciuili   remotum  genus  narrationis 

I  8,  12  e    nihil   factum   sine  causa 

II  2,  3p  non  sine  causa  I  1  p  si 
cum  causa  fecit  II  28  e  peccata 
suscipiunt  19,  29  jp  has  causas 
tractari  I  2,  2  e  quas  causas  reci- 
pere   oratorem   conueniret  I  2,  3  e 

II  1,  Ij)  complures  es&e  in  quas 
constitutiones  adcommodarentur 
l,2e  in  plures  causas  exordiuni 
adcommodari  I  7  m  disponemus 
non  modo  totas  causas  pcr  ora- 
tionem  sed  singulas  quoque  argu- 
mentationes  III  9,  16  e  ccnf.  II 
18,  27  e  causas  sumendi  exemplum 
aperire  IV  49,  62  ^j  Ad  unam  quam- 
que  sumendae  causam  similitudi- 
nis  adcommodabimus  singulos  mo- 
dos  45,  59  e  iudicium  de  simili 
causa  I  6,  9e  II  13,  20  p  de  qui- 
bus  causis  futurum  est  I  8,  12  p 
tali  de  causa  ignotum  est  II 17,  25 e 
qua  de  causa  fiat  III  21,  35  nec 
alia  de  causa  accidere  22,  35  e  de 
aliqua  probabili  causa  II  14,  21  e 
His  de  causis  IV  7  e  quod  1 12,  22  e 
eisdem  de  causis  sumitur  quibus 
IV  49,  62  j?  quattuor  de  causis 
45,  59  m  facere  tribus  de  causis 
bQp  aliquot  de  causis  III  23,  38p 
Compluribus  de  causis  IV  1,  1  m 
causa  praepos.:  tua  causa  fugisse 
laborem  llp  cuius  causa  susce- 
perit  inimicitias  III  7,  14  e  cuius 
rei  causa  IV  48  2>  quarum  rerum 
causa  bella  suscipiuntur  II  30,  i^p 
reip.  causa  omnia  suscipienda  pe- 
ricula  IV  43,  bbp  nullius  rei  nisi 
dignitatis  causa  49,  ^2p  pecuniae 
causa  fecisse  II  3,  bp   hereditatis 

III  20,  33  m  (auaritiae  an  egesta- 
tis  IV  38,  50  m  Avaritiae?  omisso 
causa  ibidem  bis)  pietatis  causa 
ius  obseruatur  II  13,  19  w  inanis 
adrogantiae  I  1  m  fidei ,  crimina- 


410 


INDEX  VERBORUM. 


tioni?,  trausitioiiis,  alicuius  appa- 
rationis  causa  I  8,  12  m  imitationis, 
significationis  IV  31  p  bis  laudis, 
uituperationis  III  4,  7  p  IV  49,  62  m 
quater  instigationis  auclitorum  II 
30,  47  e  breuitatis  IV  34,  45  p 
exenipli  causa  III  6,  11  e  23,  39  m 
IV  51,  G5  uerbi  causa  3,  5e  ^l  p 
docendi  causa  I  16,  26j9  demon- 
strandi,  testificandi,  confirmandi  IV 
3,  5;»  moneudi  III  6,  \2p  uincendi 
I  8,  12_/j  ulcisceudi  I  16,  26  e  au- 
gendi,  minuendi  cYiusa  IV  34,  45?» 
34,  46  w  33,  44;^  ornandi,  probandi, 
apertius  dicendi,  ante  oculos  po- 
nendi  34,  45  m  45,  59  j9  46  ^;m 
bis  e  41  p  7)1  rei  conlocupletan- 
dae,  honestandae  causa  II  18,  28  e 
significandae  IV  31p  macrnifican- 
dae  III  4,  8  m  augendae  II  26,  40 
confirmandae  IV  1,  2m  ante  ocu- 
los  ponendae  34,  45  ^j  augeudae 
suspicionis  causa  53,  Ql  p  obsce- 
nitatis  uitandae  34,  45^  fortitu- 
dinis  retinendae  III  3,  5^5  imagi- 
num  renouandarum  22,  37  e  artificii 
significandi,ingeniiuenditandi,me- 
moriae  ostendendae  II  30,  47  m  ad- 
augendi  criminis  e  ueri  inueniendi 
7,  lOp 

celcbris  an  desertus  locus  4,  7  p  in 
derelicta  commodius  quam  in  ce- 
lebri  regione  III  19,  31^ 

celeri  brachio ,  porrectione  perce- 
leri  bracchii  uti  15,  21  ^)  celeri  et 
crebro  uulnere  consauciari  IV  19, 
26  e  ex  uerbis  celeriter  relatis 
45,  68  e  celeriter    uerba  conficere 

III  14,  25  m  celeriter  animo  per- 
uagemus  22,  37  e  librum  celeriter 
absolutum   1  m   celerior    in  cursu 

IV  46  p  celerius  peruenit  19,  26  e 
ire  55  m  celeriuscule  dicemus  III 
14,  24  m 

ccleritate  maxima  uti  14,  25  e 
celerinscule  dicemua  14,  24  m 
celnndi  spem  II  4,  6  e  4,  7  e 
celsas  res  et  magnas  appeti  III  3,  5p 
qui  censeat  recedendum  3,  6p  opor- 
tere  plus  ualere  II 15  m  qni  aequum 
censcant  praeponi  14,  22   censebi- 
mus  rem  faciendam  III  3,  4  e  fidem 
conseruandam  m 
censorcs  II  26,  41  e  apud  censores 

3,  5e 
cerac  aut  cartae  similes  loci  III  17  p 
loci  tanquam  cera  18,  3i p 


cernis  IV  53,  67  e 
certamen  totum  in  uno  proelio  po- 
situm  9m  in  certamine  currendi  47  2> 
certatio  par  mihi  tecura  30  m 
certa  lex  in  rem  nulla  adfertur  I 
13  e  certum  et  constans  aliquid 
II  29  e  cum  certi  auctoris  nomine 
IV  49,  62  jj  in  alicuius  certae  per- 
sonae  laudem  I  2,  2  m  certam  uiam 
rationemque  dicendi  e  exordiorum 
9,  16  e  rem  certam  IV  17,  25  e 
44,  57  e  certam  sumere  scieutiam 
41  e  a  certo  homine  factum  esse 
II  27,  44  certo  naturae  termino 
rem  definiemus  III  3,  5e  certo 
uerbo  unum  quodque  concludi  IV 
27,  37  m  e  pro  certo  et  proprio  si- 
mili  uerbo  abuti  33,  45  e  cogno- 
men  pro  ccrto  nomine  conlocamus 
IV  31  e  ea  re  pro  certo  signo  ab- 
uti  II  25,  39 p  aliquo  certo  emo- 
lumento  inducti  19,  29 J3  ut  certo 
quidquid  loco  pronuntietur  III 
9,  I6p  cum  ratione  certa  II  9  e 
id  pro  certo  sumere  quod  inter 
omnes  constat,  quod  25,  39  e  ne- 
gotia  quaedam  certaIV36^  haec 
sua  sponte  certa  signa  non  habeut 
II  25,  39  p  certis  describitur  signis 
natura  IV  50  jj  exempla  certis 
signis  artificii  notata  4,  7  m  satis 
certis  rationibus  demonstrare  II 
25,  39  e  locis  certis  imagines  col- 
locare  III  16,  29  e  certis  in  rebus 
interponi  quaestiones  II  7,  10  m 
certioribus  argumentis  res  coar- 
guitur  5  p  certissimis  triumphis 
ditata  urbs  IV  53,  Q6p  certo  scio 
43,  b&p 
a  ceriiicibus  corpus  demittere  III 

15,  26  m 
cessas  eripere  uitam  IV  52  e 
Cetcri  —  at  is  2,  3  m  39  e  ceteri  — 
nos  I  6,  10  e  non  quemadmodum 
ceteri  1  e  si  idem  ceteri  faciant 
II  15e  ceteri  rumores  —  hunc  8p 
ceterorum  opera  IV  6  e  nostris 
parentibus  . . .  ceteris  necessariis 
casurum  sit  1131^^  non  quem- 
admodum  ceteris  detrimento  III 
7,  14ji9  nos  soli  praeter  ceteros  I 
9,  16  e  Ennium  et  ceteros  poetas 
II  22  p  uirum,  parentes,  ceteros 
IV  16,  23  p  a  Catone  a  Graccis  .  .  . 
Crasso  Antonio  cetoris  5,  7  e  mihi 
cum  ceteris  artis  scriptoribus  I 
9,  16  e   pro   amicis    et  parentibus 


INDEX  VEEBORUM. 


411 


et  ceteris  necessariis  IV  44,  57  m 
Ab  argumentis  et  signis  et  ceteris 
locis  II  7,  11  p  ceterae  rationes 
tolluntur,unarelinquiturIV29,40Hi 
uti  ceterarum  rerum  eomparatione 
II  30,  48  e  ad  ceteras  partes  tem- 
pus  proficisci  III  8  e  contra  argu- 
menta  et  signa  et  ceteras  suspi- 
ciones  II  7,  11  in  de  ceteris  rebns 
deincei^s  exponere  I  17/»  ex  simi- 
libus  et  exemplis  et...  et  ceteris 
rebus  II  29 p  in  pecunia,  pollici- 
tatione,  dissimulatione  .  . .  et  cete- 
ris  rebus  III  2,  3  ra  sed  qua  uia 
in  ceteris  rebus  —  in  hac  re  16,  28  e 
non  enim  ita  ut  in  ceteris  rebus 
lV47m  similibus  ceteris  rebus 
atque  III  15,  27  ??i  quo  magis  co- 
piosus  ceteris  rebus  IV  47  e  con- 
iunctae  cum  ceteris  argumentatio- 
nibus  III  10,  18 /j  magis  in  hac  re 
qnam  in  ceteris  artibus  fit  16,  29  p 
sin  cetera  quoque  similia  signa 
concurrunt  II  25,  39  m  quo  cetera 
faciliora  uiderentur  1,  1  p  eorum 
nauem  ceteraque  esse  qui  1 11, 19?« 
propter  ceteroruui  scriptorum  si- 
militudinem  II  12,  18  e  cetera  cri- 
mina  ex  ordine  ponemus  III  20,  34 
cetera  suo  loco  dicemus  12,  22  e 
initia  —  cetera  exercitatio  com- 
parabit  II  4,  1  j^  initium  —  cetera 
philosophiae  ratio  confirmabit  IV 
56  m  nos  deinceps  ad  cetera  prae- 
cepta  transeamus  II  31  e  non  enim 
sicut  a  ceteris  studiis  abducimur, 
item  ab  hac  re  III  24,  40  m  et  iu 
coniecturali  constitutione  et  in 
ceteris  generibus  causarum  adhi- 
benda  IV  41  e 

cicatrix  sane  magna  in  mento  49, 63  e 

choraginm  aliquod  fragile  falsae 
gloriae  50  m 

cinerem  patriae  miserandum  uidere 
8,  12  e 

circum  inspectans  55,  68  e  huc  et 
illuc  si  quem  reperiat  49,  62 e  a 
civcum  instantibus  rebus  non  re- 
cedimus  55  p 

Circumitio  TtsQicpQaatg  32,  43 e 

circiimscribeus  rem  adsumpta  elo- 
cutione  32,  43  e  ne  patres  circum- 
scripti  uideantur  22,  30  m 

cum  circuuiscderer  a  tanta  multi- 
tudine  24,  34  m  a  Poeno  circum- 
sessi  III  5,  8. 

cistas  deicit  I  12,  21  e 


citliaram  tenens  exornatissimam 
IV  47  m 

citliaroedns  ibid. 

cito  satietate  adficiunt  23,  32  m  ut 
cito  in  mentem  uenire  possit  III 
20,  33  e  acute  et  cito  reperiemus 
IV  56  e  Non  tam  cito  32,  43  p 
tam  cito  testam  non  reliquit  53, 
67  m  nihil  lacrima  citius  arescit 
II  31  m 

ad  cinilem    usnm    res    constitutae 

I  2,  2p  in  ciuili  consultatione  III 

2,  3  x>  genus  narrationis  a  causa 
ciuili  remotum  I  8,  12  e  [in  iure 
ciuili  I  12,  22  p  iuris  ciuilis  scien- 
tia  ibid.^l 

ciuis  improbus  et  pestifer  II  26,  41;) 
0  ciues  IV  58,  66  jj  a  sociis  aut 
omnibus  ciuibus  III  4,  7  e  uniuersis 
ciuibus  calamitates  machinantur 
IV  8,  12  m  nulla  a  nostris  ciuibus 
uituperatio  II  17,  25  e 

ciuitas  in  laude  III  6,  10 ^J  digni- 
tasciuitatis  etamplitudo  IV25,35;j 

II  12,  17 p   bis  leges   et  mores  III 

3.  4  m  incolumitas  perpetua  IV 
42?»  43,  55  e  de  sinu  ciuitatis  eri- 
puit  22,  31?;i  primns  erat  ciuita- 
tis  54,  68?»  fragor  ciuitatis  in 
piimis  31  m  nomen  decori  est  ciui- 
tati  15,  22  p  sociis  ciuitatem  det 

III  2,  2  ?»  exstinxit  ciuitatem  ad- 
uentus  exercitus  IV  34,  45  p  ser- 
uauit  Scipio  13,  19  p  iuuare  sena- 
tns  officium  est  35  ;»  deiecisti 
28,  38  e  in  ciuitatem  irruere  8, 12?» 
ingrati  44, 57p  Laelius  in  ciuitate 
primus  erat  IV  13,  19  e  splendi- 
dissimum  esse  in  ciuitate  35  p 
poenae  in  ciuitate  constitutae  35  ?» 
retinetis  in  ciuitate  36  e  nulla  ab 
aliquaciuitate  uituperatio  II  17,25e 
praecipitem  protuibetis  ex  ea  ci- 
uitate  quam  IV  8,  12  e  eicite  eum 
de  ciuitate  3d  p  concordia  de  ciui- 
tate  sublata  est  13,  19  e  ciuitates 
regna  domos  omnium  depeculatus 
es  27,  37  ?»  quantae  curae  fuerit 
—  regibus   ciuitatibus  II  30,  48  j? 

clamas  tacito  cura  opus  est  IV 
15,  21?»  clamat  et  delerat  49,  62e 
magis  magisque  clamauit  11  m 
clamare  uoce  ista  10,  14  ?» 

clamor  crepitus  strepitus  auditus 
II  5p  in  exordio  causae  III  12,22p 
clamoris    continui    remissio    ihid. 


412 


INDEX  VERBORUM. 


in  clamore  continuo  remittere  12, 
21  m  acvi  clamore  completurarteria 
p  clamore  leni  uti  14,  25  e  uno 
clamore  uniuersus  splendor  uocis 
consumitur  12,  21  m  celeriter  cum 
clamore  uerba  conficere  14,  25  m 
uarietas  animum  auditoris  exsusci- 
tat  clamore  12,  22  m  clamore 
maximo  raortem  minari  IV52m 
claiiiosa  adceleratio  orationis  enun- 
tiandae  III  13,  23  e 
cum  clainyde  purpurea  IV  47  m 
clare  dicit  homini  51,  64^;  clarius 
eadem  ct  alia  dicere  10,  14  »j 
quam  clarissimam  uocis  ab  imis 
faucibus   exclamationem    adbibere 

III  14, 25e  clarissimis  uictoriis  urbs 
locupletata  IV  53,  66  j>  tui  claris- 
simi  nepotes  15,  22  p 

classes  III  2,  3  m 

clementer  14,  24  m 

de  clemeutia  II  31  m 

clientel.is  hospitia  I  5m  III  3,  4e 

coargnitur    res    certioribus    argu- 

mentis  II  5^ 
COClea  abscondens  IV  49,  62  e 
coepi  facere   25,  34  m  bis   insanire 

50  e  coepit  ferre  I  12,  21m  dicere 

IV  10,  14?»  fugeie  55  m  celerius 
ire  ibid.  quod  coeperiraus  exponere 
I  9,  14 w  qui  currere  coeperint  IV 
3,  im  ut  nos  coeperamus  51,  65 
coepit  defricari  10,  lip  quod  dici 
coeptum  est  30  m 

ooetu  primo  condemnassetis  36  m 

Cog'itatio  quamuis  regionem  potest 
amplecti  III 19,  32  w  minus  usdetp 
tam  tenui  cogitatione  praeditus  IV 
43,55e  simul  cum  cogitatione  nata 
memoria  III  16,  28  m  cogitatione 
nostra  constituere  regionem  19,32e 
consilio  et  cogitatione  nostra  con- 
stant  6,  lOe  0  crudeles  cogitatioues 
IV  8,  12  m  malis  cogitationibus 
redundans  55  m 

cogitant  sapienter  qui  17,  24  e  qui 
cogitarit  prodere  patriam  hostibus 
8, 12jO  solent  diu  cogitare  qui  llm 
quid  cogitare  possunt?  quo  pacto 
8,  12  »j  spatium  cogitandi  relin- 
quere  auditori  III  12,  22  jp 

coguatio  IV56m  cognationis  aut 
pietatis  causa  II  13,  19  ^j  cogna- 
tiones  III  3,  im 

cognatis  pare  IV  30^:»  infestus40,52e 
cognatos  suos  enumerabit  24,  33  m 


cognitio  argumentationum  II 20,  Blp 
cognitiouem   amphiboliarum   11  m 

coguitorem  det  13,  20  ^; 

sicuti  coguomeu  quod  pro  certo 
nomine  collocamus  IV  31  e  sicuti 
cognomine  quodam  extraneo  de- 
monstrat  id  m 

cognoscitur  res  tota  de  parte 
33,  44  e  mea  beneficia  cognoscitis 
26,  35  quod  ut  cognoscant  pete- 
mus  III  6, 12  m  ut  magis  ars  co- 
gnoscatur  IV  7m  breui  cognoscetis 
quid  ueniam  22,  30p  post  cognoni 
et  fugio  cognitum  II  24 ,  38  e  te 
auarum  cognouimus  in  diuisione 
IV  40,  52^  quem  perfidiosum  ia 
amicitia  cognoueris  18,  25  p  si 
prius  quid  illi  dicant  cognoueris 
1,  1  m  si  ex  quibus  constet  co- 
gnouerimus  II  13,  19  p  si  coustitu- 
tionem  cognouerimus  I  11,  18  p  ut 
talem  uirum  cognoscere  ueliut  III 
6,  12  p  te  uelle  cognoscere  rheto- 
ricam  I  1 2^  ab  omnibus  unicam 
raalitiam  cognosci  III  6,  11  m  quo 
facilius  res  cognosci  possit  IV 
43,  66  p  eum  cognoscentem  sui 
fore-  18,25m  cognita  causa  III 
21,36  utilitate  24,  40e  cognoscen- 
dum  est  quemadmodum  faciamus 
I  9,  lip  difficilior,  facilior  cognitu 
Im  3,  4e  9,  15e  II  1,  l_p 

COgis  linquere  24, 38m  quas  iustitia 
colere  cogit  III  3,  5 m  ipsa  res 
commutare  10,17  cum  cogatnatura 
reddere  uitam  IV  44,  61  m  ut  altera 
lex  cogat,  alterapermittatlllO,  15p 
Mars  istuc  te  facere  necessario 
coegit  IV  32,  43  w  res  dispersae 
coguntur  in  unum  locum  40,  52  e 
fecisse  quod  cogeretur  II  10,  15  m 
summo  dolore  homines  cogi  ut 
dicant  7,  lOp  nullo  dolore  ut  III 
3,  6m  faciunt  coacti  angustiis 
causae  1127,  43e  aliorum  peccatis 
coactos  fecisse  I  15_p  suspiciones 
unum  in  locum  coactae  IV  40,  53 

coliaereat  cum  narratione  exordium 
I  7e 

a  colieredibus  nostris  II  21,33e 

Coliortatio  III  13,  2ip  iu  cohorta- 
tionem  diuiditur  amplificatio  ihid. 
in  amplificationibus  cum  cohorta- 
tione  14,  25  e  amplificatione  per 
cohortationem  uti  15,  27  m 

coliortemur  uitare  alterum   3,  ip 


INDEX  VERBORUM. 


413 


si  qua  in  re  cobortabimur  aliquid 
quomodo  fieri  oporteat  ibicl. 
ex  collibus  deiecimus  IV  18,  25  e 
colnntur  liberi  a  parentibus,  pa- 
rentes  a  liberis  II 13, 19^:»  sapientes 
pietatem  colere  consuerunt  24, 37m 
quas  res  iustitia  colere  cogit  III 
3,  5  m  uitam  cum  uirtute  IV  14, 20  m 
amicitias  —  studiose  coli  conuenire 

III  3,  4  m  ius  religiose  colendum 
ibid.  hospitia,  clientelas  caste  co- 
lenda  esse  ibid. 

coloribus  uariis  intexta  clamyde  IV 
47  m  distinctam  orationem  sicuti 
coloribus  11  e 

ut  coniedatur  totus  aufertur  49, 62  e 

comes  uirtutis  inuidia  26,  36  w 

in  comitio  11  13,  20  e 

commeditari  egregie  locos  III 
18,  31  p 

commeatns  ad  diem  non  uenit 
I  14e 

commemorationem  banc  bonestatis 
dare  III  4,  1  j)  laudabile  conficit 
honestam  et  praesentem  et  con- 
sequentem  commemorationem  ibid. 

cutn  commemoramus  1130,48/) 
quas  ante  commemorauimus  III 
7,  13 p  ut  omnes  commemorare 
debeant  uelle  quod  rectum  sit 
6,  ll^  conf.  commemoratio 

commeudandnm  est  neglegentius 
8m 

comraiscebis  ius  cum  iure  IV  35  e 

commiseratione  sXaa  constat  epi- 
logus  II  30,  ilp  commiserationem 
breuem  esse  oportet  31  m  cum 
ratione  commiserationis  IV  28,38 p 
in  commiseratione  8,  11  e  53,  66  e 

in  commiseranda  et  amplificanda 
re  55,  69 

non  commisissem  ut  II  25,  40  non 
omnia  sunt  committenda  fortunae 

IV  19,  27  m 

commoditas  orationis  I  Ip  ad  ean- 
dem  commoditatem  uenire  Ip 
scriptoris  commoditatem  atquebre- 
uitatem  laudabimus  II  10,  14 p 

commodani  aedes  ad  nuptias  amico 
IV51,64e  commodasse  ibidem  qui 
commodarat  argentum  ibidem 

commodnm  eum  et  cognoscentem 
sui  fore  in  potestate  18,  25  m  elo- 
cutio  commoda  12,17^  occasio 
41^  exornatio  putatur  25,35e 
commodissima  19, 26/)  inuentiones 


commodae  III  11,  19  p  alias  ra- 
tiones  commodiores  II  4,  Qp  aliis 
commodioribus  rationibus  IV  i\p 
commodissimam  distinctionem  lo- 
corum  III  19,  32  c  orationis  genus 
commodum  est  auditu  IV  18,  26 
si  reo  commodum  sit  I  12,  22e  si 
commodum  erit  III  9,  17  e  commo- 
dius  est  19,  31^  I  17e 

commode  uersari  IV  11  m  minus 
commode  seruaretur  breuitas  III 
21,  34e  orationem  illustrabimus 
IV  23,  32  e  reprehendere  II  20, 
31»?  supersedere  principio  po- 
terimus  III  9,  17  e  si  commode 
utatur  IV  31  m  ea  commodissime 
utemur  19,  27 p  quin  commode 
fiat  28,  39  e  non  aeque  commode 
facei-e  potuisse  il  p  II  4,  6^^  satis 
commode  scribi  posse  III  15,  27  e 
commodissime  potest  IV  42  e  bre- 
uiter  commode  scripta  II  9  e  IV 
4,  7  m  scribet  ibid.  doceri  posse 
commodius  6  e  quo  commodius 
exordiri,  tractare  possimus  I  3,  5^^ 
8,  12  e  commodissime  sumentur  I[ 
30,  47  e 

commodum  ueniebat  ex  morte  ad 
istum  IV  41  jo  num  quod  commo- 
dum  appetierit,  incommodum  ui- 
tarit  II  -2,  3  e  ad  nostrae  causae 
commodum  trahere  10,  15  e  in  spe 
commodi  3,  4  2>  quod  commodi 
esset  in  hoc  loco  libro  IV  7e  sibi 
quemque  suo  commodo  imagiues 
comparare  III  23,  32  p  torquere 
uocem  nostro  commodo  11,  20  om- 
nia  commoda  a  patria  accepta  IV 
44,  57  p  commoda  aut  incommoda 
corporis  aut  rerum  externarum  III 
7,  13  m  quae  natura  corpori  attri- 
buit  commoda  aut  incommoda 
6,  10  e  haec  corporis  commoda 
7, 14  m  ars  naturae  commoda  con- 
firmat  16,  28  e  artificiosa  memoria 
naturaecommodaamplificatl6,29j^ 
quae  commoda,  quae  incommoda 
sint  in  altera  re  II  28p  commoda 
cum  incommodis  conferemus  III 
3,  Ap  commodorum  spe  aut  in- 
commodorum  uitatione  11  2  ,  3  e 
cum  compensatione  commodorum 
IV  25,  35  m  naturae  commodis 
omnibus  abundare  47  e  corporis 
commoda  III  7, 14jp  in  quibns  com- 
modis  fuerimns  quibusque  iu- 
commodis  simus  II  31^5  in  eorum 


4U 


INDEX  VEliBOKUM. 


egregiis  commodis  pioferendiij  IV 
38,  50  e 

couimoncfaceret  te  ueteris  ami- 
citiae  24,  33  e 

comuiouet  transitio  quid  dixerit 
2G,  35  commonemus  quibus  de  re- 
bus  uerba  fecerimus  Il30,47??i 
tibiae  eius  matrimonii  commone- 
baat  IV  33,  44  e  nibil  uos  attinet 
commonere  nisi  ut  111  ll,20e  ima- 
ginibus  commouiti  dicere  18,  30 

Commoratio  tnL^ovr]  IV  45,  58  2> 

ue  commoremur  diutius  in  eisdeni 
locis  II  18,  27  m  commorari  cum 
tempus  uon  sinit  IV54, 68e  Grac- 
chum  diutius  in  rep.  commorari 
nex  prohibuit  22,  31  m 

commouet  uehementer  auditorem 
28,  38  m  animum  auditoris  com- 
mouemus  43, 55  e  magis  nos  auctori- 
tate  sua  commouent  quam  ueritate 
2,  4p  tua  nos  uoluntas  commouit 
ut  1 1  jj  magnam  populo  commorit 
exspectationem  IV  47  m  libido  com- 
mouere  potuit  ad  id  maleficium 
16,  23?«  duae  res  commouere  pos- 
sunt  ad  40,  52p  Commouetur  ani- 
mus  auditoris  26,  36  m  111  22,  35_p 
bimilitudine  alia  alius  magis23,38e 
ei  improbus  es  non  commouere  IV 
40, 52p  misericordia  commouebitur 
auditoribus  II  31  p  commotus  es 
IV  24,  33  e  28,  38p  his  tu  quaeso 
commouere  52  m  misericordiam 
commoueri  39  e  animum  28,38e 
ueritate  37,  49??j  naturam  nouitate 
111  22,  36  7)1  cogaatos  quibus  uos 
commoueri  conueniat  IV  24,  33  m 
magnitudine  periculi  se  commotum 
esse  11  5  e  bis  commotus  officio  et 
recto  studio  fecit  17,  25e  auctori- 
tate  senatus  desisteret  lYbbp  quod 
erat  commotum  licentia  37,  49  ^j 
spe,  gloria  commoti  I  le  commoti 
dicere  IV  43,  55e  qua  re  commoti 
probent  2,3m  modestia  commotos 
se  id  facere  1,  le  ad  misericordiam 
commouendam  29,  39  e 

commuuis  res  agetur  56p  commuue 
exordium  I  7  e  commuui  saluti  con- 
sulit  IV  44,57m  ad  utilitatem 
communem  et  ueritatem  ius  per- 
tinens  II  13,  20  p  cum  iure  com- 
muni  aut  cum  aliis  legibus  com- 
munibus  dissentire  10,  14  e  res 
communi  uerbo  elata  IV  26,  36  m 
appellare  communi  uerbo  26,  36  e 


locus    eommunis    contra  eum  qui 

II  9  e  10,  14  e  15  m  ei  a  quibus 
auctoritatis  locus  communis  sumi- 
tur  30,  48  p  approbatio  babet  lo- 
cos  proprios  atque  commuues. 
Communes  sunt  6p  cum  accusa- 
toris  tum  defensoris:  6m  16,  24  e 
17,  26|J  sumentur  ex  decem  prae- 
ceptis  30,  47  e  amplificatio  per 
locum  communem  sumitur  ibid. 
amplificationes  iuterponemus  per 
locos  communes  III  8  m  in  loco 
commuui  per  amplificationem  hoc 
modo  iniciemus  1  14c  utetur  loco 
communi  II  3,  5  e  14,  22p  bis  pri- 
mus  secuudus  . . .  decimus  30^  48 — ■ 
30,  49 

Coinnmtatio  ccvTi(isTci§oXrilY  28,3dp 
uerbi  26,  36  e  plurimis  utemur 
43,  56  m  tertium  genus  commu- 
tatiouis  42,  55  fortuuae,  fortuna- 
rum  uariam  commutationem  I8,13e 
IlSlp  de  rerum  commutatione 
17,  26^  propter  nominum  commu- 
tationem  28  e  in  casuum  commu- 
tatioue  IV  22,  30e  22,  31)»  littera- 
ruui  21  e  sine  commutatione  gestus 
IIJ  15,  26  e  his  commutationibus 
et  translationibus  (ordinis)  uti  10, 
17e  commutationes  pronuntiationis 
quid  faciant  12,  21w  commuta- 
tionibus  crebris,  magnis  uti  14, 
25  e 

commutat  interpretatio  uerbum  alio 
uerbo  IV  28,  38  e  commutabimus 
uerba  et  pronuntiationem  in  omnes 
partes  III 14, 24e  tripliciter:  uerbis 
proauutiando  tractaudo  1V422J  bis  e 
leue  compendium  fraude  maxima 
commutaruut  II  19,  29p  artificiose 
dispositionem  commutarelll  10,17e 
commutare  oportet  figuram  IV  11  e 
identidem  commutentur  figurae 
ibid.  eadem  res  tribus  rebus  com- 
mutabitur  43,  562?  uerbis  commu- 
tando  42  e  Commutandis  litteris 
adnominatio  21e  commutatis  casi- 
bus   22,31wi    paucis    uerbis    dici 

III  6,  lle  commutate  dicere  IV  42^) 
comoediarum  argumenta  I  8, 13  m 
Compar  lookcoXov  IV  20,  27 
comparatio  dvTiaTaoLg  statusl  14m 

ex  comparatione  causa  constat 
15  Hi  quaeretur  II  14,  21^  simile 
non  habet  parem  rationem  com^ 
paratiouis  avynQiGscos  29  p  com- 
paratione     ostendere    31  p     locus 


INDEX  VERBORUM. 


415 


communis  coustat  ex  peccatorum 
comparatione  30,  49  7tt  uti  cetera- 
rum  reruDi  comparatione  30,  48  c 
superlatio  cum  comparatione 
sumitur  IV  33,  44 jj  bis  sententiae 
contrariae  ex  comparatione  refe- 
rantur  45,  58  e 

comparas  tumultus  28,  B8p  com- 
parat  diuitias  20,  28  m  magnitudi- 
nem ,  firmitudinem  uocis  maxime 
natura,  cura  III  11,  20  transitio 
ad  reliquum  comparat  auditorem 
IV  26,  35    comparamus    imagines 

III  20,  33  p    nuptias    comparabat 

IV  20,  27  cetera  facile  comparabit 
exercitatio  II  4,  T  p  comparauit 
gloriam,  aemulos,  uirtutem  IV 
25,  34  w  20,  27  quod  ius  natura 
comparauit  III  3,  4  m  beue  hoc 
maiores  comparauerunt  ut  IV 
16,  23  m  seruulus  satis  strenue  et 
concinue  comparat  IV  51,  64  m 
comparare  uirtutes  17,  25  p  risum 
ex  aliqua  re  III 13,  23  m  sibi  salu- 
tem  II  19,  28?«  locos  III  18,  31  p 
19,  Slp  19,  32m  locos  nobis  17  wt 
imagines  sibi  23,38/«  23,  39^j 
distinctionem  locorum  nobis  19, 32  e 
licentia  astutiore  ratione  compa- 
ratur  IV  37,  49  w  explanatio  dua- 
bus  rebus  12,  17  e  firmitudo,  magni- 
tudo  uocis  cura,  natura  III  11,  20e 
12,  20  exitus  disciplina  comparan- 
tur  22,  36e  dignitas  orationi  com- 
paretur  IV  46  /«  falsae  gloriae 
choragium  50/«  perfeeta  elocutio 
compararetur  56  e  habitum  ratione 
et  industria  comparatum  III  11, 19  e 
ut  simns  isdem  locis  ad  suaden- 
dum  et  ad  dissuadendum  compa- 
rati  3, 4e  dedita  opera  comparata 
uidebitur  oratio  11  30,  47  c  uitu- 
peratio  ex  contrariis  rebus  erit 
ni  6,  10  p  haec  dicemus  honestis 
exercitationibus  comparata  7,  lip 
quantae  poenae  sint  hominibus 
comparatae  IV  35  m  res  casu,  na- 
tura  comparatas  48  m  uirtutem 
sine  doctrina  comparari  non  posse 
46elocicomparandi  8untIII19,31/K 
ea  pars  magnopere  a  nobis  compa- 
randa  est  ad  dicendum  ll,19e 
ad  laudem  comparandam  IV  38, 50/« 
hae  tres  utilitates  in  tota  oratione 
sunt  comparandae  I  7  /«  id  per 
exordium  maxime  comparandum 
est  ibid.  comparare  res  cum  re  IV 


2,  4  diuitias  cum  uirtute  14,  20  e 
quod  maleficium  cum  hoc  scelere 
comparari  potest  S,  12^  cum  com- 
paretur  utrum  satius  s^t  II  28 p 
in  comparandis  rebus  alteram 
eiierre  pm  [utraque  res  couiuncte 
et  confuse  comparata  IV  47  m] 

per  compellatiouem  Lomiuis  urbis 
rei  loci  IV  15,  22^ 

compellauit  mimus  uominatim  Ac- 
cium  in  scaeua  I  I4jj 

compendium  leue  fraudo  maxim.i 
commutare  U  19,  29jj  ad  turpe 
compendium  commonere  bomines 
IV  40,  52  2^ 

cum  compeusatiouu  commodorum 
25,  35  m 

compleutur  arteriae  III  12,  21  e 
completur  arteria  acri  clamore  ^j 

complectitur  complexio  II  29  e 
utramque  exornatiouem  IV  14,  20p 

complexio  II  18,  28  c  uitiosa  29  e 
complexionem  18,  28^;  |III9, 16c] 
complexione  sublata  11  19,  30 c 
supersedendum  est  m  bis  Com- 
plexio  ovftTrAoH/j  IV  14,  20p  atte- 
nuatione  aut  complexione  i  litterae 
=  avaToXj]  21p 

complures  esse  causa^  II 1, 2c  sicut 
aliae  complures  22  e  si  notos  com- 
plures  uiderimus  III  18,  30  multos 
induxit  —  complures  se  contami- 
narunt  11 19,  2\)p  reium  multarum 
memoria  et  Usus  compluiium  ue- 
gotiorum  lil2,  3c  Cumpluribus  de 
causis  IV  1,  1  VI  rationibus  com- 
pluribus  enuuieraiis  29,  iOm 

Compositio  ovv&tGig  12,  IS^J  his 
uitiis  in  compobitioue  uitatis  c 
compositionem  12,  17  p 

compositus  bene  natura  equus  40/« 
puris  uerbis  compobitam  orutioneia 
11  e  nimium  apparatis  ucibis  com- 
positum  exordium  I  7  e 

CompreUendit  breui  multa  di-tri- 
butio  IV  35  e  rei  totius  meuioriaui 
una  nota  compiehendimus  III 
20,  33  p  quae  ante,  post,  in  ip.-a 
re  faota  eruut  compreheademus 
IV  55  p  uerbum  quo  res  compre- 
henditur  27,  38»t  iuterpositionc 
uerbi  ijaites  oi-ationis  comprehen- 
duntur  p  ut  res  facile  memoria 
comprehendatui-  !I  19,30/«  locos 
facile  memoria  comprehcndere  et 
amplecti  111  16,  29  e  ueqac  quic- 
quam  comprehoudeus  pericctis  uor- 


416 


INDEX  VEKBOKUM. 


Lis  amplcctitiir  IV  11  tn  paucis 
conaproliensa  breuitas  54,  GSf  res 
consequentes  imiuersae  compre- 
bensae  oratione  exprimuntur  39  e 
«i  in  80  lcco  comprebensus  aut 
uisus  II  5  m 

eoinprobat  uebementissime  coufir- 
matio  accurata  argumentationem 
24,  38 })  uebementer  contrarium 
id  quod  opus  est  IV  18,  26  com- 
probet  tacitus  auditor  17,25e 
comprobatur  defensio  adsumpta 
extraria  re  I  14  m  doctrina  ia- 
dustria  studio  comprobatur  III  24, 
40p  baec  omnia,  testimoniis  quae- 
stionibus  IVilm  baec  disputatio 
comprobabitur  si  II  7,  10  e  qui 
possit  id  comprobare  IV  3,  6  m 
suo  iudicio  5,  8  e  non  omnes  hae 
res  testibns  comprobatae  36  m 
ratione  demonstratum,  exemplo 
comprobatum  e8t44,  57e  exemplo 
comprobatur  1,  2m 

cui  coucedebant  onmia  22,  31e  cui 
imperio  gentes  ui,  uoluntate  con- 
seuserunt  9m  si  concederem  opor- 
tere  5,  1  p  si  omnibus  idem  con- 
cedatur  II  30,  48  wi  quibus  boc 
modo  loqui  concessum  est  22  p 
rem  totam  tradere  et  concedere 
alicuins  uoluntati  IV  29,  39^^  quod 
tibi  concedi  putes  oportere  13, 19»t 
num     concedi     reo    conueniat    II 

17,  26  e  non  omnia  concedenda 
esse  antiquitati  IV  2,  4 

Coucessio  avyYvdfir]  I  14  wi  his  II 
16,  23  p 

concidet  domus  indigna  calamitate 
IV39m  urbs  coacidat  acerbissimo 
incendio  conflagrata  8,  12  e  con- 
cidit  tacitus  55  e  concidisse  ad- 
uersarium  II  5  e 

coucinua  transieetio  IV12, 18wi  et 
grauis  interrogatio  15,  22  e  quae 
lepida  sunt  et  concinna  23,  32  m 
concinnae  elocutiones  III  11,  19  p 
sententias  conciuniores  diuisione 
reddere  12,22^;  concinniorem  ora- 
tionem  reddat  IV  14,  20  m  satis 
strenueetconcinnecomparat51,64m 

concludit     breuiter    complexio    II 

18,  28  e  concluditur  29  e  quae  boc 
modo  concludentur  24,  38  m  con- 
cludere  argumentationemIV44,56p 
unam  quamque  rem  certo  uerbo 
concludi  27,  37  e  unum  quodque 
certo  uerbo  concluditur  m 


Conclnsio  iTziXoyog  I  3,  4  e  Con- 
clusiones  II  30,  47p  conclusionem 

I  3,  4:p  in  conclusione  II  30,  47^ 
in    totius    conclusioae    causae  III 

12,  22  e  orationum  conclusionibus 
uti  II  2,  2  e  30,  4:7 p  III  5,  9e  bre- 
uibus  8m  conclusione  9,16m; 
conclusio  in  figuris  IV30e  ex- 
ornatio  uerborum  cui  conclusioni 
nomen  est  44,  5G  p  duplici  con- 
clusione   uti   i.    e.   dilemviate    uti 

II  24,  3823  ex  duplici  conclusione 
alterutra  pars  diluitur  m  repre- 
bensio  duplex  huiusmodi  conclu- 
sionis  25,  39  p  conclusionem  con- 
tinet  argumentatio  III  9,  16e  IV 
44,  bQp  propter  breuem  et  abso- 
lutam  conclusionem  commodum 
est  contrarium  18,26  in  conclusione 
coutinuatione  uti  19,  27  j:)hi  con- 
clusionem  frequentibus  uerbis  ef- 
ferre  in  continuatione  19,  27  e 

concordia  de   ciuitate   sublata  est 

13,  19  e  si  concordiam  retinebimus 
33,  Up 

coucnlcari  urbem  ab  homuuculis 
deterrimis  53,  66  m 

si  concurreut  sigua  quae  supra 
dicta  suut  II  4,  7e  cum  multa  con- 
currant  argumenta  et  signa  7,  llp 
sin  cetera  quoque  similia  concur- 
runt  25,  39  m 

coucursioues  uocalium  cvynQovasie 
cpcovrjsvtcov  IV  12,  18  p 

coudemuauit  II  13, 19e  si  condem- 
nassetis  primo  coetu  IV  36  m 

condiciouem  hostium  repudiare 
24,  34  e  ea  coudicione  ut  ibid. 

condouo  ea  uobis  29,  39  m 

couducibilius  II  14,  21p 

conducit  maxime  his  exempla  pro- 
ferre  III  5,  9  e  ^ 

Coudni)licatio  avccdinXcoaig  IV  28, 
38  p 

conferet  in  necessitudinem  causam 
II  16,  23  m  in  fortuaam  causa  con- 
fertur  16,  24  m  in  rem,  in  homi- 
nem  17,  26  m  bis  e  uostri  peccati 
causam  conferemus  17,26»i  culpam 
in  rem  couferimus  Il5p  culpa  iu 
rem  confertur  m  in  matrem  con- 
fereus  crimen  p  in  aliam  rationem 
oratio  conferatur  IV31p  rationes 
in  casum  contulerunt  19,  27  m 
quo,  ut  ad  eam  ratio  omnis 
totius  orationis  conferatur  1 16,25  e 
II  l,2c  1112,325  omnem  rationem 


INDEX  VERBOEUM. 


417 


totius  orationis  eo  conferri  1 16, 26  c 
ratio  omuis  ad  hanc  iudicationem 
couferenda  est  11 2^  ^^  aliqua  aut 
a  maiore  parte  ad  omues  confertur 
id  quod  II  20,  32j3  in  omnes  pau- 
peres  falsp  conferri  id  quod  20,  32  e 
omuia  conligite  et  couferte  in  unum 
IV  40,53  conferemus  similitudinem 

I  6,  9  c  iudicem  cum  iudice  e.  q.  s. 

II  13,  20  p  commoda  cum  incom- 
modis  III  3,  4p  id  ipsum  quod 
conferetur  lV48e  exornatione  alte- 
rius  inertiae,  alterius  stultitiae 
simili  ratione  conlata  47  e;  in 
diuersorium  conferunt  sese  51,  64?» 
in  templum  louis  contulit  sese55e 

conflcit  uitationem  j)ericuli  III  2,3  p 
honestam  commemorationem  4,  7p 
significationem  doloris  IV  15,  22p 
huiusmodi  conficiunt  54,  &7  p  con- 
ficiet  deliberationem  III 2, 2  e  eadem 
illa  omnia  per  dissimulationem 
conficiamus  1  Ip  conclusio  conficit 
ex  iis  —  quid  consequaturlVSOe  ab- 
solute  munus  oratorium  confeceri- 
mus  I  10,  18    conficere   uerba  III 

14,  25«j  spatium  conficiendi  IV41p 
conficitur  oratio  ex  contrariis  rebus 

15,  21  p  adnominatio  multis  et 
uariis  rationibus  conficitur  21^ 
uocabulum  ab  inuentore  conficitur 
32,  iSp  genus  commutationis  trac- 
tando  conficitur  42,  55 

confldentiae  signa  II  5  e 

confldit  suis  fortunis  IV  45 ,  58  e 
confisus  sum  hoc  posse  fieri  III 
15, 27  e  his  adiumentis  magis  quam 
ueritati  confidere  I  5  /«  utrum  diffi- 
dendum  an  confidendnm  fuerit  II 
4,  7  e  confidenter  factum  1  5m 
confidentissime  resisteret,  respou- 
deret  II  5  e 

conflngitur  persona  IV  53,  66^ 
caute  confingendum  est  I  9,  16?« 
confingeret  II  8  p  confinxisse  m 
confictam  fabulam  dissipare  e 

ad  confinii  genus  eius  generis  per- 
ueniunt  IV  lljp 

Confirniatio  TtCoziq,  xaracxfvrj  et 
confutatio  III  6,  11  p  I  3,  4??i  con- 
firmationis  egeat  IV  1,2?«  confir- 
mationem ,  confutationem  1  3,  4  p 
ad  confirmationem  et  confutatio- 
nem  transire  I  10,  18  j)ertinet  II 
2,  2  e  in  confirmatione  et  in  con- 
futatione  spes  uincendi  1  10,  18 
quae  res  tractatae  erunt  II  30,  47e 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Makx. 


dispositiones  III  10,  18jp  de  con- 
firmatioue  et  de  confutatione  di- 
cendum  coniuncte  11  1,  2p  confir- 
matione  et  confatatione  utemur  III 
4,  8f  9,  IQm  confirmatione  utamur 
9,  17??t;  rationis  confirmatio  11 
18,  28??J  20,  32  e  accurata  24,  38p 
uitiosa  25,  3^p  rationis  confirma- 
tionem  18,  28p  III  9,  16  e  quid 
confirmatione  demonstratum  II  29  e 
In   confirmatione  rationis  24,  38p 

confirmat  memoriam  ratio  prae- 
ceptionis  III  16,  28  m  ars  naturae 
commoda  c  interrogatio  confirmat 
superiorera  orationem  IV  15,  22  e 
alteram  rem  18,  2bp  interualla 
uocem  contirmant  111  12,  22^9 
cupiditatem  testis  improbi  confir- 
mabis  IV  35  e  confirmabit  cetera 
philosophiae  ratio  56  m  animum 
ad  uirtutem  22,  31^5  audacter  con- 
firmauerimus  III  11,  19_p  confirma 
exercitatione  24,  40  e  quod  aliud 
confirmare  debeat  IV  1,  2m  rem 
3,  Qp  non  omnes  res  II  27,  43^ 
praeceptiones  IV  3,  5p  qua  re 
causa  confirmari  possit  III  10, 18?/i 
ius  II  13,  20  e  extenuata  ratione 
confirmatur  expositio  24.  37  e  sub- 
iectione  rationis  sententia  IV 
17,  24  m  testimonio  3,  5  e  confir- 
mata  suspicione  II  Qp  argumenta- 
tione  18,28e  confirmatior  erit 
disputatio  7,  10 p  nec  potest  con- 
firmate  neque  uiriliter  sese  ex- 
pedire  IV  \lp  confirmandi  causa 
3,  5/n  sumitur  exemplum  rei  con- 
firmandae  causa  1,  2  m  memoria 
praeceptione  confirmanda  est  I[I 
16,  29j9  24,  39  e  in  confirmanda 
ratione  II  24,  38  p  nostris  locis 
confirmandis  contrariis  confutandis 
III  4,  8  e  oratio  ad  confirmandum 
et  ad  confutandum  adcommodata 
13,  23p 

confltetnr  se  fecissel  14  e  occidisse 
16,  26  jp  confiteatur  causam  fuisse 
II  19,  30  p  se  peccasse  1  14  e  II 
16,24e  n03  fecisse  confitemur 
13,  I9p  confitentur  Agamemnonem 
occisum  esse  a  I  10,  11  m  quod 
factum  esse  confiteantur  II  29  m 
expositiones  ueras  esse  confitere- 
mur  23,  35  e 

conflagrata  urbs  incendio  IV  8, 12  e 

conflictantur  multis  incommodis  II 

27 


418 


INDEX  VERBOKUM. 


24,  S7  p  uitio  non  mediocri  con- 
flictetur  27,  44  e 

oonllarc  suspicionem  5  m 

Confoniiatio  TtQoaomonoiia  FV  53, 
66j5c  imafrinum  III  21,  oim 

conlorniabimiis  imagimm  20,  38 m 

confugict  acl  imprudentiam  II3, 5e 
ad  patris  uirtutem   iV  24,  33  p 

confuse  et  coniuncte  utraeque  res 
pronuntiatae  47  m 

Confutatio  draaiisvri  I  3,  im  uidc 
confirmatio 

confutari  reprehensione  11  20,  31  p 
nostris  locis  confirmandis  contrariis 
confutandis  III  4,  8e  ad  confirman- 
dum  et  ad  coniutandum  adcom- 
modata  oratio  13,  23/) 

couglutinare  animi  uitium  cum 
causa  peccati  II  3,  b  ]i 

conicit  se  domum  IV51,64hi  causam 
coicito  II  13,  20  c 

coniectura  czoxaa^r.s  coniectura 
omnis  isdem  uiis  tractatur  II  7,  lOp 
partibus  coniecturae  facere  e  con- 
iecturam  et  suspicionem  firma- 
menti  satis  habere  7,  lle  con- 
iectura  uerum  quaeritur  I  ll,18e 
prosequi  IV  35  c 

Couiecturalis  constitutio  c>ro;t;o:c^u-os 

I  11,18?«  his  11  8e  in  coniecturali 
constitutione  I  11  p  IV  41  e  ex  II 
14,  21  16,  23  e  coniecturali  con- 
stitutione  quaeretur  16,24«i  In 
causa  coniecturali  2,  3  p  6p  fre- 
quentatio  coniecturalibus  causis 
opitulatur  IV  40,  53  argumentatio 
coniectnraliB  refellatur  II  14,  21  c 
expeditio  coniecturales  argumen- 
tationes  iuuabit  IV  29,  41  in  con- 
iecturalem  controuersiam  trahetur 

II  17,  26  e 

Coniunctio  avvE^i^vyyiivov  figuraJV 
27,38jje  coniunctionibus  uerborum 
=  cvvSta^oig  e  medio  sublatis  IV 
30  p  ex  coniunctione  firmameuti 
et  rationis  constituetur  iudicatio 
I  16, 26 e 

coninngetur  factum  nostrum  cum 
uerbi  descriptione  II  12,  17 e  quos 
natura  coniunxit  IV39c  quae  con- 
iuncta  fuerunt  III  12,  22  e  deprc- 
catio  coniuncta  cum  insimulat:one 
I  11,  ISp  aegritudinem  cum  utra- 
que  re  coniunctam  esse  II  21,  34e 
argumentationes  mediocres  cum 
ceteris  coniunctae  III  10, 18m  con- 
iuucte  de  confirmatione  et  confu- 


tatione  dicendum  II  1,  2  m  utrum- 
fiue  sumemus  coniuncte  III  2,  3^ 
res  coniuncte  et  confuse  pronuu- 
tiatae  IV  47  m 

Conlatio  ^^a^s  coniecturae  II  4,  6  w 
conlationem  II  2,  3?«  formae  cum 
foi-ma  conlatio  IV  49,  62  ?h  con- 
latione  quid  scriptum  sit  quid  ad- 
uersarii  dicantll9m  per  conlatio- 
nem  similitudo  dicitur  IV  45,  59e 
47  m  e 

conlandalione  scriptoris  uti  II  9^9 
legis  10,  15  m 

a  conlectione  exordiri  I  6, 10?»  cum 
illorum  conlectionem  disturbaueri- 
mus  II  21,  33  e 

conlegae  intercedere  1 12,  21  m  con- 
tra  intercedentibus  conlegis  ibid. 

conligimus  et  commonemus  per 
enumerationem  II  30,  47  m  omnes 
rationes  studiose  conlegimus  IV 
56^  praeterquani  quos  ille  con- 
legerit  II  21,33??*  omnia  conligite 
et  conferte  in  unum  IV  40,  53 
omnia,  omnes  res  conlegisse  II 
21,  33  ^  c  complexio  conligens 
partes     argumentationis     18,  28  c 

I  uocabulum  conligitur  ab  inuento 
IV  32,  43^]  ab  auditorum  persona 
beniuolentia  conligitur  I  5  e 

conlocatio  imaginum  III  17?«  ca- 
pere  imaginum  conlocationem  19, 
31  e 

conlocanius  testimonium  IV  3,  5  c 
uerbum  primum,  ^jostremum  27,38»i 
siniul  ea  coulocant  in  eisdem  parti- 
bus  orationis  20,  28e  si  in  quinto 
loco  manum  conlocemus  III  18, 31e 
sicuti  cognomen  pro  certo  nomino 
IV  31  e  conlocauit  praesidium  in 
uirtute  19,  27 p  qui  suas  ratioues 
in  tuto  non  conlocarit  III  5,  8  qui 
spei  non  multum  in  casu  conlocarit 
IV  19,  27  m  quid  in  quoquo  loco 
III  19,  31  VI  in  amplissimo  statu 
fortuna  conlocarat  IV  16,  23  e  si 
crebrae  conlocabunturexornationes 

II  e  argumentationes  in  primis, 
postremis  causae  partibus  coulo- 
care  III 10,  ISp  quinto  quoquo  loco 
notas  conlocare  18,  31  e  possunt 
quod  audierunt  in  locis  conlocare 
17^  multis  locis  multas  imagines?» 
locis  certis  16, 29  e  argumentationes 
mediocres  interponi,  in  medio  con- 
locari  10,  18?«  fiuid  quibus  locis 
sit    coulocandum   I  2,  3jp    omnes 


INDEX  VERBORUM 


419 


bene  uiuendi  rationes  in  uirtute 
sunt  conlocandae  IV  17,  24  7«  exer- 
ceri  in  imaginibus  conlocandis  III 
24,  40^9  conlocatus  in  excelso  loco, 
in  magnis  copiis  IV  47  e  in  locis 
ex  ordine  conlocatis  III  18,  30  bis 
exornationibus  frequenter  conlo- 
catis  grauitas  oratoria  minuitur 
IV  23,  32  p  bis  in  uno  loco  con- 
locatis  41  e 

ad  conlocupletandaiii  argumenta- 
tionem  II  29  jp  rei  bonestandae  et 
conlocupletandae  causa  18,  28  e 

in  coulocutionem  uenit  I  15  e 

conaris  prodire  IV  13,  19  p  male- 
ficia  suscipere  conantur  II 19, 29j; 
scriptura  imitari  conatns  sim  uoces 
III 15,  27  e  conati  sunt  IV  9  e  cona- 
rentur  bellum  suscipere  p  trans- 
ferre  m  minus  facile  e 

couquereninr  nostrum  fatum  II  31m 

Conquestio  III  13,  24p  conquestio- 
nem  ibid.  per  conquestionem  H 
14,  22  III  15,  27  w  in  conquestione 
14,  25  e 

ea  conciuisierunt  I  1  m  conquisite 
conscripsimus  II  31  e 

consauciari  corpus  crebro  uulnere 
IV  19,  26  e 

conscenderuut  in  scapbaml  11, 19  hi 
non  antequam  ad  superiora  con- 
sceusum  est,  ad  consequensuerbum 
descenditur  IV  25,  34  p 

conscientia  peccati  commotum  II 
5  e  conscientiae  signa  ibid.  ex  tua 
conscientia  industriae  fructus  ca- 
piemus  31  e 

conscius  sui  peccati  bomo  19,29»» 
eius  rei  conscios  et  testes  multos 
esse  III  20,  33m  quaeritur  ex  con- 
sciis  II  4,  7  e  numquid  babuerit 
de  consciis  5  p 

conscribimus  mille  genera  probe- 
miorum  III  23,  39  conscribunt 
testamentum  Il3??i  conscripsimus 
de  elocutione  IV  l,\p   conquisite 

II  31  e  ut  de  ratione  dicendi  con- 
scriberemus  I  Ip  ut  multorum 
uerborum  imagines   conscriberent 

III  23,  38^  de  elocutione  in  quarto 
libro  conscribere  maluimus  1  m  ex- 
presse  conscripta  exempla  ponere 

IV  72?  patres  conscripti  22,  30m 
consectemur  baec  genera  10,  Ibp 
Consecutio    IT  5  m    consecutionem 

2,  3  m 


consentaneuui  quod  sit  naturae  IV 
51,  65. 

conseutiant  inter  se  II  7,  ll^ 

per  consequeutiam  £t  significatio 
IV  53,  0,1  p  54,  67  m 

si  laus  cousequitur  III  4,  7^  quid 
periculorum  consequatur  II  30,48m 
IV  26,  35  quid  necessario  30  e  quae 
necessario  III  7,  13p  quae  miseriae 
consequi  soleant  IV  39  e  quae  signa 
uocentis  II  5?«  quae  rem  consequi 
solent  30,  49e  consequi  uidetur  ut 
doceamus  18,  27  p  cuiusmodi  res 
mortem  eius  sit  consecuta  III  7, 14e 
quae  sit  turpitudo  consecutura 
5,  9^  eiusmodi  consecuntur  iden- 
tidem  subiectiones  ut  uideatur 
ostendi  IV  24, 34  e  ut  artis  rationem 
studio  consequamur  b&p  rationes 
praeceptionis  diligentia  exercita- 
tionis  consequemur  e  ea  quae  uole- 
mus  memoria  III  20,  34  interea 
prima  quaeque  legendo  consequere 
1  e  ut  facta  uerbis  consequi  possi- 
mus  6,  lle  qui  possit  satis  rem 
consequi  uerbis  IV  39  e  8,  12  e  qua 
ratione  officia  facillime  consequi 
posset  II  1,  1  p  unus  omnes  artis 
partes  consequi  nemo  potuerit  IV 
5,  8  e  diligentia  consequi  senatus 
uoluntatem  35  m  ut  uim  orationis 
uociferatio  consequi  possit  IIl 
14,  25 m;  Passiue:  posse  imitando 
Gracci  consequi  facultatem  spes 
iniecta  IV  2, 2  utrum  omnium  om- 
nia  an  omnia  a  nemine  putet  con- 
sequi  posse  5,  7ju;  at  uou  immor- 
talitatem  consequi  III 5, 9p  ambigua 
quemadmodum  uitanda  sunt,  item 
baec  conSfequenda  IV  54,  67jj  con- 
sequentes  boc  genus  sermocina- 
tiones  52  e  tempus  praeteritum, 
instans,  consequens  II  bp  In  con- 
sequenti  tempore  m  bonestam  et 
praesentem  et  consequentem  com- 
memorationem  III  4,  7p  instantis 
aut  consequentis  periculi  uitatione 
III  2,  3p  res  consequentes  oratione 
exprimuntur  IV  39  e  rerum  conse- 
quentium  expositionem^  enumera- 
tione  II  30,  49  e  a  rebus  conse- 
quentibus  aut  circum  instantibus 
non  recedemus  IV  55  ^j  non  ante 
ad  consequens  uerbum  descenditur 
quam  ad  superiora  conscensum 
est  25,  34  jj  consequens  uerbum 
superius  non  adcommodatur  12,17w 

27* 


420 


INDEX  VERBORUM. 


conseniatio  accurata  suovum  25, 
35  m. 

Coiiseruat  uocem  remissio  III  12, 
22^9  firmitudinem  uocis  exercitatio 
11,20)»  ratione  conseruatur  fir- 
mituclo  12,  20  conseruat  sermo- 
uem  purum  IV  12,17?»  figuras 
integras  IH  19,  31  _p  aerarium 
conseruaui  II  12, 17  m  uitam  quam 
conseruaris  IV  44,  57  m  rerum 
ac  teniporum  ordinem  conseruabi- 
mus  I  y,  15|J  compositio  conser- 
uabitur  IV  12,  18  2->  conseruarem 
eos  incolumes  patriae  24,  34e  si 
nauis  couseruata  sit  I  11,  19  7» 
conseruare  uocem  firmam  III  12,21  j^ 
imperium  lY  9  p  id  quod  oportet 
in  lioc  genere  conseruare  52  e  fidem 
magnoperc  censebimus  conseruan- 
dam  IIl  3,  Am  haec  omnia  uarrando 
conseruanda  sunt  I  9,  16  m  erunt 
ibidem 

cum  coiisideramus  illae  res  ad  quos 
pertineaut  II  30,  iSp  consideremus 
quae  sint  uitia  29^  20,  31  e  IV 
4,  7e  eani  causam  II  2,  2e  in  qui- 
bus  rebus  animus  maxime  consi- 
deratur  [II  8p  ut  consideretur  quid 
faciendum  2,  2 ^)  considerate  exitus 
lY  36m  qualis  exstiterit  26,35 
•■Considerabo'.  11  m  Haec  si  dili- 
geuter  considerabis  II  31  t  consi- 
derabit  accusator  num  3,  bp  sj)a- 
tium  ita  considerabitur4,7w  satisne 
praesidii  debeat  esse  16,24  7«  in 
extraneis  rebus  auimi  uirtutes  quae 
fuerint  considerabimus  III  7,  14  7» 
^sine  me  considerare'  IV  10,  lAm 
considerare  quae  sit  III  5,  9p 
oportet  ubi  fuerit  II  5j7»ceterorum 
opera  sua  sponte  poterat  IV  6  e 
considerandum  est  num  II  16,  237« 
III  21,  35  in  eiusmodi  uitio  ne  11 
27,  43  7?i  bis  hic  erit  ne  I  9,  157« 
haec  eadem  fere,  omnia  quae  — 
consideranda  eruut,  uidentur  II 
17,  26c  16,  247«  genus  causae  con- 
siderandum  est  I  3,  5  p  tempora 
diligenter  sunt  consideranda  6,  9jj 
uitia  diligentius  II  24,  38p  molli- 
tudo  uocis  diligentius  nobis  con- 
sideranda  est  III  13,  23 p  tota  res 
non  neglegenter  uidetur  11,  19e 
Cum  haec  eruut  cousiderata  II 
10, 15e  paulo  consideratiore  gestu 
uti  III  15,  27  2) 

coiisilinin  II  4,  7  e  III  4,  8?»  his  iu 


homine  longum  IV  33,  45  e  uostri 
consilii  ratiouem  demus  1,  l})  con- 
siliorum  rationes  I  9,  16p  magi- 
stratum  consilio  priuasti  II 12,  11  p 
ciuitatem  consilio  iuuare  IV  35  7« 
res  consilio  corrigi  posse  II  30,  48  e 
uitatur  odium  IV  38,  50  e  quae  con- 
silio  et  cogitatione  nostra  constant 

III  6,  10  e  uno  consilio  uniuersis 
calamitates  machinautur  IV  8, 12  7« 
in  contione  aut  in  consilio  III  3,  4e 
ad  imperatorem,  iu  consilium  talis 
causa  potest  uenire  1 14e  ad  sena- 
tum  uel  ad  consilium  II  17,  26  p 
uide  imperator  et  Cic.  Lael.  11,  37 

in  consimilem  rem  transeat  trans- 
latio  IV  34,  45  e 

consistere  omnia  penes  unum  5,  Im 
ut  iu  hac  causa  consistamus  I 
16,  26  p  locum  in  quo  constiterat 

IV  55  e 

in  couspectum  horum  uenire  cona- 
ris,  audes  13,  19  ^j  28,  38p  bis 

couspicere  lucem  13,  19^9  conspi- 
cieudam  uenustatem  in  gestu  esse 

III  15,  26  p 

conspicatur  I  11,  18  e 
coustantiam  testimoniorum  II  6  e 
coustituemus    principium    a   beni- 

uolentia  14,67«  similitudines  quam 
maxime  notatas  III  22,  37j)  quibus 
ex  rebus  laudem  constituerinius 
6,  10^3  multos  locos  sibi  constituat 
19,  32  m  constituere  in  eo  genere 
imagines  22,  37  j3  in  locis  16,  30 
regionem  nobis  19,  32  e  in  primo 
loco  Domitium  21,  34^  uerborum 
similitudines  coustituuntur  20,  33^ 
per  exordium  animus  coustituitur 
ad  audiendum  I  3,  4p  constituetur 
oratio  adcommodata  ad  dignitatem 

IV  43,  55  jj  iudicatio  constituetur 
ex  I  16,  26  e  constituitur  11  p  fir- 
mamentum  hoc  modo  16,  26  7«  ex 
aequo  et  bono  uouum  ius  constitui 
II  13,  20  7«  quae  res  legibus  ad 
usum  constitutae  sunt  12,2^3  quod 
erat  commotum  id  constituatur  IV 
37,  49p 

Constitutio  Graafg  quid  sit  1 11, 187« 
causae  coniecturalis  nomiuatur  e 
coniecturalis  difficillima  II  8e  legi- 
tima  quid  sit  I  11,  l^d  p»  e  11,  20  e 
12,  20e  12,  21e  13  e  iuridicialis  14p 
legitimae  constitutionis  partitio 
12,  22  e  hac  parte  uti  p  partes 
13  e     II  ^p    12,  18  e     iuridicialis 


INDEX  YERBORUM. 


421 


partes  duae  I  14j9  constitutionem 
et  partem  constifcutiocis  reperire 
n  1,  2  m  2,  2p  coniecturalis  ratio 
2,  3m  constitutiones  plures  etcon- 
stitutionum  partes  1  16,25    17  m 

II  1.  2  e  genera  constitutionum  et 
earum  partes  m  lu  omnibus  cou- 
stitutionibus  et  partibus  constitu- 
tionum  I  17^3  cognoscere  constitu- 
tionem  causae  11,  18  p  Causarum 
constitutiones  alii  IV  fecerunt 
ibid.  tres  sunt  m  Constitutione 
reperta  16,  26  j)  in  coniecturali 
constitutione  causao  17  p  IV  41  e 
suspiciones  ex  constitutione  con- 
iectuiali  II  14,  21m  16,  23e  quae- 
retur  coniecturali  constitutione 
16,  24  »1  Absoluta  iuridiciali  con- 
stitutioneutemur  13,19^j  de  iuridi- 
ciali   constitutione  dicamus  I  13  e 

Constat  ex  his  partibus  II  13,  Idp 

III  16,  29  m  n  19,  30p  1  11,  20^^ 
13p  15,  25p  bis  m  ex  quibus  rebus 
ciuitatis  amplitudo  11  12,  17^j 
13,  20p  21,  34j>  23,  35  e  29  p 
30,  47 p  30,  49  e  IV  8,  11  ^J  bis 
19,  26  J9  45,  58  e  ex  quibus  parti- 
bus  ius  constet  II  13,  19j;  nullarn 
nisi  quae  constet  ex  26,  41  ^j  IV 
3,  5  m  quae  constent  ex  20,  27 
expolitio  quae  constabit  ex  exonia- 
tionibus  44,56?M  constare  ex  V 
partibus  II  20,  31e  IV  19,  26jj  De- 
tinitione  causa  constat  I  12,  21  jj 
quae  consilio  et  cogitatioue  nostra 
cODstant  lll6,10t'  16,29m  iu 
contrariis  potius  rebus  quam  in 
his  uirtus  constare  3,  6p  arbitror 
mihi  constare  cum  ceteris  I  9,  16t' 
seutentiam  non  constare  cum  supe- 
rioribus  sententiis  II  10,  14  m  si 
plura  officia  quam  maleficia  con- 
stare  uidebuntur  17,  2bp  si  spatia 
temjoorum  constabunt  I  9,  IG  p 
constat  hominem  occisum  esse  II 
21,  33  p  27,  44  bis  IV  41  m  cum 
factum  esse  constet  II 16,  24)«  IV 
29,  40m  proinde  atque  constet  III 
16,  287J  pro  certo  quod  inter  oranes 
constafc  II  25,  39  e  certum  et  con- 
stans  aliquid  relinquere  29  e  re- 
ducitur  uox  in  sonum  aequabilem 
et  constantem  III  12,  21  c  sedato 
et  constanti  gestu  uti  15,  27  m 

constructio  avv&taig  uerborum  IV 
12,  IS^j  attenuata  quaedam  10,  IS^J 
leui     et     ornata     uerborum    gra- 


uium  constructione  8,  llp  in  eadem 
constructione  uerborum  20,  28  p 
constuprassent     matrem    familias 
8,  12  p   liberi  ante  pedes  constu- 
prantur  39  e 
consueni      stultitiam     contemnere 
16,23c    consueuimus     memiuisse 
III  22,  35    in    philosophia    otium 
consumere  I  Ip  consuerunt  pieta- 
tem  colere  II  24,  37jj  consueuerat 
iniuria  exitium  machinari  19,  28/(t 
consuetudo   avvi]&sLa  et  usus  di- 
cendi  I  2,  3t'  ut  sit  usitata  uerbo- 
rum  consuetudo  7  m  ad  usitatissi- 
mam  sermonis  consuetudinem  de- 
missa     IV   8,    11  hj     uerba     quae 
uersantur  in  sermone  et  consuetu- 
dine  cottidiana  12,  17e  denomina- 
tionum  plena  consuetudo  poetarum, 
oratorum,  cottidiani  sermonis  32, 
43  c    controuersiam   de  nomine  et 
uocabulo  consuetudo  optime  potest 
iudicare    II  28  m    nomina    rerum 
Graeca    conuersa   remota    sunt    a 
consuetudine    IV  Im    consuetudo 
peccaudi    II  19,  28 e    consuetudo 
rationem     reddet     iucundam     IV 
17,24/9  fortuna  fuit  cousuetudinis 
causa  e    Consuetudine    ius   esfc  II 
13,  19  mp     ueterem    consuetudi- 
nem    requiro    IV  37,  49  p    praeter 
consuetudinem  facere  II  5p  Grae- 
corum  IV  1,  Ip  appellari  10,  14^j 
ut  ne  ab  oratoria  corTSuetudine  ad 
tragicam    transeamus   III  14,  24  p 
ut  ab  hac  difficili  cousuetudine  ad 
illam  facultatera  transire  possimus 
24,  39  e 

consul  modo  IV  54,  68  m  factus  est 
ibidcm  consulem  fieri  ante  tempus 
III  2,  2  m  consulum  stultitia  IV 
29,  iOp  iussu  I  15  VI 

consulit  saluti  communi  IV  44,  57m 
reip.  consuluisti  19,  2Qm  tibi  non 
consulebas  ibid.  uobis  ipsis  con- 
sulite  39^ 

in  cousultatione  III  5,  8jj  delibera- 
tiuum  genus  cst  I  2,  2  vi  diuisio 
locorum  III4,  7c  in  ciuili  consul- 
tatione  2,  3^  in  consultatiouem 
uenire  2,  2  m  e 

consultandae  sunt  deliberationes 
ipsae  propter  se  m  ut  si  Hannibal 
consultet  au  |j 

consulto  fecisse  I14Hie  factum 
II  16,  23  p  e  16,  24  e  17,  26  e 
faciunt  27,  43  c    consulto    factum 


422 


INDEX  VERBOEUM. 


30,  49  ^;  non  sciiptum  12,  18  e  re- 
linquo  IV  27,  37  p 
COiisumere  in  philosophia  id  ipsum 
quod  datur  otii  I  1^5    ne  quid  in 
quaerendo  consumerent  operae  II  [ 
23,  38  2^    reliquum    operae   consu- 
niendum  estin  dignitate  IV  12, 18  c 
scripturae  consumetur  in  exemplis 
7e  nonnihil  industriae  in  hoc  genere 
consuniendum    III  S  e    in    eo    uim 
artificii   consumant   IV  4,  7  e    sin- 
gulare    oratoris    artificium   in  in- 
uentione     consumitur    I  10,  16  p 
facultatem   in    eorum    supplicium 
consumere  IV  16,  23  e  in  eis,  qui 
—  necassent,    maxima    supplicia 
consumpserunt  maiores  8,  12  j;  in 
tribus    figuris    oratio    omnis   con- 
sumitur    S,  llp    In    graui    figura 
oratio  consumetur  m  Sermo  huius 
cousumitur  omnis   in  ostentatione 
50  e    splendor   uocis   uno   clamore 
consumitur   uniuersus  III  12,  21w 
dolus  consumitur  in  pollicitatione 
et  ceteris  rebus  2,  3  m  disputatio 
in  uirtutis  utilitatem  et  sapientiae 
rationem    consumitur    II  27,43m 
in  singula  interualla  tantum  spatii 
consumere     III  14,25e     Inuentio 
consumitur  in  sex  partes  orationis 
I  3,  4p 

contabuistis  scelere  uestro,  Fregel- 
lac  IV  15,  22  m 

coutaniinarc  aliquo  aut  quam  plu- 
rimis  uitiis  II  3,  5m  culpa  conta- 
minabit  16,  24  jp  se  scelere  conta- 
minarunt  19,  29p 
conteninere  talem  stultitiam  IV 
16,  23e  contemnere  et  deridere 
alios  1,  2p  res  humiles  III  3,  5p 
quae  tacite  contemni  conueniat  II 
20,  31 2J  sententia  coutemnetur  et 
infirmabitur  9m  ut  contemneremus 
garrulam  disciplinam  11  e  contem- 
nendus  est  qui  IV  44,  57  w  eo 
uehementius  derisus  et  contemptus 
eicietur  47  m  e  contempta  res  ad- 
fertur  I  3,  5  e 

couteniptio  laboris  et  periculi  IV 
25,  35  «t  rerum  humilium  III  2,  3  e 
in  contemptionem  adducere  I  5we 
lis  IV  49,  62  e  per  contemptiouem 
aduersariorum  causam  deprimere 
I  5e 

contendere  oportebit  III  14,  25  p 
siu-  contendemus  per  continuatio- 
nem   15,  27^^^    qui    contendant  de 


uictoria     IV  16,  23  e     coutendere 
mecum  52  m 

Coutentio    uocis    III  13,  23;je  sin 
contentio  fiet  per  distributionem 
15,  27 p    in   contentione  per  con- 
tinuationem   ibid.    in   contentione 
oratio  13,  23  e  Contentio  dvzi&szov 
IV  15,  21  p  45,  58  m  18,  25  p    duo 
contentionum  genera  45,  58  e;   ex 
coutentione  quaeri  =  cx  compara- 
tione  II  14,  21^^ 
coutentus   erit  ipsis  IV  5,  7  m,    sis 
ipsarum  rerum  memoria  III  24,  39p 
si  hac  copia  contenti  non  erimus 
19,  32  e 
coutiuet   non    ueras    res   fabula  I 
8,  13  2J    ratio  =  avvsxov    continet 
defensionem  16,  26  p  m  firmamen- 
tum     accusationem   m    descriptio 
expositionem     IV    39  p     id,      ab 
eo    quod     continet     32,  48  m    his 
quae    contineut   ihid.     quod    con- 
tinetur  ihid.   his    ne   aliud  crimi- 
natio    contineat    II  27,  43  e     quo 
loco     tota    causa    continetur    IV 
45,  58 p  perpolitione  sermonis  ex- 
ornatio   13,  18    in  qua   continetur 
dignitas  ciuitatis  25,  35^  patriae 
nomen    44,  57  m    in    officio    suo 
quemque  coDtinere35m  cum  domi 
continerentur  b2p  animus  contiue- 
tur  inuidiae  angustiis  43,  55  e   in 
animo   continens  moderatio  cupi- 
ditatum    III  2,  3  e    uox    12,22™ 
et  densa  frequentatio  uerborum  IV 
19,  27 p    uno    spiritu    contineuter 
multa  dicere   III  12,  21  e    utemur 
IV  12, 18m  principia  sumere  13, 19^ 
reuerti  m 
Coutinuatio    uocis    III  13,  23  e    in 
continuationem    contentio    diuidi- 
tur  ihid.  in  continuatione  14,  25  jj 
per     continuationem     contendere 
ihid.  lh,21p  contentio  ihid.\  Con- 
tinuatio    iisQioSog  IV  19,  21  p>    ad 
continuationis     uim     frequentatio 
necessaria     e     ad    continuationes 
transiectio  proderit  32,  446  eloqui 
res    aliquas    per    huiusmodi    con- 
tinuationes  19,  27e  longam  uerbo- 
rum  continuatiouem  fugere  12, 18e 
continnanrtis  uerbis  uocem  augere 
III  14,  25 w    Contraiium    breuiter 
et    contiuuatis    uerbis    perfectum 
debet  esse  IV  18,  26 
in  continuo  clamore  remittere  III 
12,  21  m  contiuui  clamoris  remissio 


INDEX  VERBORUM. 


423 


12,  22  p  in  cursu  continuo  IV  46  p 
continuo  inferre  III  10,  18  e  IV 
37,  iQp  uenisses  26,  36  e  non  con- 
tinuo  gloriemini  4,  6m  ipse  com- 
mode  scribet  4,  7  m 

contionem  aduocari  55  p  in  con- 
tione  orationem  habere,  nomiuare 
I  11,  20  his  dicere  II  26,  40  cen- 
sere  lll  3,  4  6  loqui  de  IV  15,  21e 
in  contionibus  18,  25  e 

contorquet  brachium  55  e  contorta 
toga  m   nequid   contorte  dicamus 

I  9,  15  m 

ex  contortione  dexterae  et  remo- 
tione  brachii  gladius  adferri  ad 
corpus  uidetur  IV  19,  26  e 

coutra  aducrhium:  Ab  defensore 
contra  II  14,  21  e  exercitum  duxit 
IV  16,  23  e  arma  tulerunt  39  e  con- 
tra  intercedentibus  collegisI12,21e 
qui  ante  contra  dixerunt  6,  9jJ  is 
qui  contra  dicet  II  17,  26  ^J  III 
3,  6  m  contra  responsum  IV  36  m 
quid  contra  facere  aut  excogitare 
posset  n  16,  23  m  Contraque  fa- 
ciunt   quam  polliceri  uidentur  IV 

3,  6e  pracpositio:  contra  parri- 
cidam  pro  I  3,  5  m  dicere  a  testi- 
bus,  contra  testes  II  6  m  quinquiens 
a  quaestionibus,  contra  quaestiones 
7,  10  ;h  ab  argumentis  —  contra 
argum*enta  7,  11  m  ab  rumoribus 
—  contra  rumores  %p  contra  ra- 
tionem  adfertur  I  16,  26  m  contra 
iudicis  uoluntatem  dicitur  1127,43^:) 
contra  ueritatem  depugnasse  28  «t 
contra  ualetudinem  expectasse  IV 
51,  64  »1  exemplorum  a  uoluntate, 
contra  scriptum  iudicatorum  II 
10,  14  e  quid  ab  illis  aut  quid 
contra  nos  dici  possit  IV  23,  33  p 
locus    communis   coutra   eum  qui 

II  9  e  10,  14  e  15  m  16,  24  e  loco 
commuui  defeusor  utetur  contra 
eos  qui  14,  22  Contra  quae  ab 
iis    dicuntur  satis   est  dictum  IV 

4,  7e  contra  ea  quae  ante  dixerit 
dicere  II  26,  42  m  quod  contra  hoc 
nulla  staret  illorum  ratio  IV  5, 1p 
se  contra  quod  legibus  sanctum 
sit  fecisse  II  9  e 

coutraliuut  odium,  inuidiam  IV 
38,50e  beuiuolentiam  contrahemus 
I  5p 

in  contrario  causae  uulnus  efficit 
IV  28,  38e  23,  33p  Contraria  uitu- 
peratio  laudationi  III  6, 12 w  libe- 


ralitas  auaritiae  IV  38,  50  m  sen- 
tentia  posterior  priori  28,  39^ 
contrariae  sententiae  relatione  e 
sententiae  contrariae  referantur 
oportet  45,  58  e  contraria  referun- 
tur  per  contentionem  m  contrariam 
seutentiam  nuUam  esse  II 10, 14  jm 
ad  contrariam  rationemprobandam 
IV  2,  4  contrariae  descriptionis 
ratio  refelletur  II  12,  17  e  contra- 
riae  legis  uoluntatem  —  nostrae 
legis  expositione  10,  15  »i  contraria 
re  comprobat  IV  18,  26  in  contra- 
riis  potius  rebus  quam  in  his  uirtus 
constare  III  3,  6  «t  ex  contrariis 
rebus  contentio  conficiturlV  15,21/) 
quibus  ex  rebus  laudem  —  ex  con- 
trariis  rebus  uituperatio  erit  III 
6,  10  p  his  partibus  iustam,  con- 
trariis  iniustam  3,  4e  nostris  locis 
confirmandis,  coutrariis  confutan- 
dis  4,8e  nostrorum  argumento- 
rum  expositio,  contrariorum  loco- 
rum  dissolutio  I  3,  4  ?«  cutu 
adiumenta  nostra  exposuerimus 
contrariaque  dissoluerimus  10, 18 
quibus  sententiis  contraria  sumun- 
tur  a  III  6,  12  e  et  quae  his  con- 
traria  sunt  6, 10  ter  contrarias  leges 
I  11,  19  p  ex  contrariis  legibus 
controuersia  constat  11,  20  ^  e 
quo  aduersarius  ex  contrario  pote- 
rit  uti  7  e  his  locis  ex  contrario 
utetur  is  qui  contra  dicet  II  17,26jj 
quod  aduer^arii  interpretentur,  fieri 
ex  contrario  11  p  ex  contrario 
conuertentur  eondusiones  24,38?« 
his  ex  contrario  ducitur,  sumitur 
permutatio  IV  34,  46  m  e  contra- 
rium  p  Et  ex  contrario:  21  m 
Item  ex  contrario  II 12, 11  m  Item 
e  contrario:  1  10,  11  m  contrarie 
dici  III  6,  11  e  per  contrarium  di- 
citur  similitudo  IV  45,  59.  46  m 
sumitur  46  p  m  Contrarium  svQ^v- 
(irjfiu  18,  25j3  19,  27e  in  contrario 
continuatione  utemur^m;  adferre 
contrarium  in  x^iici  =  ivavxioTriq 
43,  56  e 

controuersia  cum  est,  erit  de  facto 
I  11,  18  MJ  e  de  quo  summa  est  II 
26 ,  42  2)  de  qua  non  est  29  m 
cum  alia  de  re  sit  27,  43 jj  quorum 
controuersia  de  musica  inducta  est 
m  nascitur  ex  scripto  I  11,  l^  p 
ex  ambiguo  12,  20p  ex  translatione 
12,  22j)  in  scripto  aliquid  contro- 


424 


INUEX  VERBORUM. 


uersiae  nascitur  11,  19  p  constat 
cx  contrariis  legibus  11,  20p  ex 
ratiociuatioue  13  ^^  iu  couiectura- 
lem  coutrouersiam  trahetur  II 
17,  26e  controuersiam  struere  de 
nomine  28  m  intendere  28  e  con- 
trouersiam  coutrouersia  dissoluere 
26,  41  c  cum  io  controuersia  est  1 12, 
21 ;)  id  est  10,  17  p  quid  conueniat, 
quid  in  coutrouersiis  relictum  sit 
ibid.  3,4)«  quod  etiamuunc  in  cou- 
trouersia  II  25,  39  e  quasi  id  fuisset 
in  coutrouersia  28  c  res  in  simili 
controuersia  posita  26,  41  e  quod 
positum  est  in  controueisia  I  2,  2t' 
cuiitumax  in  superiores  IV  40,  52  e 
conturbat  et  infirmat  uotas  fre- 
qucutia  III  19,  31  ^j  conturbabitur 
similitudine  ut  ignoret  19,  31  e 
bomo  sane  conturbatur  IV  50  m 
Conturbatus  est  adulescens  10,  14  e 
maesto  et  conturbato  uultu  uti 
III  15,  27  m 
num  quem  conuenerit  II  5p  in  alium 
quempiam  suspicionem  conuenire 
7,  11  e  uel  in  alium  uel  in  eum 
ipsum  potest  25,  39  m  uti  in  artis 
formam  possint  IV  7  p)  duo  geuera 
ueliementer  inter  se  conueniunt 
20,  28  e  ut  omnia  iuter  se  a  primo 
ad  postremum  conueniant  41  e  si 
quid  iuter  quos  conuenit  II 13,  20  m 
conuenit  mihi  cum  aduersariis  I 
10,  17_2)  quid  conueniat  I  3,  4m 
quid  nobis  conueniat  cum  aduer- 
sariis  10,  17  jj  si  ea  conuenient 
ibid.  cum  factum  conuenit  lip 
testimonium  cum  re  conuenire  IV 
3,  6p  quod  illi  faciunt  cum  re 
uon  conuenit  ibid.  Horum  quid  reo 
quid  accusatori  conueniat  11  4,  7^) 
quomodo  has  causas  tractari  con- 
ueniat  I  2,  2  e  illud  8,  13e  eas 
16,  26  2J  quemadmodum  quamque 
causam  II  2,  2  e  rationem  accomo- 
dari  conueniet  I  4,  6^j  quemad- 
modum  inuentionem  accommodari 
conueuiret  III  Ip  In  ea  couuenit 
quaeii  II  13,  Wp  primum  quaeri 
conueniet  14,  21  p  iudicationem 
quemadmodum  quaeri  conueniret 
1,  2e  quemadmodum  quaeri  quid- 
que  conueniat  III  23,  39  in  quo  ex- 
erceri  conuenit  I  8,  12  e  cottidie  in 
imaginibus  conlocandis  III  24,  iOp 
in  amicitia  gerenda  IV  il  p»  igno- 
sci  conueniret  ei  I  14  e  num  con- 


cedi  reo  conueniat  11 17,  26  e  con- 
iteniatne  eam  satis  idoneam  cau- 
sam  putari  16,  23  e  gratiam  re- 
ferri  comtenire  bene  mereutibus 
III  3,  4  m  amicitias  studiose  coli 
ibid.  aequabile  ius  statui  e  nouum 
constitui  conueuit  II  13,  20  m  ius 
confirmari  e  quae  reprehensione 
confutari  conueniat  20,  31  j)  ex  eo 
quod  fieri  conuenit  23,  35  m  item 
de  imaginibus  fieri  conuenire  IIF 
23,  39  e  sententias  raro  intcrponi 
couueuit  IV  17,  25  m  exempla 
sumi  3,  5  m  uos  commoueri  con- 
ueniat  24,  33  m  uoluntatem  in 
omnibus  spectari  conuenire  II  16, 
24  e  quod  conuenit  docere  29  m 
iudicatiouem  reperire  I  16,  26  e 
conuenit  sibi  quemque  comparare 

III  23,  39  habere  narrationem  tres 
i'es  I  9,  14:23  quas  res  habere  ora- 
torem  conueniat  I  2,  3  e  in  quibus 
oratorem  elabcrare  couueuiret  II 
1,  l/J  orationem  finem  utilitatis 
tibi  proponere  conueniet  III  2,  3p 
conueuit  esse  in  uultu  pudorem 
15,  26^  quam  conueniat  eos  im- 
petrare  IV  14,  20  m  non  conueuit 
istum  uobis  satitfacere  II  26,  41  e 
quid  me  facere  conuenit  IV  24,  34;« 
quid  iudicem  sequi  conueniat  II  9  m 
quo  pacto  res  disponere  conueniat 

IV  56  e  cuiusmodi  rationem  habere 
in  disponendo  conueniat  III  9,  16p 
dispositiones  huiusmodi  conuenit 
habere  10,  18  p  ubi  loqui  conuenit 
IV  15,  21  e  dicere  conuenit  III  12, 
21  e  hocmodo  II  7,  11 2^  neque  enim 
conuenit  rectum  sequi  III  4,  7  m 
hac  maxime  conuenit  uti  IV45,58jj 
couueniet  uti  44,  58  III  12,  21  p 
15,  27  m  14,  24^;  quibus  argumen- 
tationibus  uti  conueniretll  18,  272) 
conueuiet  adhibere  rationes  expo- 
litionis  IV  44,  58  ex  conuento 
quae  obseruantur  II  13,  20  e 

in  conuentu  amicorum  18,  25  e  ex 
omni  boncrum  eicietur  47  e 

Conuersio  ccvziazQocpri  IV  13,  19  m 

conuertiuius  nomina  Graeca  7  e 
conclusiones  ex  contrario  conuer- 
tentur  II  24,  38  m  =  avnatgecpov- 
xui  uerba  conuertuntur  IV  28,  39  e 

conuiciuni  fecit  11  m  imperito 
huiusmodi  conuiciorum  10,  14  e 
conuicio  aures  uiolare  25,  35  m  ex 
conuicio  constat  iniuria  II  26,  41  p 


INDEX  VERBOKUM. 


425 


conuictain  multorum  maleficiorum 
IV  16,  23  jj 

couuolaut  alii  ex  aliis  partibus  55  wi 

copia  dicendi  fructum  babet  I  1  ^ 
ex  iufimta  uerborum  copia  III 
23,  38  m  si  bac  prompta  copia 
locorum  contenti  non  erimus  19, 
32  e  se  et  suas  opes  et  copiam 
norunt  IV  9^5  nullia  copiis  fretuse 
in  magnis  ac  locupletibus  copiis 
conlocatus  47  e  locupletes  copias 
iactas  33,  44  e 

copiosa  exornatio  est  35  e  quo  maujis 
erit  copiosus  ceteris  rebus  et  in- 
lustris  47  e 

coram  facientem  uidebat  6  e 

corio  obuolutus  et  obligatus  I13jj 

cum  coroua  aurea  IV  47  m  coronis 
exornabimus  III  22,  37  m 

corpus  et  animus  superest  mibi 
IV  29,  39  2>  mortui  decoloratum 
II  5  m  corpus  pulsatione  iiiolaie 
IV  25,  35  m  consauciari  19,  26  e 
paululum  a  ceruicibus  demittere 
III 15,  26  m  castum  esse  IV  16,23?;« 
suum  cupiditati  addicere  p  ad  cor- 
pus  gladius  adferri  19,  26  e  in  cor- 
pore  aut  animo  aut  extraneis  re- 
bus  31  e  laus  potest  esse  —  cor- 
poris,  animi  III  6,  lOjp  Corporis 
quae  sint  m  cuiuspiaiu  forma  IV 
49,  63^  babitudinem  bonam  10, 
15  «i  uires  27,  37  e  in  isdem 
partibus  animi,  corporis  —  posi- 
tos  II  30,  48  m  in  eandem  partem 
corporis  IV  28,  38  m  commoda 
aut  incommoda  III  7,  13  wi  si  erunt 
haec  corijoris  commoda  7,  14m; 
quae  natura  corpori  attribuit  com- 
moda  aut  incommoda  6,  10  m  lu- 
ibat  corpore  tauri  similis  IV  49, 62  m 
Corpore  niueum  candorem  adse- 
quebatur  33,  44  m  mortuum  cor- 
pore  decoloratum  constat  fuisse  II 
27,  44  e  corpore  telum  educit  I 
11,  18  e  motus  corporis  III 15,  26p 
motus  corporis  ratio  15,.  26«t  cor- 
poris  motum  11,  19  e  de  corporis 
motu  15,  25  cum  turpissimo  cor- 
poris  motu  IV  47  m  motus  corporis 
exprimere  uerbis  III  15,  27  m  per 
totum  corpus  orationis  tanquam 
sanguis  perfusus  IV  45,  58  m 

Correctio  ImdiOQQ-aiGiq  26,  36 ^J 
post  oratoris  correctionem  res  ma- 
gis  idonea  fit  ibid.  m 

corrigere  erratum  iudicum  II  30, 


48  e  res  consilio  corrigi  posse  ibid. 
buius  rei  corrigendae  aut  lenien- 
dae  nuUam  rem  adiumento  futu- 
ram  ibid. 

corroborat  rationem  argumentis 
II  18,  28  m 

ut  corrogaret  uasa  pueros  alia  IV 
51,  64  m  carbunculos  6  m 

corrnuipit  neglegentia  animum  IV 
20,28  7»  animns  corruptus  16,  23m 
pretio,  gratia  corrumpi  posse  testes 
117,11/» 

corrnptoreui  3,  5  m 

cottidiaui  sermouis  consuetudo  IV 
32,  43  e  ad  infimum  et  cottidianum 
sermouem  demissum  genus  10, 14^ 
uerba  uersautur  in  sermone,  con- 
suetudine  cottidiana  12,  17  e  sermo 
est  oratio  remissa  et  finitinia  cot- 
tidianae  locutioni  III  13,  23  p  res 
cottidiauas  22,  35  p  cottidianis 
uuptiis  delectari  IV  34,  45  j» 

cottidie  fiunt  III  22,  3629  exerceri 

24,  40 1^  magis  enitescit  IV  44,  57  e 
serpit  per  forum  49,  62  m  aliquid 
nuntiatur  36  e 

crebro  et  celeri  uulnere  cousau- 
ciari  19,  26  e  crebra  repetitio  uerbi 

25,  35  p  si  rarae  disponentur  —  si 
crebrae  conlocabuntur  exornatio- 
nes  11  e  crebras  amplificationes 
interpouemus  III  8  m  concursiones 
uocalium  fugiemus  IV  12,  18  j^ 
crebris  interuallis  uti  III  14,  24  j9 
14,  25  e  commutationibus  ibid. 
lunae  eclipsis  crebriores  quam 
solis  22,  36  p  crebro  reuertamur 
IV  14,  20p  utemur  23,  32  e  peti- 
mus  16,  23  p  crebrius  iDcruenit 
19,  26  e  idem  uerbum  ponatur 
14,  20  m 

'Credo'  24,33/«  nimium  creditis  uui 
cuique  37,  49  m  isti  credunt  doceri 
j)Osse  6  e  Quis  boc  credet  tantam 
amentiam  quemquam  tenuisse  9  c 
mihi  credite  39  jj  credere  bomini 
21  e  rumoribus,  dolori  credi  uou 
oportere  II  3,  5  e  7,  10  m  signis  et 
argumentis  plus  quam  testibus 
7,  11  jj  cui  praesidio  pecuaria  cre- 
demus?  IV  34,  i6p 

crepitus  exauditus  II  5  /» 

creuit  satis  huius  uoluminis  magui- 
tudo  I  17  ?» 

criuien  transfertur  in  alium  11  Ib  p 
in  quos  crimen  transferet  e  in  ma- 


426 


INDEX  VERBORUM. 


trem  conferens  l  15  p  crimen  re- 
mouere  a  nobis  II  17,  26  «t  non 
criraen  sed  culpam  amouemus  I 
15  j|)  eorum  quae  extra  id  crimen 
erunt  11  3,  5  e  criminis   translatio 

I  14 m  15  jj  II  \b2^  remotio  I  14 m 
15  p  adaugendi  criminis  causa  II 
30,  47  e  res  erant  crimini  datae 
IV  36  m  de  illo  crimine  iudicium 
non  sit  factum  II  15  m  infen-e  cri- 
mina  IV  35  m  cetera  ex  ordine 
ponemus  III  20,  34  de  criminibus 
aduersariorum  apud  iudices  dicere 

II  3,  5e 

criminalio  accusatoris  ne  aliud  con- 
liueat  27,  43  m  iidei  aut  crimina- 
tionis  causa  narratio  intercurrit 
I  8,  12  m 

quod  crimiuatur  aduersarium  fe- 
cisse  11  4,  6|J  calumniari  6m  res 
do  quibus  criminamur  30,  48  p 
nullam  rem  quam  non  possit  qui- 
uis  criminari  7,  11  e  IV  24,  3S  p 
aduersarios  crimiuando  beniuolen- 
tiam  captare  I  4,  6  m 

criminose  exponere  II  30,  49  e  ora- 
tio  criminosior  IV  40,  52  e 

crinomcnon  I  16,  26  e 

cruciatu  et  tormentis  quaeri  II 
7,  10  p 

crudelis  in  inferiores  IV  40,  52  e 
animum  ferum,  crudelem  II 19, 29  e 
taetrum  facinus,  crudele  30,  49^ 
o  feros  animos!  o  crudeles  cogi- 
tationes!  IV  8,  12  m  ne  crudeles 
existimaremini  36  m  crudelissima 
uictoria  39  vi  crudeliter  factum  I 
5  m  tam  crudeliter  uitam  petisset 
IV  14,  20  e  crudelissime  trucidan- 
tur  39  e  bellura  gerere  14,  20  j:) 
sepultura  probibuisti  24,  33  e 

ut  crudelitas  est,  Atreus  34,  46  c 
crudelitatem  inimicorum  aluerunt 
suo  sanguine  15,  22 p  nefariam 
saturare  34,  45  m  anbelans  ex  in- 
fimo  pectore  55  c  non  odio  neque 
crudelitate    commotus    II  17,  25  e 

cruentum  telum  I  11,  18  e  cruen- 
tam  imagiuem  III  22,  37  m  cum 
gladio  cruento  I  11,  18  e 

si  cruor  in  uestimentis  II  5  m 

cubitis  eraungi  IV  54,  67  m 

cubantem  in  lecto  aegvotum  III 
20,  33  m 

cuia  sit  donius  51,  Mvi 

culpam  non  crimen   a  nobis  amo- 


uemus  l  15  p  id  tribuite  uestrae 
culpae  IV  36^  nt  a  culpa  absint 
37,  49  p  culpa  se  contaminabit  II 
16,  24  p  utrum  casu  nescierit  au 
culpa  ibid.  ipsius  intemperantia 
et  culpa  omnia  afuisse  III  7,  14  «j 
num  culpa  uentum  sit  in  necessi- 
tudinem  II  16,  23  p 
cum  uiris  bonis  impetum  facit  I 
12,  21  c  cum  pluribus  aliis  ire  ce- 
lerius  coepit  IV  55  m  cum  parua 
manu  prodire  24,  34  m  cum  bospi- 
tibus  intro  it  51,  64  p  quibuscum 
iocari  possis  II  24,  37  m  et  nobis- 
cum  et  sine  nobis  baec  conside- 
rabis  31  c  III  1  e  ipsi  nobiscum 
transeamus  uersum  11121,  34  w 
quicum  uisus  sit  H  5jt)  IV  56^; 
Cum  eo  iniuriarum  agit  114^  cura 
herede  mandati  II  13,  19  c  mibi 
amicitia  fuit  cum  isto  IV  37,  49  e 
Zethus  cum  Amphione  II  27,  43  m 
cura  hostium  ducibus  in  collocu- 
tionem  uenit  I  15e  una  cum  ora- 
toris  officiis  loqui  de  3,  4  e  simul 
cum  cogitatione  nata  memoria  III 
16,  28  m  separatim  aut  cum  com- 
paratione  sumitur  IV  33,  44  p  bis 
coniungetur  cum  II  12,  17  e  con- 
iuncta  cum  I  11,  ISm  cum  utra- 
que  re  II  21,  34 e  cum  ceteris  III 
10,  18  m  commiscebis  ius  cum  iure 
IV  35  e  cohaereat  cum  I  7  e  con- 
glutinare  cum  II  3,  5jo  conuenire 
cura  aduersariis  I  10,  17  p  bis  cum 
re  IV  3,  6p  bis  mihi  constare  cura 
ceteris  I  9,  16  e  non  constare  11 
10,  14  e  utrocum  faciant  II  10, 15e 
dissentire  cum  scripto  I  11,  19  ;j 
cum  iure,  legibus,  rebus  iudicatis 
II  10,  14  e  dissidere  9  p  cum  hosti- 
bus  dimicatur  II  30,  4:9  p  cum  his 
dimicare  IV  18,  25  c  nobiscum, 
cum  linitumis,  sociis  bellum  gerere 
9  j9  m  Quibuscum  bellura  gerirausp 
res  comparare  cum  re  IV  2,  4. 
14,  20  e  8,  12  p  conferre  cum  II 
13,  20  p  ter  III  3,  i  p  formae  cum 
forraa  conlatio  IV  49,  62  vi  pariter 
nobiscura  ])rogredi  III  1  e  pereat 
cum  rep.  IV  44,  57  2^  cum  multis 
44,  57  2)  dicti  cura  nomine  propo- 
sitio  49,  62  j9  cum  domo  aufertur  e 
prodire  cum  corona  aurea  47  m 
cum  testo  ambulare  6  m  cum  sago 
ucnit  52  p  cum  prodierit  cum  cla- 
myde  purpurea  47  m    cum  gladio 


INDEX  VERBORUM. 


427 


I  11,  18  e  cum  clamore  uerba 
conficere  III  14,  25  m  cum  magno 
spiritu  IV  52  m  cum  maximo 
fletu  p  cum  turpissimo  corporis 
motu  47  m  cum  adsensione  12,  2  j) 
habet  petitionem  cum  defensione  e 
expositionem  cum  attenuatione 
suspicionis  II  2,  3p  expositio  cum 
adseueratione  I  3,  4  m  cum  admi- 
ratione  6,  10  m  cum  amplificatione 
et  enumeratione  II  17,  26 p  fre- 
quentatio  cum  absolutione  senteu- 
tiarum  IV  19,27p  in  amplificationi- 
bus  cum  cobortatione  III  14,  25  e 
oratio  cum  raris  et  breuibus  inter- 
uallis  13,  23  e  cum  aliqua  graui- 
tate  m  .  sermo  15,  26  m  expositio 
IV  39  p  cum  parua  significatione 
risus  III 14, 25p  moderatio  cum  ue- 
nustate  I  2,  3  m  cum  quadam  ue- 
nustate  conferri  IV31p  formac 
cum  forma  cum  quadam  simili- 
tudine  conlatio  49,  62  m  cum  causa 
facere  II  19,  2d  p  28  e;  3,  5  m  cum 
molestia  IV  56^  cum  ratione  — 
sine  dilectu  34,  45  e  sententiae 
dupliciter  etFeruntur  cum  ratione, 
sine  ratione  17,  24  e  dupliciter  uel 
sine  rationibus  uel  cum  rationibus 
rem  pronuntiare  43,  56  e  cum  dili- 
genti  ratione  I  2,  3  e  scriptum  esse 
cum  ratione  certa  II  9  e  exponitur 
sermo  cum  ratione  dignitatis  IV 
52  jj  fortitudo  est  laboris  cum  ra- 
tione  utilitatis  perpessio  III  2,  3  e 
IV  25,  35  m  cum  ratione  amplifi- 
cationis  iteratio  28 ,  38  j9  cum 
dolorum  perpessione  periculorura 
susceptio  25,  3om  cum  fide  inimici- 
tias  gerere  18,  25^  cum  uirtute, 
officio,  bonore  uitam  colere  14, 20»* 
summa  IV  44,  57  m  fit  III  2,  3  m 
cum  laude,  gloria,  uituperatione 
7,  13  p  IV  22,  31  p  summa  prodita 
44,  57  e  mecum  tecum  secum  e.  q.  s. 
uicle  ego  tu  sui 

cum  coniundio  cum  ind.  praes. 
cum  defendimus  ctc.  I  3,  5  quater 
tria  sunt  tempora:  cum  babemus 
—  cum  uidetur  —  cum  defessus 
est  etc.  6,  9p  quaier  cum  uidetur 

11,  19^  cum  res  dicuntur  IV  54, 
67  w    cum    iubet    etc.    I  11,  20jp 

12,  20jp  12,  21pe  dicit  12,  22j9 
dicimus  IV  3,  5  in  32,  43  m  54,  67  e 
dicunt  IV  2,  4  ait  II  23,  36  e  cora- 
memoramus  30,  48  jj    bene  facitis 


cum  uenitis  IV  50  e  cum  uenit  I 
13 p  15p  bis  m  quaeritur  II  2,  3  e 
16,  24  m  dicitur  aliquid  IV  10,  15)m 
si,  cum  plura  sunt,  pauciora  di- 
camus  II  21,  34  p  IV  20,  28  p  his 
ut  si  consultet  cum  accersatur  III 
2,  2p  cum  recedendum  est  9,  11  p 
cum  ipsa  res  cogit  10,  17  e  retinet 
12,  22^  cum  est  —  Cura  autem 
est  —  Cum  autem  est  14,  24  p  cum 
istos  rogas  IV  13,  19  e  cum  aut 
res  non  egent  —  aut  terapus  non 
sinet  54,  68  e  cnm  corapararaus  — 
cum  notatur  III  20,  33^  disputa- 
mus  23,  39  renouatur  IV  28,  38  e 
cum  legunt  2,  3  m  quaerunt  6  m 
cum  scribere  instituunt  Cum  uero 
scribunt  IV  3,  6  e  non  tum  cum 
parere  debent  4,  7  e  si,  cura  inci- 
pimus  54,  67  m  tum  maximo,  cum 
detinemur  III  24,  40  m  tura  snmi- 
tnr  similitudo  cura  negamus  IV 
46  m.  obiurgaraus,  dicimus  37,  49  m 
tacito  cum  opus  est  clamas  15, 21  m 
cum  canes  fuuguntur  34,  46^j  cum 
uerbum  potest  accipi  53,  67  e  cum 
ita  uiuit  20,  28  m  respicit  puerum 
50  p  ostendit  26,  35  qnin  com- 
mode    fiat    cum  conuertantur  28, 

39  e  exprimuntur  39  e  cum  ponun- 
tur  34,  46  p  cum  ducitur  m  sumi- 
tur  etc.  49,  &2p  qimter  cum  rem 
uidentur  perspicuam  facere  40,  53 
et  reddnnt  et  malunt  44,  57  p  cum 
causam  dicimus  44,  58  Vix  baec 
dixerat,  cum  ecce  iste  praesto: 
Sedes  ?  inquit  52  m  cura  non  surarae 
tenet  artem  2,  3  m  principium  est 
cum  reddimus  l  4,  6p  8,  12jj 
10,  17e  11,  18m  11,  19^;  Upm 
qtiater  e  15  p  II  4,  6^  5e  illa  de- 
fensio  tenuis  est  cum  ostenditur 
10,  15  H4  15  p  16,  2'dp  20,  S2p 
20,  33p  21,  33p  21,  34  e  25,  Bd p 
25,  40.  26,427)  30,  A8p  IV  12,  17  w 
bis  13,  19_p  14,  21  p  15,  21  p  20, 
28  m  21  p  23,  33  p  27,  37  pm  his 
27,  38 pm   28,  39p   29,  3d p    29, 

40  pm  30  m  33,  44  e  34,  45  p  35  ^j 
36 p  38,  50 p  40,  52c  42  p  45,  58p 
49,  63  p  50  jp  52  _p  53,  66  p  his 
54,  67  m  55  p  Est  cum  coraple- 
xione  snpersedendum  est  II  19, 
30  m  bis  Est,  cum  non  est  satius, 
si  IV  26,  36  e  proprius  locus  est 
cura  dicit  et  cum  auget  II  6p  m 
bis  30,  48.  30,  49 ;  cum  imperf.  ind.: 


428 


INDEX  VERBORUM. 


cum  faciebat  II  5^^  Cum  te  expe- 
tebant  omnes  25,  40  m  Qui,  cum 
plures  eiant,  pares  esse  non  pote- 
rant  IV  18,  25  e  [ut  paulo  ante 
cum  de  cursoiibus  adserebatur 
46  m]  cum  perf.  ind.:  cum  pontes 
disturbasti  II  12,  17  p  cum  spes 
iniecta  est  IV  2,  2  cum  in  artis 
curriculum  descenderuut  3,4f  quae 
cum  enumerata  suut  ea  quae  ob- 
sunt,  confirmat  15,  22  e  Cum  enim 
recessit  ea  res,  nihil  superest  17, 

24  e  cum  quaesitum  est,  subieitur 
24,  34  p  Cum  uero  siuistra  mcu- 
tum  subleuauit  existimat  50  jj  cum 
plus  est  dictum  quam  patitur 
ueritas  53,  67  m  cum  fut.  I:  cum 
dicemus  1 10, 11  m  II  13,  19^j  quasi 
cum  dicemus  II  30,  49  m  in  ueii- 
tate  IV  22,  32  (E)  43,  56  m.  demon- 
fatrabimus  II  7,  lOjJ  20,  32  e  IV  29, 
39 J9    uidebitur  II  9^3    cum    uoles 

II  e  III  1  e    uolemus    II  17,  26  »j 

III  21,  34^  utemur  II  12,  17  p 
exornabimus  IV  44,  58  quaeretur 
II  14,  21  p  res  profeietur  IV  42  m 
fatebimur  II  17,  2bp  Cum  igitur 
erit  demonstratum  III  4,  7  m  se- 
quemur  9,  16  wt  Cum  autem  con- 
tendere  oportebit  14,  25  p  aliud 
uerbum  nus  meminisse  23,  38  vi 
si  loco  utemur  et  cum  rei  magni- 
tudo  postulare  uidebitur  IV  15, 
22  m     Cum    ita  interponentur  17, 

25  e  Nam  cum  agetur  incolumitas 
42  m  articulus  dicitur  cum  distin- 
guentur  19,  26  w  34,  45  jj»  38,  50  jj 
I  14j)  cum  fut.  II:  cura  diu  rem 
auxerimus  I  6,  9  m  cum  hoc  feceri- 
mus  10,  11  m  10, 18  baec  erunt  con- 
siderata  II  10,  15  e  id  usu  uenerit 
13,  20j)  Cum  disturbauerimus,  no- 
bis  reliquerimus  21,  33  e  cum  usus 
fuerit  Orestes  I  16,  26  iii  ab  uarra- 
tione  cum  inceperimus  III 10,  17  p 
cum  rem  simpliciter  pronuntiari- 
mus  IV  43,  56  m  JShitantur  tem- 
pora:  cum  aut  id  defendimus  aut 
obpugnabimus  1  Z,  b  p  IV  54,  68  e 
in  hoc  genus  cum  declinantur  et  ab 
eo  quo  profecti  sunt  aberrarunt 
10,  15  c  cum  coni.  praes.  Cum 
haec  ita  siat  14,  Qp  cum  id  ita 
sit  10,  17  m  cum  factum  esse  con- 
stet  II  16,  24  m  IV  29,  40  m  cum 
cohortemur  III  3,  4j5  cum  dicant 
et  debeant  IV  6  m    Cum  dicat   1 


16,  26  e  Cum  —  confiteatur  II  16, 
24  e  fateatur  9  e  uoceris  II 13, 19  m 
cum  alteram  rem  laudes  2Sp  ac- 
cedas  IV  26,  36  e  Cum  multa  con- 
currant  argumenta  II  7,  11}}  in- 
tellegatur  11  m  uideamus  19,  29  e 
uideat  IV  17,  25  e  uideamur  II  21, 
33  e  IV  43,  55  e  uideantur  36 e  29, 
40 p  cum  sit  controuersia  II  27,  4'dp 
diuisio  III  4,  7  e  ut  si  quis  cum 
accusetur  II  27,  43  e  cum  compa- 
retur  28  p  Sed,  si  qua  inciderit, 
cum  narrandum  sit  III  7,  13  p  cum 
dicere  desinamus  10,  18  e  cum  lo- 
ris  caedatur  21,  34  p  cum  leges 
discrepent  II  10,  Ibp  cum  possi- 
nius  IV  1,  2  j:)  possis  44,  57  m  cum 
id  polliceautur  6  m  ut  cum  rem 
atferamus  AS  23  uti,  cum  uerbum 
crebrius  ponatur  14,  20  m  ut,  cum 
uelimus,  ea  possimus  uti  29,  41  ut 
si  quis  cum  uelit  32,  43  m  bis  ut  si 
quis  cum  dicat,  loquatur  31  e  bis 
cum  roget,  cum  cogat  44,  57  m  bis 
praesertim  cum  —  uideamus  II 
19,  29  e  praesertim  cum  scribas 
IV  26,  36  w  Mutantur  modi:  cum 
et  nos  commoti  dicere  uideamur 
et  auditoris  auimum  commouemus 
43,  55  e  cum  coni.  imperf.:  cum 
filium  heredem  faceret  I  12,  20 
cum  obsideretur  15  e  circumsederer 
IV  24,  34  m  cum  sciri  —  refelli 
possent  II  7,  10  m  adferretur  9  e 
lex  peimitteret  10,  15 p  cum  ean- 
dem  legem  ferret  28  e  cum  legem 
laturus  esset  1 12,  21  jj  cum  ignem 
diuidere  nellet  IV  6  ?«  cum  belli- 
gerare  nobiscum  uellent  11  p  cum 
eae  res  ad  sensus  nostros  perti- 
nerent  III  11,  19  e  cum  semen 
gigneretur  IV  6  m  cum  —  intelle- 
gerent,  cum  —  uiderent  dp  Cum 
igitur  haec  omnia  faceres,  dice- 
res,  administrares  utrum  remoue- 
bas  an  non  15,  22  e  Cum  —  com- 
monefaceret,  cum  uolutarentur, 
commotus  es?  24,  33  e  28,  38j^ 
cum  ego  adessem  uacuum  possi- 
dere  nou  potuisti  29,  40  c  Cum 
militibus  urbs  redundaret  et  b2p 
Cum  Graccus  deos  inciperet  pre- 
cari  bb  7)1  cum  coni.  p)erf.:  cum 
definitione  sit  usus  I  12,  22  m  tum 
cum  id  factum  sit  II  4,  Ip  Ib  m 
cum  ad  eum  uentum  sit  5  e  quod 
cum  dixerit  7,  10  e  21,  33  e  20,  33 


INDEX  VERBORUM. 


429 


non  habuerit  14,  22  ^j  cum  non- 
nemo  deuenerit  et  cum  ille  dixe- 
lit  20,  33  ut  cum  alteros  magis 
laudaris  28m  ne  cum  multa  dixeri- 
mu3  ]Il6, 12  e  cum  ipsi  praeceperint 
IV  1,  Im  siquis  dicat,  Olympia 
cum  uenerit  3,  4m  ut  si,  cum  fe- 
ceris,  putes  —  si,  cum  elegeris, 
putes  4,  7  j}  nec  mirum  cum  prae- 
ceptor  reperire  non  potuerit  5,  7  vi 
ut,  cum  eam  communi  uerbo  ap- 
pellaris  26,  36  e  ne,  cum  te  digua 
dixerim,  uidear  30  m  si  obliti  estis, 
cum  i-e  nihil  egerim,  qui  est  quod 
uerbis  proficere  possim  40,  52  p 
cum  pro  rep.  perire  noluerit, 
cum  rep.  pereat  44,  57  p  Uti  ci- 
tharoedus  cum  prodierit  —  si,  cum 
commorit  exspectationem ,  uocem 
mittat,  eicitur  47  m  cum  plus- 
quamp.  coni.:  cum  is  —  manu 
missu3  esset  I  14  e  ne,  cum  re- 
cessissemus ,  minus  seruaretur  III 
21,  34  e  essemus  laudandi  cum 
talem  laborem  non  fugissemus  IV 
2,  3p  cum  artis  inuentionem  Grae- 
corum  probassemus,  exemplorum 
rationem  secuti  non  sumus  7  e  li 
cum  deliberassent  nobiscum  bellum 
gerere,  quaeso  quae  res  erat  qua 
freti  conarentur  bellum  suscipere 
9  p  cui  imperio  omnes  gentes  con- 
senserunt,  cum  a  populo  R.  supe- 
rati  essent  Ht  ut,  cum  bene  esset 
intellectum ,  facilius  inueniretur 
28,  39  e 
cum  —  tiim:  cum  accusatoris  tum 
defensoris  II  6  m  cum  odiosi  tum 
obscuri  11  e  cum  totius  causae 
tum  unius  cuiusque  argumenta- 
tionis  18,  27  e  cum  res  tum  homi- 
num  studia  IV  2,  2  cum  id  pec- 
care  tum  magis  etiam  delinquere 
5, 7p  (?)  cum  rerum  magnitudini  tum 
nostris  quoque  occupationibus  ad- 
signare  I  17e  cum  utilitatem  tum 
uenustatem  IV  49,  63  e  cum  locus 
tum  occasio  41^  cum  uenustate 
sermonis  tum  ratiouum  expecta- 
tione  16,  24  cum  multum,  tum 
plurimum  13,  19w  cum  minima 
tum  uero  illa  II  19,  29^  cum  in 
omni  disciplina  tum  uero  in  mne- 
monicis  III  24,  40 p  cum  se  et  suas 
opes  et  copiam  norunt  tum  uero 
nihilominus  scire  poterant  IV  9 p 
cum  commodum   est  auditu,  tum 


uero  uehementer  comprobat  18,  26 
cum  in  sermone  tum  in  acrimo- 
nia,  tum  in  alio  genere  uocis  42  e 

cum  maxime  haec  sitiens  loqua- 
tur  6  m 

cupiditas  II  21,  34  e  una  ad  omnia 
maleficia  dncit  mulierem  IV  16, 
23  m  imperii  II  21,  34  m  imperii 
cupiditate  se  scelere  contamina- 
runt  19,  29  p  cupiditatem  21,  34  c 
testis  confirmabis  IV  35  e  aduer- 
sarii  ostendet  II  3,  4  amoris  aut 
eiusmodi  libidinis  explere  2,3e 
tnrpissimae  cupiditati  corpus  ad- 
dicere  IV  16,  23^  propter  cupidi- 
tatem  II  4,  6  m  immensam  pecu- 
niae  24,  37  p  immensae  cupidita- 
tes  infinitae,  immoderatae  22  jj 
singulae  impellunt  uiros  ad  male- 
ficium  IV  16,  23  w  erigit  omnium 
cupiditates  2,  2  cupiditatum  tem- 
perantia  III 1,  lip  moderatio  2,  3c 

cupidus  IV  40,  52  e  honoris  21  m 
cupide  dicere  et  argumentari  II  6  e 
sine  dilectu  temere  et  cupide 
transcurrisse  in  dissimilem  rem  IV 
34,  45  e  cupide  ad  inimici  perni- 
ciem  profectum  11  19,  29  e  cupide 
dopugnasse  contra  ueritatem  28  m 

cupio  magis  laudare  quam  possum 
IV  43,  o6p)  reuerti  cupis  15,  21  e 
qui  cupit  locum  equostrem  splen- 
didissimum  esse  35  p  ipsi  se  cu- 
piunt  obiurgari  37,  49  m 

Cur  igitur  ei  parcis?  16,  23e  conf. 
14,  21  p  40,  b2p  II  24,  38wie  ter 
Deinde  cur  uolumus  III  23,  38}» 
conf.  IV  3,  4p  bis  quid  est  cur 
uelitis  40,  52  e  quaeritur  —  cur 
eiusmodi  temporibus  II  4,  7  m 

cura  conparat  firmitudinem  uocis 
III  11,  20  2^  haec  cura  comparatur 
e  quantae  curae  ea  res  fuerit  dis 
ciliis  II  30,  48p  prae  cura  spiritus 
ducebat  IV  33,45Ht  res  tibi  multas 
dabit  curas  14,  21  p 

curiam  diligit  21  m 

curas  eam  rem  tam  studiose  14,  21p 
ratio  curandae  uocis  IH  11,  20  e 
si  modo  id  quod  satis  esset  cura- 
rent  poetae  11  22  e  quae  curanda 
sunt  cura  IV  52  e  liberi  esse  non 
curatis?  53,  66  e  ut  non  curet  quae- 
rere  II  20,  32  w  curet  enumeret 
28}}  curare  poteris  ut  habeas  III 
24,  40  p  industria  me  curasse   ut 


430 


INDEX  VERBORUM. 


haberem  IV  38,  50  j?  curandum  ut 
—  conferatur  II  1,  2  e    curaudum 
est    ne   —  repetatur    30,  47  m    si 
curetur  nequid  insit  JV  14,  ^l^) 
iu  cuiTiciilum  artis  descendere  3, 4c 
ciirrere  qui  coeperint  m  in  certa- 
mine  currendi  47  ^)  cursum  uenire 
Olympia  3,  4  nt 
ciirsim  impetum  faciunt  55  m 
ciirsitarint  Ladas  alii  3,  4  c 
ciirsor   defatigatus    integro   trajit 
facem  46  j)    esse    in    cursore   tan- 
tum  uelocitatis  47  j)   [de  cursori- 
bus  46  w] 
cursiis    solis  III  22,  36  2>    in   curtu 

continuo  IV  46^; 
custodiaut  liberos  amici  IV  ■il p 
custodem   omnium  partium  rheto- 
ricae  memoriam  III  16,  28 p 

dainnatiouem  remorari  I  16,  26 m 
dainuarit  IV  14,  20  m  ter  Ei  dam- 
nato  I  13  w  damnabaut  uuius  pec- 
cati  IV  16,  23  2^  ueueficii  damnata 
ibid.  p  m  damnatus  de  pecuniis 
repetuudis  I  11,  20  his  capite 
damnastis  IV  24,  33 p 
de  dicere  de  I  lc  2,2j3  3,4c 
4,  6  me  4,  7  e  bis  6,  9  e  bis  6,  lOp 

8,  12  p  10,  16.  10,  nme  16,  26 w 

17  m  II  1,  Ip   3,  5m   12,  17  e    12, 

18  ^e  13,  19  p  14,  21  e  10,  23  p 
27,  43  pc  in  1  m  6,  12  m  8  e  12,  20. 
12,  22  c  ter  15,  25  bis  19,  32  e  24, 
40  e  IV  3,  4p  8,  11  c  20,  21  p  27, 
37  p  711  28,  39w  31  c  32,  44  e  34, 
46  e  37,50.  40,  52  m  42  ^j  43,  b5  p 
43,  56  mc  44,  5&  p  44,  58  bis  53, 
67  e  loqui  I3,  4e  II  1,  2j?  12,  17  e 

III  2,  3w  6, 11  pe  7,13 p  16,  28  p 
16,  29  m  IV  11  e  15,  21  e  31  c  32, 
43  p  41  m  ucrba  facere  I  4,  7  m  his 

II  30,  47  j3  mentionem  28 ^j  dispu- 
tare  1  10,  16  II  2Sp  III  23,  39  qui- 
bus  de  rebus  disputatio  futura  sit 

IV  40,  52w  agere  I  3,4m  II 12, 18m 

III  20,  33  7»  disserere  II  10,  15  c 
narrare  III  14,  24  e  aperire  1  6,9p 
II  31  m  ostendere  16,  23p  argu- 
mentari  29  e  praedicare  IV  40,  bip 
scribere  l  Ip  II  1,  1  m  1,  2p  12, 
18  e  111  1  TO  2,  3m  11,  19m  bis 
15,  27e  23,  38p  IV  1,  Ip  bis  3,  6m 
praescribere  II  16,24??«  praecipere  I 

9,  15  e  II  17,  26  e  IV  1,  1  c  excogi- 
tare   I  9,  16  e  uideamus  IV  5,  7  p 


audire  4,  7p  proferre  Il29m  qua- 
ter  8  m  commouere  III  11,  20  e  con- 
trouersiam  struere  de  II  28  m  id 
de  quo  controuersia  est  1 11,  18  7«e 
II  26,  42  p  27,  43  pm  29  m  existi- 
matio  est  de  I  5  e  rumores  dissi- 
pare  de  11  3,  5  e  8  m  fama  est  dep 
iudicium  de  I  6,  9m  ter  8,  12  w 
12,  22e  II  13,  20p  Ibm  IV  27,  37 J3 
sententiam  ferre  de  II  13,  19  m 
lV39m  decernere  de  II  13,  19  c 
legem  de  semissibus  I  12,  21  p  le- 
gibus  sancire  de  II  30,  48  p  locus 
de  humanitate  II  16,  24  e  17,  26p 
Caepio  de  exercitus  amissioue  I 
14  w  confiugex-e  de  eis  rebus  I  9, 

10  e  criminari  de  rebus  II  30,  48p 
supplicium  sumere  de  I  13  vi  14  m 

11  15  e  damuatus   de  repetundis  I 

11,  20  bis  dimicare  de  II  30,  49  m 
IV  9  m  16,  23  e  ratiouem  habere 
de  II  19,  30  e  idem  fieri  de  ima- 
ginibus  conuenire  III  23,  39  e  co- 
gnoscitur  de  IV  33,  44  e  quater 
perspicuum  est  de  46  e  prima  de 

II  1,  le  III  11,  19 p  IV  29,  40 p 
31  p  22,  30  p  40,  52  w  50  m  112,  2  e 
numquid  de  consciis  5^?  relinquere 
de  IV  29,  39  m  53,  67  m  perdere 
de  10,  14  e  non  de  minimo  loco 
aegrotum  III  20,  33  e  de  traus- 
uerso  IV  10,  14  j:)  de  aliqua  parte 
dissimile  II  29  p  sepavare  de  IV 
2,  3m  detrahere   de  I  11,  18p  II 

27,  43  m  petere  de  III  4,  8  e  7,  13  p 
IV  9  c  sumere  de  II  10,  15  e  12,  17  c 
IV  17,  24  p  eligere  de  4,  6p  4,  Ip 
bis  manant  de  27,  38  e  toUere  de 
I  12,  22  7/i  de  medio  II  19,  28  ^) 
IV  13,  19  e  tulerit  de  3,  5  m  de- 
mouere  de  45,  58p  29,  40  e  39 p 
eripere  de  22,  31  m-  qua  de  causa 

III  21,  35  tali  de  causa  II  17,  25  m 
alia  de  causa  III  22,  35  c  his  de 
causis  I  12,  22  m  IV  7  e  49,  62  p 
1,  1  m  56  jj  46,  59  m  III  23,  38  p 
De  in  principio  cnuntiati  positum 
I  8,  12^^    9,  16  m    II  1,  1  e    1,  2p 

12,  18  e  13,  19  p  16,  23  p  III  Im 
his  2,  3  m  12,  20.  15,  25.  19,  32  e 
24,  40  c  IV  31_2J  alibi  qua  de  agi- 
tur  I  bp  11  12,  18  m  qua  de  con- 
trouersia  non  est  29  m  de  his 
usum  dicemus  pro  his  deusum? 
III  7,  14  m 

debet  esse  I  7^9  bis  IV  6p   18,  26. 

28,  39  m  habere  I  8,  13  m  II  2,  3p 


INDEX  VERBOKUM. 


431 


bis   IV  12,  17 ;i    recipere    l  2,  2 p 
debemus    uti    10,  17?«    aperire  jj 
adhibere  IH  7,  ISm  uitare  12,  21?« 
elicrere    20,  38  p    metuere  IV  3G;j 
quibus  possumus  et  debemus  3,  5e 
debent  proficisci  II  4,  7p  esse  111 
20,  33  p  remanere  18,31«;  parere 
IV  4,  7  e    debeat   esse  II  16,  24?« 
IV  7  e  habere,  uersari  7  e  12, 17^ 
confirmare   1 ,  2  m    adsignavi    non 
debeat  II  3,  om  debeant  sequi  IV 
56  p    fugere  36  ^j  uelle  III  6,  11  i? 
rigare    IV  6  e    debebis    adsignare 
I  17  e    debebit   esse  occupatus  II 
3,  5p    debebimus    significare    111 
15,  26  e  uidetur  obpugnari  debere 
I  3,5?«  quem  debent  honorem  IV 
44,  57^?  fato  uita  debetur  43,  55  m 
gratia    naturae    III  12,  21  e    quae 
uellet  ei  se  dtbere  I  12,  20 
decedit  imperator  IV  46^ 
decem  praecepta  II  30,  47  e  exorna- 
tiones  IV  31j? 
decere  accedere  44,  57  e 
decreuit  senatus  112,21«*  ut  alius 
aliud   decreuerit  II  13,  19e  decre- 
tum  interpositum  ibid.   uis  decer- 
nitar  per  classes  alia  III  2,  3p 
decimiis  locus  II  30,  49  e  in  decumo 
loco  III 18,  31  e  decuma7to?a  uenire 
IV  51,  64:  pm 
deceptos  similitudine  loci  ?« 
declamatiouis  ratione,  exercitatio, 
moderatione  111  ll,20«t  12,  20  bis 
decliuantur  IV  10,  15  e 
decoloratum  mortui  corpus  II  5?« 
mortuum  fuisse  corpore  27,  44 
decori  est  IV  15,  22  p 
dedecories3eIIl7,  iSe  7,14^?  lV35p 
sui  dedecoris  infamiam  16,232?  per 
dedecus  44,  57?«  in  omni  dedecore 
uolutari    13,  19  vi    dedecore    leui- 
orem  mortem  III  b,  9  p 
dedita  opera  II  30,  47  m 
deducit    domum    IV  51,64e    de- 
ducere  ab  hac  re  III  24,  40  m  de- 
duci  a  uia  recta  3,  4e  a  re  honesta 
3,  5  p   deducuntur  iu  fraudem  IV 
9  e  deductus  iracundia  II  25,  39  ?« 
deerrabimus   ab  eo  I  9,  14  m   de- 
errasse  angipoitu  toto  1V51,  64«i 
defatigatio  I  17  m 
defatigatus  cursor  IV  46p    defati- 
gati  animi  III  9,  17  e 
defeudit  hic  nihil  aliud  l  li  p    id 
defendimus  3,  bp  quos  IV  38,  50;? 
defeudat  id  iussu  eonsulum  I15p 


defendebant  eum  13  ?«  quos  de- 
fendemus  IV  38,  50e  defende  52?« 
quod  possis  defendere  13,  19/? 
locum  defendendi  II  21 ,  33  e  ad 
defendendum  III  20,  33  ?«  quod  ab 
omnibus  defondendum  uidetur  I 
3,  5 »(  defenditur  res  turpis  ibid. 
Orest'^s  se  defenditl^p  inprudentia 
se  defeudet  II  16,  24  p 
defeusio  infirma,  tenuis  I  14  «j  II 
10,  15^  bis  defensionis  extrariae 
adsumptio  13,  19j?  ratio  I  16,  26«« 
bis  quae  continet  defensionem  p 
bis  peruertere  p  facti  quaerere  II 
9  e  duplicem  parare  IV  35  e  iu 
integram  descendere  30  jp  quod 
uulgarem  habet  II  25,  39  m  peti- 
tionem  cum  defensione  I  2,  2  c  ex 
defensione  rationis  16,  26e  defen- 
sione  extrema  uti  II  3,  5  e  aliqua 
tegitur  25,  40 

defensor  3,4  3,  5  ?«  4,  6  ?»  5  e  6p 
14,  22  15  e  16,24«i  defensoris 
prima  deprecatio  111,18?«  nar- 
ratio  II  2,  3p  purgatio  27,  43  e 
locus  proprius  6  m  loci  communes 
6  ?«  16,  24  e  officium  IV  35  »/  de- 
fensorem  uestri  se  profiteri  36^ 
ab  defensore  refellatur  II  14,  21  c 
quos  defensoi-es  habueritis  IV  36^? 

detulit  sitoUam  1  12,  21  «(  delata 
est  nauis  iu  portum  11,  19  c 

defessus  auditor  6,  9?«  defessi 
6,  10  m 

deflxit  gladium  in  latere  IV  52  e 
defixo  aspectu  uti  III  15,  27^? 

defluicmus  rem  certo  termino  na- 
turae  3,  5  e  definitur  uocabulum 
1 12,  21  e  definita  moderatione  ani- 
mi  I  1  ?« 

defiuitio  figw-a  OQLOfiog  IV  25, 35  p 
definitionem  i.  e.  statum  qui  Graece 
oQog  dicitur  I  11,  19  2>  uocabuli 
adferre  II  12,  17  p  26,  41?«  defi- 
nitione  causa  constat  I  12,  21  p 
uti  12,  22?«  II  12,172?  definitioni- 
bus  uulgaribus  uti  26,  41  p  con- 
stitutio  legitima  ex  definitione 
1  12,  21 e 

deflorescit  dignitas  morboIV27,37e 
27,  38  m  ter 

deformabimus  III  22,  37  ?/«  defor- 
mauerunt  Italiam  IV  14,  20  m  mor- 
tuum  deformatum  II  27,  44 

defricari  IV  10,  14  2? 

defriugit  pedem  55  ?« 

deliortabimar  ab  his  III  3,  62? 


432 


INDEX  VERBORUM. 


dek-it  eistas  I12,21c  quos  ex 
collibus  deiecimus  IV  18,  25  e  de- 
iecisti  funditus  ciuitatem  28,  38  e 
deiectis  moenibus  8,  12  e  deieceris 
me  de  fundo  29,  40  e 

dein  23,  33  p  II  10,  15  e 

Doiuceps    I  6,  9p    8,  12p    9,  14e 

III  24,  40  c  IV  34,  46  c  ad  cetera, 
alia    deinceps    transire    1  17  e    II 

18,  27  m  31  e  III  20,  34  (18,  31  c) 
DeinceiJS  igitur  8  e 

Dciiide  I  2,  2  c   6,  9  e  bis    10,  17  m 

II  1,  2i;c  2,  2m  3,4.  3,  5p  7,  lOm 
7,  lle  9  quater  10,  14  quater 
10,  15 pc  11  p  12,  17  e  his  12, 
18  bis  14,  21  tcr  15  quater  16, 
23  quinquicns  16,  24  ter  17,  26  e 
27,  44  e  30,  47e  IH  7,  ISw  7,  14w 
9,  17  e    14,  24  m    18,  31     23,  38  m 

IV  5,  7  w   5,  8  m-   7  e  10,  14^;  11  e 

19,  26_p  27,  37 p  36 Ht  Um  43,  56e 
quater  bOm  bis  52 pe  54,  68m 
55?«  alio  nomine,  deinde  alio  at- 
que  alio  50^  quid  deinde  II  29  e 
quae  deinde  IV  51,  64  e  is  deinde 
54,  68  m  deinde  tum  III  21,  34  e 

delectationem  magnam  habere  IV 
17,  24?;i  51,65  ad  d.  adcommoda- 
tiora  23,  32  p 

delectat  maxime  uarietas  III  12,22^ 
maxime  delectet  IV  2,  3e  res  parua 
delectabit  4,  6e  nuptiis  cottidianis 
delectetur  34,  45wi  Samiis  delecta- 
bimur  51,  64  e  puerili  elocutione 
delectari  23,  32  e 

deleuit  Kartaginem  13,  19  p  Nu- 
mantiam  27,  37  e  delentur  imagi- 
nes  III  18,  31 

deliberationem  suam  ante  oculos 
ponet  II  14,  22  e    faciet,  conficiet 

III  2,  2  e  uenire  in  d.  m  in  deli- 
beratione  eorum  5, 8  deliberationes 
i.  e.  res  deliberandae  2,2p  m 

deliberatiuum  genus  I  2,  2  bis   11 
1,  1  m  ad  deliberatiuas  causas  III 
1  p  in  deliberatiuis  causis  8  e 
dcliberant  5,  8  ut  si  deliberet  se- 
natus  2,2mter  cum  deliberassent 
bellum  gerere  IV  9p  deliberationes 
sunt  deliberandae  III  2,  2  e 
delibans  uirtutem  nuUa  uoce  IV  55  e 
delibutam  rubrica  III  22,  37  m 
delicto  in  aperto  positum  II  25,  40 
deligere  (dilegere)  IV  21  e  senten- 
tiis  35  vt, 

delinquls  20,  28?«  delinquere  5,  7  jj 
dclirat  (delerat)  49,  62  e 


deminnitur  38,  50p  deminutus  nu- 
merus  33,  45  m  deminutum  quod 
fuerit  negotio  I  17  e 

Deminutio  figura  dvtsvccvticoaig 
38,  50p 

demittemus  corpus  III  15,  26 w 
haec  aliquantulum  demiserimus 
IV  9^9  figura  demissa,  genus  de- 
missum  usque  ad  infimum  sermo- 
nem  8,  11  m  10,  lip 

demendis  litteris  21  e  demptae  lit- 
terae  22,  30  e 

demoretnr  iudices  II  16,  24  e 

iu  demortui  locum  I  11,  20  bis 

demouendi  animum  potestas  IV 
45,  58_2; 

Demonstratio  figura  ivccQysia  55p 
sine  totius  sententiae  demonstra- 
tione  19,  2G  p  demonstratio  111 
13 ,  23  m  demonstrationem  ibid. 
sermo  in  demonstratione  14,  24  p 
15,  26  m 

demonstratiuum  genus  I  2,  2  bis 
II 1,  Im  ad  demonstratiuum  geuus 
causae  III  5,  9  e  ad  causas  demon- 
stratiuas  Ip 

demonstrat  dispositio  I  2,  3p  accu- 
sator  II  4,  6  ratio  18 ,  28  m  pro- 
nomiuatio  IV  31  e  demonstret  II 
3,  5p  4,  6  demonstrabit  3,  5m 
n,2Qm    demonstrabimus    7,  10  23 

III  3,  6  m  4,  7  e  14,  24  m  si  d.  II 
7,  11  m  111  3,  4??i  bis  demonstraui 
3,  6p  II  19,  30  25   demonstrauimus 

IV  37,  50  demonstrasset  II  25,  39  e 
demonstrassemus  49,  62^  aliud 
demoustrans  34,  46p  demonstran- 
tes  44,  5&P    demonstrare   auarum 

II  3,  5  m  quomodo  111  7,  13  m  IV 
5,  8m  49,  63  e  demonstrandi  causa 
3,  5  m  in  demonstranda  uita  III 
7,  13  Hi  demonstrandum  est  I  16,  25 
nidetur  111  13,  24  si  commutatio 
uerbi  id  erit  demonstratura  IV  26, 
36  e  si  alterum  erimus  demon- 
straturi  III  4,  8p  utrumque  nos 
demoDstraturos  esse  ibid.  quo  de- 
monstratur  II  30,  48w  exemplo  IV 
3,  5e  qui  demonstrabatur  III 15, 26  e 
demonstrabitur  fuisse  11  4,  7  e  9  e 
demonstrari  iniuriam  his  partibus 
13,  20  e  uerbis  IV  14,  21  e  demon- 
stratum  est  I  2,  3  e  III  6,  11  e  IV 
44,  57  e  oGebis  sit  II  29  e  arbitror 

III  1  p  erit  4,  7  m 

denique  IV  51,  65  40,  52  e  quid 
denique  II  21,  34»;  quod  denique 


INDEX  VERBORUM. 


433 


7,  10  e  nihil  denique  2,  3  ^J  non 
denique  IV^  9m  13,  19m  aut  deni- 
que  5,  8'>H  II  bp  uobis  denique 
IV  39  2i    uno    denique  e    II  3,  5  m 

Deuomiuatio  yi,iz(ovviLLa  IV  32,  43^ 
buiusmodi  denominationum  e 

deuomiuabitur  m 

(leutes  acuens  39^3  dentibus  insecare 
49,  62  m  aduncis  ibid. 

(lensa  fVequentatio  19,  21  p 

(lemimeratioue  uostra  fiet  20,  27 

deuuo  excipitur  alio  membro  19,262) 

depeculaus  famam  39p  deiJeculatus 
es  regna  domos  27,  37  m 

depnlsa  est  ex  Italia  32,  43  p  de- 
j)ultus  erit  in  lacunas  10,  15  e 

deprauata  imitatione  I  6,  lOe 

deprecatio  14  e  deprecationem  p 
II 16,  •2'ip  bis  iustam  inprudentiae 
30,  A9  p  deprecatione  uti  17,  ib^} 
huiusmodi  deprecationes  25,  39w; 
(leprecatio  defensoris  I  11,  18 p 

deprecari  supplicium  IV  13,ldp 

deprelicudeuius  eos  II  27,  43  e 

deprimemus  causam  I  5  e  causa 
erit  deprimenda  III  2,  2  e  depressa 
praeterire  II  '28  p  depressa,  de- 
pressissuma  uoce  III  12,21p  14, 24/) 
14,  25  e  depressus  auro  IV  49,  62  e 

depuguasse  coatra  ueritatem  II  28m 

derelictos  homines  ab  humanitate 
IV  8,  12  m  in  derelicta  regioue  III 
19,  31p 

deridere  alios  IV  1,  2p  magis  de- 
risus  47  me  derisi  51,  6im 

deriuetur  in  aliam  causam  11 
27,  43  m 

derogatio  10,  15  jj 

derogatum  sit  legi  m 

descendat  in  dimicationem  IV42e 
descenderet  in  alueum  10,  14  jp  de- 
scende  in  defensionem  30p  descen- 
derunt  in  curriculum  3,4e  descen- 
derimus  ad  infimum  9^  descenditur 
ad  cousequens  uerbum  25,  34 p 

describere  ostentatorem  bOp  na- 
tura  describitur  certis  signis  ibid. 
describitur  sententia  uocabuli  II 
12,  17  e  describunt  51,  65 

Descriptio  figura  diKtvncoaig  3d  p 
descriptione  uerbi  II  12,  17  e  con- 
trariae  descriptionis  ratio  ibid. 

deserantur  rationes  IV  S&p  deser- 
tus  locus  II  4,  7  bis 

desiderium  I  8,  13  e 

desidero  lV37,49jp  desiderasl5,21e 

Ad  Herenuium  libri  IV,  ed.  Makx. 


desiderat  III  22,  36  desiderantur 
IV  46  m  desideretur  56  vi 

desidiam  I  5  e  II  23,  35  e 

desidiosam  artem  IV  32,  43  m  de- 
sidiosos  ibid. 

desino  meminisse  16,  23  e  desiuis 
loqui  52  e  desinitis  m  desinamus 
III  10,  18 e  desinite  IV  S6p;  simi- 
liter  desinens  o^oLotbl£VTov20,28m 
ex,  in  similiter  desinentibus  3,  5w 
22,  32 

desisteret  sententia  55  p 

despectui  39  m 

id  desperarit  5,  7  e 

destinari  I  16,  25 

deesse  tibi  III  l  e 

deteriori  II 14, 2le  deteriore  ordine 

III  4,  7e  ab  homunculis  deterrimis 

IV  53,  66  m 

deterreat  ab  errato  37,  49  p 

detinebimus  formam  eius  II L  20,33e 
detiuemur  negotio  aliquo  24,  40w 
detinemiui  spe  falsa  IV  37,  49  e 

detralieret  1  11,  18 p  deirahatur 
de  re  II  27,  43  w 

detrimento  fuisse  UI  7,  13  e  7,  lip 
afficere  II  12,  17  w  prohibere  ibid. 
sine  famae  detrimeuto  IV  10,  14  e 

deueliatur  1  13p 

deueuerit  in  amorem  II  20,  33  ad 
sua  IV  l,2p  ad  uerbum  26,  '66  m 

deuocari  in  suspicionem  II  3,  4 

deuolaut  omnes  IV17,  24w  48«i 

dououisse  se  44,  57  e 

deuui  templis  8, 12 m  ad  religionem 
deorum  inmortalium  I4,7e  dis 
inmortalibus  II  30,  48/)  deos  III 
3,  4  m  5,  8  e  deos  inmortales  IV 
32,-44jj  deos  i)recari55w  per  deos 
52  m 

deusum  esse  his  cum  imesi  III 
7,  14p 

dexteri  pedis  15,  27^)  leui  dexterae 
motu  15,26m  coutortioneIVl9,26e 
dextera  tenere  III  20,  33  e  defrin- 
gere  IV  55  m 

ab  dialecticis  II  11  m 

dico  IV  9  e  27,  37/)  m  hunc  49,  63p 
hoc  38,b0p  dicit  112,20  reus 
12,  22^  cum  dicit  accusator  II  6^ 
ratio  quae  idem  dicit  24,  31  p  qui 
dicit  26,  40,  25,  39  m  quod  in  ad- 
uersarium  dicit  ibid.;  IV  11  m  bis 
in  aurem  60  m  clare  51,  64p  di- 
cimus  5,  1  p  pro  eo  I  14  e  cum 
dicimus  15 pm  II  21,  34  m  30,  49jJ 
IV  3.   5e     21,31p    bis     37,49m 

28 


434 


INDEX  VERBORUM. 


in  uoritate  IV  22,  32  cum  dicimns 
desidiosaui  artem  32, 43m  atuosdi- 
cimus  3,  5  e  qnae  dicimns  prodesse 

III  12,  21  e  de  quibus  dicimus  IV 
27,  37  m  qui  dicimus  37,  49  2>  id 
quod  diciuius  3,  5  e  dicimus  ali- 
quid  pro  iure  nostro  SQ  p  nihil 
amplius  54,  G7e  cum  causam  dici- 
mus  44,  58  Quid  dicitis  difficile 
4,  Gjf^  iatud  artificiosum  egregium 
ibid.  dicnnt  IV  1,  le  6p  qui 
dicunt  4,  7e  34,  45  e  tamen  dicam 
37,  49c  si  dicam  I  9,  14w  ut  uere 
dicam  IV  36 m  prope  dicam  49,  &2p 
ut  si  dicas  de  53,  67  e  54,  67  m 
dicat  II  3,  5  e  is  qui  dicat  28  m 
quid  dicat  IV  29,  iOp  quod  dicat 
n  14,  21^  bis  ut  dicat  3,  5e  cnm 
dicat  I  16,  26  e  IV  31  e  ut  si  quis 
dicat  I  15  m  II  26,  ilp  bis  27,  43  e 
2Sp  29  Ht  IV  3,  4m  6pm  32,  43j9 
33,  44  c  34,  46  w  ut  si  quis  .  .  .  et 
ita  dicat  II  26,  41  w  dicamus  II 
8  m  nunc  dicamus  de  I  13  c  quid 
dicamus    6,  10  m    quare    dicamus 

IV  16,2Sp  ut  dicamus  III  S^  IV 
37,  49  w     ne     dicaraus    19,  14  e 

9,  l'ym  10,  17c  si  dicamus  II  21,  34^5 
quid  dicant  II  9^  IV  1,  1  m  quod 
dicant  II  6  c  27,  43  e  nequid  am- 
biguum  dicaut  11  e  cum  dicaut 
IV  6  c  nt  dieant  11  l,10p  15  e  di- 
cebat  28  e  dicerem  IV  27,  31  p  30  m 
cum  diceres  15,  22  c  idemne  diceret 
II  26,  41  e  ut  diceremus  I  17  m  IV 
44,  58  dicet  II  3,  4?m  3,  5pm  5e  ttr 

10,  14  m  16,  24  tcr  III  3,  6  e  dicet 
aliquis  IV  26,  36?«    contra    dicet 

II  17,  26  p  III  3,  6  m  dicemus  po- 
sterius,  post,  primum  I  4,  6m  III 
12,  22  e  IV  43,  55  p  8,  lle  7  e 
deinceps  III  24,  40  e  occultel6,  9e 
celeriuscule  III  14,  24  w  dilucide 
IV  12,  17  e  plura  43,  56  e  sic  II 
10,  14  p  si  dicemus  I  9,16p  11  8p 
9p    uariam    commutatiouem   31  p 

III  3,  im  quatcr  3,  5p  3,  6w  his 
4,  8wi  bis  6,  11  e  ordine  7,  13  m 
principia  12,  21/;  cum  dicemus 
I  10,  17  »1     II  17,  2bp     30,  49  »t 

IV  38,  bOp  43,  56m  de  eadem 
re,  eandem  rem  4,2 p  dicemus  a 
scripto  ete.  II  6  e  his  %p  ^p  10, 
14  jp;  I  14p  II  7,  10  bis  7,  11 7;i 
Spm  10,  14^  13,  19^;  21,  33e  III 
7,  14jp  bis  8  e  qui  sententiam  di- 
cent  III  2,  3_2J  quae  dixi  IV  40,  53 


ufc  dixi  9^  is  qui  dixit  53,  67  e 
quod  diximus  I  9,  14  e  postea 
IV  5,  7jj    iam   54,  67  m    ut    ante 

I  11,  18  m  de  qua  posterius  IV 
37,  50.  44,  56  p  44,  58  de  qnibus 
ante  in  20,  27.  43,  56  e  qni  ante 
contra    dixerunt   I  6,  9   bis    multi 

III  11,  19/)  cam  dixerit  II  7,  10  e 
20,  33.    21,  33  m   numquid  dixerit 

II  bp  quid  dixei-it  omisso  snhiecto 

IV  26,  35  quae  ante  dixerit  II 
26,42»«;  qui  uerum  dixerit  IV 
lH,25m    quod   nuperrime  dixerit 

I  G,  10  m  ut  si  dixerit  II  26,  40 
11120,  33  «i  his  si  prips  pauca 
dixerimus  I  10,  16  e  IV  1,  Ip  cum 
multa  dixerinius  III  6,  12  e  si  dixe- 
rimus  23,  38  e  quid  quoque  loco 
dixerimus  II 18,  27c  nos  nou  facile 
dixerimus  III  11,  19  _p  dixerat  IV 
52  »t  si  quis  dixisset,  tametsi  uero 
dixisset  38,  50  m  dicite  29,  39  m 
dicere   de   re  iucipiamus  1  1  e    III 

9,  17  p  18,  30  nescio  quid  IV  52  e 
aliquid  54,  67  m  coepit  eadem  et 
alia  10,  14  m    cum  desinamus   III 

10,  18  e  posse  I  2,  2p  12,  22w  111 
18,  30  II  13,  19 ^J  IV  1,  2e  nou 
inornate   31  e    conuenit    II  7,  ll;> 

III  12,  21  e  uidetur  IV  bOp  uiden- 
tur  3,  6  e  aliud  atque  aliud  uide- 
mur42p  commoti  uideamur43,55e; 
apud    iudices  II  3,  5  e    quae   sciat 

IV  35j/t  cupide  II  6  e  contra  26,  42  m 
satis  erat  22  e  quibus  causam  di- 
cere  non  licuisset  28m  nolo  nimium 
IV  38,  50  m  plura  54,  67  e  nolle 
27,  37^  nolo  30  w  non  ausim  3,  5p 
30  m  audes  istuc  29,40^  30  m 
nequiter  studes  20,  28j«  dixisse 
satis  fuerat  II  21,  34  e  ne  nidear 
indignum  quippiam  IV  30  m  ut 
uidearis  leuius  26,  36  e  ne  minus 
uideamur  III  24,  40  e  articulus  di- 
citur  IV  19,  26 m  Dicitur  item  pru- 
dentia  III  2,  3 e  exordium  quod 
uulgare  dicitur  I7hi  quod  dicitur 

II  27,  43  p  hoc  non  dicitur  26,  40 
IV  3,  4:p  aliquid  uerbis  grauioribus 
10,  15m  quo  iu  loco  res  gesta  di- 
citur  II  5  m  qui  dicitur  se  deuo- 
uisse  IV  44,  57  e  quod  necessario 
cecidisse  dicitur  II  16,  23e  IV  46m 
idem  per  rationem  diciturll24,37m 
quattuor  modis:  per  contrarium 
e.  q.  s.  IV  45,  59  m  41  p  m  quae 
iure  praestare  dicuntur  11  13,  20  e 


INDEX  VERBORUM. 


435 


quae  ab  eis  dicuntur  IV  4,  7  e  quae 
clicuntur  28,39wj  bis  cum  res 
dicuntnr  54,67?«  quod  dicatur 
snstulisse  112, 22  ^j  qua  hora  factum 
esse  dicatur  II  4,  7  m  quod  pecca- 
tum  reus  suscepisse  dicatur  lo  p 
quare  bruta  fortuna  dicitur  24,  37 e 
ne  de  alia  re  dicatiir  27,  iSp  aut 
res  non  eiusmodi  dicatur  esse  III 
3,  6j3  quae  facta  dicantur  16,  9  «i 
si  separatim  ac  siugalae  dicantur 
III 10,  ISp  ne  '^magnum'  diceretur 
IV  38,  50  e  quae  uere  dicerentur 
II  7,  10  «i  dicetur  12,  18p  per  ne- 
gationem  IV  46  m  47  m  quae  ex 
arte  dicentur  4,  7p  simul  dici  po- 
terat  II  1,  Ip  potest  sine  malitia 
26,  40  quae  possunt  IV  28,  39  m 
bis  plane  potuit  46  p  separatim 
possint  4,  7  e  quid  possit  23,  33  p 
posse  III  6, 11  e  potuisse  IV  25,  35e 
Non  potest  dici  23,  33  wt  28,'39e 
oportet  23,  33^  29,  4:0p  oportuisse 
dici  uideatur  25,  35  e  quod  dici 
uidetur  II  25,  40  pure  uideatur  IV 
12,  n  j)  se  diuitem  50^j  quod  dici 
coeptum  est  30  m  dicendi  copia 
Ilp  ratio  ibid.  pm  certa  uia  ratio- 
que  2,  3e  sine  adsiduitate  le  usus 
consuetudoque  2,  3  e  dicendi  prae- 
ceptorea  omnium  IV  6?«  in  dicendi 
opere  \1  p  dicendi  tempus  I[I 
16,  28 p  auctoritas  IV  23,  32 p 
apertius  dicendi  causa  45,  59  jj 
47  jp  in  dicendo  I  2,  3  e  II  11  e  III 
3,  4.p  4,  Ip  4,  8  ter  9, 167?»  10, 18  e 

11,  20  ?M  12,  21  p  12,  22?«  IV  1  p 
bis  11  e  28,  39e  29,  39;?  37,  49i??w 
38,  50  e  43,  56^?  44,  58.  56/)??t  di- 
cendum  fuit  I  17  e  II  1,  2p  dicen- 
dum  uidetur  I  2,  3e  3,  4e  III  12,  20. 
15,  25  quia  plura  dicenda  uide- 
bantur  1  m  IV  34,  46  e  ad  dicendum 
prodesse  5,  8??i  inutiles  III 10,  18^ 
conparanda  11,19?«  hostis  est 
dictus  IV  54,  68  m  re  semel  dicta 
42  p  dictis  quibus  30  ??i  res  dicta 
tantummodo  uidetur  26, 367?»  suspi- 
ciones  separatim  dictae  40,  53  ut 
ante  dictum  est  I  16,  26  m  17  m 
II  14,  21  e    IV  32,  44e     satis    II 

12,  18  e  III  15,  25  19,  32e  IV4,  7e 
38,  50??i  dictum  est  quo  pacto56e 
II  29  e  in  aliam  partem  ac  dictum 
sit  26,  40  quod  dictum  est  in 
expositione  24,  37 _p  IV  26,  36^? 
quoniam  dictum  est  12, 17^  IIIl??i 


plus  IV  53,  67^  dictnm  est  per 
46??ie  47 2?  e  II  24,  37^  quod  pri- 
mum,  extremum  dictum  est  29  e 
22^?  nuperrime  dictum  IIIlO,  18e 
nihil  dictum  sine  causa  putetur 
II  2,  3jp  quid  dictum  sit  IV  26,  35 
Adhuc    quae    dicta    sunt   I  9,  16  e 

II  4,  7  e  IV  30  e  satis  erit  dictum 
I  8,  12^?  quicquid  II  30,  47??t  simul 

III  12,  22  e  quae  erunt  dicta  II 
7,  10  e  quae  dicta  erunt  p  quibus 
de  rebus  simus  dicturi  I4,6e 
quibus,  quot  de  rebus  dicturi 
sumus  4,  7  e  10,  17  e  bis  quid 
dicturi  suraus  III  4,  Bp  nos  dictu- 
ros  I  6,  9e  6,  lO^  jjauca  III  6, 12|) 
his  quid  putamus  illos  dicturos  IV 
52  e  nos  esse  dicturos  I  6,  lOe  ne- 
cessaria  dictu  III  8  m  dicti  ali- 
cuius  praeteriti  IV  49,62/?  prioris 
28,  38  e  ab  aduersarii  dicto  I  6,  lO^ 
aiqua  inciderint  dicta,  rogata,  re- 
sponsa  III  14,  24  e 

dictatiir  17,  30  j? 

ad  diem  commeatus  uenire  I  14  m 
eodem  die  IV  51,  64/?  postero  41?ji 
qua  die  hora  II  4,  7  m  siugulis 
diebus  IV  51,  64  e    posteri    die  m 

dififert  nihil  II  20,  33  tempus  diffe- 
rendum  I  12,  22  p 

difflcilis  inuentio  IV  32,  43  e  diffi- 
cile  est  inuenire  II  18,  27  p  III 
22,  37  e  IV  4,  &p  17,  24p  inuentu 
28,  39e  Quid  dicitis  difficile  4,6/? 
memoriam  nimis  difficilem  III 
24,  39j?  ab  hac  difficili  consuetu- 
dine  e  ut  ars  difficilior  cognitu 
putaretur  I  1  m  in  rebus  difficili- 
oribus  III  24,  39  e  inuentio  diffi- 
cillima  II 1,  le  III  8  e  coniecturalis 
constitutio  II  8  e  2,  2  e  quae  diffi- 
cillima  essent  1,1  ?>i  difficillimum 
genus  iudiciale  ibid.  in  rebus  diffi- 
cillimis  IV  34 ,  45  ??t  difficillimum 
est  expolire  II 18,  27  p  multo  diffi- 
cillime  dilui  possit  IV  18,  26 

difflcultatem  magnam  habere  causa 
uidebitur  III 10, 1 7^  rei  non  nostra 
difficultate  fiet  IV  7  e  quae  diffi- 
cultates  ab  nobia  absunt  56  m 

non  diffldimus  nobis  ibid.  diffi- 
ditis  uestris  fortunis  45,  58  e  sibi 
diffidunt  56  2^  diffidet  se  habere 
posse  5,  82>  diffisi  tuo  studio  III 
24,  40  e  utrum  diffidendum  an  con- 
fidendum  fuerit  II  4,  7  e 

28* 


436 


INDEX  VERBORUM. 


(liniiiit  seruio  totns  IV  11  m 

(liirusa  scriptura  2,  S  m 

diguilas  to  nQinov  III13,  23ot  IV 
13,  18  III  6,  10  c  7,  14  jf^  IV  23,  32  m 
formae  27,  37  e  27,  3Sm  ter  ciui- 
tatis  25,  35 p  quaedam  orationi  con- 
paretur  46  m  dignitatis  causa  49, 
62j[J  cum  ratione  52  ^:»  plurimum 
habet  54,  G7e  dignitatem  III  13,23/« 
IV  12,  17  p  ad  uirilem  adcommo- 
datum  III  12,  22m  IV  43,  5bp  52c 
53,  66^  adposita  foima  47;«  habere 
13,  18.  56p  diguitate  adficiunt  llf 
ex  infima  uerborum  8,  11  w  sermo 
in,  cum  dignitate  III  14,  24^ 
15,  26w  in  diguitate  consnmitur 
opera  IV  12,  18  e   demonstrabatur 

III  15,  26  e  idoneas  diguitate  sua 
3,  bp  ex  hominis  II  13,  20  wt  pro 
cuiusque  III  2,  3  e  si  personarum 
dignitates  constabunt  i  9,.  16^ 

(llguum  ignominia  IV  30  m  illius 
uirtute  52  e  supplicium  8,  12  ^^» 
moribus  tuis  digno  nomine  29,  iOp 
te,  me  digna  dicere  30  m  52  e 

diiudicari  auribus  14,  21  e 

dilabcutur  inpune  peccata  II 25, 39m 
dilapsa  Bst  fortuna  IV  17,  24?« 

dilectum  habere  bonorum  III  2,  3m 
sine  dilectu  IV  34,  45  e 

dilegere  uide  deligere 

diligens  memoria  III  11,  19  p  dili- 
gentem  et  parcum  IV  34,  46  >«  cum 
(liligenti  ratioue  I  2,  3  e  uti  dili- 
genti  notatione  11120,34  diligenter 
notatas  res  22,  37  e  23,  38  e  con- 
sideranda  I  6,  9^  cousiderabis  II 
31  e  obseruare  27,  43  e  IV  48jj 
scribere  III  11,  19  e  perscriptum  JI 
9m  exiKitare  30,  49  e  animaduer- 
tere  III  14,  24  e  eligere  IV  2,  Bp 
numeretur  50  m  diligentius  con- 
sideranda  II  24,  38  j:>  te  exercueris 

IV  56 p  eo  diligentius  persciutati 
sumus  II  8  e 

diligeutia  i-sta  non  est  IV  25,  35  m 
diligentiam  nostram  laudabis  II 
31  e  diligentia  conparare  III  7,14^^; 
IV  20,  28 »i  conprobare  III  24,  4:0 p 
optra  et  diligentia  consequi  IV  35j« 

diligit  Curiam  2r«t  nomen  senatus 
35  j)  diligunt  36  j9  dilexerunt  plu- 
rimum  22,  31  jj  diligere  21  e  for- 
mam  20,  28  c 

dilucida  narratio  I  9,  14^3  breuitas 
III  21,  34e  dilucidam  expositionem 
II  2,  32)  IV  39p  orationem  12, 17  e 


ut  dilucidum  esset  hoc  genus 
28,  39e  id  magis  dilucidum  reddit 
49,  62  j;  eo  dilucidior  narratio  I 
9,  15  e  rei  dilucidae  III  4,  8p  quo 
dilucidior  res  possit  esse  23,  39 
dilucide  narrare  I  9,  15p  dicere  17  e 
IV  12,  17e  loqui  II  1,  2p  scribere 
9e  III  11, 19e  proponit  IV  25,  35  e 
intellegere  II  20,  31jj  exornatio 
facta  IV  49,  63  e 
diluere   crimina  35  m    dilui  18,  26 

diluitur  II  24,  38  e 
dimicatioueui  uitae  IV  42  e 
dimicare  cum  18,  25  e  dimicarem? 
24,  34m    dimicatur    de   uita  cum 

II  30,  49  m 
diminutum  uide  deminuere 
dimiseritis  inpunitum  IV  39  p 
diripiuntur  e  gremiis  39  e 
discedunt51,  64^;  discessit  1 15,25e 

discesserit  sine  supplicio  II  17,25«; 
quemadmodum  discessent  IV  9  e 
disciplinam  aliquam  rei  habere  III 
3,  4jP  huius  infantiae  garrulam 
disciplinam  II  11  e  militarem  IV 
38,  50  p    disciplina    conparari    III 

22,  36  e  in  omni  24,  40  p  esse  in 
bonis  disciplinis  7,  13  e  disciplinis 
erudita  IV  53,  66  m  honestissimis 
muniuit  meas  rationes  43,  55  m 
uinci  32,  43  m 

qui  discet  5,  7  e  qui  nemonica  di- 
dicerunt  III  17,  30  p  qui  discere 
uult  lV5,7«t  5,  S/J  qui  haec 
uelint  6  e  statuas  facere  didicit 
ihid. 

discrepaut  leges  inter  se  II  10, 15p 
sententiae  discrepantes  IV  28,  39j(j 

discrimen  uitae  nullum  42  «i  uenire 
in  44,  57»«  in  reip.  discrimine  ihid. 

diserta  explanatio  30  m 

disiecit  Corinthum  27, 37e  res  uage 
disiectas  2,  3p 

disiuuctio  disiunctum  figiira  dt.e- 
^avyfisvov  27,  38  e  27,  37  m 

dispar  uitium  II  3,  5p  ex  re  dispari 
IV  45,  59  p  res  dispares  2,  3p) 

disyergemus     uarie     exornatione.-^ 

23,  32e  uage  dispersimus  31  jt»  res 
dispersae  40,  52  e  suspiciones  dis- 
persas  11  2,  S^) 

dispertiuutur  negotia  IV  35  j) 
dispouemus    ex    institutione    artis 

III  9,  16  his   distincte   et  ordinate 

IV  56  e  res  disponere  ihid.  in  dis- 
ponendo  III  9,  16  jj  rarae  si  ex- 
ornationes  disponentur  IV  11 


INDEX  VERBORUM. 


437 


dispositio  Ta|fe,  oiKovofiia  1  2,  3  p 
III  9,  IGp  9,  n p  bis  locorum  10, 
18  e  imaginum  17  m  dispositionis 
perceptio  firma  I  2,  3  m  dispositio- 
nem  p  artificiosam  coumutare  III 
10,  17  de  dispositione  Im  8e  ex 
hac  dispositione  perspicuum  est  m 
formarum  uti  20,  34  dispositiones 
argnmentationum  huiusmodi  lO^ 
18  p  artificiosae  11,  19  m  disposi- 
tionum  genera  9,  16  ^J 

disputatio  II  7,  10 pc  27,  43  hi  IV 
40,  52?«  disputationis  ueritate  2,  Ap 

(lisputamus  de  III  23,  39  e  negle- 
gentius  disputare  II  2S p  dispvi- 
tandum  est  I  10,  16 

iu  disquisitioue  positum  1126,41?» 

disscutiant  leges  II  10, 15p  dissen- 
tire  uidetur  uoluntas  cum  scripto 
I  11,  19  p  II  10,  14  e  ipsum  sibi 
26,  42  »1 

disseremus  posterius  10,  15  e 

dissidere  uidetur  uoluntas  cum 
scripto  9;; 

dissimili  de  re  profertur  29  m  in 
dissimilem  rem  transcurrisse  IV 
34,  45  e  utrum  ea  res  similis  sit 
an  dissimilis  II  12,  18  e  dissimiles 
sint  qui  audiant  atque  ille  IIl  6, 
12  e  loci  dissimilis  forma  et  na- 
tura  19,  31  m  ad  res  dissimiles  si- 
milia  uerba  adcommodari  IV  21p 
dissimiles  non  sunt  22,  30^;  fini- 
tima  uerba  rerum  dissimilium 
33,  45  e  in  rebus  maioribus  aut 
minoribus  aut  dissimilibus  II  12, 
18  m  de  aliqua  parte  quod  dissi- 
mile  est  29  p  res  simili  de  causa 
dissimiliter  iudicatae  13,20^9 

dissiuiilitudiuem  animorumlS,  13»« 

dissimulatiouem  18,  13  e  per  d. 
conficere  7,llp 

dissipare  fabulam  II  8m  dissipa- 
tos  esse  rumores  3,  5  e 

dissoluere  controuersiam  contro- 
uersia  26,  41  m  dissoluerimus  con- 
traria  adiumenta  I  10,  18  dissolu- 
tam  neglegentiam  III  3,  6  c  genus 
dissolutum  inXslviisvov  IV  11  p 

dissolutio  contrariorum  locorum  I 
3,  4  e 

dhsohitumfigura  uavvdsrovlY  30p 

dissuadebimus  nimium  progredi  III 
3,  5  e  ad  dissuadendum  3,  4  e 

dissuasiouem  I  2,  2  e 

distiuctiouem  commodissimam  lo 
corum  III  19,  32  e 


distiuguens  uarietate  orationem  IV 
13,  18  hoc  genere  distiugemus 
15,  21  e  interuallis  distinguentur 
19,  26  m  distincti  interlucere  III 
19,  31  m  orationem  sicuti  colori- 
bus  distinctam  reddere  IV  11  e 
citharam  auro  et  ebore  47  «t  lu- 
minibus  commode  distinctis  ora- 
tionem  inlustrare  23,  32  e  distincte 
disponemus  56  e 

distrahuntur  IV  39  e 

distribuisse  dnpliciter  et  bipertito 
I  11,  18^  distributa  est  in  II  par- 
tes  10,  n  p  11  2,  3p  18,  28  _p  III 
15,  26  p  sunt  distributae  13,  24 

distributio  rerum  I  2,  3p  distri- 
butione  uti  10,  17?«  argumeuta- 
tionis  distributionem  percipere  II 
18,  27  e  distributio  in  pronuntia- 
tione  III  13,  23  e  distributionem 
ibid.  per  distributionem  14,  25^3 
15,  21  p  in  distributione  14,  25?» 
distributio  figura  SiccLQsaig,  (isgi- 
Gfivg  IV  35^) 

disturbat  pontes  I  12,  21  e  distur- 
basti  II 12,  np)  colIectionem21,33e 

ditata   urbs  triumphis  IV  53,  66  p 

diu  augere  I  6,  9  m  semper  aut  diu 
in  malis  fuisse  II  31  m  meminisse 
III  22,  35  m  cogitare  IV  11  m  pla- 
cere  23,  32  m  iam  diu  37,  49  e  diu- 
tius  commorari  II  18,  27  m  IV 
22,  31  m  remoramini  36  e  manent 
in  animo  III  22,  35  e  manetur  IV 
45,  58  2^  diutissime  in  memoria  III 
22,  37  p 

diuersoriHui  IV  51,  64?« 

diuersa  saepe  sunt  ea  II  13,  19 e 
iu,  ex  rebus  diuersis  IV  13,  19  p 
18,  2bp 

diuitem  50  ^j  se  dici  ibid.  diuitis 
esse  14,  20  e 

diuidere  ignem  mortalibus  6  m  di 
uidit  res  plures  separatim  35  e  per 
enumerationem  40,52?»  diuidimus 
in  III  13,  23^  diuisimus  in  I  9,  16e 
diuiditur  in  10,  17?»  11,  19  p  14  w 
bis  II4,  6c  bp  16,23  23  bis  III 
2,  3pm  bis  4,  8p  6,  10 p  11,  19  e 

11,  20 p  13,  23  ?»e  13,  24  IV  13, 18. 
34,  46 j;  diuisa  est  in  111  13,  24 

diuisio  locorum  4,  7e  in  prae- 
ceptione  IV  32,  43c  diuisione  red- 
dere    concinniores    sententias    III 

12,  22  j3  crebris  diuisionibus  uti 
14,  24  ^j  in  fraterna  diuisione  IV 
40,   52  p     diuisio     nQOKazciay.svi^, 


438 


INDEX  VERBORUM. 


nQoU&fatg  I  3,  im  10,  17 p  diui- 
Kionem  3,  4^9  de  diuisione  10,  16  e 
II  1,  2iJ  uti  III  7,  13  m  9,  16  wi 
quadripertita  4,  8  m  diuisione  uti 
in  uim  et  consilium  ]>  a  diuisione 
initium  sumendum  II  30,  47  e  di- 
uisio  figura  TtQoaaTtoSoaig  (Cic.  de 
or.  11154,  207  Quintil.  IX  3,  93) 
IV  40,  62  p  diuisionom  m 

(liuitiae  111  6,  10  m  7,  14  m  IV  14, 
20  e  diuitias  I  6m  IV  14,  20  e  bis 
32,  43w  ostentas,  iactas  33,  44  e 
49,  62  c  parare,  conparare  11  20,  32 
IV  20,  28  m  diuitiis  praefer  uirtii- 
tem  14,  20  e  in  diuitiis  qualis  fue- 
rit  III  7,  I4e 

dat  praeccptio  certara  uiam  i'atio- 
nemque  dicendi  I  2,  3  e  rationem 
damus  quaerendi  III  23,  39  demus 
nostri  consilii  IV  l,lp  quin  illum 
mihi  datis  IV  52  m  det  cognito- 
rem  II  13,  20»/i  ciuitatem  III  2,  2  e 
mihi  ueniam  IV  14,  21  m  dabit  fa- 
cultatem  natura  uegotii  29,  41 
facultatem  dedisset  fortuna  16,  23e 
datur  auditori  potestas  45,  bS  p 
res  tibi  multas  curas  dabit  14,  21  ^j 
dedi  familiam  51,  64  c  dedit  uitam 
44,  57  e  felicitatem  fortuna  20,  27 
])lus  calamitatis  dederit  uictoria 
26,  36  p  satis  supplicii  10,  15  e  de- 
derat  negotium  puero  51,  64  jh 
quod  datur  otii  I  l^  tempus  da- 
bitur  III  16,  28  p  f  darem  IV  50^5 
da  seruos  in  quaestionem  30  p 
dato  quae  uolet  I  12,  20  hanc  ho- 
nestatis  commetoorationem  non 
dare  soleant  partes  III  4,  7  p  ui- 
tam  patriae  IV  44,  57  m  poenas  de- 
disse  Sbp  32,  442?  me  daturum  cau- 
sam  qua  inductus  accesserit  II 
19,  30 p  tamen  iusta  causa  daretur, 
quare  uelimus  111  16,  29  m  cuius 
nomine  scripta  dentur  agenda  1 
14  p  locus  detur  asturconi  IV  60  m 
memoria  datur  doctrina  III 16,  29p 
si  cui  data  est  egregia  16,  28  e 
est  datum  a  natura  15,  26  m  uita 
data  esset  IV  22,  31  p  uenenum 
datum  II  27,  44  e  oraculum  erat 
IV  30  e  res  erant  crimini  datae 
36  m  datos  esse  sermones  uni  cui- 
que  52  e  demus  operam  ne  22,  30  m 
dabit  ut  II  3,  5  e  dabimus  7,  11  e 
I  10,  16  dedimus  17  m  utrum  data 
sit  opera  II  16,  24 p 
docet  oratio  quomodo  III  13,  23  m 


natura  22,35^9  22,36«i  ut  doceamus 
quemadmodum  II  18,  27  ^j  excogi- 
tasse  quod  alios  doceant  IV  3,6  e 
commode  reprehendere  docebit  II 
20, 31m  docebimus  1 2, 2e  docebo  Im 
si  docebimus  11  8^  docuit  senatum 
1 12,  21  j;  docuimus  quemadmodum 
II  1,  2  e  2,  2  e  III  9,  16  e  IV  5,  8  e 
44,  56  p  45,  58  m  quod  oportuisset 
simpliciter  docere  I  11,  18  p  quod 
docere  II  29  m  III  21,  34  e  si  quam 
rem  eos  docere  uelimus  15,  26  e 
praeceptoris  est  docere  quemad- 
modum  23,  39  similitudo  quae  do- 
cere  possit  IV  48  e  doceri  posse 
commodius  eos  alia  ratione  6  e 
docendi  causa  I  16,  26^  in  do- 
cendo  —  in  dicendo  III  4,  8  m 
docilis  auditor  I  4,  7  m  docilem  p 

I  pc  dociles  4,  6p  4,  Ip  1  p 
doctor  noster  11,  18  p 
doctrina  ingenio  nitescit  III 16,  29  j) 

quod  doctrina  primum  inuenerit 
22,  36  e  minimum  ualet  24,  40jj 
ratione  doctrinae  naturae  com- 
moda  amplificare  16,  2^  p  doctri- 
nam  imitatur  ingenii  bonitas  16, 
28  e  memoria  quae  doctrina  datur 
16,  2^  p  doctrina  subpeditabitur 
naturae  21,  34  e  in  doctrina  atque 
arte  plus  praesidii  ibid.  sine  doc- 
trina  IV  46  e 
doctiis  erat  Laelius  13,  19  e 
dolere  nostris  incommodis  K  31  m 
doloris  finem  7,  10  e  significatio- 
nem  IV  15,  22  p  dolori  credi  non 
oportere  II  7,  10  m  dolorem  uitare 

II  2 ,  3  e  leuiorem  dedecore  III 
5,  ^p  cogi  summo  dolore  II  7, 
10  ^  nullo  dolore  III  3,  5  m  dolo- 
rum  perpessio  IV  25,  35  m 

dolus  111  2,  3p    dolum  ibid.  4,  8^; 

dolo    malo    negotium    gestum    II 

14,  21  e    dolis    malitiosa    Kartago 

IV  53,  66  m 
domesticos    parietes    22,  31  e    tu- 

multus   28,  38  p   domesticis   testi- 

moniis  1,  2  m 
dominationeui    II  2,  3e    fortunae 

IV  17,  24  m  ne  habeat  fortuna  ni- 

mis  magnam  in  nos  19,  27  m 
domiuatu  nefario  hostium  ciuitatem 

obruere  8,  12  e 
dominari  52  m 
dominus  este  aedium  beatus  ^)  do- 

minum  serui  1  14  m  IV  51,  64jj  ab 

instrumento  dominum  denominare 


INDEX  VERBORUM. 


439 


32,  43  j9    dominos    se    dicunt  fon- 
tium  6  e 
domuaedi  pro  notitia  51,  64:  p 
domiis  39  e  tota  m  cuia  sit  51,  64  m 
aliorum   domum   perfriugens  39  p 
nouisse  50  e  deducit  51,  64  e  recta 
abire  50  e  redire  III  2,2  p  IV  41  m 
suam   se  conicit  51,  64  w  itionem 
parant    III  21,  34 ^^    quom    domo 
aufertur  IV  49,  62  e   domi  20,  27. 
23,  33  e  50  m   contineri   52  j3  alie- 
nae  30  m  54,  67  m  domos  omnium 
depeculari  27,  37  m 
doiiatum  esse  II  27,  43  e 
draco  iubatus  IV  49,  62  m 
diibitatio    ne   parua  quidem   I  16, 
26 p  dnbitationem  maleficii  susci 
piendi  remouebat  II  19,  28  e  dubi- 
tatio    figura    dnoQLCi,     dianoQrjGis 
IV  29,  40;:»  dubitatione  uti  I  6,  10  m 
dubitaueritis  in  sententiis  ferendis 
IV  36  TO    Gracco    dubitanti    quid 
esset  55  e 
diibium    genus    causae    a(i(ptSo'^ov 

I  3,b2ie  4, 6p  non  est  dubium  quin 

II  19,  30  p  quod  dubium  est,  non 
est  IV  18,  26 

diicit  mulieres  cupiditas  ad^male- 
fieium  16,  23  7)1;  21  m  haec  res  nos 
duxit  ad  hanc  rationem  7  m  exer- 
citum  coutra  16,  23  e  ductus  est 
in  carcerem  I  13  m  duc  tecum  Li- 
banum  IV  50  m   ducebat   spiritus 

33,  45  m    ducitur    a    similitudine 

34,  46  e  ex  contrario  m  similitudo 
ducitur  a  persona  ibid.  translatio- 

.  nes  a  simili  oratione  ductae  j^ ; 
duxi  probum  II  24,  38  e  satius  esse 
duxit  I  15  e  nemiuem  prae  se  du- 
cit  hominem  IV  20,  28  m 

dulcedo  auium  21  m 

dulcior  melle  sermo  33,  44  w  quae 
tibi  dulcissima  sunt  in   uita  52^ 

dum  caute  loqui  uolunt,  dum  me- 
tuunt  II 11  e  dum  eam  uitatis  IV 
36  e  dum  peregrinatur  50  m  dum 
loquitur  51,  64  j9  ne,  dum  haec 
consectemur,  ueniamus  10, 15^dum 
sint  adcommodata  1  5p 

dummodo  intellegatur  II  20,  33 

duo  sunt  geuera  I  4,  6  p  8,  13^  II 
20,  31  p  III  9,  16/)  IV  20,  28  e 
45,  58  e  duo  uitia  12,  17  m  aut 
plura  uerba  20,  28/^  duae  partes 
I  lip  leges  II  10,  Ibp  sententiae 
IV  28,  39  _p  memoriae  III  16,  28  7« 
rea    II  21,  34 /J    IV  40,  62  p    unius 


alicuius  aut  denique  duorum  5,  8m 
ratio  de  duabus  partibus  habenda 
ll  19,  30  e  duabus  ant  pluribus 
partibus  subiciens  rationes  IV 
40,  52  m  duabus  rebus  conparatur 
12,  17  e  ex  rebus  diuersis  duabus 
18,  25  p  ex  duobus  membris  19, 26p 
utrum  de  duobus  29,  iO p  in  duas 
partes  I  10,  17 pm  III  2,  3p  ad 
duas  res  IV  26,  35  duas  ant  plu- 
res  sententias  significat  scriptum 
I  12,  20  p  accij^i,  trahi  in  II  ll^) 
IV  53,  67  e 
duplex  reprehensio  II  25,  3d  p  dis- 
positio  III  9,  17  jp  duplicem  utili- 
tatem  II  20,  31  m  defensionem  IV 
35 e  duplici  conclusione  1124,38 j)m 
ratione  IV  37,  50  duplices  simili 
tudines  III  20,  33jfj  dupliciter  et 
bipertito  distribuisse  I  11,  18  p 
efferuntur  IV  17,  24  c  fit  42  p  com- 
mutari  43,  56  m  pronuntiare  e 
duplicatur  uoluntas  III  4,  7  m 
duriter  translatis  uerbis  IV  10,  16  m 
cum  ducibus  hostium  I  15  e 

ebur,  aurum,  argentum  IV  32,  43  m 
auro  et  ebore  47  m 
ecce  tibi  10,  14p  iste  52  m 
eclii)sis  solis  et  lunae  III  22,  362) 
ecqua  fuerit  II  4,  7  e  ecquid  scrip- 
tum  sit  12,  18  m 
ediscere  III  23,  38 p 
edisseretur  II  17,  26 e 
edas  IV  28,  39^  esse  ibid. 
edere  III  17  e 

edocet  uos  facile  IV  8,  12  e 
educatio  III  6,  10  m  7,  13  e 
ediicit     corpore    telum    111,  18  e 
eduxit,  educeret  exercitum  15  e 
efferre    alteram    rem    II  28  2)    fre- 
quentibus    uerbis    efferat    senten- 
tiam    IV  19,  27  e    efferre    oratione 
magnitudinem  calamitatis  39  e  in- 
uentio   uulgari   sermone   efferatur 
56  j}    uerbum    uitiose   effer'tur    12, 
17?»;  30  2)    uerba    isdem    casibus 
efferuntur  20,  28 /j   senteutiae  du- 
pliciter    17,  24e    ita    28,39^   res 
communi  uerbo  elata  26,  36  m  ut 
efferatur   cursor  ultra  finem   47  j> 
efflcit   uulnus   28,  38  m  pigros   32, 
43  m  quae  efficiat  51,  64  e  bis  effi- 
ciemus   beniuolum  I  5  e   quomodo 
quidque  effici  possit  4,  7  p 
efflctio  figura  xaQantrjQiofiog,  sIku- 
6[i6s  IV  49,  63  p 


440 


INDEX  VERBORUM. 


offlngritur  uerbis  fornia  ihid. 

cfriigero  incommoda  44,  57  p 

offiiso  nullo  genere  uocis  III 12, 21  m 

non  oget  exempli  IV  42  c  mei  non 
egetis  8,  12e  orationis  res  non 
egent  54,  68  e  egeat  confirmatio- 
nis  1,  2e  si  uirtutis  et  ai-tium  ege- 
bit  47  c  egens  est  is  17,  24  ^j  egen- 
tem  40,  b2p  uirtutis  20,  28  »H 

egestatis  38,  50  m  his  propter  ege- 
statom  II  30,  49  e 

ego  H  12,  17  w  IV  29,  40  e  37,  49^) 
40,  52  jf)  his  50  p  51,  64j9e  53,  661« 
ter  ego  illa  p  mei  non  egetis  8,  12  e 
mihi  constare  cnm  I  9,  16  e  con- 
uenit  cum  10,  11  p  in  mentem 
uenit  II  25,  40 p  credite  iV  39_2J 
uidetur  10,  14  m  44,  57  e  ueniam 
det  14,  21m  illum  datis  52  7»  gra- 
tiam  retulerit  26,  35  superest  29, 
39  p  his  o«tentas  33,  44  e  non  soli 
natus  sum  43,  55  m  molesti  50  p 
praesto  52  jj  uitam  eripere  e  tecum 
par  certatio  30  m  fuit  amicitia 
37,  49e  me  I  9,  14  w  10,  17  m  II 
19,  30p  24,  38pe  25,  40  IV  10, 14^5?« 
\lm  24,  34m  29,40e  30w  31  e  37, 
49  e  38,  50  p  43,55»«  in  me  sta- 
tuite  quidlibet  29,  39  m  ad  me  ab- 
issetis  50  e  me  utamini  29,  39  m 
me  uiuo  29,  40  e  me  digna,  in- 
dignjim  52  e  30  m  a  me  43,  55  m 
sume  &p  ite  mequom  50  e  mecum 
contendere  52  m 

egregia  memoria  III 16,  28  e  16,  29j9 
uelocitas  7,  14^)  ut  uirtutem  pos- 
simus  egregiam  experiri  3,  6  x>  pul- 
critudinem  eis  adtribuemus  22,377« 
in  nostris  egregiis  commodis  pro- 
ferendis  IV  38,  50  e  si  artificiosum 
istud  dicitis  egregium  4,  6  e  egre- 
gium  aliquid  inesse  38,  bQp  egi'egie 
oportere  seruari  III  3,  ^m  comme- 
ditari  18,  31  p  magnam  11,  19j^j 
egregie  turpe  22,  35  m 

eho  tu  IV  bOp 

eicite  de  ciuitate  eum  39  p  ui  eiec- 
tos  II  28  e  reges  eieci  IV  53,  66  m 
eicitur  citharoedus  47  m  eicietur 
ex  conuentu  bonorum  e  cuiuis  ru- 
bores  eicere  10,  14  m 

olabnntur   e  memoria  III  22,  35  e 

olal)oratione  IV  22,  32 

olaborare  in  partibus  artis  II 1,  \p 
in  eo  elaborent  IV  3,  4c 

elcgantia  syiXoyr]  12,  \1  p  elegan- 
tiam  ihid. 


eligere  similitudines  ex  III  20,  33p 
res  sparsas  diligenter  IV  2,  3  p 
de  multis  4,  6p  sententias  de 
tragoediis  4,  1  p>  cum  elegeris  ex- 
empla  de  orationibus  ihid.  sen- 
tentiae  eligentur  8,  11  e  eligerent 
quemlibet  5,  7p  qui  eligit  idonea 
niaxime    2,  3  e    qui    eliget    facile 

4,  7  7«.  ut  ipsi  ab  aliis  potins  eli- 
gendi  existimentur  e  est  eligenda 
ratio  17,  24  jj  electis  uerbis  com- 
positam  orationem  11  e  ad  electius 
uerbum  accedas  26,  36  e 

eloculio  Ae^t?,  cpgdoig,  SQfirjV£i'a  IV 
12,  n  p  I  2,  3  m  perfecta  IV  56  e 
oratoria  7  e  commoda  et  perfecta 
)  2, 17  j:)  elocutionis  praecepta,  prae- 
ceptio  7  e  his  facultatem  44,  58 
honestandae  rationes  56 p  partes 

5,  S])  elocutionem  I  2,  3p  ornare 
IV  1,  1  m  de  elocutione  2^  HI  1  »'* 
in  elocutione  IV  4,  7^j  puerili  elo- 
cutione  delectari  23,  32  e  adsumpta 
circumscribens  32,  43  e  uerboruni 
concinnae  elocutiones  III  11,  19  j:» 

eloquontiam  omnium  laudatorum 
anteire  6,  11  e 

eloqueris  sententias  IV  52  »«  or- 
nate  et  suauiter  eloquemur  56  e 
eloqui  res  19,  27  e  res  eloquens  fit 
53,  66  jj  res  eloquent  s  48  Ht 

emiuere  possit  ars  7jj 

eminisceretur  ll8p  ad  eminiscen- 
dum  7,  10  e 

emissns  leo  e  cauea  IV  39^; 

emisse  29,  40  m 

emolumento  aliquo  certo  inducti  II 
19,  29  p  emolumeuti  aliquid  3,  4 

emptio  IV  29,  40  e 

emungi  cubitis  IV  54,  67  m 

euarrationibus  55,  69 

euarrare  51,  64  e 

euatare  saluus  44.  57  e 

enim  I  12,  21  e  16,  ^Q^^m  17  p  II 
4,  7p  7,  11  ^j  10,  \5p  11  e  12,  17  7« 
18,  27  7«  19,  28  p  19,  29 ^j  21,  34e 

23,  35e  24,  37  e  III  12,  22w  II  25, 
39e26,  41p  30,477«  31c  11112,21 
quater   16,  28j3    19,32  7«   23,38  7«. 

24,  407«  IV  1,  2^97«  46c  2,  4.  3,  bp 
3,  6p)  4,  6p)  4,  7  2)  e  5,  7^)771  his 
7c  8,  12  e  10,  14  e  10,  15^  11  7« 
his  17,  24  e  26,  36  7«  35  p  e  44,  57  e 
his  51,  64  e  51,  65.  54,  67  e  55,  69. 
56^;  tertio  loco  positum  nihil  est 
fnim  III  22,  36  e  Quis  est  enim 
IV  2,  3  7«     Quid    est .  enim    36  x> 


INDEX  VERBORUM. 


441 


II  22  e  28  m  IV 

44  e  29  e   III  24, 

46  x»    47  m    48  c 

facile    I  6,  10  j; 

1  m  8  m    Nihil 


IV 


II 


Necesse  est  enim  17,  25  e  Demon- 
stratum  est  enim  56  e  111  24,  40wi 
Non  enim  I  1  his 
3,  bm  11  e  II  2^, 
40  m    IV  45,  58  j:» 
neqne    enim    non 
neque    enim  III  4, 
enim  II  31  m 

eiiitere    in    omuibus    partibus 
5,  8  m 

eiiitescit  gloria  44,  57  e 

euiti  nt  37,  49  m 

euodabimus    uoluntatem    logi 
10,  15e 

enumeratio  dvdiivriGig,  dtaK^cpci- 
XaicoGig  30,  47 p  orationis  m  falsa 
21,  3im  enumerationis  initium  30, 
47  e  enumerationem  I  10,  17  7«  per 
enumerationem  IV  40,  52  m  enu- 
meratione  uti  I  10,  17  m  III  8  m 
exemplorum  II 10,  14  e  rerum  con- 
sequentium  30,  49  c  ex  enumera- 
tione  constare  II  30,  47  j)  falsa 
21,  34  p  aliquid  relinquere  29  c 
cum  e.  peccatorum  17,  26^ 

euumeret,  curet  28  ^j  enumerabit 
cognatos  IV  24,  33  m  enumerabi- 
mus  II  31 2)  rationibus  enumeratis 
IV  29 ,  40  m  cum  enumerata  sunt 
ea  15,  22  e 

euuntiaudae    orationis   III  13,  23  e 

eas  in  ius  II  13,  19  m  eamus  IV 
51,  64  j>  ite  mequom  50  e  ire  ce- 
lerius  coepit  55  m 

epiclieremata  II  2,  2,  m. 

epilogi  II  30,  47  p 

epodos    i'q}o8og    insinuatio  I  4,  6|) 

equestrem  locum  IV  35  p 

eqnidem    cupio    43,  56  p 
equidem  52  m 

eqnus  indomitus  46  m  e  equi  III 16, 
29  e  ab  equo  desiderantur  IV  46  m 

Ergo  inprincipio  sententiae  I  6,  lOp 
14  e  16,  26^:)  bis  e  II  1,  1  e  13,  20 p 
18,  28  jj  19,  28  e  19,  30p  e  21,  33  e 
22  23  6  25,  39  j9  27,  44  e  IV  5,  8jje 
7 pme  9e  13,  19e  14,  20e  23,  33e 
37,  50.  44,  56  m  44,  61  p  46  e  56  e 
Primum  ergo  II  2,  2e  Firmam  ergo 
III  12,  21 2J  Docet  ergo  22,  36  w 
Videte  ergo  IV  14, 20  m  Relinquitur 
ergo  29,  40  e  Quoniam  ergo  III  20, 
33p  Si  ergo  II  19,  30p  Ergo  si 
I  6,  10  p  Non  ergo  IV  1,  2  m 
erigit  cupiditates  2,  2  bestias  erec- 
tas  uadere  II  19,  29  e  erecto  ca- 
pillo  IV  55  m 


occidar 


eripnit  uirum  de  sinu  22,  31  m  fa- 
cultates  casus  32,  44?«  eripere 
spem  52  e  omnibus  ereptis  rebus 
29,  39  p 

erratis  37,  49  e  errant  17,  24  e  erres 
4,  7  JH  erraui  II  24,  38  e  errantes 
peruenire  ad  IV  11  jj  erratum  iu- 
dicum  corrigere  II  30, 48  e  ab  errato 
deterreat  IV  37,  A9  p  aliquo  in 
errato  reprebendi  36 p) 

ernbnit  10,  14  vi  erubuisse  II  5  e 

erudita  disciplinis  Corinthus  IV 
53,  66  m  calliditas  27,  37  e  nemo 
nisi  eruditus  4,  1  p 

et  xihique  passim  et  —  et  I  3,  5  e 
10,17e  14e  II  1,  le  6e  8e  ll^e 
12,  17^7  17,  26  e  18,  27  e  19,  30  e 
bis  20,  31  we  24,  3Sp  31  e  his  III 
le  2,  2e  3,  4e  4,  7p  10,  18  w  16, 

29  p  his  19,  31  e  24,  39  p  IV  2,  4. 
10,  \5p  12,  18  e  13,  19  m  14,  20  j) 
15,  21  e  20,  28  e  26,  35.  27,  38  p 
37,  49^  38,  50  me  43,  55  e  44, 
57  p  m  e  49,  62  p  56  m  et  —  et  — 
etlll20,  33  e  IV  2,3  e  11  e  19,26 p 

30  p  41  p  56^  w  ei  saepius  p)Ositum 

I  14  e  II  29  2>  IV  41  e  b6p  m  et  — 
atque  55  m  et  neque  —  neque  III 
10,  l%p  neque  —  et  tamen  II  17, 
25  ^j  Nec  —  et  III  8  m  IV  44,  57/) 
uide  neque ;  et  tamen  I  6,  9  e  14  e 
IV  20,  -ISpm  22,  30  p  et  non  ha- 
berent  11  ^j  et  non  suasi  25,  34  m 
quatcr  et  non  modo  23,  32;?  nul- 
lius  maeror  et  calamitas  34,  45  m 
nullam  excusationem  et  depreca- 
tionem  II  30,  A9  p  et  uel  I  15jp  et 
—  quidem  III  12,  22  ^j  et  magis 
2,  2  m  et  ab  eo  maxime  I  6,  10  m 
et  praeterea  II  8  p  7,  10  p  et  item 
2,  2p  III  3,  bp  et  simul  1  5p  II 
14,  22  31  m  simul  —  et  IV  9p  et 
=  etlam  II  26,  40  m  III  lS,31p 
IV  2,  3e  aeque  est  is  —  et  is 
17,  2ip  et  ceteros  II  22  m  et  alias 

III  2,  3p  et  alia  16,  29  e   Et  ille 

IV  16,  23  e  et  is  52^  et  id  I  15 m 
et  ii,  hi  II  6p  et  eam  II  10,  15  e 
et  ea  III  4,  8p  et  eae  13,  24  e  et 
hic  IV  12,  18  m  et  illud  27,  37  p 
et  qui  18,  25  m  et  quod  I  7  e  IV 
25,  34 ^j   et  quid  III  7,  14  e  et  cui 

II  13,  20 m  et  quae  III  7,  14e 
6,  10  m  his  e  6,  12  e  II  29  e  his  et 
quos  IV  39  e  et  tu  52  m  *Et  si  I 
4,  7  his  5  his  9,  14   sexies  9,  15  e 


442 


INDEX  VERBORUM. 


II  7,  10  m  8p  19,  30  jj  IV  8,  11  e 
12,  18  quater  et  cum  II  6^  his 
20,  33.  IV  15,  22?«  44,  57  m  et 
quia  III  11,  19  e  et  quoniam 
44,  57  J9  ut  —  et  ut  14,  20  jj;  et 
omissa  jyraepositione :  ad  cansas 
deliberatiuas     et     demonstratiuas 

III  \p  11,  20e  II  13,  20  25  30,  47  c 

I  \1  p  III  2,  2 /n  2,3_2)wi  4,  8j) 
10,  18j)  IV  8,  11  e  18,  25  e  Et  in 
principio  enuntiati  1  Ijp  9,  14  his 
13  tcr  II  7,  10  p  8p  ter  9  e  14,  22  c 
15??t  17,  26  e  III  12,  21  qtiater  18, 
31  m  19,  31  e  IV  1,  le  4,  7e  5,  7p 
15,  22  e  21  m  34,  46  e  36  e  45, 
59  m 

etcnim    II   16,  24  m    IV   1,  2pm 

44,  57  m 

ctiam  sed  etiam  I  9,  14e  IV  1,  le 

,  14,  20  m  22,  31  e  23,  33  m  e  24,  33  e 

31  m  32,  43  e  43,  55  m  etiaiu  nunc 

II  25,  39  c  IV  10,  14  e  29,  40  e  50  e 
si  illud  etiam  adsumpserimus  III 
8^  eas  etiam  II  11  e  nisi  etiam, 
si.  ..  putaretis  IV  4,  6^  tum  ma- 
gis  etiam  delinquere  5,  7  p  etiam 
maiores  36  e  Restant  etiam  31  p 
audes  etiam  28,  38  ^j  si  una  aut 
etiam  altera  20,  28  j)  etiam  atque 
etiam  11  p  Ergo  etiam  ut  7  m 
Etiam  ne  —  dicamus  I  9,  14  e 

ctiamsi  non  peruenerimus  IV  56?« 
etsi  —  uix  possumus  I  1  p 
cuascriint  incolumes  IV  44,  57  ni 
eucntnnim    quid    sit    II  30,  iSm 
eueniet  ut  III  18,  30? 

ex  cucutis  aliorum  IV  9  e 
cuertit  Fregellas  27,  37  e  euertisti 
remp.  28,  38  e 

euocationes  hominum  III  2,  3  m 
cuolat  e  templo  IV  55  m 
euolucrc  exputando  II  26,  42  e 
ex  e  rhrygia  Gallus  IV  49,  62 e  ex 
Falerno  51,  64  |j  prouincia  I  9,  14e 
Italia  III  2,  2p  IV  32,  43 p  anhe- 
lans  ex  imis  pulmonibus  33,  45  m 
55  e  ex  ore  scelus  spumans  ibid. 
commodum  ex  morte  ad  istum 
ueniebat  II  3,  im  IV  41  ^:»  iuiuria 
ad  paucos  ex  alieno  peccato  8,12?» 
ex  locis  pronuntiare  III  17  p  ex 
re  transfcrri  IV  34,  45  p  45,  59  p 
eici  ex  47  e  18,  25  e  8, 12  e  ex  nau- 
fragio*  enatare  44,  57  e  soluta  ex 
catenis  39  p  ex  aliis  alii  partibus 


conuolant  55  m  uide  nasci  ex  su- 
mere  petere  quaeri  trahi  capere 
suecipere  eligere  libare  uenari 
constare  constitfii  confici  confir- 
mari  couparare ;  relinquit  aliquid 
ex  enumeratione  II  29  e  IV  54,  67  ?m 
alteram  ex  duabus  rebus  18,  25  i) 
ex  infinita  copia  modo  aliud  modo 
aliud  III  23,  38  m  alterutra  pars 
ex  duplici  conclusione  II  24,  38  e 
ex  parte  heredem  21,  33  p  ex  sim- 
plici  parte  24,  38  m  e  ex  altera 
parte  sententiam  iuterpretari  11  m 
ex  altera  parte  —  ex  altera  parte 
4,  7  e  ex  contrario  uide  contrarius ; 
constitutio  est  ex  1 11, 19  e  12,  20  e 
n  13,  20  ?>^  Ex  eodem  genere  est 
IV  14,  21  p  24,  34  p  constitutio  le- 
gitima  ex  contrariis  legibus  11,  20  e 
12,  21  e  ex  plebis  scito  uetari  15  m 
ex  testamento  facere  iussus  ibid. 
ex  couueuto  obseruari  II13,  20e 
suspicio  interponetur  ex  coniectu- 
rali  constitutione  14, 21 »;  ex  trans- 
iectione  IV  28,  39  p  conparatione 
45,  58  e  remotione  brachii  19,  26  e 
ex  institutione  artis  dispouere  III 

9,  l&p  ex  animo  agi  15,  27  e  scri- 
bere,  dicere  ex  arte  IV  3, 6?»  4, 
7/j?»exordineIII  17e  18,30. 18,31  p 
20,  34  ex  aliorum  euentis  IV  9  e 
res  ex  quibus  tota  res  relinquitur 
in  suspicione  54,  67  m  ex  iniqui- 
tate  iudiciorum  facultatem  ad- 
sumpsistis  15,  22m  perspicuum  est 
ex  III  8^j  intellegi  ex  exemplis  IV 

10,  15  _p  ostendere,  ostendi  ex  alio- 
rum  laude,  uituperatione  III  6,  11 2' 
IV  24,  Sie  II  1,  2  m  27,  44.  ex  ea 
re  significamus  IV  54,  67  e  Ex  quo 
tempore  IV  13,  19  e  ex  quo  osten- 
debatur  II  1,  2  ?m  ea  ex  quibus  re- 
bus  constat  12,  17  p  multae  ex 
quibus    I   13  e    ex    eo    nominatur 

11,  18  e  Ex  eo  nouum  ius  con- 
stituitur  II  13,  20?»  quod  ipse 
facturus  est  ratiocinatur  23,  35  ?» 
bis  quod  dubium  non  est  expedit 
illud  IV  18,  26  nam  ex  eo  nasci- 
tur  II  23,  35  m  ex  eo  quia  per- 
peram  factum  constat  esse  ostendi 
27,  44  Ex  ea  re  conturbatur  IV 
50  m  ex  ea  re  significamus  54,  67  c 
e  cauea  emissus  39^  e  contrario 
tt«fe -contrarius;  e  populo  unus 
55  »1  e  templo  euolsit  ibid.  e  scripto 
I  11,  19  p  e  memoria  elabi  III  22, 


INDEX  VEEBORmi. 


443 


35  e   e  medio    sublatis  IV  30p  e 
gremiis  diripiimtur  39  e 
exaequabinius  industria  l  lle  ex- 
aequet  multitndinem  IV  20,  2S  j) 
exaniplexare  52  7)i  (ut  exosculari) 
exaruernut   rationes  reip.  34,  45  e 
exauditus  esse  II  4,  7p  b^) 
exaugeatur   indignitas  IV  24,  B4:p 
ad  exaugendam  orationem,   argu- 
mentationem  13,  19  m  II  29p 
excelso    loco   IV  47  e    excelsiorem 
in  7,  13  e 

exceptiones  praetoriae  I  12,  22  e 
excipiat  figuram  grauem  adteuuata 
IV  11  e   excipitur,  excipiatur  alio, 
altero  membro  19,  26  jj 
excitare  memoriam  III  21,  35  m 
exclaniatio  acuta  12,22»?  uocis  ab 
imis  faucibus   exclamationem   ad- 
bibere  14,  25  m    acutas    uocis   ex- 
clamationes  12,21?«  singulasl4,25(' 
exclamatio  figura  iy.cpcovrjcig  dito- 
ciQotpi]    IV  15,  22  p    exclamatione 
uti  m 

exclaniat  50  wi 
excogitatio  rerum  12,  3jj 
excogitare    quid  posset  contra   II 
16,23?«  poenam  satis  dignam  qui 
possit    IV  8,  12^;    excogitauimus 
noua  1  9,  16e  excogitarint  IV  3,  6c 
excogitasse  3,  6  e    quod   acute   sit 
excogitatum  II  9ot  sententia  quae 
ab  aduersariis  sit  excogitata  ihid. 
facilior   ad  excogitandum  25,  39jj 
excors  IV  55  m 
excusationem  nullam  esse  facinori 

II  30,  49^9 
exeiuplum  figura  naQuSsiyiia  IV 
49,  62  p  bis  quid  sit  3,  5  e  in  boc 
genere  erit  boc  exemplum  8,  lle 
10, 14 j3  37,49e  adfertur  6p  sumi- 
tur  1,  2m  sumere  ab  Ennio,  ponere 
a  Graccoi)  3,  5wi  sumptum  ponere 
ab  oratore  1,  Im  conlocamus  3,  5e 
snbicere  idoneum  IV 45,58/«  exem- 
plum  mercis  rogabo,  quaeritant, 
pugno  habere  dp  statuite  35?« 
exempli  uou  eget  42  e  loco  pro- 
fertur  II  26,  41  e  cau.^a  III  6,  11  e 
23,  39  IV  51,  65  cui  uitio  exemplo 
erit  uer&us  hic  12,  18  p  esemplo 
demonstratur  3,  5  e  conprobatur 
1, 2p  44, 57  e  hoc  utentem  II  25,  39  e 
adlato  persuadere  III  3,  i^)  ^^  toc 
II  21,  33  e  IV  52  e  in  superiore 
27,  37  e  exempla  proferre  rerum 
gestarum  III  5,  9  e   proferentur  II 


9e;  IV  1,  2p  optima  esse  e  7jj 
proferunt  ab  eis  3,  6  ?«  sumere, 
sumi,  adsumere  3,  5_?J?«  5,  7jj  his 
5,  8  j>?«  ep  elegeris  4,  7})  ponun- 
tur  3,  6p  ponere  7jj  gignere  1,  le 
subpeditaret  5,  7p  subicere  II 
20,  31^)  IV  28,  39e  37,  49?«  49,  62p 
unius  cuiusque  rei  exempla  petere 
9e  exemplornm  genus  2,  3p  ra- 
tionem  7  e  enumeratio  II  10,  14  e 
suis  exemplis  praestare  IV  1,  2  e 
uti  7  ?«;  II  8})  IV  1,  Ij)  his  alienis 
2,  3  e  4,  7  e  b,  7  p  12,  18j:)  exem- 
plis  constat  exomatio  II  29  j:)  ad- 
iatis  a  Catone  IV  5,  7  e  in  exem- 
plis  relicum  consumetur  7  e  ex 
ipsis  exemplis  intellegi  genera 
figurarnm  10,  Ib p 
exire  I  U,  l<ie  IV  51,  Up 
exercebit  se  in  paucis  5,  7?«  exer- 
cebimns  ingenium  magis  I1I21,34|) 
in  quibus  si  te  diligentius  exer- 
cueris  IV  56  jj  per  expolitionem 
exercemur  ad  44,  58  simul  liben- 
ter  56  m  quicum  exerceantur  j)  in 
quo  tamen  exerceri  counenit  1 8, 12e 
in  iniaginibus  conlocandis  cottidie 
24,  40?«  ita  exerceri  in  certamine 
currendi  IV  47 j9  haec  in  exercendo 
transigentur  I  8,  13  e  IV  44,  58 
exercitatio  yvfxvaaia  I  2,  3  e  IV 
20,  27  II  4,  1  j)  imitationis,  decla- 
mationis  III  11,  20jj?»  exercita- 
tionis  adsiduitas  II  8  e  III  24,  ^Op 
diligentia  IV  56e  reliqua  trademus 
exercitationi  III  15,  27  e  ad  exer- 
citationem  adcommodari  oportere 
rationem  praeceptionis  I  1  c  exer- 
citatione   adsequi    2,  3  e    confirma 

III  24,  40  e  consequi  artis  rationem 

IV  56  jj  hac  memoria  confirmetur 
III  24,  39  e;  comparata  exercita- 
tionibus  honestis  7,  14  p 

exercitata  in  eiusmodi  locis  IV  10, 
14?«  esse  exercitatos  inrebusdiffi- 
cilioribns  III  24,  39  e 

exercitns  amissione  I  14?»  aduen- 
tus  IV  34,  ibp  exercitum  amittere 
I  15  e  educere  ibid.  bis  contra 
duxit  IV  16,  23  e  tradere,  accipere 
46jj  ad  exercitum  non  uenire  II  26, 
41  e  apud  exercitum  saepe  numero 
donatum  esse  27,  43  e  per  exer- 
citus  uis  decernitnr  III  2,  3?«  exer- 
citus  accijjere  IV  46?« 

exhausto  rubore  scurra  10,  14  e 

exliereditatus  est  23,  33  ?» 


444 


INDEX  VERBORUM. 


oxile  genns  tansivov  11  m 

existiiiiatio  quae  de  iis  I5c  quem 
omnium  damnarit  IV  14,  20»^  exi- 
stimationem  neglegaut  13,  19 e  de 
txistimatione  quod  perderet  10, 14c 

existimas  II  24,  38  his  existimat 
IV  50  jj  existimatis  37,  49  w  exi- 
slimeut  II 15  e  existimabamus  1,  2^> 
ut  existimentur  eligendi  potius 
quam  selectores  IV  4,  7e  damnata 
existimabatur  16,  23  jj  si  castus 
existimabitur  II  3,  5?»  ne  crudeles 
cxistimaremini  IV  36?»  honestum 
nihil  oportere  existimari  III  5,  8e 
poteris  existimare  24,  40 e  poterant 
IV  d  ji  liber  is  est  existimandus 
17,  24^  sapientes  sunt  existimandi 
44,  57  e 

exitium  inimico  machinari  II  19, 
28}/i 

ad  exitnm  causae  III  8  m  perducere 
IV  8,  12  c  exitus  rerum  ita  pone- 
mus  I  9,  lim  III  22,  36  e  exitus 
adfert  amarissimos  IV  15,  21  jj 
exitus  omnium  considerate  36  7« 
similes  20, 28  ?ne  in  exitum  simili- 
tudine  uersari  ibid. 

exordiri  I  3,  5  ^j  6,  9  m  a  III  4,  7e 
causam  a  9,  17  e  exordiemur  a  I 
6, 10  m  III 10, 17  exordienda  causa 
I  7  ni 

exordium  TCQoXoyos?  3,  4p  bis  ui- 
tiosum  77«  per  exordium  causaejj 
de  exordio  3,  4e  8,  12  j)  II  1,  2^j 
in  exordio  causae  III  12,  22  p  ab 
exordio  repetere  II  30,  47  m  ex- 
ordio  uti  I  7  m  exordiorum  duo 
genera  4,  6^)  ratio  ibid.  9,  16  e 

exoruatio  argumentationis  II 18, 28  e 
19,  'SOm  29p  exornationem  18,  28p 
1II9, 16e  exornatione  supersedere, 
Rublata  II  19,  30e  exornatio  gx^i.icc 
IV  13,  18  haec  13,19m  16,24. 
19,  26  p  26,  35.  27,  37  7»  29,  41^9 
35e  37,  50.  49,  63e  54,  67e  55,69. 
commoda  25,  35  e  utilis  27,  37  m 
uehemens  41  e;  44,  56^  exorna- 
tionis  hoc  genus  28,  39e  39e  14, 
21^  huius  propria  25,  35p  exorna- 
tionem  3,  bvi  13,  18.  14,  20  2?  ex- 
ornatione  utriusque  rei  47  e  in 
hac  24,  34^)  exomationes  11  e  sen- 
tentiarum,  uerborum  8,  11  e  31  ^j 
13,  18.  44,  56  7U  34,  46e  has  inter- 
seremus  23,  32  e  hae  tres  27,  38  e 
exornationum  genera  22,  32  quat- 
tuor   14,21e    his    exornationibus 


23,  32p  de  quibus  31  jo  34,  46  e 
ex  frequentibus  44,  56  m  in  uer- 
borum,  sententiarum  43,  56  e  45, 
58  m  e 

exornat  orationem  40,  52  7»  44,  58 
31m  exornabimus  argumentationem 
44,  58  aliquas  III  22,  37^;  ad  ex- 
oruandum  II  19,  30  7»  citharam 
exornatissimam  IV  47  7»  exornari 
aliquem  oportuit  qui  prohiberet 
15,  22  e 

exortiis  solis  Ilt  22,  36p 

expallnisse  II  5  e 

cxpedit  exoruatio  quod  dubium  est 
ex  eo  quod  dubium  non  est  IV 
18,  26  id  de  quo  summa  contro- 
uersia  est  parum  expeditur  II  26, 
42_2J  genus  dis.>olutum  non  potest 
uiriliter  sese  expedire  IV  ll^j  re.i 
uerbis  expedita  54,  68  p  non  ex- 
pedita  sed  inpedita  II  26,  41  e  ut 
ad  defendendum  nobis  expeditum 
sit  III  20,  33  m  expedite  pronun- 
tiare  II  18,  21  x>  loqui  Ue.  —  ex- 
pedisse  j)eccare  2,  3  m 

expeditio  figtcra  IV  29,  40  7»  mul- 
tarum  rerum  54,  68  e 

expensnm  tuleris  argentario  II  13, 

19  7» 

expergefecit  Italiam  IV  34,  45  p 
experiri  uirtutem  egregiam  III  3,6^? 

expertusne  sit  II  16,  23  j» 
expetant  patriae  pericula  suo  peri- 

culo  IV  44,  bl  2)   cum   te    expete- 

bant  omnes  II  25,  40  c 
explauatio  a<xcprjvsi.a  IV  12, 17e  di- 

serta  30  7»  explanationem  12,17^9 

propositionis  16,  23  p 
explere  cupiditatem  112,3e  inimi- 

citias  IV  34,  45  7»  exple  52  m 
explicat  se  statim  diuisio  40,  52  7» 

breuiter  25,  35  e 
exploratnm  non  esse  III  5,  9  7» 
expolire  rem  IV  42  p  inuentum  II 

18,  212) 
expolitio  figura  (xQfia)  IV  42^J  44, 

567»  44,58  expolitionis  rationes  ad- 

hibere  ibid.  in  expolitione  49,  62 j7 
expouimns  I  3,  4  wi  8,  12p  10,  17e 

si  quis  exponat  II  20,  32  breuiter 

exponemus  I  4,  77»e  6,  10  e  9, 15p 

III  4,  8  e  7,  137»  exposui  II 19,  30c 
exposuimus  1,  l^)  7,  lOe  III  9,  167» 

IV  14,  20  jj  quam  jjaulo  ante  ex- 
posuerit  II  3,  5^5  si  quis  hoc  modo 
argumentationem  20,  32  exjjosueri- 
mus  adiumenta  I  10,  18   exponere 


INDEX  VERBOEUM. 


445 


4,  6e  9, 14m  17  e  U  22^j  III7, 13m 
expoDi  II  7,  11  2^  exponitur  sermo 
IV  52 p  res  exponendae  sunt  II 
30,  47  e  rationem  breuiter  exposi- 
tam  18,28'«i  quemadmodum23,35p 
argentum  quod  erat  expositum  IV 
51,  64  J5 
expositio  fx-S-scig  I  3,  im  bts  10, 17e 

III  13,  23  w  IV  17,  24  m  exposi- 
tionem  I  10,  17  m  II  2,  3p  10,  14  c 

IV  39jj  per  expositionem  diuidere 
40,  52  m  expositione  legis  II  10, 15e 
in  negotiorum  I  8,  13  J5  expositio 
in  argutnentatione  nQozaGig  Xrjfiiia 
t]yovii£VQv  II  23, 35j;  uitiosa  20,32^j 
20,  33^9  21,  33  jj  21,  34  ^J  22,  34  j3 
confirmatur  ratione  24, 37e  causam 
adfert  expositionis  23,  36  j;  subicit 
24,  37  m  ratio  alii  expositioni  ad- 
commodari  potest  e  expositionem 
III  9,  16  e  ipsam  reprebendere  II 
20,  32 e;  ratio  ad  expositionem  non 
adcommodata  23,  35p  quod  dictum 
est  per  expositionem  24,  37 ^;  in 
huiusmodi  expositione  21,  33  w;  e 
24,  37^:»  27,  43  jj  expositiones  23, 
35  e  in  expositionibus  22  e 

expostulaut  IV  51,  64  m 

exprimit  perspicue  omnia  49,  62  jj 
exprimamus  uerba  imaginibus  III 
21,34m  similitudines  exprimere 
p  sensus  uoce  exprimamus  14,  24 1' 
exprimere  motus  uerbis  15,  27  c 
forma  exprimitur  IV  49,  63  res 
55  jj  exprimuntur  similitudines  III 
20,  33  jj  breuiter  res  IV  39  e  omnia 
uerba  erunt  expressa  III  21,  34  m 
exempla  expresse  conscripta  IV  1  p 

exputamns  acriter,  criminose,  dili- 
genter  II  30,  49  e  exputando  euol- 
uere  26,  42  e 

cxquiritur  fnndamentum  I  17^; 

exsangue  genus  orationis  IV  11  m 

exscriptarum  breuiter  legum  II 
10,  14  e 

exsistet  si  furiosus  I  13p  qualis  in 
parentes  extiterit  IV  26,  35 

exspectatio  quae  sit  iudicii  I5e; 
II  30,  48  w  expectationem  magnam 
populo  commouere  IV  47  m  ex- 
pectatione  rationum  attentum  re- 
tinet  16,24  praeter  expectationem? 
I  6,  lOe 

exspectat  animus  III 10, 18w  lucem 
nocte  expectatis  IV  36  e  expecta- 
rem  subsidium  24, 34m  expectasse 
ad  multam  noctem  51,  64  m   quo 


raagis  erit,  fuerit  expectatus  ilme 
occasio  non  expectata  II  4,  7  m 
exstaut    cuius    multa    recte    facta 

I  14e  ratio  non  extet  IV  12,  18»t 
exstinguere  Alexandrum  30  e    ex- 

tinctos   52  2>    extinguitur   dignitas 

uetustate  27,37e  extinxit  ciuitatem 

34,  ibp 
exstruere  uerba  ad  numerum  32,44e 
exsules  II  28  e  ter 
per  exsuperationem  IV  53,  67^  bis 

■/.CC&'    vTcsQ^oXrjv    exsuperatione    I 

6,  10  m 

exsuscitatione  IV  43,  56  vi  ad  ex- 
suscitationem  traicere,  traducere 
42,  55.  43,  55  e 

exsuscitJlt  animum  clamoie  III  12, 
22  jj  naturam  exsuscitari  usitata 
re  22,36e  si  memoriam  exsuscita- 
uerimus  hac  notatione  21,34;/( 
uirum  ira  exsuscitatum  II 19, 29  m 

extenuabit  causam  3,  4  extenuabi- 
mus  suspicionem  7,  lle  extenuata 
ratione  24,  37  e  extenuatam  figu- 
ram  IV  8,  11  ^ 

externarum    rerum  III  6,  10  p  bis 

7,  13  wt  Ab  externis  rebus  e 
exteris  nationibus  4,  7  e 

extra  causam  IV  44,  58  id  crimen 

II  3,  5  e 

extranea  uerba  IV  8,  11  e  extraneo 
cognomine  31  m  extraneas  rea  III 
7,  lim  in  rebus  extraneis  IV  31  e 
extranea  causa  III  2,  2  e  propter 
aliquam  extraneam  causam  me 

extraria  re  adsumpta  I  14  m  sine 
ulla  adsumptione  extrariae  defen- 
sionis  II  13,  19  p 

extremus  locus  II  2,  2  m  id  quod 
extremum  dictum  est  22^  inuenit 
natura  III  22,  36e  in  extremo  uitae 
tempore  IV  52  m  in  extrema  ora- 
tione  III 12,  21  »t  12,227«  extrema 
defensione  uti  II  3,  5  e  ad  extre- 
mum  persequi  I  9,  14  wt  docuimus 
II  2,  2Ht  6p 

fabricari  situm  loci  III  19,32e 
montes  belli  fabricatus  est  IV  10, 
16  e 

fabnla  fiv^ogl8,13p  fabulam  ibid. 
fabulas  SQcificcTa  IV  4,  6m  fabulam 
confictam,  fictam  II  8  «t  a  fabula 
exordiri  I  6,  10  m 

facetissima  attenuatione  IV  11  m 

facilis  inuentio  48  m  facile  est  ei 
conparare  III  19,  32  m   facile  erit 


44G 


INDEX  VERBORUM. 


conlocare  18,  31  e  facile  est  intel- 
lectii  IV  33,45e  facile  fuit  inuenire 
50  c  cetera  facile  couparabit  exer- 
citatio  II  4,  7jp  neque  enim  non 
facile  scire  poterimus  I  6,  lOjj  fa- 
cile  possumus  persuadere  III  3, 4p 
non  facile  dixerimus  11,  19p  facile 
intellegere  poterit  IV  4,  7  m  pro- 
uidere  possunt  9e  reprehendi  potest 
27,  37  m  reprehendemus  II  20,  32  e 
memoria  conprehendatur  19,  30  m 
III  16,  29 «i  20,  34  facile  memoriae 
mandatar  10, 18e  facile  e  memoria 
ehibuntur  22,  35  e  meminimus  22, 
37  e  24,  40  m  qui  eliget  facile  IV 
4,  7e  facile  quiuis  posset  iudicare 

II  4,  7^  id  facile  quiuis  faciat  IV 
4,  7p  probaturos  eis  quibus  ueli- 
mus  III  6,  12  p  edocet  IV  8,  12  e 
minus  facile  conarentur9e  uitetur 
satietas  11  e  quam  facile  con- 
tabuistis  15 ,  22  m  quam  facile 
tractetur  44,  56  e;  breuiter  et  facile 
confirmat  18,  2b  p  facile  hoc  per- 
fici  posset  26,  36p  nec  tam  facile 
depulsa  est  32,  43jj  ut  ultra  facile 
procurras  47 1?  reperientur  54,  67p 
quo  res  esset  facilior  cognitu  I 
3,  4  e  9,  15  e  quo  cetera  faciliora 
cognitu  tibi  uiderentur  11  1,  \  p 
facilior  reprehensio  ad  excogi- 
tandum  25, 39jj  res  faciliores  facere 

III  24,  39  w  utrum  facilius  II  14,21  j? 
nieminisse  facilius  III  22,  37  e  in- 
telleges  IV  1,  Im  diiudicari  14,  21  e 
nulla  facilius  causa  commouere 
potuit  16,  23  m  ut  facilius  inueni- 
retur  28,  39  e  quo  facilius  cogno- 
sci  res  possit  43,  bbp  qua  ratione 
facillime  consequi  posset  II  1,  \p 
parere  poterit  III  10,  18  e  dedu- 
cuntur  in  fraudem  IV  9  e  fit  ut 
24,  34  2^ 

faciniis  indignum  esse  II  7, 11  e  hoc 
admiserunt  22  ^j  taetrum  esse  30, 
49 j^;  uoluntario  faciuori  excusa- 
tionem  nullam  ibid.  nefario  poenam 
relinquere  IV  8,  12  m  praeclarissi- 
mum  facere  55  e 

non  facio  poemata  28,  39 j3  ut  Pacu- 
uius  facit  II  24,  37  e  qui  facit  IV 
32,  43  j[)  m  impetum  I  12,  21  e  ratio 
facit  causam  16,  26  j:»  beniuolum 
7e  timidam  IVl6,  23m  desidiosos 
32,  43  m  rem  ornatiorem ,  aper- 
tiorem,  probabiliorem,  uerisimilem 
49,  G2^  perpolitas  partes  12,  18^ 


haec  res  facit  ut  II  18,  27  m;  IV 
12,  17_p  14,  20  m  37,  49 p  bene 
facitis  cum  uenitis  50  e  quod  con- 
sulto  faciunt  multi  II  27,  43  e  ut 
multi  faciunt  27,  44  quod  faciunt 
IV  25,  34^:)  quod  illi  faciuut  3,  6jj 
quod  audeut,  faciunt  25,  34_p  cou- 
tra  3,  6  e  stulte  44,  bl p  sapienter 
17,  25^  quod  alii  cum  molestia 
56  jj  impetum  55  m  faciunt  com- 
mutationes  utlll  12,  21  w  ue  facias 
inpudenter  IV  3,  5j)  satis  facias 
10,  14  jj  rem  insigniorem  26,  36  e 
id  facile  faciat  4,  7^  ut  docilem 
faciamus  I  Ip  quae  quemadmodum 
faciamus  cognoscendum  est  9,  14p 
siquam    permutationem    faciemus 

III  9,  17m  quae  si  faciatis  IV  4,  6m 
utrocum  faciant  II  10,  15 e  si  idem 
ceteri  faciant  ut  15  m  cum  faciebat 
bp  heredem  21,  33  ^j  audientiam 
illi  IV  55  m  cum  haec  faceres  15, 
22  e    cum  filium   heredem  faceret 

I  12,  20  j3    si   sua  sponte  facerent 

IV  \lp  faciet  natura  rei  delibe- 
rationem  III  2,  2  e  mollitudiuem 
exercitatio  ut  possimus  11,  20  ea 
res,  ut  possimus  22,37e  quod 
libentissime  faciemus  II  31  e  ad- 
tentos  I  4,  6m  4,7^  illum  cuban- 
tem  III  20,  33  m  nomina  facient 
adnominationem  IV  22,  31  m  hoc 
quod  feci  III  15,  27 e  Labeoni  satis 
fecisti  iniuriarum  IV  27,  37^  in- 
sidias  fecit  uirgini  I  9,  14  e  cum 
causall28e  officio  et  recto  studio 
commotus    17,  25e    conuicium   IV 

II  m  non  modo  id  non  fecit  23,  33  e 
impetum  in31m  facit  initium56m 
id  fecimus  praeter  consuetudinem 
Graecorum  1,  1  p  fecerunt  alii  IV 
coQstitutiones  1  11,  18^  nihil 
aliud  sagittae  nisi  IV  30  e  cum 
feceris  4,  Ip  si  oratio  fecerit  fidem 
auditoribus  1  Q,  10  p  iure  fecerit 
10,  11  p  quare  fecerit  17^  qui 
illud  tam  nequiter  II  3,  5  m  num 
simile  quid  fecerit  j9  si  horum  nihil 
fecerit  5  e  num  culpa  ueniendi  ue- 
cessitudinem  fecerit  16,  23  m  s^ni- 
rium  quod  alieno  inductu  fecerit 
17,  26  e  quod  sibi  furtum  fecerit 
26,  41  m  quid  fortiter  inimicitiis 
gerundis  fecerit  III  7,  14  m  quod 
leuiter  fecerit  praeceptio  IV  1,  2p) 
cum  hoc  fecerimus  I  10,  17  m  id 
quod  fecerimus  15  e  si  misaum  eum 


INDEX  VERBORUM. 


447 


fecerimns  11  17,25e  quibus  de 
rebus  uerba  fecerimus  30,  47  m 
hoc  aut  hoc  fecissem  25,  40  post- 
quam  resciit  quae  fecisset  1 11,  18  e 
quodsi  hoc  fecisset  14  e  non  idem 
fecisset?  IV  16,  23  e  quasi  facinus 
praeclarissimum  fecisset  55  e  id 
fecissemus  si  50  e  rectius  fecissetis 
si  50  e  fac  te  praebeas  III  1  e  ut 
perducas  lVb2m  magistrum  facien- 
tem  uidebat  6  e  facere  beuiuolos 
anditores  I  4,  8  rem  perspicuam 
IV  40,  53  apertiorem  48  e  49,  62jj 
ornatiorem  49,62jj  insigDiorem  26, 
36  e  fidem  I  9,  16  m  testamentum 
13  e  mentionem  II  28_p  statuas  IV 
6  e  nihil  24,  33  p  ut  omnia  facere 
posset  10, 14e  audes  uerbum"  facere 
13,  Idp  officio,  studio  III  6,  llj:» 
necessitudine,  studio  IV 1,  Ij)  studio, 
merito  III  6,  11  m  facere  nemo  po- 
ttrit  IV  4,  T }}  facere  aut  pati  ho- 
mines  non  jjotuisse  I  9, 16^  licue- 
ritne  facere  10, 17j)  quare  idfacere 
liceret  15  jw  contra  facere  II  16,23/m 
planuni  itide  planus;  ipse  facere 
coepi  IV  25,34  7»  bis  quid  possint 
IV  llp  me  facere  conuenit  24, 34^ 
alterutrum  facere  1 15»i  II 14,  21  j; 
utrumque  facere  poterimus  I  11, 
18  p  aduersus  remp.  uideri  ea 
facere  12,  21wj  quod  facere  iussus 
sit  15  m  alios  id  facere  potuisse 
114,6.  7,  10eIIl21,  34jp  IV4,  7jO»i 
20,  28  e  24,  33  e  idem  facere  II 
7,  10  _p  15  e  IV  b5  m  istum  uobis 
satis  facere  II  26,  41  e  necessario 
IV  32,  43  »t  qiiam  adcommoda- 
tissime  posse  III  8e  inmodeste  IV 

3,  4e  ridicule  6Ht  turpiter  20,  28  »i 
mala  ratione  47  }}  aliis  rationibus 
commodioribus  41_p  modestia  com- 
motos  1,  le  sed  iliud  facere  opor- 
tebit  utlll22,  37  e  fecisse  consulto 
I  14  m  e  fecisse  nos  non  negamus 
15jj  coactos  ibid.  fecisse  enim  ne- 
gatur  11 2>  pecuniae  causa  II  3,  5^3 
hunc  tam  perperam  e  aduersarium 

4,  &p  se  9p  10,  lop  14,  21p 
contra  quod  scriptum  sit  9  e  rem 
quam  nos  fecisse  confitemur  13, 
19j5  idem  fecisse  15  e  inprudenter, 
fortuito,  necessario  17,  25})  arti- 
ficiosissime  IV  4,  Im  suspiciouem 
occulte  27,  37 »i  fnndum  tuum  29, 
40  m  bis  bello  aliquid  quempiam 
32,  43  j)    Graecos   fecisse   ut  con- 


scriberent  III  23,  38  p  quod  ipse 
facturus  est  II  23,  35  m  quid  uos 
facturi  sumus  I  6,  lOe  quid  facturi 
essent  II  14,  22  e  se  planum  factu- 
rum  3,  5  m  uerba  nos  facturos  I 
4,  7  m  6,  10  e  id  quod  fit  ab  eo 
qui  facit  IV  32,  43 ^»J  fit  ictus 
III  12,  21  7n  eloquens  IV  53,  66^; 
magis  idonea  26,  36  m  si  loco  fit 
haec  res  37,  49  jj  quod  cum  uirtnte 
et  officio  fit  111  2,  3  m  significatio 
fit  per  exuperationem  IV  53,  67 jj 
expolitio  dupliciter  42  p  id  quod 
ravo  fit  II  20,  33  item  fit  in  hac 
re    ut    III  16,  28  e    in    imaginibus 

23,  38  e  nec  hoc  magis  in  hac  re 
fit  ut  16,  29  jj  et  fit  ut  alius  aliud 
decieuerit  II  13,  19  e  nou  inopia 
uerborum  fit  ut  redeatur  IV  14, 21  e 
Quare  facillime  fit  ut  exaugeatur 

24,  Bip  fiunt  probabiles  III 10, 18wt 
cottidie  '12,  36  jj  ut  iudicium  fiat 
I  12,  22  e  alterum  fiat  propter 
superbiam  II  30,  49  c  qua  de  causa 
utrumque  fiat  III  21,  35  quin  com- 
mode  IV  28,  39  e  fiet  narratio  dilu- 
cidior  I  9, 15e  contentio  per  distri- 
butionem  III  15,  27  p  Ita  fiet  ut 
simus  3,  4  e  id  quod  fiet  rei  non 
nostra  difficultate  IV  7  e  denume- 
ratione  nostra  20,  27  consul  factus 
est  54,  68  »1  unde  tam  pecuniosus 
factus  sit  23,  33^  ut  mendicus 
factus  esset  II  23,  36  e  occisio  facta 
est  IV  41  m  suspicio  atrocior  facta 
est  30  »1  exornatio  breuiter  et  di- 
lucide  49,  63  e  fidem  factam  esse 
I  6,  10  jj  iure  rem  11  13,  19  p  id 
ipsum  quod  factum  est  1 14^  ne- 
que  factum  est  quod  IV  41  jj  hoc 
probabilius  factum  est  46  e  iure 
an  iniuria  factum  sit  I  14  jj  quo- 
modo  id  IV  2,  3  e  cum  II  4,  7jj  a 
quo  27,  44e  5wi  cum  factum  iudi- 
cium  non  sit  de  15  m  num  con- 
sulto  17,  26e  quod  IV  24,  34  e 
factumne  sit  II  27,  44e  29  wi  quae 
ante  dicta  sunt  aut  facta  IV  30  e 
quae  a  nobis  facta  sint  II 10,  14  »i 
ut  ante  quoque  quae  facta  sint 
19,  14  7H  quae  ante,  in  ipsa  re, 
post  facta  erunt  IV  55^  factum 
esset  ut  7e  quoad  eius  fieri  poterit 
12,2^  quibus  rebus  fides  fieri 
soleat  6,  lOp  res  quae  fieri  potuit 

8,  13m  quae  fieri  oportere  scimus 

9,  lip  quippiam  uetat  11,  20  nihil 


448 


INDEX  VERBORUM. 


eorum  fieri  potest  II  3,  5  e  non 
potuisse  6  c  quam  rectissime  10, 
14:;«  non  posse  m  bis  e  si  id  fieri 
uoluisset  11  jj  fieri  posse  ethoneste 
fieri  posse  ibid.  oportuisse  14,  llp 
oportueritne  iudicium  ante  fieii 
de  15,  22 /H  his  causa  iudicialis 
fieri  iion  potest  17,  26jj  fieri  eniui 
potest  ut  28  m  hoc  posse  fieri  ut 
III  15,  27 e  id  fieri  omnino  negatur 

II  20,  33  raro  id  fieri,  posse  modo 
tieri,  aliquando  fieri  ihid.  quod 
fieri  conuenit  23,  35»»  fieri  potuit 
utraque  opinione  ut  23,  36  e  con- 
sulem  III  2,  2  m  quid  oporteat  22, 
'db  p  quomodo  fieri  oporteat3,  4^ 
potuerit  13,  23  e  (IV  29,  40  w  his) 
quorum  nihil  fieri  oportebit  III  9, 
17  m  hoc  si  posset  industria  fieri  IV 

2,  3jp  III  15,  27  c  non  potest  fieri 
casu  41  c  sine  artificio  2,  3m 
saepe  potest  ut  20,  28j9  istaec  non 
sineret  15,  22  e  Id  fieri  poterit  si 
55^  planum  non  potest  27,  37  m 
item  arbitramur  de  imaginibus 
fieri  conuenire  III  23,  39  recte 
factum  esse  I  14^  qua  hora  II 
4,  7m;  5m  his  6e  10,  15  m  non 
ea  ratione  14,  21  e  consulto  16,  23e 
16,  24  Hi  perperam  factum  coustat 
esse  27,  44  a  certo  homine  factum 
esse  ibid.;   29  wt  his  iuste,  iniuste 

III  8^  id  non  esse  factum  IV  24, 
34  p  factum  conuenit  I  14^5  nihil 
simile  a  nobis  6 ,  9  w  si  fidem 
factam  putabimus  6,  10  jj  nihil 
factum  sine  causa  putetur  II  2,  32-* 
cousulto  a  nobis  negamus  16, 
23  p  consulto  factum  ostendimus 
30,  49j)  hereditatis  causa  arguerit 
III  20,  33  m  strenue  quod  uolumus 
ostendere  14,  24  m  quae  consulto 
facta  nou  sint,  an  ea  fraudi  esse 
non  oportere  II 16,  24 e  quae  facta 
dicantur  I  6,  9  m  ea  iustissime  II 
10,14>«  magistrum  facientem  uide- 
bat  IV  6  e  silentio  facto  47  m  ne- 
cessario  faciendum  est  ut  1,  l^ 
quid,  utrum  faciendum  sit  III  2,  'i.p 
ut  faciendum  sit  aliquando  8e  quo- 
niam  faciendum  id  sit  per  con- 
tinuatiouem  14,  25  jp  si  faciendum 
esse    fortitudinis    causa    dicemus 

3,  bp  si  rem  faciendam  censebimus 
3,  4  e  quod  faciendum  uidetur  in 
absoluta  II  13,  20  e  nihil  potius 
faciendum  fuisse  IV  24,  34 e  factum 


quo  nomine  appelletur  I  12,  21  j9 
siquid  superbe  eorum  factum  pro- 
feremus  l  5  m  factum  nostrum  II 
12,  17  e  aliquod  factum  eius  III 
7,  13^  facti  defensiouem  quaerere 

II  9e  causa  transfertur  Ibp  ratio- 
nem  adferre  I  16,  26  j:)  alicuius 
facti  aut  dicti  praeteriti  propositio 
IV  49,  62^  de  facto  est  contro- 
uersia  I  11,  18  e  his  cuius  multa 
recte  facta  extant  14  e  facta,  non 
famam  spectari  oportere  II  3,  5m 
uita  hominis  ex  ante  factis  specta- 
bitur  p  illius  facta  uerbis  con- 
sequi  III  6,  11  m  ipsa  facta  elo- 
quentiam  anteire  ihid.  huius  facta 
nos  eis  probaturos  6, 12^^  widemitto, 
planum 

factioiieiii  I  5m 

factiosus  II  26,  40 

facultas  idonea  perficiendi  4, 6  e  om- 
nes  facultates  bene  uiuendi  eripere 
IV  32,  44  m  quam  nobis  fortuna 
facultatem  dedisset  16,  23  e  nisi 
ipsa  negotii  natura  dabit  faculta- 
tem  29,  41  tantam  adsumpsistis 
15,  22  m  utantur  ea  facultate  4,  7  e 
facultate  oratoris  occultatur  ars 
Ip  facultas  infirma  19,  27e  Crassi 
consequi  facultatem  2,  2  ad  elo- 
cutionis  facultatem  exercemur  44,58 
tantum  facultatis  adferet  exerci- 
tatio  20,  27  ad  omnium  nitetur 
facultatem  5 ,  7  m.  facultas  pro 
facilitas  ut  difflcultas:  facultatis 
plus  habere  III  24,  39^  ad  illam 
facultatem  transire  e 

fallit  n6n  te  24,  40  e  falluntur  IV 
10,  15  e    17,  25^    falli  in   numero 

III  18,  31  falsa  fama  II  8^  ratio 
12,  17  e  euumeratio  21,  34  m  falsae 
gloriae  choragium  IV  50  m  ratio 
ex  falsa  causa  constat  II  23,  35  m 
expositio  ex  falsa  enumeratione 
21,  34  j9  falsa  spe  detinemini  IV 
37,  49  e  exemplum  si  falsum  est 
II  29  j)  falsae  rationes  23,  35  e 
definitiones  26,  41p  falsis  uti  ibid. 
falsi  amici  IV  48  m  rumores  II  8p 
falsos  ihid.  3,  5  c  falso  et  iniuria 
20,32e  quae  uere  —  quae  falso  pro- 
nuntiarentur  II  7,  10  m 

fauia  falsa  de  quibus  fuerit  II  8m 
famam  temere  nasci^  famae  fidem 
abrogare  e  famam  neglegere  IV 
20,  28  e  aliorum  depeculans  39  p 
sine  famae  detrimento  10, 14  e  non 


INDEX  VERBOEUM. 


449 


famam  sed  facta  spectari  oportei'e 
II  3,  5  7)1 

ramiliam  omnem  perfringens  et 
domum  IV  39 _p  familia  pecunia- 
que  sua  I  tS^)  super  familia  pe- 
cuniaue  sua  ibid.  uide  paterfami- 
lias  materfamilias;  familiam  dedi 
IV  51,  64  e  a  familia  occisum  esse 
II  21,  33  e 

familiares  fortunae  IV  41  jj  negotiis 
familiaribus  I  Ip 

fastidiosiis  in  aequos  et  pares  IV 
40,52e  fastidiosissimum  sensum 
aurium  23,  32  »i 

cum  fatebimnr  11  17,  25  ^j  qui 
fateatur  I  Ib^)  cum  11  9  e 

fatnm  nostrum  aut  fortunam  31  m 
fato  uita  debetur  43,  55  m 

fances  calefiuut  III  12,  21  e  plenis 
faucibus  uti  14,  24_p  uocis  ab  imis 
faucibus  exclamationem  14,  25  m 
faucibus  adflare  IV  49,  62  e 

facem  tradit  cursor  46  p 

felicitatem  dedit  fortuna  20,  27 
felicitatis  abundantem  20,  28  m 

feminis  plangore  III  15,  27^ 

Fere  obscurissimos  locos  II  31  e 
Haec  sunt  fere  I\'  34,  46  e  eadem 
fere  II  16,  24  e  haec  eadem  fei  e 
17,  26  e  [idem  fere  IV  18,25  2?] 
pari  fere  numero  IV  20,  27  con- 
clusionibus  fere  similibus  III  5, 9  e 
fere  paulo  plus  aut  minus  19,  32p 
fere  non  potest  usu  uenire  I  14  e 
Nam  fere  non  difficile  est  II  18, 
27  p  Nam  fere  non  poterimus  IV 
29,  41 

ferme  semper  IV  41  e 

fero  id  ueglegentius  8,  12  e  ferre 
laborem  39  e  fer  mansuete  fortu- 
nam  52^3  si  legem  ferat  ad  po- 
pulum  1  12,  21/«  cum  eandem 
ferret  II  28  e  quo  setius  lex  fera- 
tur  I  12,  21  e  legem  ferre  m  iis 
U  28  e  in  sententiis  ferendis  IV 
36  m  nihil  praesidii  tulit  27,  37  e 
arma  contra  tuleruut  39  e  quod 
expensum  tuleris  argentario  II  13, 
19  OT  si  suum  quisque  de  libris 
suis  tulerit  IV  3,  5  m  sententiam 
tuleritis  de  39/«  seuteutia  lata  est 
de  II  13,  19 /)i  cum  legem  laturus 
esset  I  12,  21  jj 

ferro  nincit  IV  21  ?« 

fernentissima  in  re  15,  21  m 

fernm  animum  II  19,  29  e  o  feros 
animos  IV  8, 12  m  feras  bestias  II 

Ad  Herenuium  libri  IV,  ed.  SiABX. 


19,  29  e  feram  bestiam  IV  39p  res 
feras  et  mansuetas  48  m 

festinitas  inest  14,  21e  23,  32  wj 
festiuitatis  habet  plurimum  54,  67  e 
gratia  33,  45  m  debet  habere  ser- 
monis  festiuitatem  I  8,  13/«  ad 
festiuitatem  adposita  IV  27,  38  e 

fliles  quibus  rebus  fieri  soleat  I  6, 
lO^J  oratoria  minuitur  IV  23,32^ 
sublata  est  13,  19  e  fidei  causa 
narratio  I  8, 12  e  res  fidem  abrogat 
orationi  10,  17e  abrogare  famae 
II  8  e  si  oratio  fecerit  fidem  audi- 
toribus  I  6,  10 ^j  si  fidem  factam 
putabimus  ihid.  ueritas  fidem  non 
potest  facere  9, 16/«  rumori  habere 
II  8  m  ratioui  IV  12,  18  m  conser- 
uandam  III  3,  4/n  qua  fide  gesserit 
amicitias  7,  14  e  inimicitias  cum 
fide  gerere  IV  18,  25p  fide  captum 
22,  31  m 

flgnras  simulacrorum  111  19,  31  j/ 
figura  uocis  11,  19  e  figuram  tbid. 
de  figura  uocis  15, 25  figura  nXtio^a, 
XccQay.zi]Q  grauis  IV  10,  15  p  in 
graui  genere  figurae  8,  lle  in 
mediocri  9 ^j  attenuata  1 1  e  genera 
figurarum  10,  Ibj)  iu  hoc  genere 
figurae  8,  11  e  in  attenuato  figurae 
genere  10, 14p  figuram  commutari 
11  e  quae  figuras  appellamus  8,  lljj 

filins  I  12,  20  IV  20,  27  salsamen- 
tari    filio    dicas   54,  67  /w    filium  I 

12,  20  a  filio  Clytemestram  occidi 
16,  26  e  filii  parui  IV  39/« 

flcta  res  I  8,  13/«  fictae  res  9,  16/« 
res  fictas  III  22,  37  e  fictam  fabu- 
lam  II  8  m  ficta  oratio  30,  47  e 

fluem  doloris  sibi  futuram  7,  10  e 
cursor  eflferatur  ultra  fiuem  IV  4:7 p 
de  finibus  bellum  gerere  9//t  finem 
utilitatis  sibi  proponere  III  2,  3p 
iu  deliberatiuis  causis  finia  est 
utilitas  4,  8^J 

fluitima  oratio  cottidianae  locutioni 

13,  2Bp  hae  tres  partes  inter  se 
finitimae  sunt  II  16,  24  e  finitima 
uitia  IV  10,  Ibp  uerba  33,  45  e  ab 
rebus  finitimis  orationem  trahit 
32,43/)  cum  finitumis  bellumgerere 
9/« 

flrmameutum  aizLov  116,26/«  17^3 
firmamenti  coniunctione  16,  26  e 
ex  firmamento  accusatiouis  e  fir- 
mamento  uti  ibid.  —  firmamenti 
satis  habere  II  7,  11  e 

de  flrmitndine  uocis  III 12,  22  e  de 
29 


450 


INDEX  VERBORUM. 


firmitudinis  parte  11,  20  e  12,  20 
firuiitudinem  11,  20p  bis  ad  firmi- 
tudinom  utile  12,  22j)  uocis  firmi- 
tudini  prosunt  e 

llriiia  perceptio  12,3»«  alicuius 
firma  auctoritas  9, 16  w  magis  firma 
suspicione  \1  b  p  utraque  minus 
erit  firnia  III  21,  34  e  ab  aliqua 
firma  argumentatione  9,  17e  10, 17 
firmam  aliquam  argumentationem 
10,  18ot  bene  firmam  e  firmae  fiunt 
p  firmam  couseruai'e  uocem  12,2l23 
firmae  imaginea  21,35jp  firme  me- 
minerimns  IV  56  e  firmius  prae- 
sidium  19,27^J  ab  aliqua  fii-missima 
argumentatione  III  9, 17  wi  firmissi- 
mam  argumentationem  II  30,  47_p 
firmissimas  III  10,  18  p  firmissi- 
mum  adiumeutum  1  6,  lOp  de  re 
firmissima  animum  demouere  IV 
45,  58  p  partes  quae  firmissimae 
uidebuutur  III  8  m.  in  loco  firmis- 
simo  manetur  IV  45,  58^ 

llagitiosc  factum  I  5  m 

flagitia  II  3,  5  m 

flagrabit  domus  incendio  IV  39  e 

fletu  cum  maximo  b^ij 

florentissimo  regno  II  25,  40 

fluctuat  huc  et  illuc  lY  \\p  fluc- 
tuans  genus  ibid.  bis  fluctuare  po- 
pulum  55  p 

foedera  ruperunt  14,  20 p 

lolliculus  lupinus  I  13 »i 

fontes  maximos  aperuisse  IV  6  e ; 
bis  dominos  fontium  ibid. 

foris  ut  nihil  aliud  adsumatur 
I  14  2? 

fornia   quo   magis  insignita  sit  III 

22,  37  m  dignitas  atque  forma 
7,14/)  formae  dignitas  IV  27,  37e 
27,  38  ter  corporis  47  m  cuiusdam 
49,  mp  adtribuitur  rei  53,  66  p 
formam  eius  detiuebimus  III  20,33e 
diligere  IV  20, 28e  piaeter  formam 

III  7,  14 m  qui  ista  forma  et  aetate 

IV  54,  67  e  in  artis  formam  con- 
uenire  1  p  formam  si  quam  siuii- 
lem    cuipiam    dixerimus    esse    III 

23,  38  e  dissimilis  forma  19,  31  m 
formae  cum  forma  conlatio  IV  49, 
62  m  formae  quaedam  III  16,  29  e 
iormarum  dispositione  20,  34 

formidineni  augere  II  3,  4  propter 
acerrimam  19,  29m  liberate  omnes 
formidine  IV  39  jj 

si  formidetur  mors  III  5,  9^? 

fornicem  16,  29  e 


fortasse  II  28  e 

Et,  ne  forte  falli  possimus  III  18,31 
Nunc,  ne  forte  arbitrere  24,  39  p 
ne  cui  forte  adrogans  uidear  IV 
30  m   Nam  ut  forte  vienit  10,  14  p 

uiri  fortis  est  16,23e  pro  uiro 
forti  I  3,  5  m  uiros  fortes  III  3,  bp 
res  indignas  uiris  fortibus  ibid. 
uirum  fortissimum  II  19,  29  w 
uiri  fortissimi  miserando  sanguine 
aspersus  IV  65  e  animum  nostrum 
fortera  futurum  II  31  e  res  eorum 
fortiter  iudicatas  I  5  e  quid  fortiter 
inimicitiis  gerundis  fecerit  III  7, 
14?»  aliud  fortiter  factum  %p 

fortitudo  ciuid  sit  2,  3  e  6,  10  e  IV 
25,  35 »i;  16,  23 e  fortitudinis  reti- 
nendae  causa  III  3,  bp  fortitudini 
fortunam  adiumento  esse  solere 
5,  9  m  fortitudinem  2,  3  rn  3,  6  e 

fortuitu  et  casu  I  11,  19  e  fortuito 
aut  necessario  II  17,  2bp 

fortuna  non  multum  obesse  potest 
IV  19,  27jj  instabilis,  bruta,  caeca 
II  23,  36  7)1  27,  37  e  plurimum  in 
istum  ualuit  IV  32,  44wi  plurimum 
potest  in  eos  19,  27wj  dedit  facul- 
tatem  eam  16,  23  e  felicitatem 
20,  27  dilapsa  est  17,  24  m  qnos 
eadem  in  amplissimo  statu  con- 
locarat  16,  23  e  fortunae  commu- 
tationem  I  8,  13  e  muneribus  IV 
47  e  hiemem  48  m  impetus  17,  24  e 
dominationem  m  fortunae  non 
omnia  committenda  19,  27/«  for- 
tunam  I  14 m  bis  II  16,  23 jj  forti- 
tudini  adiumento  esse  III  5,  9  m 
fer  mansuete  IV  62  p  in  fortunam 
causa  confertur  II  16,24w  no- 
strum  fatum  aut  fortunam  con- 
queremur31m  secunda  fortuna  uti 
IV  17,  24p  quae  casu  aut  fortuna 
secuuda  aut  aduersa  accidere  pos- 
sunt  III  6,  10/j  fortuna  res  geri  II 
23,  36  e  aliquid  iuesse  fortuna  aut 
natura  aut  industria  IV  38,  50 /j 
locns  communis  de  fortuna  II  17, 
26^  in  isdem  partibus  animi  cor- 
poris  fortunarum  positos  30,  48  m 
uariam  conmutationem  31  jj  for- 
tunae  familiares  attenuatissimae 
IV  4:\  p  omnium  fortunas  prodere 
8,  12  e  in  unius  cuiusque  iucursitans 
S9  p  suis  confidit,  uestris  diffiditis 
45,  58  e  fortunis  alicuius  inducti 
17,  24m  pro  fortunis  reip.  42  w 
43,  65  e 


INDEX  VERBORUM. 


451 


in  forum  ijrodire  13,  19p  per  me- 
dium  serpit  49,  62  m  iu  foro  cau- 
sam    coicere    II  13,  20  e    uolitabit 
IV  39  i^ 
fragile  choragium  50  m 

fragor  31  m 

freglt  opes  32 ,  43  e  f racta  naui 
44,  57  e 

frater  I  14e  IV  51,  64^  minor  I 
13  e  inimicum  fratris  ll,18e  fra- 
trem  occisum  ibid. 

iu  fraterna  diuisione  IV  40,  52  p 

fraiKlulentuiii  II  2G,  41  m 

fraudi  esse  16,  24e  leue  compen- 
dium  fraude  maxima  conmutarunt 
19,  29  p  in  fraudem  deducuntur 
IV  9e 

frequens  oratio  III  13,  23  e  uerbis 
frequeutibus  eflferat  IV  19,  27e  ex 
frequentibus  exornationibus  44, 
56  m  his  exornationibus  frequen- 
ter  conlocatis  2S,32p  translationes 
plures  frequenter  ponuntur  34, 46p 
frequenter  ponere  ante  oculos  48  m 
frequeuter  et  adsidue  consequi  66  p 

frequentatio  figura  cwa&Qoia^og 
40,  52  e  illa  40,53^9;  continens  et 
densa  uerborum  19,  27  ^e 

frequentia  hominum  111  19,  31  p 
populi  IV  54,  67  e 

frequenta  in  animo  III  24,  40  e 

fretus  nullis  copiis  IV  9  e  populi 
frequentia  54,  67  e  fretum  inno- 
centia  II  5  e  freti  ingenio  III  16, 
29  m  nuUa  spe  IV  9  e  qua  re  p 

frig^es  15,  21^j 

frigidissiuia  in  re  ihid. 

frigns  pigrum  32,43m  frigore  pul- 
sae  iSp 

friuolus  sermo  11  e 

fructus  parum  habet  in  se  1  Ip 
industriae  fructus  capiemus  ll31e 

frug-ein  IV  32,  43 ^; 

fruuientariani  legem  I  12,  21  p 

frunientuni  accipere  II  28  p  fru- 
menta  cuiusmodi  sint  IV  50  e 

frustra  37,  49  e 

fugio  cognitum  1124,  38  e  neminem 
fugit  IV  39  e  fugiunt  id  periculum 
44,  57^  fugiet  43,  55  >»  discrimen 
fugiendum  sibi  putabit  42  w  fugisse 
impetus  fortunae  17,  24e  laborem 
1  Ip  noD  fugissemus  IV  2,  3p 
fugimus  hanc  incommoditatem  7  e 
fugitur  innidia  ratione  38 ,  50  e 
fugiemus  uocalium  concursus  12, 
18  pm  exire  et  fugere  non  potuit 


I  11,  19e  neque  fugere  ullo  modo 
posset  15  e  fugere  coepit  multitudo 
IV  55  m  fuge  Tiberi  ibid.  fugere 
oportet  continuationem  12,  18  e 
pudorem  20,  28  e  istam  rem  ac 
uitare  36  p»  amor  fugiendus  non 
est  II  23,  35  e  figura  fugienda  IV 10, 
15  m  me  tum  haec  ratio  fugit  II 
25,40  se  fugisse  rationem  propter 
uinum  16,  24p  eum  rationes  com- 
modiores  4,  6 

fulgentibus  gemmis  IV  47  m 

fulgor  solis  33,  44  771 

fundamentorum  reliquiae  15,  22?» 
in  isdem  aedificare  50  e 

funditus  ciuitatem  deiecisti  28,  38  e 
labefactans  remp.  39]) 

fundum  tuum  fecisse  29,  40 »»  de 
fundo  ui  deicere  e 

funguutur  officiis  luporum  34,  46p 

furis  51,  05  II  26,  41  p 

furiosus  I  13^ 

furtum  quid  sit  12,  22  m  quod  sibi 
fecerit  II  26,  41  m  furti  secum  agi 

I  12,  22  m  quem  arguere  II  26,  41  m 
furta  IV  27,  37  m 

garrulam  disciplinamll  lle  scien- 
tiam  III  3,  6  e 

gemmae  nitore  IV  bOp  fulgentibus 
gemmis  corona  inluminata  47  m 

gentes  omnes  9  m 

gentiliuni  I  13  j)  bi<i 

genus  III  6,  10 p  7,  13  e  bono, 
humili  genere  natus  ibid.  genus 
causae  humile,  honestum  etc.  1  3,  5 
quinquies  4,  6  quinquies  genera 
causarum  quattuor  1  3,  bp  genera 
causarum  tria  2,  2p  II  1,  Ip  de- 
monstratiuum  genus  causae  III  G, 
10  p  hoc  genus  causae  8/w  in  hoc 
causae  genere  e  in  omnibus  generi- 
bus  causarum  IV  56  e  genera  ex- 
ordiorum  1  4,  6^  mille  prooemio- 
rum  111  23,  39  constitutionum  II 
1,  2  m  in  ceteris  generibus  causa- 
rum  IV41e  in  uno  quoque  genere 
causae  II  18,  27^  narrationum  1 
8,  12^  8,  132?  uuum,  alterum, 
tertium  genus  8,  12.  8,  13  illud 
genus  8,  13  e  dispositionum  III  9, 
16_2;  uitiosarum  argumentationum 

II  20,  31_2J  adnominationum  IV 
22,  30  quibus  de  generibus  unum 
est  huiusmodi  22,  30  p  commuta- 
tionis  42,  55  illud  genus  sententiae 
17,  24m    hoc    genus    exornationis 

29* 


452 


TNDEX  VERBORUM. 


80 7)  28,  39  e  29,  39  e    hoc  genere 
uti  31  m  39  e  26,  36??i  15,  21  e    in 
boc  genere  saepe  fieri  potest  20, 
28  p    52  e     in     aliquo    huiusmodi 
ijenere   21  e    tria    genera    exorna- 
tionum  22,  32    haec    duo  20,  28  e 
45,  58  e  horum  amborum  generum 
37,49j?i  in  his  generibus  expolitio 
uersatur  44, 58  in  his  tribus  19,  27  m 
in  his  quattuor  14,21e  si  his  uteiuur 
23,  32  e  in  hoc  genere,  in  illo  19, 
26  e    exornationes    in  uno  genere 
positae  31  ^J  sermocinationes  con- 
sequentes    boc    genus   52  e    genus 
quoddam  licentiae  37,  49  m  huius 
generis  et  illius  uehementiam  19, 
26  e  genera  figurarum  IV  10,  Ib  p 
bis  8,  1 1  2^  bis  aridum  genus  ora- 
tionis  11  m    mediocre  |)    hoc  ora- 
tionis  18,  26  Omne  genus  orationis 
11  e    causae  III  8  e    m   hoc   genus 
cuto    declinantur    IV  10,  15  e    in 
hoc    genere    figurae    erit  hoc   ex- 
emplum  8,  11  e  in  adtenuato  genere 
figurae  10,  14  p  8,  11  m  quibus  in 
generibus  oratoria  elocutio  debeat 
esse  7c  12,  17^  ad  confinii  genus 
eius    generis    11  p    nullo    genere 
uocis    eiFuso   III  12,  21  m    in    alio 
atque  alio  genere  uocis  et  gestus 
IV  42  e    imagines    in    eo    genere 
constituere  quod  genus  III  22,  Blp 
unum  quodque  genus  exemplorum 
IV  2,  Bp    unius   cuiusque  generis 
exemplum  1,  Im  exempla  49,  62  p 
ouiniaquae  eius  generis  erunt  sub- 
icere  III  23,39    Eiusdem   generis 
est  illa  frequentatio  IV  40,  53  Ex 
eodem  genere  est  exornationis  cum 
14,  21  p  Ex  eodem  genere  sic  24, 
34  2?   est  boc  33,  -ii  m  de  simplici 
genere   tres   exornationes  manant 
27,  38  e  uide  quod  genus  suh  qui 
quae  quod 

gerimus  bellum  IV  9^3  gerere  ibid. 
gererent  m  gesserunt  crudelissime 
14,  20p  lat  tuae  uoluntati  morem 
geramus  industria  nostra  I  1  c  II 
31  e  gere  morem  parenti  IV  .30  p 
inimicitiis  gerundis  III  7,  14  e  in 
amicitia  gerenda  IV  A7  p  gesserit 
amicitias  III  7,  14  e  inimicitias 
cum  fide  gerere  IV  18,  25  p  in 
potestatibus  gerundis  III  7,  14  e 
ut  gestae  res  erunt  aut  ut  potuisse 
geri  uidebuntur  I  9,  15j)  quo  quic- 
que  pacto  gestum  sit  111  14,  24  vi 


quicqnid  primum  gestum  erit  I  9, 
^6p  ut  quaeque  res  erit  gesta  III 
7,  13  m  gesta  res  I  8,  13  m  quo  in 
loco  res  gesta  dicitur  II  5  ?»  cuius 
rei  gestae  memoriam    habere  po- 
teriraus  III  3,  4: p   exponimus   rem 
gestam  I  8,  12  p    fortuna,   temeri- 
tate  res  geri  II  23,  36  e  rerum  ante 
gestarum  exempla  III  5,  9e  rerum 
gestarum  aut  proinde  ut  gestarum 
expositio  I  3,  4p    III  13,  23  w    de 
rebus  ante  gestis  exempla  petere 
IV  9  e  geri  negotium  et  agi  res  II 
30,  49 e  IV  bbp)  in  negotio  gerundo 
II  30,  49  e    dolo    malo    negotium 
gestum  14,  21  e  haec  quomodo  re 
uera  sint  gesta  II  7,  11  m 
gestus  moderatio  I  2,3?«  III  15,26^9 
conmutatione  e  in  alio  atque  alio 
genere  IV  42  e  in  gestu  quid  con- 
ueniat   esse  III  15,  26^    uti    con- 
stanti    gestu    15,  27  m    considera- 
tiore  p    de    gestu    dilucide    scribi 
11,  ]9e 
giguis  nouas  praeceptiones  IV  3,  bjf 
gigneretur  semen  6p  gignere  ex- 
empla    1 ,  1  e    gignere    et    parere 
4,  7e 
gladiator  quilibet  III  7,  14  ??i 
gladiatoria  periculorum    susceptio 
IV  25,  35  m    gladiatoriam  temeri- 
tatem  III  3,  6  e 
gladius  adferri  ad  coipus  IV  19, 26  e 
gladium  defixit  in  latere  52  e  gladio 
succinctus  p  inimicum  cum  gladio 
cruento  uidet  I  11,  18  e  gladio  in- 
cubuit  ibid. 
gloria  quae  efficiat  singulis  diebns 
atque     ostentatione     IV   51,   64  e 
gloria   commoti   I  1  e    gloria    Sci- 
pioni    aemulos    conparauit  IV  25, 
34  m    cum    gloria    et    cum    laude 
22,  Sl  p   falsae  gloriae  choragium 
50  m    gloriam    uirtus    conparauit 
25,  34  7)1  potitus  est  44,  57  e  quae 
potestates,  quae  gloriae  fuerint  III 
7,  14??i  potestates  gloriae  6,  10  m 
gloriemiui  non  continuo  IV  4,  6  m 
gloriosi  notatio  51,  65    gloriosum 
putare  4,  6  m 

gradatio  figura  •nUfia^  25,  Sip 
grammatica  in  arte  12,  17  e 
graudis  natu  parens  39  m    grandi 

sponsione  uictus  23,  33  e 
gratia  uobis   est  habenda  13,  19  jj 
quaedam    naturae    debetur  III  12, 
21  e  gratiam  referri  bene  merenti- 


INDEX  VEEBORUM. 


453 


bns  3,  4m  ruihi  quomodo  retulerit 
IV  26,  35  testes  gratia  corrumpi 
II  7,  11  m  nec  gratia  deduci  III 
3,  4  e  festiuitatis ,  hic  adauctus 
numerus  grauitatis  gratia  IV  33, 
45  m  nec  uerbi  nec  rei  gratia 
animaduei-sa  esset  26,  36  e 
gratiilantibus  manum  porrigens  55e 

grauis  figura  ccdQog  character  8,  llp 
10,  15p  interrogatio  15,  22e  oratio 
10,  15  m  quo  grauior  sit  oratio 
40,  52  e  grauem  figuram  8,  11  ^) 
11  fi  In  graui  figurae  genere  8,  llm 
graue  genus  11  e  nullum  incom- 
modum  graue  putandura  44,  57  p 
grauem  ferre  sententiam  de  39m 
graue^  sententiae8,llegraues  casus 
20,  27  graues  esse  poterimus  15, 
2 1  e  grauium  uerborum  constructio 
8,  11 ;)  uerbis  granioribus  quam 
res  postulat  10,  15»«  grauiter  et 
uenuste  pronuntiabimus  56  e 

grauitas  oratoria  minuitur  23,  32p 
dicti  prioris  renouatur  28,  38  e 
grauitatem  habere  8,  11  e  56  p  l 
8,  13  m  grauitatis  plurimum  IV  13, 
19?«  mnltura  inest  24,  Sip  specie 
falli  10,  15e  gratia  adauctus  nume- 
rus  33,  45  m  constructio  in  graui- 
tate  10,  Ibp  cum  grauitate  ex- 
positionem  39  p  cum  aliqua  graui- 
tate  oratio  III  13,  23  w 

non  grauaremur  perscribere  nisi 
il  4,  Ip  docere  ni  III  21,  34  e 

e  gremiis  diripi  IV  39  e 

gubernetur  copia  dicendi  recta  in- 
tellegentia  I  1  ?« 

giistatu  II  5  m 

habeo  hospites  IV  51,  64  e  Habet 
adsentatio  iucunda  principia  15, 
21  p  in  se  leporem  25,  3bp  ai  ri- 
moniam  30  p  expeditionem  54,  68  e 
utilitatem,  uenustatem  49,  63  c 
quiddam  inliberale  III 12,  22?«  qui 
nihil  habet  iucundius  uita  IV  14, 
20  m  multum  uenustatis  13,  19  vi 
plurimum  festiuitatis  54,  67  e  quod 
uulgarem  habet  defensionem  II 
25,  39  ?«  habet  in  se  suasionem, 
accusationem  I  2,  2m  causa  in  se 
honestatis  partem  3,  5  e  copia  di- 
cendi  parum  in  se  fructus  I  1  ^) 
dignitatem  IV  13,  18  magnam  de- 
lectationem  17,  24?«  quod  habet 
attenuata  figura  11  e  in  se  membra 
20,  27    nec   parem  rationem  con- 


parationis  II  29^  tres  partes  I  8, 
13  p   locos    communes   II  6^    qni 
non   satis  habet  IV  17,  24  p    cum 
turpem   causam  habemus   I  6,  9jj 
uiam  quam  seqnamur  IV  56?«  non 
omnes  adsensores  III  23,  38  e   qui 
parentes  habetis  IV  35p  cuiusmodi 
in  patriam  fuerit,    habetis  26,  35 
quae   uerba  casus  habent  20,  28  e 
quos   caros   II  27,  43  p    minus   in- 
genii    III  16,29?«    delectationem 
IV  51,  65    haec    certa    signa    non 
habent  II  25,  39^  exemplum  pugno 
IV  6^    quae    non    habent  (casus) 
20,  28  e     similitudinem     22,  30  p 
quicum    exerceantur   56  p    habeas 
euim    quibuscum    iocari  possis   II 
24,  37  m    quam  plurimos  locos  ut 
habeas  III  24,  AOp    ne  fortuna  in 
nos    habeat   dominationem  IV  19, 
27  m  num  actionem  habeat  II  12, 
18  p    similitudinem    IV  48  e    plus 
facultatis     III  24,  39^     quiddam 
artificiosi    16,  28^    neque    habeat 
qui  sitim  sedet  IV  6  e  uerba  habe- 
amus  adcommodata  48^  inimicum 
nullnm  habebat  II  21,33?«  alteros 
non  habebat  ibid.  neque  subsidium 
habebamus  IV  24,  34  ?«  locum  ini- 
micissimum  ibid.  ut  perspicuam  ra- 
tioncm  haberenflis  I  9,  16e  ut  para- 
tas    habeient   III  23,  38 jj    si    non 
haberent    hinc    adiutores    IV  11^;^ 
similem  esse   satis  habebit  5,  8  jj 
si  causa  turpitudinem  I  6,  9  ?»  non 
habebit  quare  in  uita  maneat  IV 
39  ?«    habebimus  geuus  dubium  I 
4:,6p    adtentos    auditores    4,7?« 
etquae  similes  sententias  habebunt 
III  6,  12  e    grauitatem    IV  8,  11  e 
numquid    habuerit  de   consciis  II 
bj)    cum    statuendi    non  habuerit 
potestatem  14,  22    quemadmodum 
animum   in  potestatibus  gerundis 
III  7,  14  e  quae  casu  quilibet  gla- 
diator  habuerit  m  quos  habueritis 
defensores    IV  36  p    quae    omnes 
habuerint  5, 8p  habere  locos  opoi  tet 
III  19,  31  e    19,  32p    17  e    I  2,  2  e 
conuenit  9,  14^5  III  10,  18jJ  debet 
habere    festiuitatem    I  8,  13c    IV 
12,  17_2J  suspiciones  interiectas,  ex- 
positionem  II  2,  3^    quas  res  de- 
beat    oporteat    conueniat    habere 
lYl2,np  (in  se)  7e  I2,2e  I2,  3e 
araicum  IV  37,  49  e   amicos  ueros 
II 24, 37?«  auditores  beniuolos  1 4, 6p 


454 


INDEX  VERBORUM. 


4,  1  p  bis  aceruos  lY  Qp  dilectum 
boiiorum  III  2,  3  m  cuius  rei  pote- 
rimus  aliquam  disciplinam  3,  4p 
suauitatem  dignitatem  grauitatem 
IV  56  j9  omnia  5,  8  j)  spem  in  aliia 

I  5;)  orationem  11,  20  difficulta- 
tem  III  10,  17  nimium  acrimo- 
niae  IV  37,  i9  p   firmamenti  satis 

II  7,  1 1  e  quod  dicant  non  habere 

II  27,  43  e  nihil  habere  quod  per- 
deret  IV  10,  14  e  non  satis  habere 
praecipere  1 ,  1  e  praesidium  ha- 
buisse  in  uirtutibus  III  7,  13  e  ho- 
nor  habendus  sit  II  28  p  gratia 
uobis  est  habenda  IV  13,  19  p  idde 
fidem  habere  rationem  habere  me- 
moriam  habere 

habito  hic  IV  51,  64^5 
liabitudinein  corporis  10,  15  »i 
liabitum  suum  quendam  III  11, 19  e 
haerere  possint  loci  nobis  18,  31p 

22,  37  p 
hariolus  quispiam  IV  49,  62  e 
hercule  sane  50  m 
hereditas    aliqua    uenit    23 ,  33  m 
hereditate    tibi    uenisse    29,  40  m 
bis  hereditatem  adire  I  13  e  suam 
uocat  ibid.  hereditates  multas  ad- 
ierit  IV  53,  67  e  hereditatis  causa 

III  20,  33  m  mem*riam  habere  e 
heres  meus  I  12,  20  heredem  filium 

iaceret  ibid.  quem  faciebat  ex 
parte  II  21,  33 p  qui  heredes  erant 
testamento  I  13  e  cum  herede  man- 
dati  agere  II  13,  19  e 
Heus  inquit  IV  10,  14  p  52  m 
Hic  I  14p  IV  21  w  ter  53,  67  w 
10,  14p  52  e  55  m  10,  lipm  21  p 

II  m  tumultus  34,  45p  uersus  12, 
18  w  bis  rex  34,  46  e  locus  45,  58  m 
modus   hic  sit  II  31  e  tuus  seruus 

IV  11  m  quidem  sermo  e  quidem 
24,  33  p  Haec  expositio  est  II 
22,  35  2?  I  11,  19  e  111  6,  11  ^  dis- 
putatio  II  7,  10  pe  I  12,  22  e  III 
21,  34  e  11  20,  31  m  III  2,  3p  9, 11  p 
21,  34  w  IV  53,  66  e  III  10,  18  e 
16,  29  jj  bis  m  IV  12,  17^  49,  62  m 
13,18.  22,  30c  33,  44_p  43,  55  m 
haec  exornatio  13,  19  w  16,24. 
19,26^9  25,  35e  26,35.  27,  37  w 
29,  41  p  35  e  37,  50.  41  e  49,  63  e 
54,  67e  55,  69  haec  causall  17,  26/) 

III  6,  10  p  8e  haec  enim  res  II 
18,  27p  quoque  res  IV  7  m;  37,  49^; 
urbs  63,  66  p  ut  haec  est  12, 18 pm 


haec  eadem  III  12 ,  22  c  illa  — 
haec  IV  40,  52  m  11  25,  SQ  p  haec 
ratio  25,  40  haec  quam  exposui 
ratio  19,  30  e  haec  quae  datur  III 
16,  29  p;  IV  15,  22  e  hoc  negotium 
I  1  m  munus  hoc  17  e  facinus  II 
22  p  hoc  tempus  IV  27,  37  p  Hoc 
genus  orationis  18,26.  30^  causae 

III  8  m  IV  52  e  exornationis  28,  39 e 
29,  39  e  in  hoc  genus  10,  15  e 
exemplum  3,  5  e  Hoc  simile  est 
ut  il  pe  hoc  erit  exemplum  8,  11  e 
10,  lip  37,  49  e  hoc  signi  est  b,8p 
si  hoc  primum  meminisse  uole- 
mus  III  20,  33  m  hoc  aut  hoc  fe- 
cissem  II  25,  40  cum  hoc  feceri- 
mus  I  10,  17  m  quodsi  hoc  fecisset 
14  e  hoc  posse  fieri  III  15,  27  e 
hoc  quod  feci  ibid.  hoc  nos  facere 

IV  1,  1  m  non  fiet  20,  27  probabi- 
lius  factum  est  46  e  avbitror  de- 
disse  32,  iip  dici  potuit  iGp  ne- 
que  scribi  potest  42  e  hoc  inter- 
cedere  II  11  e  quis  hoc  credet  IV 
9e  cui  hoc  mirum  uidebitur  II 
19,  29  m  est  hoc  a  natura  datum 
III  15,  26  m   oportet  hoc  sumi  IV 

I,  2  m  non  sensi  hoc  et  non  suasi 
25,  34  m  hoc  perfici  posset  26,  36  p 
dico  38,  50  p  Hoc  usu  uenire  1 14  e 
ideo  uitiosum  II  26,  41  e  Hoc  si 
obseruauerimus  27,  43  e  IV  2,  3  29 
38,  50  e  nos  eo  separauimus  III 
4,  7  2>  tamen  scire  oportet  15,  27e 
contra  hoc  staret  IV  5,  7^  hoc  si 
indicaueritis  52  e  bene  hoc  conpa- 
rauerunt  maiores  ut  16,  23  m  hoc 
ab  illo  seorsum  tractandum  est 
III  4,  7  m  illud  —  hoc  genus  IV 
19,  26  e  hoc  ipsum  2,  S^ye  i,Gp 
idemne  hoc  16,  23  m  idemque  hoc 
facere  II  7,  10  p  IV  43,  b6  p  et  hoc 
idem  55  m  et  hoc  II  26,  40  hoc 
quoque  21,  33  e     Nec    hoc    genus 

III  8m  Nec  hoc  fit  16,  29 p  ac- 
cidere  potest  22,  35  e  cuiusmodi 
est  hoc  IV  11  w  ex  eodem  genere 
33,  iim  hoc  erit:  III  21,  34  2>  bis 
hoc  est  cum,  ut,  I  6,  9p  Im  II 
14,  21  p    30,  48  m    III  8  e    9,  16  m 

II,  20  w  IV  1,  1  e  31  p  interest  I 
Ip  IV  3,  5e  19,  26  e  40,  52  ??i  45, 
58  e  huius  uoluminis  I  17  e  Huius 
constitutionis  ratio  II  2,  3  p)  huius 
infantiae  11  e  adulescentia  IV39wi 
facta  III  6,  12^5  huius   exemplum 

IV  6  2)  artificii  2,  4  sceleris  8, 12  m 


INDEX  VERBORUM. 


455 


generis  19, 26eexornatioais  25,35j3 
huius  rei  leniendae  II  30,  48  e  do- 
mus  IV  39  m  huins  incommodis 
45,  58  e  sermo  50  e  Huius  'modi 
transiectio  deprecationes  similia 
IV  32,  44  e  II  25,  39  m  IV  51,  65. 
III3,  6p3,  4e  10,18/»  IV  17,  24  wj 
44,  56  m  conclusionis  II  25,  39  p 
conuiciorum  IV  10,  14  e  32,  43  e 
alias  huiusmodi  res  III  2,  3 p  ex- 
emplum  IV  37,  49  m  55,  69.  11  m 
19,  27e  54,  &1  p  II  21,  33  m  24,  37e 

III  4,  8^  6,  \\p  IV  21  e  aliqiiid 
huiusmodiiuferre  37, 49^^  esthuius- 
modi  I  12,  21  j?  13 /j  15  e  II  26,  40 

IV  16,23  2)  22,  30j)m  45,  58 /«  e 
48 p  huiusmodi  sunt  II  2«,  41  p 
III  6,  10  m  cum  huiusmodi  sit  di- 
uisio  4,  7  e  huiusmodi  esse  I  7^{H) 
Huic  IV  20,  27.  20,  28  m  45,  58  m 

II  24,  38  m  e  30,  48  e  maleficio  IV 

8,  12  p    facinori    ihid.    artificiosae 

III  16,  28  e  uolumini  II  31  e  huic 
quidem  IV  38,  50  m  Hunc  49, 
63/3  52  m  eundem  hunc  II  3,  5  m 
ad  hunc  IV  11  m  quaerunt  hnoc 
51,  64  m  30  e  35/3  hominem  43,  55  e 
43,  56j3  unum  50/3  ceteri  —  hunc 

II  8j3  in  hunc  librum  III  1/3  lo- 
cum  II  25,  40  ordinem  III  7,  13  m 

9,  16  m  et  hanc  et  quam  ante  expo- 
suimus  IV  14,  20  ^3  (E)  ad  hanc  rem 
27,  37  />  43,  55  p  ad  hanc  causam 
IIllTO  ad  hanc  rationem  prae- 
ceptionis  I  1  e  II  8  e  IV  7  r»  aeta- 
tem  IV  43,  55  m  utilitatem  III  1  e 
in  hanc  opinionem  IV  5,  8/)  hanc 
diuisionem  40,  52  m  uerborum  me- 
moriam  III  24,  39  e  iudicationem 
I  17  m  commemorationem  HI  4,  Ip 
incommoditatem  IV  7  e  de  hoc 
sententiam  ferre  39  m  absoluimus 
hoc  et  priore  libro  II  1 ,  1  e  in 
hoc  libro  II  31  e  III  1  m  IV  1,  1  p 
7  e  44,  56/3  hoc  loco  II  4,  6  m  hoc 
modo  pacto  uide  modus  pactum 
in  hac  potissimum  causa  I  16,  26/3 
in,  ab  hac  re  III 12,  21  e  16,  28/3e 
16,  29/3  IV  14,  21/3  III  24,  40/» 
ab  hac  difficili  consuetudine  ad 
illam  facultatem  transire  24,  39  e 
hac  exercitatione  illa  memoria  con- 
firmetur  ihid.  qui  de  hac  re  scrip- 
serunt  IV  1,  1/3  hac  ratione  I  16, 
26  e  II  18,  27  e  uia  I  17  j3  Hac 
parte  constitutionis  utimur  12,  22// 

III  7,  13/3    IV  15,  22  wi    45,  58/) 


52  e  53,  66  m  hac  prompta  copia 
contenti  III  19 ,  32  e  hac  prae- 
ceptione  H  20,  31  e  ab  ultimo  re- 
petitione  22  e  ex  hac  dispositione 

III  8/3  hac  notatione  21,  34  m  in 
hac  exornatione  IV  24,  34//  hoc 
altero  membro  19,  26^3  In  hoc 
genere  20,  28/»  52  e  in  illo  geuere, 
in  hoc  19,  26  e  exemplo  II  21,33e 

IV  52  e  nti  hoc  adiamento  5,  8  e 
exemplo  II  25,  39  e  cum  hoc  sce- 
lere  IV  8,  12/3  Hoce  genere  39  e 
15,  21  e  26,  36  m  31  m  in  hoc  ge- 
nere  III  8  e  IV  8,  11  e  Hi  in  codd. 
traditum:  IV  9  p  his  At  hi  quideni 
nuUi  sunt  24,  33  m  qui  expetunt 
hi  putandi  sunt  44,  57/3  I  13  e  II 
6/3  his  15,  22  e  30,  48/3  IV  2,  4. 
17,  24  m  18,  25  e  44,  57  e    Hae  21  e 

III  22,  36  p  omnes  hae  tres  partes 
II  16,  24  m  17/3  omnes  hae  IV 
36  m  Hae  tres  exornationes  27,  38  e 
hae  rationes  II  23,  35  e  et  hae 
partes  ipsae  HI 13, 24  (E)  Haec  (cu- 
piditates)  pariunt  II  22  p  haec 
(sagittae)  nihil  aliud  fccerunt  IV 
30  e  haec  crebriores  eclipsis  III 
22,  36  Haec  orania  I  2,  3  e  IV  56e 

I  5/)  9,  \&m  IV  2,  3e  15,  22  e 
20,  27.    41  m    Haec  II  6  e  12,  18/) 

IV  34,  46  e  II  31  e  IV  2,  4.  12, 17  e 

II  7,  11  m  Haec  duo  genera  IV 
20,  28  e  45,  58  e  22,  32.  10,  15/) 
haec  corporis  commoda  III  7,  14/3 
Verum  haec  in  exercendo  .  . .  illud 
(genus)  I  8,  13  e  haec  I  17  e  II  25, 
39  p  III  23,  38  m  IV  7  m  II  31  e 
IV  54,  67/)   22,  32.    36  e    44,  57  m 

I  4,  6^3  9,  16  m  II  10,  15  e  III 7, 14/3 
IV  52 //i  6we  Im  9/)  43,  55 m  his 
61,  64  p  haec  ipsa  quae  relicta 
sunt  29,  39  m  et  haec  eadem  fere 
et  omnia  II  17,  26  e  Horum  am- 
borum  generum  IV  37,  49  m  nihil 
27,  37  /)  II  5  e  unum  quidquid  2,  3  m 
umimquemque  IV  35  m  quid  con- 
ueniat  II  4,  1  p  conspectum  IV 
13,  19/3   28,  38/3  his  opiniones  II 

II  e  in  horum  miserias  IV  39  m 
quiuis  horum  sensus  II 5  //i  omnium 
diligons  memoria  III 11, 19  m  Ha- 
rum  omnium  denominationum  di- 
uisio  IV  32,  43  e  plenitudo  harum 
20,  28/)  octo  partium  III  13,  24  e 
aliqua  harum  quas  ante  comme- 
morauimus  ratione  7 ,  13  ^)  his 
ipsis  detrimento  fuisse  7,  13  e  his 


45() 


INDEX  VERBORUM. 


raaxime  conducit  III  5,  9  e  con- 
traria  6,  10  7«  similia  16,  29  e  bis 
adiumentis  confidere  15?»  hos  locos 

III  17  e  has  causaa  I  2,  2  e  omnes 
has    partes    III  8  m    exornationes 

IV  23,  32  e    His  de   causis  IV  7  e 

I  12,  22  e  His  igitur  partibus  III 
3,  4  e  II  13,  20  e    His  sic  tractatis 

14,  22  j)    His  commutationibns  III 

10,  17  exornationibus  IV  23,  S2  p 
his  locis  (omnibus)  utemur  II  9  p 
17,  26  p  III  5,  8m  5,  9j3  qui  his 
bene  utuntur  IV  20,  28  e  de  his 
u=um  esse  quae  III  7,  14^5  His 
uitiis  uitatis  IV  12,  18  e  ab  his 
uitiis  recedere  II  20,  31  e  si  ab  his 
debortabimnr  HI  3,  6p  ex  his  lo- 
cis  II  17,  25  2^  ex  his  partibus  con- 
stat  13,  19p  ex  hia  (locis)  pro- 
nuntiare  III  17,  30  ^;  ex  his  (reljus) 
similitudinem  uenari  IV  48  m  his 
generibns  utemur  23,  32  e  In  his 
IVgeneribns  IV  14,  21  e  19,  27  m 
44,  58  in  his  causis  II  16,  24  e  III 

5,  9  e  (exornationibus)  IV  23,  32  m 
in  bis  libris  56  m  his  rationibus  I 

6,  9  m  IV  23,  33  e    his    rebus    I  6, 

10  2J  ni  7, 14  m  11,  19  m  his  omui- 
bu8  rebus  II  30,  48  m  tribus  IV 
43,  66  p  quae  sint  his  rebus  uitia 

II  29  p    de  his  rebus  30,  48  p   III 

15,  27  e  uide  res:   de  his  partibus 

11  16,  23  p  ex  his  in  uno  loco  con- 
locatis  IV  41  e  Hisce  igitur  V 
pavtibus  II  18,  28  e  huiuscemodi 
21,  33  m  25, 39  m  IV  39  e  his  abla- 
tiuus  traditus  in  codd:  I  2,  2p  4,  7  m 
5  e  6,  9^)  9,  16  m  III  2,  2  e  3,  5  m 

11,  20e  IV3,  6p  8,  12_p  18,  25  e 
30  e  38,  50  p 

Hic  aduerhium  I  9,  15  m  11,  18  e 
13  e  II  3,  4.  17,  2bp  22  p  IV  20, 
28  e  21,'61e  30  m  36  m  37,  49^^ 
38,  50w,  his  51,  64p  52p  Nam 
hic  TT  22  e  23,  36  e  24,  37  2:»  IV  12, 
18^j  22,  30m  32,  43  ?»  e  33,  44  e 
33,  45  m  e  nam  in  superioribus  — 
et  hic  33,  45  m.;  illic  —  bic  33, 45  m. 
illud  —  hic  45,  58  e;  bic  III 15,  27  e 
IV  22,  31  m   46  iJ    53,  66  m 

hieinem  fortunae  48  m 

hilaritatem  qnandam  significare 
III  15,  26  e  bilaritate  uultus  m 

Inlare  14,  24  c  IV  55  e 

hiiic  habere  adiutores  11  m  21  p 

hiautem  orationem  12,  l%p 

irundiiies  48  p 


liistoria  I  6,  10  m  8,  13  m  histo- 
riamiJ  ab  bistoriarum  scriptoribus 
IV  5,  7  e 

histriones  III  15,  26  p 

Iiodie  IV  50  w 

liomo    quiuis    unus  II  8  e    timidus 

uocens  19,  29  m  nouus  IV  13,  19  e 

qui  si  fuisset  bomo  14,  20  e  homo 

omnium     mortalium    —    29,  40p 

occisus  is  est  41  m  indoctus  46  m 

homo   sane    conturbatur  50  m   ho- 

minis  uita  II  3,  4  e  3,  5^  IV  41 /J 

uitam  petere    14,  20  e   turpitudine 

et   infamia  II  3,  5  e     Vires  IV  33, 

45  e  animus  III  8p    natura  IV  51, 

64  e  ex  dignitate  II  13,  20  w  con- 

pellationem  IV  15,  22  p  bomini  ue- 

niant  hospites  50m ;  51,  64  p  nauo  an 

uano  credere  21  e     Hominem  lau- 

dem  egentem  uirtutis  20,  28  m  ui- 

dent    51,  64  m    subsecuutur    52^ 

eum    bomi'iem    appellas     14,  20  e 

nemiuem    prae    se    ducit    20,  28  m 

tii  esse  nosce  52  j)  homiuem  a  tur- 

pitudine  numquam  afuisse  II  2,  3  m 

horainem    inpellit    auaritia    22  p 

occidere,    occidisse   29  m   occisum 

esse  21,  33  p  necatum  III  20,  33  m 

prodigum,  Juxuriosum  IV  34,  46  m 

bominera  spectari  oportere  I6,  9m 

bunc  qui  IV  43,  55  e  43,  56  p  istum 

nefariura  36  m  iuprobum,  auarum 

II  26,  41  m    in   hominem ,    in   rem 

causam  conferre  I  15^)  his   II  17, 

26  m  his   a  certo   homine   factum 

27,  44    longum  in   bomine    consi- 

lium    IV  33,  45  e    homines    ipsos 

facere  aut  pati  non  potuisse  I  9, 

l&p  maliuolos  II  8  m  bomines  cogi 

7,  \0p  omnes  homines  21,  34  e  III 

6,  Ue    conflictantur    II  24,  '61  p 

quos    caros   babent   27,  4:6p   qnos 

homiues  alea  uincit  IV  21  m,-  40, 

52^5    malos    bomines    et    audacos 

lljp  inpios  35^  derelictos  ab  hu- 

manitate  8,  12  m  idoneos  35  m  eos 

iudicare  homines  16,  23  e  hominum 

euocationes  III  2,  Sp  obambulatio 

19,  31  _p  studia  IV  2,  2  hominibus 

sapientissimis  quantae  curae  fue- 

rit   II  30,  48  p    malo    est   24,  37?) 

semen  gignere  IV  6  ?«  istius  modi 

poenas   couparare  35  m  laudabile 

ab    idoneis    bominibus    III  4,   7m 

ab    probatissimis    sumi    IV  3,  5  m 

ab  aliis  mutuari  6  m 


INDEX  VERBORUM. 


457 


ab  homuncnlis  deterrumis  proteri 
53,  66  m 

honestatis  partem  I  3,  5  e  conme- 
morationem  III  i,  1  p 

honestandae  elocutionis  rationes 
IV  56  p  rei  causa  II  18,  28  e 

honesta  res  I  3,  5  e  III  2,  3  m  ab 
nuUa  re  honesta  deduci  3,  5_p  ex 
aliqua  praesidium  petere  IV  24, 
33  p  honesta  causa  I  4,  6  e  nulla 
houesta  ratio  IV  16,  23  m  pars  III 

2,  3  p  honestam  rationem  III  5,  Q^? 
4,  8  j9  honesta  ratione  5,  Sp  ho- 
nestam  commemorationem  i,  T  p 
honestis  exercitationibus  7,  li  p 
honestum  genus  I  3,  5  bis  4,  6  m 
honestum  nihil  oportere  existi- 
mari  III  5,  8  e  honestiori  ordini 
4,  7  m  honestissimo  IV  35  p  utrum 
honestius  II  14,  21  p  honestissimis 
disciplinis  IV  43,  55  m  honeste  ui- 
uere  III  5 ,  9  m  f  quod  honeste 
fuerit  in  bonis  disciplinis  7,  13  c 
tute  et  honeste  produxit  IV  43, 
55  m  uitam  tractare  24,  33p  ob- 
sisti  II  17, 26  m  fieri  11  p  honestius 
consilium  appellare  III  4,  8  m 

lionor  habendus  II  28  m  honoris 
cupidus  IV  21  ?»  causa  facere  II 
3,5^  nimias  libidines  III  3,  5e 
honori  uobis  erit  IV  13,  19  p  ho- 
norem  appetere  II  2,  3  e  quem  de- 
bent  reip.  reddunt  IV  44,  bl  p  cum 
houore  interire  m 

qua  liora  II  4,  7  m  diei  noctis  ibid. 

hortari  pluribus  uerbis  ad  III  24, 
40  e  hortabatur  eum  interimere  II 
19,  28 e 

hospites  IV  50  m  51,  Gip  bis  do- 
mum  deducere  e  habeo  ibid.  suos 
hospites  rogare  26,  36  p  cum  ho- 
s^pitibus  51,  64^)  pro  hospitibus  III 

3,  5  m 

hospitium  I  5  m  hospitia  III  3,  4m 

hostilem  libidinem  IV  8,  12  m 
hostili  incendio  39  e 

hostis  est  dictus  54,  68  vi  hostcs 
putare  16,  23  e  hostes  inruerent 
in  ciuitatem  8,  12  m  in  medios  se 
iumisisse  44,  57  e  hostium  duces 
1 15e  condicionem  IV  24,  34e  spur- 
cissimorum  dominatu  8,  12  e  pro- 
dere  hostibus  patriam  p  cum  ho- 
stibus  dimicare  II  30,  49  wt  ab 
hostibus  captiuos  redimere  III 
2,  2  m 

huc    uenire    IV  51,   6^  p    huc    et 


illuc  fluctuat  ll^  circum  inspectans 

49,  62  e 
humanitas    auget    pacem    16,  23  c 

homines  derelictos  ab  humauitate 

8,  12  m    locus    de    humanitate    II 

16,  24  e  17,  26  p  31  m 
Iiumilis    res    19,  30m  res  humiles 

III  3,  5jp  rerum  humilium  con- 
temptio  2,  3  e  humile  genus  causae 
Dcdolov  I  3,  5  p  e  4,  6  m  humili  ge- 
nere  natus  III  7,  13  e  ex  humiliore 
dignitate  uerborum  IV  8,  11  p  hu- 
militer  placas  20,  28  m 

iacent  inulti  IV  54,  67  e 

iactas  copias  33,  44  e  se  iactat 
magnifice  21  p  diuitias  suas  iac- 
tans  49,  62  e 

iaculum  tenens  52^ 

iam  uenturum  dominum  51,  6ip 
domum  itionem  paraut  III  21,  34;) 
iam  diu  IV  37,  49  e  iam  loquemur 
II  12,  17  e  Perspicuum  est  iamni- 
mirum  ex  III  8  p  uetustate  iani 
probati  IV  2, 4  Friuolus  iam  et 
inliberalis  lle  et  iam  eum  remo- 
ramini  36  e  qui  iam  bene  norit 
50  m  quod  iam  diximus  54,  67  m 
quasi  iam  demonstrasset  II  25,  39  e 
quod  iam  quasi  sero  dici  uidetur 
25,  40 p 

ictus   fit  III  12,  21  m   capitis    ictu 

15,  27  m 

idcirco  quod  II  24,  37^j  IV  31  p 
ideni  motus  qui  III  15,  26  e  ueluti 
Sulpicius  —  idem  posterius  II  28  e 

IV  32,  43 p  eadem  laedit  III  12, 
22  m  eadem  adfert  IV  15,  21  p 
haec  eadem  calefacit  III  12,  22  m 
eadem  fortuna  IV  16,  23  e  res  42  m 
43,  56  p  idemque  hoc  facere  II  7, 
10  m  IV  55  m    non    idem    fecisst-t 

16,  23  e  si  idem  ceteri  faciant  II 
15  e  idem  facere,  fecisse  ibid. 
idemque  hoc  usu  uenire  IV  43,  56  p 
idemne  hoc  obseruabant  16,  23  m 
idemne  diceret  II  26,  41  e  idem 
dicere  19,  14  e  dicit  ratio  II  24, 
37  p  per  rationem  dicitur  m  quod 
idem  ualeat  (uerbum)  IV  28,  38  e 
quae  idem  ualeant  uerba  42  m 
sensit  nonnerao  33,  45  p  omnibus 
si  concedatur  II  30,  48  m  ut  audi- 
tor  ad  idem  reducatur  30,  47  m 
idem  fere  est  quod  IV  18,25^3 
quod  —  idem  uoluntati  auditoris 
probetur  III  12,  21  e  idem  uerbum 


458 


INDEX  VERBORUM. 


IV  14,  20 /jm  U,21pe2l2}  28,  38e 
ad  idem  postremum  uerbum  re- 
uerti  14,  20 p  einsdem  generis 
e6t  40,  53  litterae  adsiduitatem 
12,  18 p  attemiatione,  productione, 
breuitate  21  p  uerbi  adsiduitatem 
12,  18  w  redintegratio  28,  38  m 
sententiae  exemplo  44,  56  e  unius 
uerbi  iteratio  28,  38  p  jDoetae  uer- 
sus  12,  18  m  qui  —  eundem  hunc 
II3,  5m  ad  eandem  commodita- 
tem  uenire  l  7  p  plane  rem  IV 
42^  bis  eandem  rationem,  eandem 
II  24,  37  e  legem  II  28  e  in  eandem 
partem  corporis  IV  28,  38  m  non 
eodem  modo  ut  ceteri  soleant 
uerba  facturos  I  6,  10  e  IV  42  p 
iu  eodem  loco  manemus  ibid.  eo- 
dem  die  51,  6ip  de  eadem  re  II 
13, 19  e  IV  42^3  43,  56  m  de  eadem 
causa  iudicium  I  G,  9  e  eadem  ra- 
tione  narrari  III  4,  7  e  in  eadem 
constructione  uerborum  IV  20,  28  p 
ex  eadem  similitudine  48  j9  ne  ab 
eadem  sententia  recedamus  43, 5bp 
in  eodem  studio  esse  atque  ille 
IH  6,  12^9  ex  eodem  genere  est 
IV  14,  21  p  24,  34  p  ,33,  44  m  ab 
uno  atque  eodem  uerbo  13,  19  p 
uno  atque  eodem  tempore  39  e 
eodera  reditur  saepius  45,  58  p 
identidem  reuolui  II  18,  27  m  ratio 
totius  orationis  conferatur  III  2, 
3  p  (M)  idem  plurimum  dilexerunt 
IV22,  31  peademres  III  12,22  e  ea- 
dem  illa  omnia  I  7  ^9  eadem  omnia 

II  16,  24»»  eadem  III  12.  22  p  IV 
42  e  eadem  fere  II  16,  24  e  haec 
eadem  fere  17,  26  e  quae  —  eadem 

III  12,  21  e  eadem  et  alia  IV  10, 
14  m  ad  easdem  partes  in  quas  III 
15,  2Qp  quas  res  —  easdem  22,  37  e 
in  eisdem  locis  II  18,  27  m  isdem 
locis  III  3,  4e  uiis  II  7, 10  p  ratio- 
nibus  III  4,  7  e  in  isdem  partibus 
animi  fortunai"um  positos  II  30, 
48  m.  orationis  IV  20,  28  e  casibus 
efferuntur  p  isdem  de  causis  49, 
62  p  in  isdem  fuudameutis  50  e 

identidem  eodem  reuolui  II 18,  27  m 
primos  quosque  locos  peruagemus 
III  22,  37  e  conmutari  IV  11  e 
identidem  subiectiones  24,  34e  no- 
bis  instemus  56  p 

ideo  quod  25,  35  m  c  44,  57  p  30  m 
II  8  e  ideo  quia  II  26,  41  e 

idouens   motus    III  1 5,  26  c   equus 


ad  IV  46  m  e  locus  maxime  IV 
ilp    idonea    perficiendi    facultas 

II  4,  6  e  occasio  4,  7  m  pronuntia- 
tio  III  13,  24  locum  idoneum  non 
fuisse  I  9,  16  jp  animum  reddimus 
ad  I  4,  6^  hoc  tempus  idoneum 
putarem  IV  27,  37 p  magis  III  16, 
28  p  magis  idonea  fit  IV  26,  36  m 
magis  idoneo  tempore  III  2,  3  m 
magis  idoneae  res  II  29  m  magis 
idoneum  dictum  IV  26,  36  p  mi- 
nus  idoneam  causam  II24,  37??i 
aliquam  idoneam  rem  21,  33  2' 
partem  e  satis  idoneam  causam 
putari  16,  23  e  poenam  excogitare 
IV  8,  12  p  satis  idoneas  argumen- 
tationes  II  29  m  satis  idoneae  di- 
uitiae  quae  sint  IV  14,  20  e  satis 
idoneos  locos  III  19,  32  m  nomen 
satis  idoneum  rei  IV  31  p  exem- 
plum  45,  58  m  imagines  idoneae 
ad  III  21,  35  nec  idoneas  res  hu- 
miles  dignitate  sua  iudicare  III 
3,  5  p  ab  idoneis  hominibus  4,  7  m 
idoneo  uerbo  nominare  IV  31^9 
idonea  maxime  eligere  2,  3  e  ho- 
mines  idoneos  maxime  deligere 
35  m  (41  p)  imperatores  9  m  locos 

III  19,  32  m  bis  idoneorum  loco- 
rum  distinctionem  e  uerborum  et 
sententiarum  adcommodatio  1 2, 3  m 

ig-itur  12,  3  p  4:,7p  11,  18^3  16, 
26 ^:»  11  12,  n  pm  13,  19 p  13,  20  e 
18,  28  e  20,  31  e  21,  33  p  24,  38  p 
III4,  7??i  6,  10 p  &,llp  8e  9,17 p 
11,  19  e  12,  22  e  13,  23^9  13,  24. 
lb,26p  bis  16,  28m  16,  29  m 
17  pvi   20,  332^    22,36p    22,  36m 

22,  37  p  IV  1,  2  m  2,  3  e  3,  ip  3, 
5e  6,7pe  5,  8  e  7e  8,  11  p  9e 
10,  15  e    15,  22  e    16,  23  e  23,  32  e 

23,  33  m  26,  36  m  38,  50  m  e  40,  53 
tertio  loco  positum:  Ad  easdem 
igitur  partes  III  15,  26  m  In  his 
igitur  generibus  IV  44,  58  Eadem 
res  igitur  43,  56  p  Hoc  modo 
igitur  44,  56  e  Qui  potes  igitur 
40,  52  m  Hoc  interest  igitur  3,  5  e 
Imitetur  ars  igitur  (?)  III  22,  36  m 
in  principio  enuntiati:  IV  5,  8p 
10,  Ibp 

iguauiaui  I  5  e  III  3,  6  m  IV  36  m 
per  ignauiam  44,  57  m  prae  igna- 
uia  15,  21  e 
ig-naui  36  e  ignaue  factum  III  8  p 
igneuui  ardorem  IV  33,  44  m 
igueui  diuidere  mortalibus  6  m  sibi 


INDEX  VERBORUM. 


459 


petat  53,  67  m  aqua  et  igni  inter- 
dicere  II  28  e 

ignobile  IV  27,  37  m 

ignoiuinia  dignnm  30  m 

non  ignoro  te  II  31  e  ut  ignoret 
quid  III  19,  31  m  quod  si  igno- 
rent  6,  12  m  scierit  an  ignorauerit 
II  16,  24  m 

ignoscinms  illi  28  e  ignosci  ei 
conueniret  I  14  e  II  16,  24  wj  pec- 
catis  adolescentium  IV  17,  25  p 
rens  postulat  ignosci  I  14ot  nihil 
postulat  e  nobis  postulamus  II  16, 
23  p  17,  25  p  sibi  postulant  IV  14, 
20p  ignoscendi  ratio  II  17,  2bp 
ai  aliis  quoque  ignotum  est  e 

ab  ignoto  appellari  IV  10,  14  m 
ignoti  bO  p  si  erunt  III  6,  12  p 
apud  ignotos  laudemus  ihid.  in 
notos  atque  ignotos  incursitans 
IV  39  p 

ille  I  6,  10  m  11,  19  e  12,  21  e  14  TO 
his  II  20,  33.  21,  2,%pm  III  3,  6  e 
bis  6,  \2pm  IV  llm  16,  23  e  33, 
45  p  46  p  his  52  wi  55  e  L.  ille 
Brutus  53,  66  m  si  ipse  ille  II  17, 
25  m  illa  turpitudinis  pars  I  4,  6  m; 

16,  26p  defensio  II  10,  15  wi  uis 
illa  16,  23  wi  snperior  25,  39p;  III 
10,  18  e  memoria  24,  39  e  aetas  IV 

17,  25  p  illa  —  haec  40,  52  m  fre- 
quentatio  40,  53  ego  illa  53,  66  j) 
si  te  unum  illud  monuerimus  I  1  e 
item  illud  (exordium)  7  e  haec 
(genera)  —  illud  8,  13  e  m  qui  illud 
fecerit  tam  nequiter  II  3,  5  m  illud 
scriptum  esse  dilucide  9  e  illud 
quod  10,  14  p  IV  18,  26  aeque 
magnum  sit  illud  peccatum  at- 
que  illud  II  15_p  si  illud  etiam  ad- 
sumpserimus  III  8p  Sed  illud  fa- 
cere  oportebit  ut  22,  37  e  esse  illud 
ita  IV  3,  5  e  genus  17,  24?«  illud 
—  hoc  19,  26  e  et  illud  praetereo 
27,  37  p  ad  ilhid  reuertor  27,  37  p 
nomen  patriae  44,  57  m  illud  —  hic 
45,  58  e  ueremur  2,  4  illius  morte 
II  19,  28  m  IV  41  p  de  occisione  m 
facta  ni  6,  11  e  uirtutes  ihicl.  IV 
52  e  uitam  III  6,  12  m  illius  supe- 
rioris  (generis)  IV  19,  26  e  uox  41  m 
infelicissimi  uxor  52  p  illius  modi 
signa  II  25,  39  m  utrum  illi  liceat 
accusare  necne  I  12,  22  e  ignosci- 
mus  II  28  e  omuia  tradamus  III 
23,38wi  hic  dicit  IV  llm  obuiam 
pergam    51,  64  jj    nuntiatur    62?« 


gladium  defixit  in  latere  e  praeco 
faciebat  audientiam  55  m  ut  illum 
nidit  ferre  I  12,  21  e  occultasse  II 
3,  5  m  ipsum  illum  III  20,  33  e 
Quin  illum  mihi  datis  IV  52  vi  ab 
hac  —  ad  illam  transire  III  24, 
39  e  Inter  hanc  diuisionem  et 
illam  IV  40,  52  m  illo  incolumi  II 

19,  28  m  de  illo  supplicium  sumi- 
tur  I  13  e  dicuntur  IV  28,  39  m  in 
illo  loco  II  21,  33  m  genere  IV  19, 
26  e  in  illo  primo  —  in  hoc  po- 
stremo  34,  46  e  seorsum  hoc  ab 
illo  tractandum  est  III  4,  7  p  illo 
uitato  periculo  III  5,  9  m  de  illo 
crimine  II 15  m  illo  mittas  IV  50  m 
in  illa  adtenuatione  11  m  illi  — 
nos  I  1  m  II  11  e  27,  43  p  his  28  e 
III  16,  29  wi  IV  1,  1  m  2,  4_p  3,  6p 
^me  37,  49p  50  e  his  51,  64?« 
illa  res  II  30,  48  p  quattuor  uir- 
tutes  III  8  p  superiores  IV  22, 30  m  e 
tibiae  33,  44  e  illorum  inuentio  I 
11,  18  p  conlectio  II  21,  33  e  illo- 
rum  nos  miseria  dolere  31  ?« 
auctoritate  remota  IV  2,  4  ratio 
5,  1  p  quod  illis  licet  25,  34^;  ali- 
quid  turpitudinis  adferat  II  8  wj 
utilis  erit  III  16,  29  wi  illos  I  11, 
18^  scire  non  potuisse  II  6  e  quare 
sibi  illos  anteponant  IV  1,  2e  isti 
illos  aiunt  facere  inmodeste,  ipsi 
3,  4  his  omnes  36  m;  52  e  illas 
supeinores  narrationes  I  8, 12  e  illa 
reliquimus  I  1  ?«  relinquere  IV  1, 
2_p  illa  quae  inuenimus  III  9,  16  p 
eadem  illa  omnia  conficiamus  I 
1  p  tum  uero  illa  (peccata)  II  19, 
29  p  hic  et  ea  uerba  quae  —  et 
illa  IV  20,  28  e  quid  ab  illis  aut 
quid  contra  nos  dici  possit23,  33^) 

illic  —  hic  33,  45  m 

illuc  uicle  huc 

imago  sUccv  figura  IV  49,  62  m  in 
mnemonicis:  imaginem  rei  totius 
conformare  III  20,  33  m  uocabuli 
memoria  imagine  notatur  p  sim- 
plici  memoriam  rei  totius  conpre- 
hendere  ibicl.  imagines  16,  29  e 
17?«  18,  31p  ne  obcaecentnr  19, 
32  p    rerum    similes   esse    oportet 

20,  33  p  firmae  inbecillae  21,35 
conlocare  constituere  16,  29  e  16, 
30.  17  e  22,  37  p  sequi  17  e  21,35 
uagas  reddunt  19,  31  e  aliquid 
agentes  ponemus  22,  37 p  negoti.o- 
rum    conparamus    20,  33^    mille 


460 


INDEX  VERBORUM. 


uerboruni  conparare  23,  38  m  mul- 
toruni  uerborum  conscribere  p  con- 
pararo  23,  39  p  imaginum  confor- 
niatio  21,  34  m  notatio  20,  34 
notas  19,  31  j)  conlocatio  11  m  19, 
31  e  ralio  19,  32  e  renouandarum 
causa  22,  37  e  imaginibus  res  ad- 
tribuere  22,  37-?«  imaginibus  con- 
stat  memoria  IG,  29  m  commoniti 
18,  30  espriniere  similitudines, 
uerba  21,  34  p  m  in  conlocandis 
exerceri  24,  40w  item  fieri  de 
imaginibus  23,  39  in  imaginibus 
23,  38  e 

imbecillac  imagines  21,  35 

iuibecillitas  II  4,  7  e 

iinitatio  jiYfjir}aig  I  2,  3  e  imitatione 
ihid.  imitationis  exercitatio  III  11, 

20  imitationis  causa  lY  31  p  bis 
ab  imitatione  deprauata  exordiri 
1  6,  10  m 

iinitatiir  saepe  ingenii  bonitas  doc- 
trinam  III  16,  28  e  bonam  habita- 
dinem  tumor  IV  10,  15  m  licentiam 
37,  50  Imitetur  ars  naturam  III 
22,  36  ne  poetas  imitemur  II  22  m 
imitari  scriptura  uoces  III  15,  27  e 
nou  imitari  stultitiam  IV  16,  23  e 
posse  imitando  consequi  2,  2  ad 
imitandum  alacriora  reddit  ihid. 
ut  non  sit  imitandum  exemplum 
n  29  p 

immams  Transalpinus   IV  33,  45  p 
immensam  cupiditatem  II  24,  37^) 

immensas  22^ 
immisisse  se  in  hostes  medios  IV 
44,  57  e  in  uos  ipsos  bestiam  iu- 
miseritis  39  p 
immo    2,  2.    52  m  rogasset,    immo 
innuisset  modo  26,  3Qp 
immoderatae  cupiditates  II  22  p 
immodeste  facere  IIl  S  p  IV  3,  i  e 
inimortales  deos  32,  44p   deorum 
immoitalium  I  4,  7  e    dis    immor- 
talibus  II  30,  48  _p 
immortalitatem  consequi  1115,  9p 
immutarimus     eadem     pronuntia- 
tione  IV  42  c  immutata  uoluntate 
ll28e 
impcdimento  est  quo  setius  I  12, 

21  e  non  est  studiis  IV  17,  25  ^j 
esse  maximo  II  11  m  est  ad  eam 
rem  pudor  IV  1,  2^  impedimenta 
relinquere  I  15e  ter  impedimcn- 
torum  salus  IV  24,  34  e 

iinpedietur  uehementer  infamia  et 
turpitudine  II  3,  5  e  nequid  impe- 


diare  quin  III  1  e  ut  ne  paruula 
quidem  titubutione  impediremur 
si  II  8  e  nequando  perturbatione 
impediamur  quo  setius  III  17  e 
modestia  impediuntur  quo  setius 
IV  3,  4  m  negotiis  familiaribus  im- 
pediti  I  1  p  impedita  res  non  ex- 
pedita  II  26,  41  e 

impellit  auaritiahominem  ad  male- 
ficium  22p  impellunt  21,  3ip  cu- 
piditates  iV  16,  23  m  qua  impel- 
limur  ut  ualeamus  I  2,  3  e 

impeudebant  bacae  IV  12,  18  j> 
impendere  calamitates  36  e 

imperator  factus  est  54,  68  jw  no- 
uus,  peritus,  melior  iQ  p  ad  im- 
peratorem  peruenire  potest  causa 

I  14  e  {conf.  Sall.  lug.  69,  4)  im- 
peratores  idoueos  IV  9  m  minus 
bonos  46  m  ab  imperatoribus  do- 
natum  esse  II  27,  43  e 

imperito  conuiciorum  IV  10,  14  e 
imperatori  iQ  pi  rerura  imperiti  9  e 
imperitis  uidetur  10,  15  wt 

imperium  Graeciae  25,  34  e  bis 
orbis  terrae  ad  se  transferre  9  tn 
populi  R.  temptare  e  nostrum  con- 
seruare  9  p  adGraiciae  Asiam  ad- 
iungere  25,  34  e  imperii  cupiditate 

II  19,  29 p  21,  34?«  magnitudinem 
IV  33,  iip  cui  imperio  consense 
runt  populi  9  m 

imperasse  consules  I  15/h 

impetrare  IV  14,  20  m 

impctum  facere  I  12,  21  e  IV  55  m 
in  31  m  impetu  leonis  similis  49, 
62  m  impetus  omnes  fortunae  fu- 
gisse  17,  24  e 

impius  in  40,  52  e  si  queni  impium 
34,  46  e  bomines  impios  36  p 

impraesentiarum   uide  praesentia 

imprimis  IV  1,  2p 

improbatiouem  testium  II  6  e 

improbamus  rationem  III  23,  38  jj 
quare  non  improbemus  memoriam 
24,  39  p  qui  improbent  artem  IV 
5,  8  e  (?)  uehementer  improbaturos 
uitam  III  6,  12  e  quae  res  improbe- 
tur  a  4,  7  m  non  sunt  improban- 
dae  sententiae  IV  17,  24  m 

improbus  si  est  II  24,  38  wi  IV 
40,  b2p  ciuis  II  26,  il  p  testis  im- 
probi  IV  35  e  improbum  esse  II 
24,  3Spe  bominem  26,  41  m  exem- 
plum  29  p  in  aliquo  paupere  im- 
probo  20,  32  e  de  re  improba  29  m 

imprudenter  fecisse  17,  2bp 


INDEX  VERBORUM. 


461 


impriulcutia  II  4,  1  e  iniprudentiae 
deprecationem  paratam  30,  49  p 
imprudentiam  1  14  w  bis  1116, 
23  p  confugiet  ad  3,  5  e  per  im- 
prudentiam  IV  9  e  imprudentia  se 
peccasse  II  16,  2ip  nesciisse,  se 
defendere  m  bis  satis  praesidii  in 
imijrudentia  m 

impiidentes  dicere  eos  IV  3,  4  «t 
ne  in  ea  re  sint  3,  5p  ue  facias 
impudenter  m 

impudicam  16,  23 pm 

impnne  peccata  dilabi  II  25,  39  e 

impunitum  istum  dimittere  IV  39^9 
impunite  statuite  29,  39  m 

iu  cum  accusatiuo:  uide  uenire  de- 
uenire  proficisci  ire  inire  prodire 
redire  transcurrere  peruenire  con- 
uenire  adcommodare  diuidere  dis- 
tribuere  dispertire  se  conferre  con- 
ferre  transferre  deuehi  deuocari 
cogere  consumere  ducere  tribuere 
transire  conscendere  descendere 
incidere  cadere  iurumpere  iuruere 
seimmittereincursitare  mittere  ra- 
pere  abripere  pellere  depellere  de- 
clinare  inducere  adducere  reducere 
deducere  trahere  protrahere  redi- 
gere  deriuare:  suppeditare  exempla 
in  omnes  res  IV  5,  7  m  da  seruos 
in  quaestionem  30  ^j  in  locum  de- 
uiortui  petere,  nominare  I  11,  20 
conmutabimus  in  omnes  partes  ut 
uerba  item  pronuntiationem  III 
14,  24  7)1  subornari  in  Menelaum 
ut  ad  Iphigeniam  21,  34^;  accipi- 
tur  uerbum  in  plures  sententias, 
in  eam  partem  IV  53,  67  e  in  aliam 
partem  II  26,  40  pi  largissimus  in 
amicos  IV  38,  50  m  impius,  crude- 
lis,  contumax,  intolerabilis,  ingra- 
tus  40,  52  e  ingrati  in  ciuitatem 
44,  57  p  in  patriam  cuiusmodi  fue- 
rit  26,  35  Ib  p  mea  in  istum  bene- 
ficia  IV  26,  35  pro  tuo  in  nos  of- 
ficio  nostro  in  te  studio  I  17c 
quod  ius  in  deos  parentes  patriam 
natura  conparauit  III  3,  4  m  loco 
communi  utetur  in  eum  II  14,  22  p 
de  misericordia  qua  in  alios  usi 
sumus  31  m  fictam  fabulas  in  ad- 
uersarios  adferemus  8  j»  quod  in 
aduersarium  dicit  25,  39  m  ne  ni- 
mis  magnam  in  nos  habeat  domi- 
nationem  IV  19, 27  m  in  sinum  39  e 
40,  52macuens  dentes  in  fortunas 
39  p  facinus  in   se  admiserunt  II 


22  p  fecit  impetuoi  iu  remp.  IV  31  m 
statuite  in  me  quidlibet  29, 39  m  ex- 
cogitare  poenam  in  eum  8,  12  p  in 
eos  plurimum  fortuua  potest  19, 
27  m  in  istum  ualuit  32,  44  m  in- 
sultabunt  in  horum  miserias  39  m 
dicit  in  aurem  50  m  aliquid  dicere 
in  quamlibet  partem  III  IB,  30 
uasa  argentea  in  XXX  pondo  I 
12,  20  iu  perpetuum  III  5,  9  e 
in  cum  ablatiuo:  uide  consumere, 
habet  in  se,  in  dicendo,  exercere, 
exercitatus,  manere,  uersari,  con- 
stituere,  locus,  res,  genus,  causa, 
animus,  is  (in  eo,  in  ea,  in  eis), 
hic  (in  his),  iste,  qui  (in  quo,  iu 
qua,  in  quibus):  ia  contravio  uul- 
nus  efficit  IV  28,  38  e  in  homine 
33,  45  e  bestiis  II 19,  29  e  in  animo, 
corpore  IV  31  e  mento  49,  63  e 
sinu  39  e  (?)  latere  52  e  lecto  III  20, 
33  ?n  balineis  IV  11  m  Tusculano 
50  e  Italia  III  2,  2p  IV  33,  45^5 
campo   18,  25  e    derelicta   regioue 

III  19,  31  p  in  agris  IV  50  e  castris 
24,  34  m  foro  39  p  IIl3,  20e  iu 
silua  I  11,  18  e  naui  11,  19  m  con- 
tione  I  11,  20  bis  II  26,  40  III  3, 
4e  IV  15,  21  e  18,  25  e  scaena 
I  lip  II  13,  19  e  i:)alaestra  IV  46^ 
iu  primo  libro  II  1,  1  ^i  uide  liber; 
in  pedibus  soleae  inductae  I  13?« 
in  uestimentis  cruor  II  5  m  in  ci- 
uitate  IV  3bpm  piimus  13,  19  e 
in  eo  22,  31  m  in  causa  I  16,  25 
in  una  causa  17  m  in  causis  8,  12  e 
uide  causa  in  iure,  lite,  iudicio  I 
12,  22  p  14  e  IV  1,  2m  in  priuata 
actione,  in  publicis  quaestionibus 
I  12,  22  e    II  7,  10  e  m    in    nauigio 

IV  44,  57  m  consilio  1113,  4e  iu 
(tota)  oratione  I  7m  II  24,  3%  p 
27,  43  e  26,  42  m  III  12,  21  m  12, 
22  m  IV  2,  3p  38,  50  e  40,  52  m 
in  bello  15,  21  e  certamine  47 1? 
proelio  15,  21  e  20,  27  tumultu  15, 
21  p  pace  e  otiojp  in  lege  II  9  pi 
una  quaque  parte  20,  31  e  in  di- 
cendi  opere  I  7^  in  eius  periculo 
13  e  IV  43,  55  m  in  reip.  discri- 
mine  44,  57  m  in  constitutione  IV 
41  e  II  12,  lip  13,  20  e  in  omni- 
bus  constitutionibus ,  in  coniectu- 
rali  I  17^  in  ea  ibid  in  transla- 
tionibus  II  12,  18p  in  testimoniis 
idem  facere  II  7,  lOm  in  spe  com- 
modi  3, 4  his  confirmatione  et  con- 


462 


INDEX  VERBORUM. 


futatioue  II  24,  38 j;  30,47e  III 
10,  18^  avgumentatione  II 19,  30  e 
20,  31  m  20  e  in  consultatione  IH 
2,  3p  4,  7  e  6,  %p  bis  I  2,  2  m  in 
expositione  II  22  e  21,  33me  24, 
37  j»)  in  huius  modi  rationibus  e 
pi-incipio  II  30,  47  ^J  lU  12,  22  p 
bis  in  conclusione  II  30,  47  p  lil 
12,  22  e  inlaude  III  7, 13e  &/s  7,  14p 
uituperatione  7, 13  e  bis  clamore  12, 
21  m  in  compositioue  IV  12,  18  e 
commutatione  22,  31  m  in  conten- 
tione  oratio  III  13,  23  e  16,  27  j9 
similitudine  IV  49,  62  jp  in  ipsa 
prouuntiatione  III  14,  24  p  ioca- 
tione,  continuatione ,  acrimonia, 
etc  III  14,  25  quater  IV  42  e  qui- 
bus  in  rebus  opus  fuit  uti  1,  Ip 
certis  in  rebus  II  7,  10  m  uicle  res; 
in  loco  communi  per  amplificatio- 
nem  iniciemus  I  14e  uide  locus; 
in  uita  uide  uita  in  aetate  matu- 
rissima  IV  17,  2bp  pueritia  III 
22,  35  e  in  ipso  maleficio  IV  41  m 
in  aliis  maleficiia  8,  12  m  in  po- 
testate  18,  25  e  in  potestatibus  II 
17,  25  m  in  uitiis  IV  12,  18  m  quo 
in  uitio  est  adsiduus  ibid.  II  27, 
43  m  in  cursu  celerior  46  ^;  in  pau- 
pertate  III  7,  14  e  II  20,  32  diuitiis 
III  7,  14  e  dolore  II  7,  10  e  ser- 
mone  IV  12,  17  m  sermonibus  et 
conuentu  amicorum  18,  25  e  omni 
disciplina,  in  uemouicis  III  24,  40p 
amicitia  IV  18,  2b  p  37,  49  p  dixi- 
mus  in  uerborum  exornationibus 
43,  56  e  in  arte  grammatica  12, 17  e 
in  arte  sua  2,  3  e  in  iuridiciali  ab- 
soluta  II  12,  18  j3  in  elocutione  IV 
4,  1  p  expolitioue  49,  62  p  senten- 
tia,  contrario,  conclusione  19,27p»i 
hoc  exemplo  II  21,  33  e  IV  52  e  27, 
37  e  in  fraterna  diuisione  40,  62p 
similitudinem  in  uerbis  babere 
22,  ^Op  dignitatem  13,  18  pluri- 
bus  in  uerbis  12,  17  m  in  dicendo 
uide  dicere;  in  docendo  III  4,  8m 
in  praecipiendo  lY  1  p  32,  43  e 
quaerendo  III  23,  38^  IV  32, 
43  e  exercendo  18,  13e  IV  44, 
68  disponendo  III  9,  16  p  ui- 
uendo  IV  38,  50 e  laudando,  lae- 
dendo  31  e  pugnando  III  10,  18  e 
in  negotio  gerundo  II  30,  49  e  po- 
testatibus,  gerundis  III  7,  14  c  de- 
monstranda  uita  7 ,  13  m  confir- 
manda  ratione  II  24,  38  _p  in  sen- 


tentiis  ferendis  dubitaueritis  IV 
36  m  in  amplificauda  re  prodest 
55,  69  in  conparandis  rebus  II  28  p 
bis  inprimis  IV  1,  2p  in  postre- 
mis  tenere  38,  bQp  in  plerisque 
29,  41  in  superioribus  33,  46  m  in 
boc  postremo ,  illo  primo  34,  46  e 
in  medio  conlocari  III  10,  18  m  in 
ordine  stantes  18,  30  jj  in  uestigio 
stantes  15,  26  m  cum  in  ueritate 
dicimus  IV  22,  32  in  uerborum  in- 
numerabilium  multitudine  est  ri- 
diculum  III  23,  38  m  in  re  frigi- 
dissima  cales  IV  15,  21  m  in  omni 
uoce  integri  III  12,  21  m  falli  in 
numero  18,  31  m  deliberatiuum 
genus  est  in  consultatione  I  2,  2  m 
esse  in  oratore  inuentionem  2, 
Bp  est  in  controuersia  10,  11  p 
12,  21  p  uide  controuersia;  qui  in 
paupertate  sunt  II  20,  32  uirtus 
erit  in  eo  17,  26^  id  quod  in 
aliquo  paupere  improbo  sit  20,  32 
in  ore  esse  omnibus  8  m  esse  in 
cursore,  amico  tantum  IV  ^l  p 
est  iu  his  lepos  23,  32  m  quae 
fuerint  in  his  uirtutes  III  7,  14  m 
iu  armis  erat  splendor  IV  33,  44  m 
quod  honeste  iu  bonis  disciplinis 
fuerit  III  7,  13  e  in  commodis  II 
31  j9  in  malis  m  in  uestra  pote- 
state  IV  37,  49  e  in  sua  17,  24  m 
in  eo  studio  II  27,  44  III  6,  \2p 
sermo  erit  in  iocatione  etc.  14,25 
quater  14,  24  ter  16,  26  e  ter  cum 
in  eadem  constructione  uerborum 
plura  sunt  uerba  IV  20,  28^5  erit 
in  ea  sententia  semper  42  m  esse 
in  pronuntiatione  utilitatem  III 11, 
19/)  in  doctrina  plus  praesidii  21, 
34  e  n  16,  24  m  (?)  in  uerbis  simili- 
tudo  est  IV  22,  30  m  ea  est  in  ex- 
ornationibus  45, 58  m  esse  in  uultu 
pudorem  III  15,  26  jj;  uide  inesse 
omnis  in  pecuuia  spes  est  IV  20, 
28  m  in  arte  rhetorica  nihil  am- 
plius  est  56  e  in  isto  pessimas  ra- 
tiones  semper  fuisse  II  19,  29  e  est 
in  quo,  in  qua  uide  qui;  quod  ge- 
nus  positum  est  in  controuersia 
I  2,  2  e  uide  ponere,  conlocare  ac- 
cidit  in  hac  re  III  12,  21  e  fit  in 
imaginibus  23,  38  e  in  ceteris  ar- 
tibus  16,  29  jp  proficit  plurimum 
iu  amplificationis  partibus  IV  53, 
66  e  in  animo  frequenta  III  24,  40  e 
commorari   in   eo  IV  22,  31  m   in 


INDEX  VERBORUM. 


463 


omni  dedecore  uolutaii  13,  19  m 
ia  omni  oratione  adhibenda  41  e 
in  amplificatione  tractantur  8,  lle 
occupatus  in  eo  II  27,  44  IV  27, 
37  wt  in  eo  elaborent  3,  4e  in  omni- 
bus  partibus  enitere  5,Sp  inserere, 
insecare  in  animis  III  14,  24p  re- 
linquere  10,  18  e  in  suspicione  ]V 
53,  67 p  54,  67  TO  habere  praesidium 
in  uirtutibus  III  7,  13  e  spem  in 
aliis  I  6j);  constare  in  his  III  3,  Gm 
in  hac  potissimum  causa  consista- 
mus  1 16,  26p  in  uiris  idem  obser- 
uabant  IV  16,  23  m;  38,  50  e  48 /j 
offenditur  in  oratione  23,  32w  re- 
prehendi  in  errato  36^5  in  officio 
continere   35  m   in  amicita  teneri 

17,  24  e  in  ciuitate  retinetis  36  e 
in  praeterito,  instanti,  consequenti 
tempore  II  5pm  in  extremo  uitae 
tempore  IV52w  in  praeseatiarum 
II  11  e  in  praesentia  II[  5,  9  e  12, 
22  e  16,  28  m  erit  in  ea  sententia 
semper  sapiens  IV  42  m 

inambnlatione  III  15,  27^ 
inanimas  res  IV  48  «i  53,  66  e 
inanis  adrogantiae  causa  I  1  m 
inapparatio  dTrugaGnsvcioiu  Il4,  7c 
inaurata  palla  IV  47  v> 
incendio  flagrabit  39  e  conflagrata 

8,  12  w 
incensae  sint  uillae  50  e 
inceps  III  18,  31  e 
incertos  esse  quid  laudemus  6, 12  e 
inchoatam    relinquere    argumenta- 
tionem  II  18,  27  7»  inchoatum  re- 
linquitur  IV  30  m 
incidere    i^Ttimaiv  in   amorem   II 
20,  83  nemo  inoideret  in  hanc  opi- 
nionem  1 V5, 8  j:)  si  omnes  partes  recti 
incident  III  4,  8m  his  saepe  (om- 
nes  hae  partes)  ne  incidunt  quidem, 
saepe  ita  tenuiter  incidunt  8  m  si 
cuius  rei  narratio  incidet  4,  7  e  si 
qua  (narratio)  inciderit  7,  13  p    si 
qua  inciderintin  narrationem  dicta, 
responsa  14,  24  e 

incipimus  aliquid  dicere  IV  54, 67»i 
ut  si  incipiamus  dicere  ab  narra- 
tione    III  9, 17  wi    nomina    eorum 

18,  30  de  re  dicere  incipiemus  1 1  e 
inde  narrare  9, 14^  nescioquid  di- 
cere  incipienti  IV  52  e  cum  deos 
precari  inciperet  55?«  primum  scri- 
bere  incepimus  11  1,  2p  ab  narra- 
tione    cum  inceperimus  III  10,  17 

inclinato  sono  14,  25  e 


incolnmis  nauis  delata  est  1 11, 19e 
(uiuat)  III  5,9m  se  incolumem 
mauult  quam  nauim  IV  44,  57  m 
se  incolumem  non  futurum  II  19, 
28  m  inimicum  esse  19,  29  m  illo 
incolumi  19, 28»i  incolumes  eua- 
serunt  IV  44,  57  e  eos  conseruarem 
24,  34  e  pueros  ad  adulescentiam 
perducas  52  m 

incolumitas  perpetua  ciuitatis  age- 
tur  42  m   aeternam  incolumitatem 

III  5,  9^  incolumitate  nullam  rem 
utiliorem  5,  8  pro  ciuitatis  IV 
43,  55  e 

incommoditatem  banc  fugimus  7e 
non  incommoda  ratione  ostendisse 
II  27,  42  non  iucommodum  erit 
uti  30,  48  e  incommode  ad  aliam 
transire  18,  27  m 
incommodum  insperatum  18,  13  e 
num  quod  uitarit  II  2,  3  e  nullum 
graue  putandum  IV  44,  67  2^  in- 
commodi  aliquid  36  e  in  uitatione 
11  3,  4  rem  incommodo  mederi  30, 
48 e  incommoda  nostra  l  5p  com- 
moda  —  incommoda  II  28  ^;  com- 
moda  aut  incommoda  III  6,  10  e 
7,  13  m  incommoda  efiiigere  IV  44, 

57  p  incommodorum  uitatione  II 
2,  3e  amplificatione  III  13,  24  quid 
consequatur  II  30,48  m  patiens  31«» 
huius    incommodis   lugetis  IV  45, 

58  e  nostris  dolere  Il31w  te  libe- 
rabo  24,  38  e  magnis  et  multis  con- 
flictantur  24,  37  2^  in  incommodis 
esse  31^  commoda  cum  incom- 
modis  conferre  III  3,  4^9 

inconsideratam  mulierem  IV  16, 
23  m  temeritatem  III  3,  6  e  cum 
dolorum  inconsiderata  perpessione 

IV  25,  35  m  inconsiderate  tractes 
38,  50  e 

inconstanter  locutum  esse  II  5  e 
IV  41  m 

inconstantiam  testimoniorum  II  6  e 

inconsulto  dloyLarcog  III  5,  8 

incontinentiam,  diuitias  doaXysiav 
nXovrov  1  5  m 

incredibile  non  est  putandum  II 
19,  29  e  quid  uidere  III  22,  35»» 

incubuit  gladio  I  11,  18  e 

incnrsitans  in  IV  39^ 

incurnum  49,  63^9 

inde  incipiemus  uarrare  unde  ne- 
cesse  erit  I  9,  14p  inde  Thasi 
jjraesidium  reliquit,  inde  pulsua  in 
Hellespontum  IV  64, 68 ;  III  7^13  e  (?) 


464 


INDEX  VERBORUM. 


iiideiiiiiatuiii  necaati  IV  24,  33e  in- 
dainuatam  poenas  peadere  I  16, 
2(3  m  de  indemnatis  supplicia  su- 
niant  II  15  e 

iiulicet  factum  esse  maleficium  5m 

iiidiget  ingenii  III  16,  29^5  nostri 
non  indigerent  m  non  indiget  re- 
prehensiouis  II  20, 3 1^^  mitigationis 
IV  37,  50  rationis  nullius  17,  24w 

iiidigiiatio  jra^S^os  commouetur  30  e 
iiidiguatiouis  alicuius  significatio- 
nem  conficit  15,  22jp  ad  quam 
uolemus  indignatiouem  animum 
adducere  vi 

iiidignitas  negotii  exaugeatur  24, 
34^  indignitatem  rei  uerbis  cou- 
sequi  8,  12  e 

iudigiia  iniuria  afficere  1124,  38pe 
calamitate  domus  concidet  1V39  w 
mors  II  19,  28  e  nex  IV  22,  31  m 
indignum  facinus  esse  II  7,  11  e 
indigna  esse  aiit  nefaria  I  6,  9  m 
utrum  indignum  sit  an  non  Il29wi 
me  indignum  quippiam  dixisae  IV 
30  m   res    indignas    uiris    fortibus 

III  3,  5^  nibil  indignius  esse  II 
29  7» 

induinilus  equus  IV  46  m  e 
iuducit  in  iracundiam  III  13,  23^ 
induxit  in  peccatum  1119,29^3  acl 
maleficium  2,  3  e  qua  causa  in- 
dnctus  19,  30  p  icducti  aliquo 
tmolumento  19,  29  j>  auaritia  22^ 
NuUa  re  IV  9  e  fortunis  alicuius 
17,  24»»  inducimus  memoriam  uer- 
borum  III  24,  39  e  ut  si  cruentam 
imaginem  inducamus  22,  37  m  in- 
duxit  Ennius  Cresphontem  uten- 
tem  II  25,  39  e  controuersia  inducta 
est  de  27,  43  m  soleae  in  pedibus 
inductae  suut  I  13  m  palla  inau- 
rata  inductus  IV  47  m 
indnctio  quaedam  praeceptionis  III 

16,  28  e 
iiidnctu  alieno  facere  II  17,  26  e 
iiidnstria  buic  uirtutem  conparauit 

IV  20, 27.  25, 34  m  industriae  fructus 
capere  U  31  e  nonnihil  consumere 
III  8  e  industriam  acuitIV2, 2  in- 
dustria  nostra  tuae  uoluntati  mo- 
rem  gerere  I  1  e  quod  negotio 
deminutum  fuerit  exaequabimus 
industria  17  e  ratione  et  industria 
conparatum  III  11,  19  e  doctrina 
tonprobetur  24,  iO  p  fieri  IV  2,  3^ 
uirtute  et  industria  conseruare  9^ 
inessc  iu  nobis  aliquid  38,  bOp  et 


labore  curasse  ibid.  ab  industria 
quemquam  remouere  III  23,  38  m 
exercitationibus  et  iudustriis  con- 
parata  1,  lip 

indnstrle  nibilominus  quaesisse  I 
10,  16 

iuibat  in  proelium  IV  49,  62  m 

iueptus  sis  IV  4,  7p  ineptam  scien- 
tiam  in  3,  6e 

iuertiaui;  ignauiam  I  5e  III  3,  6»He 
IV  47  e 

inexorabilem  amicis  te  praebea  15, 
21  /)  45,  58  e 

infainla  et  turpitudine  hominis  im- 
pediri  II  3,  5  e  mortem  dedecore 
et  infamia  leuiorem  esse  III  5,  9p 
infamiam  uitare  II  2,  3  e  sui  de- 
decoris  pertinere  ad  IV  16,  23  p 

infanteni  puerum  II  25,  39p  infan- 
tissimi  reperiuntur  11  e 

iufantiae  huius  disciplinam  ibid. 

iufelicissinii  illius  IV  52 p 

ab  inferiore  parte  III  17  e  inferiores 
partes  orationis  IV  27,  3Sp  cum 
infcrioribuH  sententiis  II  10,  14  e 
ad  inferiores,  qui  antecelluntur 
II  30,  48  m  in  inferiores  crudelis 
IV  40,  52  e  ex  infima  dignitate  IV 
8,  llmad  infimum  descendere  9/^ 
ad  infimum  sermonem  demissum  10, 
14 1)  ex  infimo  pectore  55  e  ex  imis 
pulmonibus  33,  45  m  ab  imis  fau- 
cibus  III  14,  25»«  ab  imo  ab  summo 
ab  medio  incipere  18,  30 

inferre  crimina  IV  35  ))i  argumen- 
tationem  continuo  aliquam  III  10, 
18  m  continuo  aliquid  buiusmodi 
IV  37,  49/9 

infestus  cognatis  40,  52  e 

inflnitae  cupiditates  II  22  p  ex  in- 
finita  uerborum  copia  III  23,38»» 

infiriuitateni  propter  II  23,  35^ 

inflrniat  imaginum  notas  III 19,  31jj 
contemnetur  et  infirmabitur  sen- 
tentia  II  9 »» 

inflruia  defensio  10,  15^  I  14^ 
ratio  23,  35  p  23,  36  p  24,  37  pme 
iufirma  ratione  utitur23, 36e  prae- 
ceptio  III  24,  40  2J  facultas  IV  19, 
27  e  infirmae  argumentationes  III 
10,  18^3  suspiciones  IV  40,  53  ima- 
gines  III  21,  35 

iufltiatio  dnocpctaig  I  17^  ex  in- 
tentione  et  infitiatione  ibid. 

iuflata  oratio  IV  10,  15  »» 

iuformis  res  53,  &Qp 


INDEX  VERBOEUM. 


465 


infrequeutem  rei  militaris  te  tra- 
diderunt  27,  37p 

ingeniosus  erat  Laelius  13,19e 
quamuis  sit  46  m  ingeniosior  ad 
eminiscendum  II  7,  10  e 

ingenium  nostrum  exercere  III  21, 
34: p  ingenii  uenditandi  causa  II 
30,47»i  bonitas  III  16,  28  e  in- 
diget  16,  29})  qui  minus  habent  m 
ingenio  doctrioa  nitescat  j)  freti  tn 
ab  ingenio  rerum  XJrincipia  pro- 
fecta  sunt  22,  36  e  omnium  in- 
genia  rigare  IV  6  e 

ingenuum  stuprare  II  30 ,  49  m 
uiolare  IV  8,  12^  ingenuis  sub 
libidinem  subiectis  ibid.  m 

ingratus  in  amicos  40,  52  e  ingrati 
reperiuntur  in    ciuitatem   44,  bl  p 

inhonestum  III  22,  35  m 

inhumanuni  animum  11  19,  29  e 

iniciemus  I14e  spes  iniecta  est 
IV^  2,  2 

inimicitiae  quae  fuerint  III  7, 14 »i 
inimicitiarum  persequentissimnm 
II  19,29??j  rationem  acerrimam 
intercessisse  19,30p  inimicitias 
uitare  2,  3  e  nuUius  pro  rei  ueri- 
tate  metuere  III  3,  5  m  suscipere 
7,  14  e  gerere  IV  18,  25p  explere 
34,  45?«  meas  52  wi  inimicitiis 
gerundis  III  7,  14  m 

inimicus  erat  IV  14,  20  e  ipse  sibi 
reperitur  ibid.  suis  rationibus  18, 
25^  ad  inimici  perniciem  II  19, 
29  e  inimico  exitium  machinari 
19,  28  m  proderas  IV  19,  26  p  lis 
inimicum  fratris  1  11,  18  e  acerri- 
mum  II  19,  28p  19,  29  w  IV  24, 
33?«  ulcisci  14,  20e  nullum  babe- 
bat  II  21,  33  2>  habere  IV  37, 
49  e  inimici  39  ?«  ne  inimici  qui- 
dem  24,  33  p  inimicorum  crudeli- 
tatem  15,  22  p  inimicis  te  placa- 
bilem  praebes  15,21p  45,  58  e 
restitisti  19,  26/«  paternis  ludibrio 
oppo&iti  39  ?«  inimicos  sustulisti 
19,  26  ?«  in  omnes  amicos  atque 
inimicos  3929  eorum  IV  36?«  ab 
inimicis  occisum  esse  Il21,332)?«e 
locum  inimicissimum  habere  IV 
24,  34  ?« 

ex  iniquitate  iudiciorura   15,  22  m 

iniquum  esse  II  3,4  erat  IV  16,  23  e 
uehementer  est  44,  57  ?«  iniquos 
nostros  II  8  m 

initium  enumerationis  sumere  a  II 
30,  47  e   amicitiae    facit   cognatio 

Ad  Uereimium  libri  IV,  ed.  Maex. 


IV  56?«  ab  ultimo  initio  repetere 
I  9,  14  j9  ab  initio  =  statim  IV  26, 
36?«  initia  inuentiouis  II  4,  7^9 

iniuria  ad  singulos  peruenit  IV  8, 
12?«  iniuriam  demonstrari,  ius 
confirmari  II  13,  20  e  esse  nullam 
nisi  quae  consteti  26, 41_p  mulierum 
30,  49  p  iuiuria  indigna  adficere 
24,  38  2J»t  si  iure  non  potuerat, 
iniuria  quauis  19,  28  m  non  in- 
iuria  summum  periculum  metuebat 
ihid.  iure  an  iniuria  factum  sit 
I  14 j9  lacessitum  II  19,  29?«  falso 
et  iniuria  20,  32  e  iniuriae  quid  sit 
IV  25,  35  rn  iniuriarum  agit  I  lip 
absoluit  11  13,  19  e  satis  fecisti  IV 
27,  31})  iniuriis  inimicos  sustulisti 
19,  26  ?« 

iniuriosa  ratio  descriptionis  II  12, 
17e  appetitio  alienorum  IV  26,35?« 

iuiustam  sententiamll  10,14?«  esse 
rem  III  3,  4  e  iniuste  factum  Sp 

inliberalis  sermo  IV  11  e  inliberale 
quiddam  habet  exclamatio  III  12, 
22  ?« 

iuludens  hominem  IV  34,  46  ?« 

iuluminata  corona  gemmis  47?« 

iulustris  ceteris  rebus  e  illustres 
uimis  locoa  III  19,  32  ^? 

inlustraMmns  oratiouem  luminibus 
distinctis  IV  23,  32 e  Italiam  in- 
lustrauit  nitor  urbis  15,  22  /« 

de  innoceute  falsos  rumores  dissi- 
patos  II  3, 5e  innocentium  misereri 
III  3,  4  m  quae  signa  nocentis  et 
innocentia  consequi  soleant  II  5  e 
innocentissimi  cuiusque  uitam  IV 
15,  22  ?« 

innocentiae  signa  II  5  e  innocentia 
fretum  ibid. 

iunumerabili  uerborum  multitudine 
III  23,  38  _p 

si  innuisset  modo  IV  26,  36  p 

inopia  atque  auaritia  40,  52  p  in- 
opiam,  solitudinem  I  5p  imbecilli- 
tas,  inopia  II  4,  7e  inopia  uerborum 
fit  IV  14,  21  e 

inopem  40,  52  p 

inomata  inuentio  56p  non  inornate 
dicere  31 e 

inpraesentiarum   uide    praesentia 

proditor  inquam  patriae  28, 38?«  re- 
spice,  inquam  55  ?«  IUa  enim,  in- 
quit  I  16,  26p  Heus  inquit  IV  10, 
14:  p  Hic:  uix,  tamen,  inquit  ?«  At 
eho  tu  inquit  50  p  Tu  illo  plures 
mittas  oportet,  inquit  ?«   Age  in- 

30 


4r,6 


INDEX  VERBORUM. 


quit  ni  Hic,  inquit  51,  64  p  Itane 
inquit  ibid.  Apage  inquit  e  62  p 
bis  m  ter  e  bis  31  e  inqniunt  IV 
1,  1  c  4,  6jp  inquiunt  illi  50  e  ali- 
quis  inquiat  3,5p  inquies  50 p 
inquiet  31  e    quispiaui   II  21,  34  »i 

inrislone  I  6,  10  w 

inrupit  in  aedes  IV  52  p 

iurueront  in  ciuitatem  8,  12  w 

per  iusaniam  quae  fecisset  111,  ISe 

iusnnire  coepi  IV  50  e 

non  iuscii  eius  artificii  III  11,  20  e 

insecare  deutibus  alicui  aliquid 
mali  IV  49,  62  e  res  in  animis  III 
14,  24^9 

iusectaris  bonos  26,  36  m 

iuscrere,  insecare  in  animis  ifi- 
tpvTBvsiv  14,  24^^  quae  nostris  ani- 
mis  insita  est  16,28m  insitam 
uirtutem  IV  55e 

iusidias  fecit  I  9,  14  e 

iusiiliator  pudicitiae  IV  40,  52  e  bo- 
norum  insidiatores  1 5,  22  m 

insidiosus  II  19,  29  w 

iusig'uis  parum  uidetur  imago  IIE 
23,  38  e  insignes  et  nouae  res  22, 
35  e  insigni  quodam  negotio  com- 
moueri  naturam  22,  36  m  insigni- 
orem  facias  IV  26,  36  e 

iusignita  forma  quo  magis  sit  III 

22,  377U  perpolitione  insignita  ser- 
monis  IV  13,  18  insignite,  perfecte 
absoluti  loci  III  16,  29  m 

cum  insimulatione  accusatoris  = 
y.araqpKCig  I  11,  18  m 

quem  insiuiuleni  IV  22,30j9  id  quod 
ipse  insimuletur  II  4,  6  e 

insiuuatio  fcpoSog  I  i,  Qp  1  p  in- 
sinuationem  ibid.  insinuatione  uti 
I  4,  6  w  de  insinuatione  6,  9j9  de 
insinuationibus  9,  16  e  ab  insinua- 
tione  exordiri  III  4,  7  e 

iusinuabinius  nos  ad  causam  his 
rebus  I  6,  \0p 

iusperatum  incommodum  I  8,  13  e 
instabilis   fortuna  IV  32,  44  m    (II 

23,  36  «0 

iustigationis    auditorum    causa   II 

30,  47  e 

iustigare  III  15,  26  e 
ut  iustituimus  IV  1,  im  instituunt 

artem  scribere  3,  6  e 
institutio  baec  utilis  erit  III  16, 29^5 

ab     institutione    artis    profectum 

9,  16p  9, 17p  ex  institutione  artis 

disponemus  9,  16  m 


ab  iustituto  nostro  recedere  21,34e 

ad  instituta  proficisci  1  e 
instemus  nobis  ipsi  IV56p  instans 
tempus  II  5  p  in  instanti  temporc 
m  instantis  aut  consequentis  peri- 
culi  uitatio  III  2,  3p 
instructio  militum  11,  18  e 
iustructiores  omnibus  rebusIV9m 
ab  iustrumeuto  dominum  denomi- 

nave  32,  43  p 
quid  iusuauius  quam  III  12,  22p 
ue   iusueti  rerum  maiorum  uidea- 

miui  IV  4,  6  e 
iusultabunt  in  horum  miserias39»i 
inest    festiuitas    14,  21  e    multum 
acrimoniae  in  exornatione  24,  34j[J 
casus    insuut    in    uerbis    20,  28  m 
nequid    insit    amari   14,  21  jj    ali- 
quid  inesse  in  nobis  38,  bO  p 
iusuper  23,  33  e 

integer  II  3,  5  m  uirum  integerri- 
mum  19,  29  m  uitam  integram 
3,  5  m  integro  cursori  IV  46p  in- 
tegri  in  omni  uoce  III  12,  21  m  iu 
integram  defensionem  descende  IV 
30  j9  integras  conseruat  figuras  II[ 
19,  31p 
iutellectio  fujura  avvsyiSoxrj  IV  33, 

44  e 
iutellegentia  recta  gubernetur  I  1  in 
qui  iutellegit  haec  omniaIV2,  3e 
neque  intellegunt  quare  probent 
m  turpe  genus  intellegitur  cum 
I  3,  5  VI  de  parte  totum  sic  IV  33, 
44  e  omnis  sanctimonia  imo  signo 
ibid.  unus  pulmo  33,  45  m  intelle- 
gebamus  te  uelle  coguoscere  1 1^) 
facilius  nostram  rationem  intel- 
leges  IV  1,  1  m  intellegemus  aliis 
signis  te  multa  scire  4,  7  m  sic 
exempla  aliunde  sumenda  non 
fuisse  IV  6  p  non  omnia  conce- 
denda  intellegent  2,  4e  a  pluribus 
unum  sic  intellegetur,  ab  uno  plura 
sic  intellegentur  33,  45^;  ut  intel- 
legas  oportere  ...  I  1  e  intellegat 
finem  futurum  II  7,  10  e  cum  in- 
tellegamus  fuisse  in  isto  19,  29  e 
nos  tamen  iutellegamus  uitiosum 
esse  28  e  profectum  me  in  pro- 
uinciam  intellegatur  I  9, 14e  legum 
in  quibus  intellegatur  scriptoris 
uoluntas  II  10,  14  e  cum  intelle- 
gatur  utra  sententia  uera  sit  ll^ 
ut  iutellegatur  quid  propositum  sit 
29  e  III  7,  13  m  apertius  IV  47p 
dummodo   fieri  posse  intellegatur 


INDEX  VERBORUM. 


467 


II  20,  33  cum  intellegerent  IV  9  m 
noluimus  pauca  quominus  intelle- 
geretur  scribere  49,  62  m  intelie- 
gere  dilucide  non  poteris  II  20,31jp 
quod  tute  paulo  post  poteris  in- 
tellegere  III  16,  29  »t  artificiosum 
est  intellegere  I V  4 ,  7  m  facile 
poterit  commode  scripta  ibid.  quod 
bene  uidetur  Decius  intellexisse 
44,57e  quod  intellegi  potuerit 
sine  scripto  II  10,  lip  ex  ipsis 
exemplis  genera  poterantlV  10,  Ibp 
orationem  qua  possit  intellegi  res 
32,432)  cum  bene  esset  intellectum 
(hoc  genns)  28,  39  e  re  intellecta 
49 ,  62  m  facile  est  intellectu  33, 
45  e  satis  sit  ad  intellegendum 
49,  63  p 

inteniperans  40,  52  e  libido  16,  23  m 
propter  intempcu-antem  superbiam 
II  30,  49e  intemperantem  et  adul- 
terum  IV  34,  46  e 

iiiteniperantia  facit  audacem  16, 
23  m  intemperantiae  omnium  ad- 
dicere  pueritiam  27,  37  p  ipsius 
culpa  et  intemperantia  omnia 
afuisse  III  7,  14  m 

iiitendere  controuersiam  II  28  e 
uerum  esse  id  quod  intendimus 
18,  28)71  ratio  quam  intendimus 
IV  29,  40  «i  iuteudisse  eiusmodi 
orationem  27,37?»  multo  intentius 
petimus  56  m 

intentio  ■aaxcccpuaig  I  17^  ex  in- 
teutione  et  infitiatione  iudicatio 
constituitur  ibid. 

inter  se  consentiant  II  7,  11  p  dis- 
crepant  10,  15  p  IV  28,  39^  siquid 
inter  se  pepigerunt,  siquid  inter 
quos  conuenit  II  13,  20  tn  partes 
inter  se  finitimae  sunt  16,  24  e 
uehementer  conueniunt  IV  20,  28e 
41  e  quod  inter  omnes  constat  II 
25,  39  e  uide  interest  inter 

intercedentibns  contra  collegis  I 
12,  21  e  coUegae  intercedere  tbid. 
hoc  intercedere  non  alienum  fuit 
II  11  e  qui  intercesserat  ne  II  28  m 
quod  causa  necessitudinis  inter- 
cedat  III  6,  11 2^  quae'(ratio)  nisi 
intercederet  I  16,  26  p  rationem 
inimicitiarum  intercessisse  II  19,B0p 

iuterclusissent  I  14  e 

intercolumuium  III  16,  29  e  multa 
intercolumnia  19,  31  wt 

intercurrit  naQfimiTtrit  I  8,  12e 

interdictum  est  aqua  et  ignill  28  e 


interdiu  4,  7  p 
interdum  III  1  e  IV  54,  67  e 
interea  III  1  e  IV  50  e  52  m  55  m 
interire  omnem  maiestatem  II  12, 

11  m  pro  patria  IV  44,  57  m  si  in- 

terierit  III  7,  14  e 
interflcere  uis  IV  blm  interfecerit  II 

19,  28j|5  interfectam  esse  I  10, 17^5 
iateriectas  suspiciones  II  2,  3p 
iuteriectione  uerborum  I  6,  9  c 
interiraere  II  19,  28  e 
interlucere  distincti  III 19,  31  m 
iuterpellatione  alicuius  I  6,  10  e 
interpellatores  molesti  II  11  e 
interponi,   in   medio  conlocari  III 

10,  18  »i  interponimus  uerbum  IV 

27,  38  m  interponemus  amplifica- 
tiones  crebras  III  8  m  interponi 
sententias  raro  IV  17,  25e  cum  ita 
interponentur  ibid.  suspicio  inter- 
ponetur  II  14,  21  m  certis  in  rebus 
interponi  quaestiones  7,  10  m  de 
quo  decretum  interpositum  est  13, 
19  »1 

interpositione  uerbi  IV  27,  38/9 
interpretes  obscuri  scripti  II  11  e 
interpretatio  avvwwfiia  figtira  IV 

28,  38  e  interpretatione  uerborum 
ibid. 

interpretetnr  scriptoris  uoluntatem 
II  10, 14e  id  quod  aduersarii  inter- 
pretantur  11  p  quod  nos  inter- 
pretemur  ibid.  quod  aduersarii 
interpretentur  ibid.  quae  ex  altera 
parte  sententiam  nullam  possunt 
interpretar-i  m 
interrogatio  figura  iQcorrjua  IV  15, 
22  e  ad  interrogationem  testiura 
pertinebunt  II  6  e 
interrogamus  aduersarios  IV  2S,33p 
interseremus  si  raro  23,  32  e 
interest  hoc  inter  prooemium  et 
insinuationem  l  7  p  testimonium 
et  exemplum  IV  3,  5e  huius  gene- 
ris  et  illius  superioris  uehementiam 
19,  26  e  hanc  diuisionem  et  illam 
40,  52  m  haec  duo  genera  45,  58  e 
interest  magni  eius,  utrum  5,  7w 
ut  nihil  nostra  intersit  utrum  III 
18,  30  quibus  in  rebus  tabulae  aut 
alicuius  firma  auctoritas  uidetur 
interfuisse  I  9,  16 /W 
interualla  in  pronuntiatione  III 12, 
22 p  singula  14,  25  e  interuallis 
longioribus  uti  12,  21  p  cum  raris 
et  breuibus  interuallis  13,23e 
crebris  uti  14,  24/3  14,  25  e  distin- 

30* 


468 


INDEX  VERBORUM. 


guentur  uerba  singulalV  19,26»»; 

interualla   locorum  in  mnemonicis 

111  19,  32  ;7 

iutenieiiit  Ulixes,  Teucer  1 11, 18  e 

intestato  moritur  13  p 

iiitestinos  tumultus  IV  28,  S8p 

intexta  claniys  uariis  coloribua  47  m 

intolerabilis  in  omnes  40,  52  e  iu- 

tolerabili    adrogautia    e.«se    1,  2  e 

superbia  18,  25  m 

intra  carcerem  stare  3,  4m 

introducitis  tyrannos  53,  66  m 

intueatur  quo  uultu  nos  bOp 

quae    inueninius    III  9,  16  p    eam 

uituperationem  inuenistis  IV36e 

quod    natura  extremum  inuenerit 

III  22,  36  e  ars  inueniat,  quod  na- 

tura  desiderat  m    ut  facilius  hoc 

genus    in  diceudo   inueniretur  IV 

28,  39  e   inuenire   locos  III  16,  30. 

19,  32  m  uerum  IV  30p  hoc  unde- 

libet   50  e    res    56  e    non    difficile 

quid  sit  adiumento  II  18,  2723  quod 

supplicium  huic  maleficio  iuueniri 

potest  IV  8, 12^  superbi  inueniun- 

tur  39  m  inuentum  expolire  II  18, 

27  jj  inuentorum  thesaurum  III 16, 

2Hp    ab    inueuto    IV  32,  43  p    In- 

uenta  ratione  I  16,  26  m    qua  in- 

uenta  II 1,  2e  ueri  inueniendi  causa 

7,  lOj)  omnis  inueniundi  praeceptio 

III 1 7>i  earum  rerum  inueniendarum 

rationem  p  difficile  inuentu  IV  28, 

39  c 

inueutio  avQsaig  I  2,  3  jj  3,  Ap  II 

1,  1  e  denominationum  IV  32,  43  e 

simiUum  48  m    nuda,  inornata  ne 

efferatur  sermone  uulgari  56p  in- 

uentionis   rationem   I  3,  4  e   initia 

II  4,  7m  inuentionem  I  2,  Sji  uer- 

borum  ad  inuentionem  adcommo- 

datio    m    inuentionem    rerum    ad 

causam  adcommodari  III  Ip  artis 

Graecorum  probare  IV  7  e  de  rerum 

inuentione    disputandum    I  10,  16 

inuentione   perpolita  atque   omne 

causae  genus  adcommodata  III  8  e 

inuentioues   ad   constitutiones  ad- 

commodare  II  2,  2^3  commodae  iu- 

uentiones  III  11,  19  p;   ut  de  illo- 

rum   quicquam    detraheret  inuen- 

tione  I  11,  18  p 

inuentores   huius    artificii   IV  2,  4 

ab  inuentore  conficitur  32,  4:3  p 
inuersione  aXlrjyoQia  I  6,  10  m 
inuictissima  urbs  IV  53,  6&p 
inuidia  fugitur  38,  50  e    o  inuidia 


26,  36  m  inuidiae  angustiis  con- 
tinetur  43,  55  e  iu  inuidiam  ad- 
ducere,  trahere  I  5m  bis  IV  49,  62  e 
ad  uitandam  38, 50m  contrahunt  e 
inuidia  inimicos  sustulisti  19,26  m 

inuidiose  eripuit  fortuna  32,  44  m 
uiuis  20,  28  m 

iuuidi  51,  65 

inuitat  50  m 

iuuitum  inuitam  cogis  linquere  II 
24,  38  p 

inulti  iacent  IV  54,  67  e 

non  iuurbanus  51,  64 m 

inusitatum  maleficium  II  30,  49  m 
quid  III  22,  35?«  quod  esset  IV  7  e 
inusitatas  res  48  m  de  inusitatis 
rebus  I  4,  7  m 

inutilis  ratio  II  12,  17  e  et  neque 
inutiles  argumentationes  11110,18^3 
qui  inutile  utili  praeposuerit  II  14, 
2223  inutile  est  ei  putare  IV  5,8^3 
fuisse  II  15  e  fore  III  15,  27  e 

iocatio  13,  23 e  iocationem  m  sermo 
erit  in  iocatione  14,  25^3    15,  26  e 

iocari  cum  II  24,  37  e 

iocum  liberalem  III  14,  25  p 

quae  ipse  I  12,  20  quod  ipse  II 
4,  6  e  23,  35  m  30,  47  m  ne  ipse 
desisteret  IV  55  p  nequid  ipse 
quaerat  III  23,  38m;  IV  3,4m 
3,  bp  4,  7m  5,  7  m  Omhis  23,  33c 

24,  33e  25,  34m  43,  55  m  47  m 
ipse  accusator  II  15  e  praeceptor 
IV  5,  7  e  ipse  ille  11  17,  25  m  ipse 
secum  loquitur  IV  43,  55^3  ipse 
sibi  constituat  locos  III  1 9,  32  m 
ipse  sibi  reperiretur  inimicus  IV 
14,  20  e  quod  obest  sibi  ipsi  qui 
adfert  II  2dp  animum  alienat  ipsa 
res  I  6,  9j3;  III  10,  17  e  res  ipsa 
IV  34,  46  e  ipsa  natura  III  22,  35_p 
ipsa  negotii  natura  IV  29,  41  ea 
ipsa  causa  III  2,  2  e  ipsa  auctori- 
tas  IV  2,  2  uocabulum  definitur 
ipsum  I  12,  21  e  hoc  ipsum  IV  2, 
3pe  4,  6j3  id  ipsum  l  Ip  lip 
IV  1,  2m  48e  ipsius  sermonis  per- 
politione  13, 18  ipsius  oratoris  cor- 
rectionem  26,  36hi  qualis  ipsius  ani- 
mus  sit  III  6,  11  m  ipsius  culpa 
afuisse  7,  14m  eum  ipsum  II  4,  6j3 

25,  39  m  ipsumne  oportuerit  iudi- 
care  14,  21  m  ipsum  sibi  in  sua 
oratione  dissentire  26,  42  m  ipsum 
in  suis  uirtutibus  babuisse  prae- 
sidiura  III  7,  13  e  ipsum  scribere 
ex  arte  IV  4,  7m  ipsum  scriptorem 


INDEX  VERBORUM. 


469 


5,  8  e  auditorem  54,67e  ipsnm 
illum  III  20,  33  e  ipsam  reprehen- 
demus  expositionem  II  20,  32  e 
culpam  ipsam  amouemus  I  15p 
ad  eam  ipsam  rem  qua  de  agituv 
5  p  ipsam  rem  iure  factam  II  13, 
19 p  ad  ipsam  rem  omnis  oratio 
adcommodabitur  III  2 ,  2  e  ipso 
praesente  I  13  m  in  ea  ipsa  re  IV 
3,  bp  quae  in  ipsa  re  facta  enint 
bbp  in  ipsa  causa  III  8ot  ex  ipsa 
causa  I  7  e  in  ipsa  pronuntiatione 
III  14,  24  p  in  ipso  maleficio  IV 
41  m  uoluntas  cum  scripto  ipso 
I  11,  19  2?  ipsi  cum  praeceperint 
IVl,lTO  3,4e  4,  7  e  &w  &pe 
23,  33  2>  37,  49  e  ipsi  se  cupiunt 
obiurgari  m  et  ipsi  —  et  auditor 
II 18,  27 e  et  ipsi  et  aduersariorum 
20,  31  e  nosmet  ipsi  nobis  inste- 
mus  IV  56  jj  ipsi  nobiscum  trans- 
eamus  uersum  III  21,  34ot  posci- 
mus  ipsi  a  nobis  IV  16,  23  p 
deliberationes  ipsae  propter  se  con- 
sultandae  III  2,  2  m  et  eae  partes 
ipsae  sunt  distributae  13,  24  ipsa 
facta  6,  lle  baec  ipsa  IV  29,39?« 
ipsorum  amici  37,  49;;  ipsorum  ne- 
gotiorum  imagines  III  20,  33^)  ipsa- 
rum  rerum  memoria  24,  39^  uobis 
ipsis  consulite  IV  39_p  non  placere 
nobis  ipsis  I  6,  9  m  bis  ipsis  de- 
trimento  fuisse  III  7,  13  e  bomines 
ipsos  I  9,  \& p  artis  scriptores  IV 
5,  8»i  ipsos  uideri  uelle  1,  le  nos- 
met  ipsos  nobis  III  19,  32  e  in 
uosmet  ipsos  IV  39  p  se  ipsos  fontes 
esse  dicant  6  e  ad  eos  ipsos  qui 
audient  I  4,  7  e  5  p  ijjsas  argu- 
mentationes  II  18,  27  p  ab  iudici- 
bus  ipsis  quaeret  14, 22e  ab  rebus 
ipsis  I  4,  8.  5  e  III  6,  12  e  non  iu 
uerbis,  sed  in  ipsis  rebus  IV  13,  18 
ipsis  tantummodo  uerbis  necessa- 
riis  expedita  res  54,  68  p  ex  ipsis 
exemplis  10,15^j  ipsis  contentus  erit 
5,  7e 
ira  exsuscitatum  II  19,  29  m 
iraciiudia  deductus  25,  39  m  ab 
iracundia  remouere  IV  37,  49^5 
propter  iracundiam  II  16,  24p  ira- 
cundiam  satura  tuo  sanguine  IV 
52  m  ad ,  in  iracundiam  adducit, 
inducit  III  13,  24  p  13,  23  m 
is  I  11,  19  e  13  p  IV  12,  17  m  41  m 
52^  53,  66  ?w  54,  68  w  is  seruus  I 
14?w  uei  dolorem  si  is  timeatur  uel 


mortem  si  ea  formidetur  III  5,  9jj 
is  qui  115  m  II 12,  17_p  m  16,  23  m 
17,262)  23,36e  28^3  III  3,  6m 
IV  2,  3e  17,  24  p  bis  53,  67  e  qui 
—  is  II  16,  24p  IV  14,  20  m  35  p 
is  cui  17,  24/?  is  in  quem  II 
17,  26  ??i  ratio  ea  est  quae  1  16, 
•2Qm  112,  3  e  18,  28p7?i  19,30/3 
11[  11,  19  e  16,  28»ie  ea  sententia 
II  9  ??i  lex  10,  15  m  res  12,  18  m 
30,  48/?  111  22,  37  e  IV  17,  24  e 
Ea  causa  I  15  e  ea  ipsa  causa  IH 
2,  2  e  quae  —  ea  23,  38  e  quam  — 
ea  IV  16,  23 p  et  ea  diuiditur  III 

4,  8/)  quod  ea  desiderat  22,  36??; 
quoniam  ea  quoque  conparatur 
12,20  cuiusmodi  sit  ea  16,  28  ??i 
Ea  in  principio  enuntiati:  I  10, 
17??i  11,19;;  12,21p  13p  U  m 
bis  16,  26  e  Ea  quoque  II  1,  1  e; 
&p  16,23p  bis  22p  III  11,  20  ^j 
IV  12,  17  e  12,  18 p  16,  23_p  21p 
26,36??i34,45jj34,46/)42/i45,58??i 
45,  59/)  53,  67/)  per  id  temporis 
I  12,  21  p  id  aetatis  ly  10,  lip 
id  crimeu  II  3,  5  e  maleficium  IV 
16,  23  m  uerbum  26,  36  e  28,  38  e 
periculum  44,  57/)  id  ipsum  uide 
ipse  id  oportebit  ostendere  quare 

I  4,  6e  id  defendimus  3,  5p  tamen 
id  maxime  comparandum  7m  cum 
id  ita  sit  10,  17  m  id  iussu  con- 
sulum  defendat  Ibm  idfacere  ibid. 
Si  id  non  reperiet  II  3,  5/;  id  si 
non  poterit  e  si  id  ante  sciri  non 
potuit  4,  7??i  cum  id  factum  sit /) 
ad  id  perficiendum  ??t  si  id  uoluis- 
set  adscribere  9  m  id  senserit  ibid. 
id  curarent  22  m  meminisse  III 
22,  35  ??t  fero  IV  8,  12  e  desperare 

5,  7e  polliceri  6e  fecimus  1,  l/)e; 

II  7,  10  e  4,  7  ter  IV  23,  33e  24, 
33  e  50  e  perficere  III  15,  -27  6 
cum  id  usu  uenerit  II  13,  20/)  id 
consulto  factum  esse  16,  23  e  ne- 
que  id  imprudenter  fecisse  17,25/) 
raro  id  fieri  20,  33  id  ita  esse  25, 
39  e  (H)  quasi  id  fuisset  in  contro- 
uersia  28  e  id  faciendum  est  III 
14,  25/)  si  id  fieri  non  posset  15, 
■27  e  id  de  quo  controuersia  est  11 
26,42/)  id  facere  IV  23,  33  e  id 
erit  demonstratura  eiusmodi  rem  . 
esse  26,  36  e  subicitur  id  non  esse 
factum  24,  34/)  Id  in  principio 
enuntiati:  l4,6/)  16,  26??^  II2, 3m 
4,  6e    5/j    III  2,  3  m    21,34/)    22, 


70 


INDEX  VERBORUM. 


37/)  IV  20,  28 1'  32,  i3  p  SQ  p  49, 
62/)  55/)  Id  quod  1  8,  13p  Id 
enim  qnod  IV  1,  2p  id  quod  II 
12  17e  tertium  genus  est  id  quod 

I  8,  12e  II  20,  31/)  IV  10,  li^) 
id  quod  relicum  est  artis  IV  1,  Im 
lege  ius  est  id  quod  II  13,  19  m 
bis  quod  ius  —  id  religiose  colen- 
dum  III  3,  4:  VI  iurene  fecerit,  id 
est  in  controuersia  1 10, 17/)  ergo 
id  (genus)  primum  absoiuimus  II 
1,  1  e  Si  id  (simile)  non  reperiet 
3,  5  /)  Id  est  huiusmodi  II  26,  40 
IV  11  /)  Id  est  uuum  —  membrum 

19,  2C/'  id  est  si  I  6,  10/5  firma- 
meutum,  id  est.  quod  16,26«t 
singulas  argumentationes ,  id  est 
expositionem,  rationem  c.  q.  s.  III 
9,16e(E)idquodl9,14efer  11,18/9 

II  4,  6/)C  9m  10,  lip  10, 15  m  bis 
11/)  13,  20  e  14,  21/)  bis  18,  28  »i 

20,  31^  20,  32.   20,  33.   22jpe  25, 
39?)ie     25,  40     III  8  m     17,  30  p 
18,  30.    19,  32  m    IV  2,  3  e    3,  5  e 
3,  6/)m  7e  8,  12e  9e  Ue  18,  26. 
23,  33 /J  26,  36/»  bis  27,  37_p  31m 
32,  43  p  37,  49  m  49,  Q2p  quod  — 
id  III  3,  4m  4,  8m  IV  5,  8e  lebis 
37,  49/9  id  de  quo  II  13,  19  m  2G, 
42  j9  nam  id  augeri  oportet  29)/t 
bis  id  enim  perspicuum  est  IV  46  e 
id  quidem  20,  27.  42jo  idque  facere 
oportebitll  7,  lOe  quoad  eius  fieri 
poterit  I  2,  2  /»   post  mortem  eius 
12,  20    III  7,  14  e    bis    in    eo   pe- 
cuniaque    eius  1  13p   familia  pe- 
cuniaque   eius  ibid.   in   eius  peri- 
culo  m  paruac  pai'tes  eius  II 1,  lc 
de  moribus  eius  3,  5e  III  6,  12  m 
omnes  eius  partea  II  8  e    eius  de- 
fensio  qui  10,  15/)  ab  socio  eius  13, 
19m  potentiam  eius  qui  26, 40 IV  28, 
38  e  ab  eius  de  quo  . .  .persona  III  6, 
llpm  aliquod  factum  eius  7, 13 p 
qui  fortunis  alicuius  inducti  ami- 
citiam  eius  secuti  sunt  IV  17,24«« 
post    mortem    amici    liberos    eius 
custodiant47/)  eius  /jrosui:  utrum 
ad  patris   eiua  uirtutes   confugiet 
24,  33/9;    formam,  lectum  III  20, 
33  e    interest  magni   eius   qui   IV 
5,  7  m   cuius  —  eius  15,  22  m   16, 
23  m  eius  matrimonii  33,  44  e  qui 
non    inscii    sunt    eius  artificii  III 
ll,20c  id  eius  artificii  debet  esse 
IV  6j9   eius  rei  II  12,  18/9   III  16, 
29  e    20,  33  w    IV  2,  3e    12,  17  e 


generis  III  23,  39  IV  ll^  eiusmodi 
pro  huiusmodi:  I  14/)  IV  llp  12, 
18«i  cupiditatem  amoris  aut  eius- 
modi  libidinis  112,  3e  siquid  eius- 
modi  relictum  5m  IV  23,  32^ 
eiusmodi  res  38,  50e  26,  36  e  11 
29  m  III  3,  6/9;  oratio  IV  27,  37m 
23,  32  m  eiusmodi  cst  I  7 /9  14/9 
IV  51,  64  e  sunt  III  2,  2/9  bis  eius- 
modi  esse  3,  6/9  IV  26,  36  e  siquam 
eiusmodi  permutatiouem  III  9,  17//t 
in  eiusmodi  locis  IV  10,  14 m  tem- 
poribus  II  4,  7m  in  aliquo  eiusmodi 
uitio  27,  43  pm  quod  (homo)  eius- 
modi  uirtute  sit  III  6,  11  p  Eius- 
modi  licentia  IV  37,  49/)  subiec- 
tiones    24,  34e    eiI12,20e    14e 

III  19,  32  m  IV  5,  8^9  16,  23  e 
19,27m  33,44e  43,  55m  50m 
52  7)1  63,  66  p  in  principio  enun- 
tiati  I  13e  IV  19,  27  w  ei  rumori 
II  8  m     rationi    IV    12,  18  m     rei 

II  12,  18  m  26,  41  m  IV  46  m  eum 
qui  I  11,  20  in  eum  qui  II  14,  22p 

IV  8,  12  p  contra  eum  II  9  e  10, 
14  e    15  m    16,  24  c;     13,  19  c   bis 

III  5,  9  e  bis  IV  5,  7  e  8,  12  e  14, 
20  e  37,  49  e  eum  cuius  I  14  m  IV 
36  e   eum  a  quo  II  19,  28  e  Quem 

—  eum  IV  14,  20  m    18,  2bp    qui 

—  eum  ISfibpm  ter  cui—  eum  22,31c 
qui  defendebant  eum  I  13  m;  bis; 
II  3,  5^9  4,  6m  5me  III  2,  2  m 
20,  33  m  IV  24,  33/9  32,  43  j9  39/9 
40,  52  e  cum  ad  eum  uentum  sit 
II  5  e  si  eum  missum  fecerimus 
17,  25  e;  26,  41  m  eum  ipsum  uide 
ipse  ne  in  eum  locum  ueniretur 
14,  21  e  uersum  III  21,  34m  hono- 
rem  quem  IV  44,  57/)  eam  quo- 
modo  uictoriam  appellem  26,  36/9 
EamI10,17eIII13,232);  113,4. 7,lle 
10,  15e  16,  23e  1117,14^9  11,  20m 
I  9,  16e  IV  17,  24/)  17,  25c  26,  36c 
ad  eam  II 1,  2  e  III  2,  3p  per  eam  IV 
44,  58  eam  quae  1 16,26p  II  2,2c  IV 
16,  23^  quam  7h  quam  —  eam  III 
3,  6  c  bis  IV  53,  66  m  cuius  rei  — 
eam  31 J9  in  eani  partem  53,  67  e 
uituperationem  3Qebis  praeceptio- 
nem  III  9,  16  m  legem  I  12,  21  m 
ad  eam  rem  l  6p  II  4,  7m  9^9  III 
24,  40  e  IV  1,  2/9  14,  21/9  causam 
II 3, 5/9  cognitionem  amphiboliarum 
eam  quae  U  m  de  eo  seruo  qui 
I  14  c  in  eo  loco  uide  locus ;  pro 
eo  dicimus  cuius  ibid.  cum  eo  in- 


INDEX  VEBBORUM. 


471 


iuriarum  agit  ])  petitur  ab  eo 
multa  Ill,20e  maleficium  non 
abesse  II  3,  5w  nihil  periculi  fa- 
turum  17,  25  e  qui  facit  IV  32,  43^; 
ut  de  eo  si  dicas  qui  53,  67  e  ex 
80  (amore)  nascitur  II  23,  35  e  in 
eo  potestas  1 13^  uirtusll  17,  25  7W 
80  modo  exponi  7,  11  rw  e.a  facul- 
tate  utantur  IV  4,  7e  de  ea  parte 

III  12,  20  ab  ea  (ratione)  steterint 

IV  2,  4  ex  ea  ciuitate  8,  12  e  in 
ea  22,  31  m  (E)  ea  re  abutimur  II 
25,  39p  neglecta  30,  48  m  in  ea  re 
II  15 p  in  ea  ipsa  re  IV  3,  5p  de 
ea  re  II  12,  18e  15)?i  27,  43  e  29  w 
]II  11,  19  m  16,  28  ji  ex  ea  re  II 
17,  25e  lV50»i  ex  ea  (re)  54,  67e 
ea  re  pro  ideo:  II  16,24?»  17,  26e 
IV  20,  28  e  28,  39^?«  his  ea  con- 
dicione  24,  34e  erit  in  ea  sententia 
semper  sapiens  ut  42??i  Ea  utemnr 
19,  27p  II  19,  30  m  IV  29,  41. 
31  m   in    ea  (constitutione)  I  17  p 

II  13,  19  2>  in  ea  (regione)  III 
19,  32  m  in  eo  studio  II  27,  44  in 
eo  genere  quod  genus  III  22,  37j) 
eo  tempore  IV  29,  40 /j  ab  eo 
maxime  quod  dixerit  I  6,  10  j?i 
deerrabimus  9,  14?«  IV  10,  15  e 
ab  eo  quod  fit,  continet,  contine- 
tur  32,  43??t  ter  de  eo  dicere  quod 
I  6,  10?«  II  13,  19^  uideamus  IV 
5,  i  p  id  quod  factum  esse  con- 
fiteantur  de  eo  argumentari  II  29  /« 
ex  eo  nomiuatur  I  11,  18  e  II  13, 

20  m  quod  facturus  est  23,  35  m 
bis  ex  eo  quia  factum  constat  esse 
27,  44;  IV  18,  26.  54,  67?«  in  eo 
dolo  malo  negotium  gestum  II 14,' 

21  e  in  eo  occupatus  esse  3,  b  p 
27,  44  IV  27,37?«  in  eo  quod  est 
artificii  elaborent  3,  4e  consumant 
uim  artificii  4,  7  e  pro  eo  quod 
dictum  est  id  reponit  26,  36^5 
quo  —  eo  I  9,  15e  IV  47  ?«  e  eo 
magis  I  9,  16?«  IV  45,  58  e  minus 
9  e  studiosius  l  1  p  diligentius  II 
8  e    eo    pro    ideo    quod    IV  ll^ 

III  8  ?«  non  eo  quod  III  4,  7p  eo 
conferri  1 16, 26e  peruenire  IV  llp 
usque  eo  quo  I  9, 14  ?«  ii  traditum 
in  codd:  At  ii  IV  9c  17, 25p  quos 
ii  diligunt  36^  qui  —  ii  9e;  reli- 
quos  locos  uhi  hi  traditum  est  uide 
in  hic;  ut  eae  sunt  quae  I  8,  13?« 
eae  res  III  11,  19  e  13,  24?»  ea  con- 
quisierunt  sumpsimus  quae  I  1  ?» 


uideri  ea  facere  12,21?«  simnl  ea  con- 
locant  IV  20,  28  e  at  ea  II  10,  14?« 
quae  sunt  ea?  12, 1  Ip  laudi  fuisse  ea 

III  7, 14_p(?)  ea  ex  quibus  II  12,  17p 
ea  quae  1,  1?»    28  p    III  6,  10  ter 

15,  26^3  17  e  20,  34   IV  2,  3  ?>i  7  p 

12,  17  e  15,  22  e  40,  53  contra  ea 
quae  4,  7e  quae  —  ea  II  16,  24  e 

IV  51,  64  e  ea  officia  II  1,  Ip  uerba 
IV  20,  28  e  Ea  in  principio  enun- 
tiati  II  13,  19  e  IV  54,  67  p  si  ea 
quae  peccauit  fecit  ...  II  17,  25  e 
eorum  1  5me  eorum  nauem  esse 
11, 19??}  eorum  peccati  atrocitatem 
in  quos  II  15  e  uitia  27,  44;  27, 
iSp  31  p   III  5,  8.  6,  11  p  16,  29  e 

18,  30    IV  1,  2e    3,  bp    5,  8  e   6p 

16,  23e  24,  33e  1112,3/9  lV36pin 
38,50e  uituperatio  eorum  quae 
extra  id  crimen  erunt  II  3 ,  5  e 
nihil  eorum  ibid.  eorum  de  quibus 
dicinius  aut  utrumque  aut  ununi 
quodqueIV27,37/«earumIIl,2??i23, 
35e  earum  omniumlVSl/)  earum 
rerum  III  1  p  IV  7?»  earum  rerum 
aliquid  II  30,  49/j  eis  adtribuemus 
III  22,  37  ?»  is  5,  8  e  iis  6,  12  m 
16,  29?»  si  adtentos  eos  faciemus 
I  4,  7?»  80S  ipsos  uide  ipse;  I  bpm 
6,  dp  11,19?«  15?«  II  15e  27,  43e 

III  6,  12  ?»    15,  26  c    16,  29  m  bis 

24,  39??j  IV  2,  3e  b,  7  p  6e  14, 
20?«  24,  34e  bis  36  p  37,49?« 
4:1  p    51,  64?«    quos  —  eos    21?» 

16,  23  e  bis  apud  eos  36  p  in  eos 

19,  27?«    contra   II  14,22p    eas 

13,  4  e  16,25  IV  3,  5p  56  e  eas 
etiam  II 11  e  res  III 14,  24?»  causas 
I  8,  12  p   partes  III  8?«    utilitates 

IV  46  m   quibus  uirtutibua  —  eas 

17,  25 p  ab  eis  3,  ip  ab  iis  4,  7e 
iis  rebus  47?»;  reUquos  locos  uhi 
bis  traditum  cst  uide  in  hic 

iste  IV  8,  12  e  10,  14/3  ??i  e  23,  33^ 
26,35.  26,36^  31?«  35/;  his  40,52e 
41  p  ?»  45,  58  e  his  49,  62  m  e  his 
50 pm  51,  64/;  his  m  52?«e  55?«e 
his  Plagioxippus  iste  31  e  iste 
beatus  aedium  dominus  52/)  iste 
quidem  m  ista  non  est  diligentia 

25,  35?»  his  ista  res  13,  19/;  41/; 
istud  artificiosum  4,  6??i  istud  qui- 
dem  50  e  istuc  facere,  dicere  30?« 
29,40/)  32,  43  m  13,  19^  istius  II 
19,  29  e  IV  24,  33  m  34,  45  ?«  35 p 
52/;  istius  modi  fnerunt  31  e  ho- 
minibus  35??iisti23,33ei8tum  1119, 


472 


INDEX  VERBORUM. 


2Qp  26,  41  e  IV  35^  39  p  41?« 
52  m  10,  I5e  in  istum  cadere  41  e 
mea  beneficia  26,  35  ualuit32,44m 
acl  istum  41;^  praetei-  istum  ibid. 
fundum  29, 40 m  hominem  neftirium 
36  Hi  istam  rem  p  isto  modo  4,  6e 
6e  signo  4,  7w  ab  isto  41jo  cum 
isto  37,  49  in  isto  II  19,  29e  uoce 
ista  IV  10,  14  w  amicitia  37,  49 
forma  54,  67e  isti  3,  4e  6e  bis  9e 
26,  362J  55w!.  magistri  &m  islis  3, 
5w!  istos  13,  19  e  Quos  istos?  16, 
23  p   ab  istis  petere  13,  IQp 

istic  11  m  istuc  13,19^  29,  40p 
30  w  32,  43  m  istaec  15,  22  e 

ita    sumitur,    ut    faciamus   I  4,  Gp 

9,  14  m  15  e  III  8m  IV  2,  Bp  25, 
35  e  28,  39jp  bb p  10,  14m  ita 
tamen  ut  III  14,  24p  21,  34  e  ita 
nobis  placitum  est  ut  scriberemus 
II  1,  1  m  non  ita  conuenit  exer- 
ceri  ut  IV  47j)  Cum  haec  ita  sint 
I  4,  6^  cum  id  ita  sit  10,  17 wt  si 
maxime  ita  sit  II  17,  26e  esse  ita 
ut  IV  3,  5  e  quemadmodum  II  23, 
35p  ita  esse  25, 39e  ita  poterit 
couglutinare  3,  5m  quaeritur,  con- 
siderabitur  4, 7  m  et  ita  dicat  eum 
esse  26,  41  m  Ita  fiet  ut  simus  III 
3,  4e  ita  tractati  sumus  6,  11  m 
cum  ita  interponentur  IV  17,  25  e 
uiuit  20,  28  m  Ita  dum  metuunt 
pronuntiare  non  possunt  II  11  e 
Quid  ita?  IV  3,  6p  16,23pme  bis 
37,  49  e  Itaue?  inquit  51,  64  jo  ita 
induxit  utentem  quasi  iam  II  25, 
39  e  proinde  atque  constet  ita  lo- 
quemur  III  16,  2Sp  ut  —  ifca  I  9, 
Ibp  13 p  II  31  e  quo  pacto  ita  III 
14,  2Am  ita  ut  II  26,  41  e  IV  1,  Im 
3,  5  e  47  m  quomodo  37,  49  «t  ita 
ut  —  item  4,  Ip  10, 15  m  44, 57  wi  iSp 

itaque  II  11  e  18,  27  e  III  22,  35  m 
IV  19,  26e  33,  ibp  Constitutiones 
itaque  I  11,  18  m 

Item  uitiosum  est  I  7e  ter  II  7,  llp 

10,  15m  20,  33.  21,  33p  21,  Bipm 
22  p  24,  37  ^er  —  29  m  plus  uicies 
30,  47  m  III  2,  2  m  3,  5  p  3,  6  m 
9,  16  e  17  e  19,  31  ^;  20,  34  IV  12, 

18  e  Item  si  15^  6,  9  e  Item  e 
contrario  I  10,  17  Wi  II  12,  17  m 
adlatis  exemplis,  item  sumptis  IV 
5,  7  e  cum  ostendit  breuiter,  item 
proponit  breui  26,  35  Item:  II  13, 

19  e  24,  37  »1  IV  13, 19 p  bis  e  ter  14, 
20me  bis  14,  21p  bis  16,  21^  bis  15, 


22m  bis  16,  23  m  17,  2ipm  ter  18, 

25  bis  19,  26m  bis  20,27.  20,28»» 
bis  24,  33 pm  25,  Sim  ter  25,  35 w(, 
ter  26,  35.  26,  36  p  27,  31  m  e  28, 
38wi^e  28,  39pvi  ter  29,  iOp  30  bis 
31  e  3bm  36  wt  38,  50  wi  39  m  bis 
40,  b2p  bis  43,  55  e  53,  66  w»  54, 
68?«  Itemque  II  23,  36  ^j  et  item 
2,  2wt  III  3,  5jo  IV  10,  Ibp  Sunt 
item  II  13,20e  IV  17,  24e  52e  item 
maxime  II  30,  48p  qua  uia  —  item 
fit  III  16,  28  e  ut,  uti  —  item  (fit) 
23,38e  23,39;  14,  24e  19,  32p  18, 
30  IV  44,  57  wt  47  c  quemadmodum 
—  item  III  17  jo  IV  46  p  54,  67  ^; 
sicut  —  item  III  24,  iOm  IV  37, 
49  p  item  —  ut  3,  5wi  quomodo  — 
item  IV  23,  32  6'  45,  59  m  ita  ut  — 
item  uide  ita 

iteratio  uerborum  IV  28,  38^ 

iterans  e 

iternni  aut  saepius  42  p 

iubatus  draco  49,  62  m 

iubet  lex  I  11,  20  bis  aduocari  con- 
tionem  iubet  Graccus  IV  55  p  m 
ea  quae  iubeat  ars  2,  3m  lex  1 11, 
19  Wi  II  10,  Ib  p  ueniunt  quo  ius- 
serat  IV  51,  64  wi  iubemur  con- 
sumere  III  14,  25  e  quod  facere 
inssus  sit  I  15  m 

iucuudam  eam  reddet  IV  17,  2ip 
amari  iucundum  sit  14,  21j3  habere 
iucundum  exitum  rerum  I  8,  13  e 
iucunda  principia  habetlV  15,  21^9 
nihil  iucundius  habere  uita  14,20wi 

iudex  II  13,  19  e  contra  iudicis 
uoluntatem  27,  43  j)  aliud  alio 
iudici  placitum  13,  19  e  quid  iudi- 
cem  sequi  conueniat  9  m  iudicem 
cum  iudice  conferemus  13,  20 p 
iudices  demorari  II  16,  24  e  apud 
iudices  dicere  de  3,  5  e  iudicum 
erratum  30,  48e  iudices  mutandos 
1 12,  22  p  ab  iudicibus  ipsis  quaeret 
II  14,  22  iudices  uocatiuus:  21,34p 
IV  8,  12p  e  9p  21  e  24,  33  p  31  e 
3bp  36  wt  37,  49e  38,  bO  p  39  p 
bis  me  40,  53.   41  e  49,  63  p   50  p 

iudicatio  kqlv6(i£vov  1 17wt  bis  iudi- 
cationem  appellant  16,26e  reperire 
ibid.  ad  hanc  conferre  17  »i  quaeri 
]I  1,  2  e  reperta  iudicatione  I  16, 

26  e  iudicationes  reperientur  17  m 
plures  ibid. 

iudiciale  dLKuvLKov  genus  I  2,  2wt 
bis  II  1,  1  e  bis  haec  causa  iudi- 
cialis  fieri  non  potest  17,  26  p  in 


INDEX  VERBORUM. 


473 


uno  qnoque  geneie  causae  iudi- 
cialis  18,  27  j)  iuclicialem  causam 

III  4,  7  e  ip  in  iudicialibus  causis 
5,  9  e  8  e 

iudiciuni  aliquorum  de  simili  causa 
proferemus  I  6,  9  e  de  quibus  iu- 
dicium  futurum  est  8,  12  p  ut  fiat 
de  accusatore  12,  22  e  fieri  de  II 
15  m  bis  cum  factum  iudicium 
non  sit  de  crimine  ibid.  illud  de 
quo  est  iudicium  IV  27,  37  p  iu- 
dicium  reddidit  quod  ageretur  II 
13,  19  e  in  iudicium  uenire  I  12, 
22  e  13  p   14  e  II15  7ne   adducere' 

IV  24,  33  m  iudicii  expectatio  I  5  c 

II  30,  48  m  quaestio  I  16,  26  e  suo 
iudicio  conprobare  IV  5,  8  e  sim- 
plici  multorum  maleficiorum  con- 
uictam  16,  23  j;  uno  multos  iugu- 
laueritis  39  m  liberare  40,  52  e  in 
iudicio  I  14  e  in  lite  aut  iudicio 
IV  1,  2m  in  iudiciis  I  12,  22  p  bis 
sine  iudicio  occidi  16,  26  e  ex  lite 
aut  iudicio  praemium  IV  23,  33  e 
uim  plus  Uiilere  quam  iudicia  II 
15  e  iudiciorum  numerum  13,  20^5 
ex  iniquitate  IV  15,  22  m 

iiidicet  bnnc  sapientissimum  43, 55e 
leges  ne  scriptas  quidem  iudicasti 
24,  33  e  inpudicam  mulierem  iudi- 
carant  16,  23  _p  eos  homines  iudi- 
care  e    res  non   idoneas    iudicare 

III  3,  5  p  nisi  facile  quiuis  posset 
iudicare  114,  7p  ipsumne  oportue- 
rit,  utrum  14,  2 1  m  quam  rem  con- 
suetudo  optime  potest  iudicare  28  e 
ut  de  re  alius  aliud  iudicarit  13, 
19  e  si  hoc  iudicaueritis  IV  52  e 
iudicatus  est  necasse  I  13  w  erit  p 
ecquid  in  rebus  maioribus  simi- 
liter  iudicatum  sit  II  12,  18  m  si 
semel  aliter  iudicatum  sit  30,  48  e 
iudicata  res  26,  41  e  29  7n  magis 
idoneae  res  iudicatae  ibid.  res  si- 
mili  de  causa  dissimiliter  iudica- 
tae  13,  20^  quae  res  ab  scripto 
potius  iudicatae  sint  9  e  res  eorum 
fortiter  iudicatas  I  5  e  ex  rebus 
iudicatis  constat  exornatio  II  29^ 
sententiam  cum  rebus  iudicatis 
dissentire  10,  14  e  expositio  exem- 
plorum  contra  scriptum  iudicato- 
rum  ibid.  iudicatum  13,  19  e  iudi- 
cato  ius  constat  p 

iugulantur  IV  39  e  iugulaueritis  m 

iuridicialis     constitutio    SiKaiolo- 

yinrj   I  14^3  11,  18  w   iuridicialem 


II  12,  18  e  in  iuridiciali  absolutap 
13,  20  e;  de  10,  15  e  12,  17  e;  ute- 
mur   13,  19  p  de  iuridiciali  1 13  e 

iurati  uos  damnastis  IV  24,  33  p 
adesse  ita  ut  iuratus  fuerat  II 
26,  41  e 

ins:  ita  ius  esto  I  13  p  ius  est 
lege,  natura  aliis  II  13,  19  m  con- 
stat  ex  bis  partibus  p  aequo  et 
bono  13,  20  jj  est  ex  pacto  m  ut 
in  ius  eas  13,  19  m  nouum  con- 
uenit  constitui  13,  20  m  aequabile 
statui  conuenire  III  3,  4  e  accusa- 
toris  IV  35  e  quod  in  parentes  na- 
tura  comparauit  III  3,  4  tn  ius  uni 
cuique  rei  tribuens  pro  dignitate 
2,  3  e  confirmari,  iniuriam  demon- 
strari  II  13,  20  e  iuris  partes  10, 
15  e  bis  12,  17  e  rationem  iuris 
sumemus  de  10,  15e  quae  iure 
praestare  dicuntur  13,  20  e  iure  I 
10,  17  w  13  e  lip  16,  26  m  II  13, 
19  2:»  bis  15 p  19,  28  m  III  12,  21  e 
quo  iure  parentes  coluntur  a  li- 
beris  II  13,  Id p  pro  suo  iure  25, 
39  e  pro  iure  nostro  IV  36  p  pro 
meo  iure  38,  50  p  cum  iure  com- 
rauni  constarc  II  10,  14  e  in  iure 
1  12,  22 p 

iusiuranduiu  reliquisti  IV  13, 19  m 

iiissn  consulum  I  15  vi  populi  II 
13,  19  m 

iustitia  definitur  III  2,  3c  6,  10  e 
quas  res  colere  iustitia  cogit  3,  5  m 
iustitiam  3,  6  m  2,  3  m  iustitiae 
partibus  utemur  3,  4  m  e  iustitia 
p.  R.  uicit  Poenos  IV  13,  19  e 

iusta  causa  daretur,  quare  III  16, 
29  771  rem  iustam  esse  3,  4  e  iustani 
deprecationem  paratam  esse  II  30, 
49  p  iuste  factum  III  8p  iustissime 
facta  II  10,  14  7n 

inuat  rationem  eorum  IV  5,  8e  plu- 
rimum  iuuabit  argumentationes 
29,  41  iuuare  consilio  ciuitatem 
35  7»  artem  sine  adsiduitate  non 
multum  iuuare  I  1  e 

labefactare  urbem  IV  53,  66  m 
remp.  funditus  labefactans  39  p 
labefactare  argumentationes  II 
20,  31  e 

laboris  perpessio  III  2,  3  e  magni- 
tudine  3,  5m  contemptio  IV  25, 
35  m  laborem  quemlibet  suscipere 

III  3,  6  m  ferre  IV  39  e  talem  fu- 
gere  IV  2,  3p  I  ip  labore  doctrina 


474 


INDEX  VEKBORUM. 


conprobatiir  III  24,  4:0 p  curasse 
ut  IV  38,  50  ;j  summo  animum  con- 
firmauit  ad  22,  31  p  quanto  sit  ap- 
petendum  III  24,  40  e  sine  labore 
24,  39  bis  ex  aliorum  laboribus 
IV  3,  5  p 

laboriosum  i,  6p  bis  laboriosa 
multa  sunt  m 

lacessituiu  iuiuria  II  19,  29  m 

lacrima  31  e 

in  lacuuas  Neptunias  IV  10,  15  e 

lacdit  auditorem  III  12,  22  m  spi- 
ritum  IV  12,  18  e  alteros  laedat 
II  28  m  laeditur  uoluntas  auditoris 
27,  43p  arteria  III  12,  21  p  lae- 
duntur  homines  II  27,  43p  amicos 
laedebas  IV  19,  26/)  bis  in  lau- 
dando  et  laedendo  31  e  nominatim 
laeserat  II  13,  19  e 

laetitiam  I  8,  13  e 

laetatur  reip.  calamitate  IV  45,  58  e 
laetabere  tua  perceptione  11  31  e 

lamentautem  mulierem  IV  52  e 

ut  largiamur  munus  tuae  uoluntati 

I  17.e  ut  largiantur  leges  tuae  li- 
bidini  IV  13,  19  e 

largitionem  I  12,  21  m 

largissimus  iu  amicos  IV  38,  50  m 

latrocinia  15,  22  m 

in  latere  gladium  defixit  52  e 

latiorem  locum  defendeudi  relin- 
quere  II  21,  33  e 

lautlabile  III  2,  3  m  4,  7  m  exrecto 
nascitur  j) 

landatorum  eloqueutiam  6,  11  e 

laudant  IV  3,  4  e  laudem  20,  28  m 
eum  laudes  II  28  m  laudet  IV  43, 
55  e  laudernus  apud  ignotos  III  6, 
12^  bis  quid  potissimum  e  si  lau- 
demus  III  8  jj  laudabis  II  31  e  si 
laudabimus  I  5p  II  10,  lip  III 
&,  11  pm  G,12p  alteros  laudaris 
Il28m  satis  laudare  IV  43,  56  ju 
laudando  toUemus  I  5e  in  laudando 
et  laedendo  IV  31  e  laudanda  est 
10,  15  p  essemus  laudandi  2,  3jp 
qiias  res  laudaturi  sumus  III  7, 
13  p 

laus   6,  10  p   4,  Im   partem   laudis 

II  28»«  partes  III  8c  diuisio  ^J 
laudis  causa  4,  7  m  IV  49,  62  m  bis 
laudi  fuisse  III  7,  li  p  laudem  I 
2,  2  jn  III  6,  10  2)  constituere  ex 
rebus  ibid.  uenari  IV  3,  5j3  libare 
tuo  nomini  ibicL  m  laudem  trans- 
ferre  omncs  partes  III  8  m  ad  lau- 
dem    comparandam    IV  38 ,   50  m 


laude    mitigabitur   37,  50    consti- 
tuetur  37,  49  p  in  laude  III  7,  13  e 
bis  cum  laudo  7,  ISp  IV  22,  31  p 
cum   summa  44,  57  e    ex    aliorum 
laude  ostendere  III  6,  11  m 
lectioni  17,  30  m 
lectuli  sternantur  IV  50  m 
ad  lectum   astituemus   III  20,  33  e 
in  lecto  cubautem  m 
lectissimum  uerbum  IV  26,  36  m 
pro  legionibus  IV  44,  57  e 
legitimum    aeque   ac  si   sit  II  13, 

19  m    legitima   constitutio   vonfnri 
*I  11,  18  TO    11,  19 /;e    11,  20  e   12, 

20  e  12,  21  e  13  e  legitimae  parti- 
tio  12,  22  e  partes  13  e  II  Qp  12, 
18e 

legere  sacrnm  II  30,  49  e  legere 
oportebit  eas  partes  III  8  m  cum 
legunt  orationes,  poemata  IV  2,  3to 
legendo  consequere  III  le  uide  lectus 

legauit  I  12,  20  legauerit  I  13^^ 

leuiendae  huius  rei  II  30,  48  e  le- 
nietur  mitigatiouibus  IV  37,  49  p 

lenis  sermo  sit  I  7  m  uoce  leni  III 
12,2125  clamore  14,  25  e  leniter 
torquere  uocem  j^ 

lenitatem  grauitatem  rj&og  Ttd&og 
I  8,  13e 

lenones  uitare  IV  21  e 

sicut  leo  39 2^  leonis  similis  49,  Q2m 
leonis  memoriam  habere  III 16,  29  e 
tamquam  leones  IV  21  e 

lepida  quae  sunt  23,  32  m 

lepos  ibid.  leporem  quendam  25, 
35  p 

leue  conpendium  II  19,  29  p  leui 
dexterae  motu  III  15,  26  m  leuio- 
rem  mortem  infamia  esse  III  5,  9^ 
leuius  dixisse  uidearis  IV  26,  36  e 
leuiter  locus  tangitur  7p  quod 
leuiter  fecerit  praeceptio  1,  2j9 
leuiter  tremibunda  uoce  III  14, 
25p 

leui  coustructione  IV  8,  ilp 

leuari  et  uitari  uis  potuerit  II 
16,  23  m 

lex  si  sit  quae  iubeat  I  11,  19  wt 
uetat,  iubet,  permittit  11,  20  Lex: 
. . .  Et  lex:  . . .  Et  lex  13  p  certa 
iu  rem  nulla  adfertur  e  altera  co- 
gat,  permittat  II  10,  15/9  quod  ea 
sanciat?»  nostrae  legis  expositiouec 
contrariae  uoluntatem  ibid,  ea  lex 
cui  legi  obrogatum  sit  m  legem 
frumentariam  ferre  de  112,  21  p 
si  eam  ferat  ad  populum  ni  ean- 


INDEX  VEKBORUM. 


475 


dem,  aliam  II  28  e  ab  lege  prin- 
cipium  capere  I  4,  6  e  res  sine 
propria  lege  13p  II  13,  19  m  in 
lege  scriptum  11  9  j)  lege  agnatio- 
nis  suam  uocat  I  13  m  non  lege 
fieri  II  10,  14  m  11  vi  lege  est, 
constat  iu8  13,  Id  p  m  num  alia 
lege  actionem  Labeat  12,  18  jj  quod 
posteriore  sanctum  sit  10,  15m 
leges  contrarias  dvTivofiia  I  11, 
Id  jj  duae  discrepant,   dissentiant 

II  10,  15  p  leges  et  mores  seruari 

III  3,  im  largiantur  libidini  IV 
13,  19  e  ueritus  24,  33  e  legum  ex- 
scriptarum  expositio  II  10,  14  e 
legibus  obtempera  IV  30  p  res  le- 
gibus,  moribus  constitutae  I  2,  2p 
ex  contrariis  legibus  11,  20^:)  e  ab 
aliis  legibus  aucupatur  res  ISp 
contra  quod  legibus  sauctum  sit 
fecisse  II  9  e  30,  48  p  baec  legi- 
bus  et  moribus  reperientur  12,  18  j) 
obseruanda  13,  20  m  malis  uti  26, 
40  soluere  III  2,  2  m  cauetur  ut 
I  12,  22  e  bonis  muniuit  meas  ra- 
tiones  IV  43,  55  m  sine  legibus  ob 
seruantur  II  13,  20  e  cum  aliis  le- 
gibus  communibus  non  constare 
10,  Um 

quod  libet  licet  IV  25,  3ip  quoto 
quoquo  loco  libebit  III  17  e  quoque 
loco  lubebit  18,  30  libenter  peri- 
culum  subire  IV  43,  55  e  exerceri 
56  pm  libentius  consumere  con- 
sueuimus  I  1^3  quod  libentissime 
faciemus  II  31  e 

librum  celeriter  absolutum  tibi 
mittemus  III  1  e  transferre  prae- 
ceptiones  in  III  librum  II  31  e  in 
hunc  III  lp>  in  boc  libro  II  31  e 
III  Iw  lY  l,lp  7e  44,  56p  in 
primolibro  II  1,  l^J  i,^p  17,  26^; 
III  9,  16  m  IV  40,  52  m  in  altero 
libro  I  17e  in  libro  secundo  III 
9,  16  e  IV  44, 56^?  44,58  in  IV 
libro  III  1  m  in  his  libris  IV  56  m 
in  superioribus  IV  1,  Ip;  hoc  et 
priore  libro  absoluimus  II  1,  1  e 
hoc  libro  inuentio  erit  absoluta 
ihid.  satis  arbitror  superioribus 
libris  demonstratum  III  l^  de  II 
libro  petetur  4,  8  e  de  I  libro  re- 
petetur  7,  ISp  de  libris  suis  tule- 
rit  suum  quisque  IV  3,  5  m 

liber  qui  sit  IV  17,  2ip  liberi  esse 
53,  66  e  liberis  aut  seruis  II  4,  7  e; 
parentes  a  liberis,  liberi  a  pareu- 


tibus    coluntur    13,  19  m     Quibus 

liberi   sunt  IV35??i;    39  e  paren- 

tibus,  liberis  II  31^  liberos  eius 

custodiant  IV  47  p 
liberalem  risum  III  13,  23  e  iocum 

14,  25p 
liberalitatis    signum   IV  38,  50  m 

liberalitatem     prauam    III  3,  6  vi 

liberalitate  superati  reges  IV  9  m 

uicit  Poenos  IV  13,  19  m 
liberabo  te  incommodis  II  24,  38  m 

liberare    eum    iudicio    IV  40,  52  e 

omnes     liberate     formidine     39  p 

istum  uestris  sententiis   liberaue- 

ritis  ibid. 
libertas  13,  19  e  libertatis  spes  25, 

34  p  libertatem  peperi  53,  66  e 
libido  intemperans  16,  23  m   cupi- 

ditatem   honoris   aut   eiusmodi  li- 

bidinis    II  2,  3  e 

honoris  III  3,  5  e 

jiantur  leges  IV 
restiti 


nimias  libidines 
libidini  tuae  lar- 
13,  19  e  malorum 
II  12,  17  m     sub 


libidini 

hostilem  libidinem  subicere  IV  8, 

12  m 

libare  laudem  3,  5^ 

licentia  figura  ■nagQTjaia  SGp  37, 
49  p  licentiae  genus  ?«  exemplum  e 
cui  licentiae  nomen  est  37,  50  li- 
ceutiam  imitatur  ibid.  quod  erat 
conmotum  licentia  37,  49  p 

quod  licet  25,  Sip  bis  tamen  uta- 
tur  licet  51,  64  e  conformatio  licet 
transferatur  53,  66  e  licet  enira 
eligerent  5,  7  p  illi  liceat  accusare 
I  12,  22  e  eum  consulem  fieri  III 
2,  2  m  licebit  ipse  sibi  constituat 
19;32m  utamini  IV  29,  39  m  prin- 
cipio  uti  I  4,  6  e  exordiri  III  4,  7  e 
reuerti  9,  17  e  inferre  IV  37,  49/; 
nos  comparare  III  19,  32  e  quare 
id  facere  liceret  I  15  m  licueritne 
facere  10,  11  p  quibus  non  licuis- 
set  dicere  II  28  e  unde  non  est  li- 
citum  IV  23,  33  e  licere  nominari 
I  lip 

ligneae  soleae  13  m 

lingna  aspergere  IV  49,  62  e 

liuquere  II  24,  38  p 

in  lite  aut  in  iudicio  IV  1,  2  m  ex 
lite  aut  indicio  23,  33  e  paedagogi 
lites  10,  14  e 

litterae  eiusdem  adsiduitatem  12, 
18  j)  adtenuatione,  productione, 
breuitate  21^5  litterarum  cum  mu- 
tatione  ibid.  I  6,  10  m  in  commu- 
tatione  breui,   transiectione,   pro- 


47n 


INDEX  VERBORUM. 


ductione  IV  21  e  litterae  additae 
demptae  22,  30  c:  111  18,  31  p 
propter    litterarum    multitudinem 

I  17  f  litteris  similes  111  17  m 
uerba  et  litteras  sequi  II  10,  14  j) 
qui  sciuut  III  17  p  litteris  trans- 
forendis,  demendis,  addendis,  com- 
mutandis  lV21wte;  litterarum 
aliquarum   recitatione   111  9,  17  m 

litteratiis    mediocriter,    litteratis- 

simum  te  putes  IV  4,  7p 
liuore   decoloratum    corpus   II  5  m 
locabas  me  buic  nuptiis  II  24,  38^je 
loeuples  parum  res  ad  amplifican- 
dum   19,30?n    locupletes    copias 
iactas  IV  33,  44  e   in  locupletibus 
copiis  47  e 
locupletatus  si  bis  rationibus  non 
est  23,  33  e  urbs  uictoriis  locuple- 
tata  53,  G6 1) 
locus  publicus  an  priuatus  e.  q.  s. 

II  4,  7_p  idoneus  quaesitus  IV  Alp 
detur  asturconi  50  wi  loci  cuius- 
dam  situm  III  19,  32  m  similitu- 
dine  deceptos  IV  51,  64  «i  con- 
pellatio  15,  22p  de  loco  priuato 
J,  12,  22  m  cuiusmodi  loci  adtin- 
gant  11  4,  7  jj  locorum  opportuni- 
tates  I  9,  16  jj  neque  tamen  locum 
in  quo  constiterat  relinquenti  IV 
55  e  locum  idoneum  non  fuisse  I 
9,  16  2) ;  II 4,  6  e  inimicissimum  ha- 
bere  IV  24,  34  m  tempus  locum 
rem  ante  oculos  ponet  II  14,  22  e 
15  e  a  persona  aut  loco  aut  re  si- 
militudo  ducitur  IV  34,  46  m  loci 
mnemonicilll  n p  18,  31p  19,  31?m 
locorum  interualla  19,  S2p  ido- 
neorum  distinctionem  conparare  e 
in  numero  falli  18,  31  quae  man- 
data  locis  erunt  17  e  18,  30  locos 
lQ,29m  16,30  conparare  17  m 
18.  Blp  19,  '61  p  19,  32  m  habere 
(ex  ordine)  17  e;  19,  31  e  19,  32  p 
24,  iOp  commeditari  18,  Slp  pri- 
mos  quosque  peruagare  animo 
22,  37  e  in  locis  ex  ordine  conlo- 
catis  eueniet  18,  30  de  locis  19, 
32  e  ex  locis  16,  29  m  pronuntiare 
17^);  locum  equestrem  IV  35p 
aegrotum  non  de  minimo  loco  111 
20,  33  e  locus  unus  quisque  tangi- 
tur  IV  7j9  hic  locus  non  est  se- 
paratus  45,  58  m  qui  locus  erat 
extremus  II  2,  2  e  cui  loco  respou- 
deamus  1  6,  10  m  hoc  loco  demon- 
stret  II  4,  6  m  locorum  contrario- 


rum  dissolutio  1  3,  4m  dispositio  III 
10,  18  e  diuisio  4,  7  e  sub  singulos 
artis  locos  IV  2,  3^  latiorem  lo- 
cum  defendendi  relinquere  11  21, 
33  e  testimoniorum  obtinent  IV  1,  . 
2p  locos  obscurissimos  artificii  II 
31  e  ab  argumeutis  signis  ceteris 
locis  7,  11  p  nostris  confirmandis, 
contrariis  confutandis  111  4,  8  e  his 
locis  omnibus  utetur  II  17,  26  p 
9p  111  5,  8  m  5,  9p  ex  his  quaeri- 
mus  II 17,  25_2J  isdem  comparati  si- 
mus  III  3,  4  e  uide  communis,  pro- 
prius;  ne  in  eum  locum  ueniretur 
II  14,  21  e  ut  in  hunc  locum  res 
ueniret  25,  40  in  amplissimum 
peruenisse  IV  36  m  in  locum  de- 
mortui  petere,  nominare  1  11,  20 
ununi  in  locum  coguntur  res  IV 
40 ,  52  e  40,  53  numquo  in  loco 
luerit  II  bp  fuerit  in  eo  loco  so- 
litudo  4,  7/)  si  in  eo  loco  fuissent 
14,  22  e  in  eo  loco  in  quo  IV  41  m 
in  illo  loco  II  21,  33  m  in  eo  loco 
quo  in  loco  5  m  quo  in  loco  quid 
positum  sit  7,  10  m  30,  48  e  in  eo- 
dem  manemus  IV  4:2  p  in  firmis- 
simo  manetur  45,  58 p  in  eisdem 
locis  commoremur  II  18,  27  m  in 
excelso  conlocatus  47  e  his  in  uno 
conlocatis  41  e  in  eiusmodi  locis 
exercitata  10,  14  m  quid  quibus 
locis  sit  conlocandum  1  2,  3p 
quattuor  locis  II  30,  47  p  in 
locis  imagines  constituere  III  16, 
30.  21,  34  p  conlocare  17  p  poue- 
mus  20,34  locis  certis  16,  29  c 
locis  multis  17  m  in  altero  loco 
21,  34p  in  primo  20,  33  m  in  quinto 
18,  31  m  in  decumo  ihid.  quinto 
quoqiro  loco  e  quoque  loco  lubebit 
18,  30  q\*oto  quoquo  loco  libebit 
17  e  quid  in  quoquo  loco  conlo- 
carit  19,  31  e   in  loco  uim  adtulit 

I  9,  14e  si  loco  fit  IV  37,  49p  si 
loco  utemur  15,  22  m  suo  loco  di- 
cemus  III  12,  22  e  IV  43,  b5p  43, 
56  e  quid   quoque   loco  dixerimus 

II  18,  27  e  ut  certo  quicquid  loco 
pronuntietur  111  9,  16  p  exempli 
loco  profertur  11  26,  41  e 

locutioni  cottidianae  III  13,  23  p 

lougitudo    syllabarum   IV  20,  28^ 

longa    uimium  ne   sumatur   oratio 

I  1  e   longae   orationis   uon   egent 

IV  54,  68  e  longam  uerborum  con- 

tinuationem  fugere  12, 18  e  nimium 


INDEX  VERBORUM. 


477 


longum  exordium  I  7  e  IV  27,  37  m 
satis  longum  spatium  II  4,  7  m 
longia  spatiis  uti  III  14,  25  e  lon- 
gum  in  homine  consilium  IV  33, 
45  e  loDgior  uita  22,  Z\  p  syllaba 
20,  28  p  loDgiores  syllabae  ibid. 
longioribus  interuallis  III  12,  21p 
spatium  conficiendi  longissimum 
IV  41  p  ne  longe  persequamur  I 
9,  15  m  expositio  nimium  longe 
repetitur  II  22  p  a  uobis  erat  afu- 
tura  IV  36  e 
loqiieris  15,  21  e  20,  28?»  loquitur 
51,  64^  locuntur  3,  4j3  ut  orato- 
rie  plane  loquaris  56  p  loquatur 
6  »i  31  e  hoc  pacto  53,662?  lo- 
quetur  ipse  secum  43,  bbpm  de 
qua  iam  loquemur  II  12,  17  e  III 
2,  3wj  6,  lljjjji  7,  13j)  16,  29hi 
IV  llc  12,17e  12,18w  ut  loqueremur 
I  3,  4  e  locuti  sumus  II  1,  2  p  ante, 
praeter  rem  IV  1,  Im  loqui  caute 
et  expedite  II  lle  boc  modo  22  p; 
III  15,  26»«  IV  15,  21e  52e  locutum 
esse  inconstanter  II  5  e  IV41  w  lo- 
quens  pictura  28,  39  m  si  quis,  de 
Tarpeio  loquens,  32,  43 p 
loris  caedi  III  21,  34  ^J 
ludibrio  inimicis  oppositi  IV  39  m 
Ingetis  incommodis  45,  58  e 
luminibiis  distinctis  orationem  in- 

lustrare  23,  32 
Innae,  solis  eclipsis  III  22,  36  7> 
lupornm  officiis  fungi  IV  34,  46  p 
lucem  conspicere  13,  19  p  luci 
noctem,  nocte  lucem  expectare  36  e 
luxuriam  I  5e  luxuries  11  21,  34  ;i 
Inxnriosnm  hominum  inludens  IV 
34,  46  m  luxuriosi  naturam  51,  65 

macliinari  exitium  alicui  II  19,  28  e 

machinantur  calamitates  alicui  IV 

8,  12  m 
macnlae  esse  alicui  35  p 
niaeror  nuUius  et  calamitas  34, 45  m 

calamitas  maerore  pectora  pulsa- 

bat  33,  45  m 
maesto  uultu  III  15,  27  m   maeste 

14,  24  m 
magistrnm  IV  6  e  isti  magistri  m 

artes  uirtutis  magistrae  47  e 
magistratus    officium  35  m    magi- 

stratufn  consilio  priuasti  II 12, 11  p 

ambitu  petisse  27,  43  e   magistra- 

tus  12,  11 p 

maguificandae  rei  causa  III  4,  8^ 
maguiiice  iudicatas  res  I  5  e  cae- 


lata  uasa  12,  20  se  iactat  IV 
21p 

maguitudo  uoluminis  I  17  e  pec- 
cati  IV  16,  23  m  rei  postulare  ui- 
detur  15,  22  m  rerum  magnitudini 
adsignare  I  17  e  imperii  magnitu- 
dinem  IV  33,  44  p  uocis  III  11, 
20  2?  bis  de  magnitudine  uocis  ibid. 
magnitudine  modica  locos  19,  31  e 
periculi^  laboris  3,  5  w»  II  5  e  tem- 
pestatis  I  11,  19  m  magnitudinem 
calamitatis  eflferre  IV  39  e 

uiagnopere     fidem     conseruandam 

III  3,  4  m  supersedendum  est  II 
22  e  magnopere  conparanda  III 
11,  12  m  obesse  IV  19,  27  wi 

magna  oratio  33,  45  e  magnam  dif- 
ficultatem  habere  III  10,  17 ^j  de- 
lectationem  IV  17,  24  m  expecta- 
tionem  commouere  47  m  magna 
uoce  52  p  magnae  partes  III  8  e 
magnis  gemmis  IV  47  m  comrau- 
tationibus  III  14,  25  e  magnis  et 
multis  incommodis  II  24,  37  p  in 
magnis  copiis  conloeatus  IV  47  e 
cum  magno  spiritu  52  m  magnum 
patrimonium  38,  50  e  res  magna 
sicuti  parua  4,  6  c  siquid  uidemus 
magnum  III  22,  35  m  rerum  magna- 
rum  appetitio  2,  3  e  res  magnas 
appeti  ^,  bp  de  rebus  magnis  I 
4,  7jp    magna    negotia    agere    IV 

1 1  VI  sane  magua  cicatrix  49,  63  e 
egregie  magnam  utilitatem  III 
11,  12  p  uehementer  magnam  de- 
lectationem  babent  IV  51,  65 
magnam  nimis  dominationem  ha- 
bere  19,  27  m  quamuis  in  magnam 
dimicationem  42  e  peccatum  aeque 
magnum  II  15  p  magno  malo  est 
auaritia  24,  37  p  auxilio  fuisse  IV 
34,  45 m  magni  interest  eius  5,  7  m 
maior  anuis  LX  II 13,  20  m  honor 
habendus  28  m  plura  aut  maiora 
officia  II  17,  25  j)  ab  aliqua  aut 
a  maiore  parte  ad  omnes  confer- 
tur  20,  32  p  iudicium  de  simili 
causa  aut  de  eadem  aut  de  mi- 
nore  aut  de  maiore  I  6,  9  e  in 
rebus  maioribus  aut  minoribus 
aut  dissimilibus  similiter  iudica- 
tum  II  12,  18  m  aliquo  maiore  ne- 
gotio  detinemur  III  24,  40  m  etiam 
maiores    (calamitates)    impendere 

IV  36  e  rerum  maiorum  insueti  4, 
6e    maiores    nostri    16,  2Zpm  8, 

12  p    II  7,  10  p  m    IV  31  wt    maio- 


478 


INDEX  VERBORUM. 


luuj  sepulciis  8,  12  in  in  uirtuti- 
bus  III  7,  13  e  maioribus  dodecori 
fuisse  ibid.  quibus  maioribus  na- 
tus  sit  ihid.  uiaioribus  nostris 
quaDtae  curao  fuerit  II  30,  48 j) 
mains  maleficium  30,  49  e  uulnus 
IV  28,  38  m  exemplum  mains  aut 
minus  quam  res  postulat  II  29  j; 
cum  maximo  fletu  IV  52  j^  cla- 
more  m  maxima  celeritate  III  14, 
25  c  maxima  fraude  II 19,  29p  sine 
maxima  spe  IV  41^:»  maximam 
rem  parua  redemit  44,  57  e  fontes 
maximos  6  m  maximas  poenas  35  p 
aedes  51,  64  e  maxima  supplicia 
8,  12  p  peccata  II  25,  39  m  multo 
niaxima  maleficia  19,  29  2^  multo 
maximam  partem  sociorum  IV  9p 
maximis     calamitatibus     acceptis 

36  e  de  maximis  rebus  II  1,  l^' 
maximo  impedimento  esse  11  m 
maximum  artificium  est  IV  2,  3  e 
ne  magnum  aut  maximum  (patri- 
raoniuni)  diceretur  38,  50  e;  magis 
confidere  I  5  e  commoueut  IV  2, 
4  p  commouetur  III  23,  38  e  acce- 
dit  ad  IV  22,  30  e  laudaris  Il28m 
mirantur  III  22,  36  p  derisus  IV 
47  m  exercere  III  31,  34p  cuj)io 
IV  43,  56  2)  expectatus  47  m  ut 
magis  cognoscatur  7  m  enitescit 
cottidie   44,  57  e    insignita  III  22, 

37  w  firma  suspicione  II  5  p  ido- 
nea  uide  idoneus;  dilucidum  red- 
dit  IV  49,  62 p  difficilis  32,  43  e 
ueri  similem  49,  62  ^J  46  e  copio- 
sus  47  e  magis  etiam  delinquere 
6,  7  p  magis  magisque  clamauit 
11  m  et  propter  se  et  magis  prop- 
ter  in  2,  2  m  nec  hoc  magis  aut 
minus  in  hac  re  quam  in  ceteris 
fit  16,  29;)  eo  magis  I  9,  16  w  IV 
45,  58  e  (47  m)  nihilo  magis  uide 
nihil;  quara  maxime  notatas  III 
22,  37  p  adcommodatos  24,  40  jj 
omnia  in  arte  maxime  scribenda 
IV  2,  3  e  maxime  necessaria  III 
12,  20  quod  maxime  necesse  est 
24,  40  e  idoneus  maxime  uide  ido- 
neus:  firmam  maxime  conseruare 
12,  2ip  utilem  11,  19^5  sedata 
uoce  12,  21  p  adcommodata  IV 
12,  n  p  proprium  45,  68  p  consi- 
deratur  III  Sp  metuerant  IV  22, 
31  p  castigant  17,  2bp  sua  maxime 
probent  1,  2e  maxime  facit  37, 49  ;; 
faciet,  conparat,  conseruat  III  11, 


20  I  7ot  delectat  III  12,22w  IV  2,3e 
conuenit  45,  58^  conducit  III  5, 
9  e  multo  maxime  exercemur  IV 
44,  58  si  maxime  necessituJo  fue- 
rit  II  16,  23  e  17,  26  m  IV  4,  7  e 
tribus  de  causis  maxime  6Qp 
quantae  curae  fuerit,  ilem  maxime 
quomodo  II  30,  4:8 p  et  ab  eo  ma- 
xime  I  6,  10  m  et  tum  maxime 
cum  III  24,  40  m  nolle  dicere  id 
quod  nunc  maxime  dicimus  IV 
27,  37^  et  haec  sitiens  cura  ma- 
xime  loquatur  6  m 

luaiestas  reip.  quid  sit  25,  35  ;j 
maiestatis  arcessitur  I  12,  21  e  15  e 
maiestatem  minuere  quid  sit  1 12, 

21  e  II  12,  17^  bis  omnem  inter- 
ire  m, 

maledicos  8  m 

maleficium  ab  eo  non  abesse  3,  5  m 
factum  esse  5  m  non  uulgare  sed 
singulare  esse  30,  49  m  maius  esse 
ibid.  Quod  potest  comparari  IV 
8,  12  p  accedere  ad  maleficium  II 

19,  30  p  IV  38,  50  m  impellere  II 
21,  34_p  22 p  IV  16,  23  7»  commo- 
uere  ibid.  inducere  JI2,  3e  ducere 
IV  16,  23  m  suscipere  II  21,  33  to 
quod  ad  maleficium  opus  fuerit 
IV  41_p  maleficii  suscipiendi  dubi- 
tatio  II  19,  28  e  occultandi,  perfi- 
ciendi  spe  IV  41  m  suspicio  II  3, 
4e  IV  41  e  causam  II  19,  30  p  IV 
40,  52  m  huic  maleficio  inuenire 
supplicium  8,  12  p  maleficio  appe- 
tere  commodum  II  2,  3  e  parare 
diuitias,  officio  tueri  paupertatem 

20,  32  maiora  officia  quam  male- 
ficia  17,  25  p  a  maleficio  non  tem- 
perasse  19,  29  m  in  ipso  IV  41  m 
quae  multo  maxima  sunt  male- 
ficia  II  19,  29  2J  alacriores  ad  ma- 
leficia  30,48»i  multorum  male- 
ficiorum  conuictam  IV  10,  23^  in 
aliis  maleficiis  8,  12 p;  maleficia 
corruptum  41  e 

malitiam  unicam  atque  nequitiam 

III  6,  11 TO  uitare  6,  12?«  dicere 
oportet  IV  29,  4=0  p  malitia  nocen- 
tium  exaruerunt  34,  45  e  sine  ma- 
litia  II  26,  40 

malitiosa  dolis  Kartago  IV  53,  66  w 

malitiose  factum  I  5  w^ 
maliuolos  natura  homines  II  8  m 
mauult  se  incolumem  quam  nauim 

IV  44,  57  m  malunt  parare  diui- 
tias  II  20,  32    perire    pro   multis 


INDEX  VERBORUM 


479 


IV  44,  bl  p  utrum  malitis  credere 
21  e  nisi  mallet  obtemperare  m 
malui  habere  37,49e  maliiimus 
conscribere  III  1  m  maluistis  pe- 
tere  IV  37,  49  e  malle  44,  57  m 
malos  homines  et  audaces  11  ^ 
malorum  perfidia  22,  31  e  libidini 

II  12,  17  m  misereri  non  oportere 
6  m  dolo  malo  negotium  gestum 
14,  21  e  malam  rationem  in  bestiis 
19,  29e  mala  ratione  facere  IV 
4:7  p  malo  genere  III  7,  13  e  malis 
legibus  uti  II  26,  40  cogitationibus 
redundans  IV  55  m  plurimas  et 
pessimas  rationes  in  isto  fuisse  II 
19,  29  e  male'  meritos  III  3,  4  m 
non  male  utatur  IV  5,  8  m  aliquid 
mali  49,  62  e  magno  malo  cst  aua- 
ritia  II  24,  37  ^J  oniuium  malorum 
mater  atque  materies  22jf7  bono- 
rum  et  malovum  dilectum  III  2, 
3  e  diu  in  malis  fuisse  II  31  m 

m.in(lauerit  memoriae  30,  47  »i 
mandatur  III  10,  18  e  quod  locis 
mandauerimus  18,  30  quae  man- 
data  erunt  17  e  mandati  agere  II 
13,  19  e 

maiiet  spes  libertatis  IV  25,  34  p 
n^anemns  in  eodem  loco  42  p  ma- 
netur  in  loco  45,  bS^)  manent  in 
animo  diutius  III  22,  35  e  manere 
in  officio  IV  9  m  in  uita  39  m  ma- 
neaut  reliquiae  15,  22  m 

manant  de  27,  38  e 

mansuctus  et  misericors  in  pote- 
statibus  II  17,25w  animis  mansue- 
tis  estis  IV  37,  49  m  res  feras  mau- 
suetas  48  m  mansuete  fer  fortunam 
52  p  res  indicatas  I  5  e 

manum  porrigens  IV  55  e   auream 

III  18,  31  m  manu  temptari  IV  49, 
02^  natura  aut  manu  loci  abso- 
luti  III  16,  29  m  uestra  manu  fa- 
bulas,  orationes  transscribere  IV 
4,  6  m  manus  tollere  ad  caelum 
III  21,  3ip  attulisti  parentibus  IV 
13,  19  w  28,  38e;  cum  parua  manu 
prodire  24,  34  m  uicle  mitto 

maritimas  res  48  m 

mater  28,38^9  34,  45m  matrem 
interfectam  esse  IlO,  17  p  ne- 
casse  13  m  16,  26^e  in  matrem 
conferens  crimen  15^3  matrem  fa- 
milias  constuprare  IV  8,  12  ^j  ma- 
tribus  familias  sub  libidinem  sub- 
iectis  m  mater  maloi-um  II  22^ 

materies  ibid. 


materis  IV  32,  43  p 
matrimonii  33,  44  e 
maturatio  snst^ig  III  2,  3  m 
maturabimus  I  17  c 

quo    matnrius    tt    atrocius    uindi- 
candum   est  II  30,  49  m  in  aetate 
maturissima  IV  17,  2bp 
mederi  incommodo  II  30,  48  e 
mcdico  (digito)  III  20,  33  e 
mediocris  figura,    fiiaos  charactcr 
IV  8,  11  m  11  e  mediocrem  8,  11  jj 

II  e  in  mediocri  figura  9  p  me- 
diocre  genus  11  p  e  mediocris  ai-- 
gumentatio  II  19,  30  e  mediocres 
argumentationes  III  10,  18  p  locos 
mediocres  19,  31  e  mediocria  in- 
terualla  19,  32  jj  uitio  non  niedio- 
cri  II  27,  44  c  mediocriter  littera- 
tus  IV  4,  7  p  adaucto  mediocriter 
sono  III  14,  25  m 

mediocritate  .uultus  ad  sententias 
adcommodata  15,  26  m  figura  po- 
sita  in  mediocritate  IV  10,  15^ 

meditationis  et  artificii  suspicio- 
nem  adfert  I  10,  17  e 

medios  in  hostes  IV  44,  57  e  per 
medium  forum  49,  62  m  in  medium 
lirotrahi  51,  65  in  medio  conIocai'i 

III  10,  18  m  clubium  e  medio  sub- 
latis  IV  30  2>  de  medio  tollere  II 
19, 2Sp  ab  medio  incipere  III  18,  30 

niolle  dulcior  IV  33,  44  m 

membrum  orationis  yialov  19,  26;j 
bis  par  superiori  20,  27  alio  mem- 
bro  excipitur  19,  26  ^J  membra 
orationis  20,  27  ex  duobus  mem- 
bris  19,  26p;  sicuti  membrum  ali- 
quod  45,  58  m 

meminisse  poterimus  hac  ratione 
II  18,  27  m  qua  uia  possemus  IV 
56  e  distributionem  poterit  II  18, 
27  e  ut  facilius  ualeamus  III  22,  37  e 
non  solemus  22,  3op  desino  IV  16, 
23  e  rem  uolemus  III  20,  34.  16, 29  e 
id,  hoc  22,-35m  20,33?«  multa 
17  m  fictas  res  22,37c  uerbum 
23,  38Ht  uersus  24,  39e  facile  24,  40e 
meminimus  optime  22,  35  e  quas 
res    facile   22,  37  e    si    meministis 

IV  40,  52^  ad  idem  quod  ipse 
meminerit  II  30,  47  m  firme  et 
perpetue  meminerimus  IV  56  e 

memores  natura  III  16,  29  m  me- 
moriter  pronuntiare  17^ 

memoria  I  2,  3  m  nominis  III  20, 
33  p  rerum  multarum  2,  3  e  24,  39  e 
diligens  11,  19  p  16,  28  p  naturalis, 


480 


INDEX  VERBORUM. 


iiitificiosa  1(5,28»«  16,  29^)wi  de 
nionaoria  Im  16,29?»  23,38;; 
iiicinoria  conprebendere  II  19,30;» 

III  IC,  '29  e  conseqni  20,  34  rernm 
coutentus  24,39j:)  ab  aetatis  uostrae 
memoria  remota  I  8,  13  m  in  me- 
uioria  baerere,  manere  III  22,  37;? 
u  memoria  elabuntur  22,  35  e  me- 
moriae  ostendendae  causa  II 30,47)« 
artificium  III  16,28»«  mandare, 
tradere  II  30,47?«  III  10,  18  «i 
24,  10 »«  memoriam  I  2,  ^p  III 16, 
28  jj  auditam  rei  gestae  babere 
3,  4jp;  16,  29  e  20,  33  e  rei  totius 
conprehendere  m  exsuscitare  21, 
34»«  cxcitare  21,35  uerboruiji  24, 
39;»  7«  redire  uobis  in  memoriam 

IV  49,  63  e    duae    sunt    memoriae 

III  16,  28  »« 

a  lueiidacio  sibi  temperaturum  IV 

18,  25  e 
mendiciis  II  23,  36  e 

in  iiieutem  uenire  25,40  III  20, 33  e 

IV  36  m 

ineutioneiii  non  facere  de  re  II  28;j 

in  meutitione  dolus  III  2,  3  m 

ineutum  subleuare  IV  50;»  in  mento 
cicatrix  49,  63  e 

non  lueruisti  40,  52;)  bene  merenti- 
bus  III  3,  4?«  male  meritos  ibid. 
merito  facere  6,  1 1  w 

meridieiu  II  13,  20  c 

lucrcem  ueuditare  IV  6^  mercis 
exeuiplum  ihid. 

metiouiur  imperium  solis  ortu  et 
occiisu  33,  44  ;j 

luetuuut  in  dicendo  nequid  ambi- 
guum  dicant  II  11  c  metuimus  ne 
sint  superiores  IV  18,25e  metuebam 
ne  plane  uictus  esseni  62?«  a  quo 
periculum  metuebatll  19,28;)metui- 
mus  dimicare  IV  18,25e  Alexandruni 
maxime  metuerant22,31;j  quos  nie- 
tuere  debemus  36;;  metuere  inimi- 
citias  III  3,5?«  ni  metueremus  ne 
aeruai-etur  minus  commode  21,  34e 

metus    mortis   1121,34?«    periculi 

19,  28e  metus  21,34e  metum  ihid. 
I  8,  13e  periculi  II  19,  30  _p  metu 
corrumpi  testes  7,  11?« 

meus:  beres  I  12,  20  uox  mea  IV 
62  ?»  uxori  meae  I  12,  20  capitis 
mei  periculo  IV  53,  66  e  patrem 
meum  I  16,  26;>?«  de  meo  fundo 
IV  29,  40  e  mea  pecunia  uenire 
ihid.  mea  morte  52  e  pro  meo  iure 
38,  50  2»    mea   in    istum    beneficia 


26,  35  meas  rationes  43,  55?«  ini- 
micitias  52  ?«  auribus  meis  ob- 
plorare  ibid.  de  meis  promeritis 
40,  52;9 

militum  instructio  III  10,  18  e  mul- 
titudinem  IV  9  ?»i  uita,  salus  24, 
34?«c  militibus  urbs  cum  redun- 
daret  52;;  tribunus  militum  II  26, 
41  e 

militareiu  disciplinam  IV  38,  50/) 
de  re  militari  scribere  III  2,  3  ?« 
rei  militaris  Bcientia  IV  27,  37  e 
infrequentem  p 

mille  imagines  III  23,  38?«  genera 
prooemiorum  23,  39 

mimus  1  14  p 

minari  mortem  IV  52  ?» 

miunit  maiestatem  II  12,  17;??» 
minuere  I  12,21e  miuuitur  graui- 
tas  oratoria  IV  23,  32;;  bellum 
minuere  16,  23e  alicuius  minuendi 
causa  conf.  [leiovv  33,  44;;  34,  45?» 
34,  46  ?« 

minutae  suspiciones  40,  53 

miramini  quod36p  mirantur  eclip- 
sis  III  22,  36  _p  bis  id  desinite 
mirari  IV  36;;  non  esse  mirandum 
eundem  hoc  fecisse  II  3,  5  ?« 

mimim  cui  uidebitur  II  19,  29  p?» 
nec  mirum  cum  IV  5,  7  e  cui  10, 
14  e 

misereri  malorum  non  oportere  II 
6p  innocentium  III  3,  4?»  ut  sui 
misereantur  I  14e  miserere  nostri 
IV  52  /; 

miseria  et  sollicitudine  II  31  ?»  quae 
miseriae  consequi  soleaut  IV  39  e 
in  horum  miserias  insultabuut  ?« 

misericordia  commouebitur  audi- 
toribus  1131;;  IV39e  misericordiam 
habere  I  8,  13  e  ad  m.  commouen- 
dam  IV  29,  39e  captare  II  6?«  31_p 
ad  m.  traliit,  perducit  III  13,23?» 
13,  24;»  de  misericordia  II  16,  24e 
17,  26;;  31?»  misericordia  motus 
es  IV  24,  33  e 

misericors  11  17,  25?» 

miseraudum  patriae  cinerem  IV  8, 
12  e  miserando  uiri  fortissimi 
sanguiue  55  e 

mitigationis  non  indiget  37,  50 
multis  mitigatiouibus  lenietur  37, 
49  p 

mitigabitur  laude  37,  60 

mittas  plures  illo  50?»  mittat  uocem 
47?«  53,66;?  librum  tibi  mittemus 
III  1  m   se   mittant    in   periculum 


INDEX  VERBORUM. 


481 


5,  8e  steterit  ut  mittatur  IV  3,  4m 
si  eum  missum  fecerimus  II  17, 25e 
cum  seruus  manu  missus  esset  I 
14  m 

luuemouica  qui  didicerunt  III  17p 
in  mnemonicis  24,  AOp 

mobili  uultu  15,  27^ 

moderatio  uocis  uultus  gestus  I  2, 
3w  III  15,  26p  cupiditatum  2,  3e 
moderatione  animi  definita  I  1  m 
declamationia  III  12,  20 

modestia  aaq^Qoavvr]  2,  3  e  6,  10  e 
modestiam  2,  3  m  3,  6  e  modestiae 
partibus  utemur  3,  5e;  modestia 
est  tacere  IV  3,  ip  modestiae  lau- 
dem  uenari  3,  5  p  modestia  com- 
motos  1,  le  impediuntur  3,  4p  de 
modestia  ibid. 

modeste  factum  III  8p 

modiea  magnitudine  19,  31  e 

modus  liic  sit  uolumini  II  31  e  eius- 
modi  illiusmodi  uide  is  ille  similia ; 
modum  rei  statuemus  III  3 ,  5  e 
praeter  modum  ampli  19,  31  e  sin- 
gulos  modos  pronuntiandi  IV  45, 
59  e  quattuor  modis  I  4,  8  IV  45, 
59  m  quibus  modis  56  e  singulari 
modo  docere  I  11,  ISp  non  eodem 
modo  ut  ceteri  soleaut  6,  10  e  IV 
42^3  si  quo  modo  II  3,  5j»  IV  49, 
63  e  quo  modo  et  qua  uia  1 16,  25 

III  13,  23  m  IV  2,  3  m  quo  modo 
—  quo  pacto  8,  12  m  56  e  uide 
quomodo;  isto  modo  4,  6e  6e  ullo 
modo  I  15  e  [quoquo  modo  possit 

IV  16,  23  p]  eo  modo  quo  modo 
II  7,  11  »i  hoc  modo:  I  9,  14e  10, 

II  p  11,  18e  11,20.  14e  16,  26i)m 
17  p  II  3,  bp  4,  7e  bm  his  7,  lOm 
l,llpm  llp  12,llp  13,20e 
20,  32jtt  20,  33.  21,  33pe  21,  34_pe 
22  pm  23,  35  e  bis  24,  31  pm  24, 
SSpvie  25,39  quater  25,40  bis 
26,41»«    26,42^3     27,  44  m    29  7?i 

III  2,2p  20,  33  me  21,  34  ter  IV 
10,  15  m  llp  13,  19pm  14,  20 p 
14,  21/)  15,  22jp  17,  24e  19,  26 /tt 
19,  21  p  20,  27.  20,  28  e  21  me  22, 
Upm  23,  33^  25,  34/^  25,  35_p  27, 
37p  27,38^3  28,  38/je  28,  39/j 
29,  40i)»n  30pe  31m  32,  43i)m 
32,  44  m  33,  44 m  33,  ^bpe  35p  Z&p 
38,  bOp  39  j3  40,52/3  42  m  43,  55_p 
44,  56  e  46j3m  ^l  p  49,  62  me  49, 
63  _p  54,  67  e  54,  68  p  55^  ut  hoc 
modo    I  12,  22  m    Hoc    modo    in 

Ad  Hereuuium  libri  IV,  ed.  Marx. 


principio  sententiae  III  20,  33  e  IV 
17,  24  e  44,  56  e 

uiodo  consul  54,  68m  modo  —  habe- 
tis  26,  35  modo  me  pulsarunt  10, 
14^  aut  posse  modo  fieri  1120,33 
si  modo  —  curarent  poetae  22  e 
modo  in  hac  modo  in  altera  re 
IV  14,  21  p  modo  aliud  —  modo 
alind  III  23 ,  38  m  modo  acriter 
tum  clementer  14,  24  m  rogasset, 
immo  innuisset  modo  IV  26,  36  _p 
non  modo  —  sed  etiam  I  9,  14  e  IV 
32,  43  e  22,  31  e  non  modo  —  sed  — 
quoque  I15m  III  9,  16  e  IV  23, 
32  jp  non  modo  nullo  adiumento 
sed  potius  II  11  m  non  modo  — 
sed  IV  6  e  44,  58  non  modo  non 
—  sed  etiam  14,  20 m  23,  33e  31m 
non  modo  —  sed  multo  maxime 
44,  58 

moeuibus  deiectis  8,  12  m 

cum  molestia  facere  56  p  sine  m. 
ni  24,  39  m  a  molestia  remoueat 
IV  37,  49  _p 

molesti  interpellatores  II  11  e  si 
mihi  non  essetis  IV  bOp  molestum 
uon  est  25,  3ip 

mollitudo  uocis  III  13,  23  p  13,  24 
mollitudinem  11,  20 p  de  mollitu- 
dine  12,  20 

mouet  res  ipsa  ut  IV  34,  46  e  mo- 
nuerimus  te  illud  artem  uon  mul- 
tum  iuuare  I  1  e  ad  monendum 
imagines  idoneae  III  21,  35  mo- 
nendi  causa  pauca  nos  dicturos 
6,  12  p 

uioutes    belli  fabricari  IV  10,  15  c 

morbiis  II 13,  20  m  propter  morbum 
Ill,19e  morbo  deflorescit  formae 
dignitas  IV  27,  37  e  27,  38  m  ter 

moritur  l  13p 

mors  indigna  II 19,  28  m  eius  cuius- 
modi  fuerit  III  7, 14  e  metus  mortis 
II  21,  34  mortem  III  5,  9_p  7,  14 e 
ultra  mortem  proficisci  5,  9?«  mor- 
tem  oppetebat  IV  20, 27  minari  52  m 
post  mortem  eius  I  12,  20  amici 
IV  47/3  illius  morte  salutem  sibi 
conparare  II  19,  28  m  ex  illius 
morte  commodum  ad  istum  uenie- 
bat  IV  41  p  mea  morte  tibi  spem 
eripere  52  e 

mortalibus  ignem  diuidere  6  m  om- 
nium  mortalium  29,  40^3 

mortuum  II  27,  44  mortui  corpus 
5  m  nomen  IV  15,  22  ^3 

mos    postulat  I  9,  16/3   more  fieri 

31 


482 


INDEX  VERBORUM. 


\l  11  p  10,  14  »1  niorcs  et  leges 
ciuitatis  III  3,  im  morum  et  ser- 
uiouis  societas  IV27,  37e  moribiis 
et  legibus  res  constitiitae  I  2,  2p 
baec  reperientur  II  12,  IS  p  de 
uioribus  apud  censores  dicere  3,  5e 
uioribns  tuis  digno  uomine  IV  29, 
40  jf)  ex  uita  et  moribus  rem  sump- 
tam  17,  25  e  optimis  moribus  4;^, 
55/»  gtre  morem  parenti  HOp  tuae 
geramus  uoluntati  II  31  e  I  1  e 

iiiotns  corporis  III  15,  2Gp  idoneus 
e  ratio  motus  corporis  7n  exprimere 
uerbis  motus  corporis  15,  27  e  de 
corporis  motu  15,  25  e  cum  tur- 
pissimo  IV  47  m  motum  III 11,  19  e 
leui  dexterae  motu  15,  2G  m 

mouerc  risum  I  6,  10  m  motus  es 
misericordia  IV  24,  33  e 

iiuigire  31  m 

muliebrem   uociferationem  III  12, 

22  wi 

mulier  IV  52  m  mulieris  natura, 
animus  16,23w  mulierem  dam- 
nare  peccati  p  lamentautem  52  e 
mulieres  16,  23  m  mulierum  in- 
iuria  II  30,  49  j9 

inulta  ab  eo  petitur  1  11,  20 

multiplici  ratione  tractari  IV  44, 
56  e  multiplices  uerborum  potesta- 
tes  54,  G7p 

mullitudo  uaga  55  wi  multitudinem 
litterarum  I  17  e  militum  IV  9  m 
(syllabarum)  20,  28^  in  multitu- 
dine  uerborum  III  23,  38wi  Gallo- 
rum  IV  24,  34  wi 

mnlta  nocte  41  m  ad  multam  noctem 
51,  64  wi    multi   II  19,  29^    27,  44 

III  11, 19^:»  IV4,  6e  44,  57e  saepe 
raulti  ab  reo  faciunt  II  27,  43  e 
multorum   uerborum  imagines  III 

23,  'dSp  multorum  maleficiorum 
simplici  iudicio  conuictam  IV  16, 

23  p  uno  iudicio  multos  iugulare 
39  VI  multos  esse  falsos  rumores 
II  8p  multos  —  complures  19,29 p 
quamuis  multos  locos  III  19,  32  lu 
bis;  17  w  testes  20,  33m  adiutores 

IV  llp;    multos    timere    16,  23^; 

24,  33^;  II  30,  48  m  multis  locis 
III 17  m  de  multis  eligere  IV  4,  6^ 
a  multis  sumere  b,  7  p  uuum  de 
multis  selegi  50  p  pro  multis,  cum 
multis  perire  44,  67  p  praesente 
multis  11  m  multae  leges  I  13  e 
rerum  multarum  memoria  III  2,  3e 
expeditio  IV  54,  68  e  multas  ima- 


gines  III  17  m  22,  37  p  curas  IV 
14,  '21j)  hereditates  53,  67e  multis 
mitigationibus  37,  i9  p  et  uariis 
rationibus  21p  haec  quae  de  multis 
sola  relicta  sunt  29,  39  m  multum 
uenustatis  13,  19  m  ornamenti  17, 
25  e  acrimoniae  24,  Sip  spei  non 
multum  19,27//«  simt  multa  la- 
boriosa  4,  6^  multa  uitia  II  24, 
38jj  recte  facta  I  14e  multa  argu- 
meuta  II  7,  11  p  intercolumnia  III 
19,  31  m  multa  dicere  —  plura  prae- 
terire  6,  12  e  12,  21  m  scire  IV  4, 
7  m  ne  parum  multa  scisse  uide- 
rentur  1  1  m  meminisse  III  17  vi 
conprehendit  IV  35  e  magnis  et 
multis  incommodis  II  24,  37 p)  non 
multum  iuuare  I  le  multum  ualere 

III  16,  28 J9  proderit  IV  32,  44  e 
non  multum  obesse  19, 27 prti  multo 
plus  praesidii  III  21,  34  e  artifi- 
ciosius  est  IV  4,  7ot  intentius  peti- 
mus  56  »1  sed  etiam  atque  adeo 
multo  potius  natus  sum  patriae 
43,  55?«.  multo  difficillimum  II 
1,  le  difficillime  IV  18,  26  maxi- 
mam  partem  9p)  maxima  maleficia 
II  19,  29p  maxime  IV  44,  58  plus 
calamitatis,  boni  26,  36^  negotii  III 
21,  34^  praesidii  e  facultatis  24, 
39]p  eam  plus  quam  trium  partium 
numero  esse  I  10,  17  m  plus  relin- 
quitur  in  suspicione  quam  positum 
est  IV  53, 67j9  plus  est  dictum  quam 
patitur  ibid.  plus  ualere  II  15  m 
10,  15m  III  11,  \9m  credi  oportere 
II  7,  11  m  consulere  IV  44,  57  m 
paulo  plus  audire  4,  7p  fere  paulo 
plus  aut  minus  pedum  tricenum 
esse  III  19,  32  p  ne  plus  minusue 
dicamus  I  10,  17  e  plures  Hispani 
IV  33,  45  m  plures  frequeuter  trans- 
lationes  34,  46p  plures  illo  mittas 
50  m  cum  plures  erant  18,25e 
syllabae  20,  28^9  res  II  25,  39 p 
29  m.  IV35_pe  53,  66e  causas  I7m 
duas  aut  plures  sententias  I  12,20 

IV  53,  67  e  II  11  p  constitutiones, 
iudicatioues  I  17  m  II  1,  2  e  plura 
exempla  IV  28,  39  e  nomina  22,  31m 
plura  aut  maiora  officia  II  17,  25m 
duo  aut  plura  uerba  IV  20,  28  p 
qui  paulo  plura  noueritlll  19, 32m 
cum  plura  sunt,  pauciora  dicere 
11  21,  34^3  plura  dicere  m  IV  43, 
56  e  54,  67 e  44,  58  III  Im  ab  uno 
plura  intellegi  IV  33,  45j>  scribere 


INDEX  VERBORUM. 


483 


49,  62 m  i^raeteiire  III  6,  12 e  unius 
aut  plurium  uerborum  iteratio  IV 
28,  38  p  unius  aut  plurium  nomi- 
num  commutatione  22,  30  e  cum 
pluribus  aliis  55  m  pluribus  uerbis 
lll,  2p  III  24,  40  e  IV  25,  35  e; 
12,  17  wi  argumentis  II  18,  28  «i 
duabus  aut  pluribus  partibus  subi- 
ciens  rationes  IV  40,  52  m  a  pluri- 
bus  unum  sic  intellegetur  33,  45^; 
quid  de  pluribus,  utrum  de  duo- 
bus  29,  40  p  quam  plurimos  locos 
III  24,  40  p  plurimas  et  pessimas 
rationes  II  19,  29  e  quam  plurima 
exempla  III  5,  9  e  quam  plurimis 
uitiis  II  3,  5  m  plurimis  tropaeis 
ornata  IV  53,  66  p  plurimis  com- 
mutationibus  uti  43,  56  m  pluri- 
mum  acrimoniae  habet  13,  19  m 
festiuitatis  54,  67  e  potest  fortuna 
in  eos  19,  27  m  posse  III  11,  19;^ 
ualere  ibid.  IV  32,  44  m  proficit 
53,  66  e  prodest  55,  69  iuuat  29, 
41  p  opitulatur  40,  53  obfuit  29, 
40  p  dilexerunt  22,31^  cernis  53, 
67  e 
mimiait  meas  rationes  43,  55  m 
mnnus  oratorium  I  10,  18  hoc  17  c 
fortuna  muneribus  abundare  IV  47  e 
mnrmnrari  31  m 
de  mnsica  disputatio  II  27,  43  m 
mntatione  litterarum  I  6,  10 /n  IV 
2 1  x>  propter  nominum  mutationem 
II  28  e 
mntatur  res  tractando  IV  43,  55  e 
tota  causa  mutata  in  aliam  deri* 
uetur  11  27,  43  m  iudices  mutandos, 
Hccusatorem  mntandum  I  12,  22  p 
mutnaretnr  id  ab  aliis  IV  6?n 
muta  res  IV  53,  66  p  res  mutas 
48  m  53,  66  e 

nam  I  1  m   9,  15  e  9,  16  m   10,  17  e 

10,  18  II  4,  7  m  5w  19,  29?»  20, 
31  wt  21,  33m  22  e  23,  35me  23, 
36e  fcts  24,37me  25,  39pe  25, 
40  m   26,  40.   26,  4:1  p   30,  47 p   III 

11,  19  pe  12,  21  p  18,  30.  18,  Zlp 
19,  31  m  19,  32  jp  21,  34  e  22,  hbp 
22,  37  e  bis  23,  38  e  24,  39  m  IV 
3,  4^  4,  6e  9e  10,  lopm  22,30/« 

24,  33 jp  bis  e  31p  32,  43e  37,  49_p 
38,  50  e  41  e  46  m  4:1  p  in  prin- 
cipio  exemplorum:  8,  12  p  10,  14jp 
10,  15  e  ll??i  12,  18  m  13,  19  e  14, 
21  p  18,  2bp  bis  19,  27m  24,  34w 

25,  34_p   26,  Up  27,  37  JJ  34,  46 ^) 


36  m  38,  bO p  39me  nam  hic  uide 
hic  nam  in  parenthesi  12,  18  p 
32,43»«  42^  20,27  nam  id  II 
29  m  nara  qui  16,  24  p  nam  quae 

III  12,  21  e  nam  quod  4,  8  m  nam 
quid  IV  52  e  nam  fere  non  II  18, 
27  m  IV  29,  41  nam  non  exsules, 
sed  ui  eiectos  II  28  e  Nam  nemo 
erit  qui  III  3,  6p  Nam  neque  effu- 
gere  possunt  et  ingrati  reperiuntur 

IV  44,  57jp  Nam  et  II  20,  31  m 
26,  40  III  10,  18  m  19,  31  e  IV 
26,  35.  56  m   Nam  si  II  24,  38  m  e 

III  9,  17J/1  15,  26  m  22,  36 p  IV 
3,  4p  3,  5m  14,  20e  39m  bis  nam 
cum    I  10,  18     II  19,  29  m    20,  33 

IV  3,  6  m  43,  56  m  nam  est  hoc 
a  natura  datum  III  15,  26  m  quo- 
nam  nomine  appellem  IV  29,  40^ 
quoinam  praesidio  34,  46  p 

uacti  erimus  quid  I  4,  6  m 
narratio    dLrjyriaig    3,4p    9,  15e 

9,  16j?  II  2,  3p  bis  III  4,  7e  7, 13jp 

10,  17.  13,  23  m  narrationis  genus 
I  8,  12  m  genera  8,  13^  m  narra- 
tionem   3,4^    9,14p    8,12^    III 

13,  23  m  14,  24e  secundum  narra- 
tionem  II  9p  30,  47  p  IV  40,  52  m 
per  narrationem  aperire  I  10,  17 p 
cum  narratione  cohaerere  7  e  de 
narratione  II  1,  2^  a  narratione 
repetere  30,  47  m  incipere  III  9, 
17  m  e  10,  17  sermo  in  narratione 

14,  24  m  I5,26e  narratione  uti 
9,  16to  9,  17m  narratioues  I  8,  12 e 
narrationum  genera  p) 

narrant  IV  51,  64  m  quid  narrem 
e  narret  3,  4m  rem  summatim 
narrabimus  I  9, 14p  dilucide  9,15p; 
III  14,  24  e  narrare  I  9,  14^  bis 
ita  narrare  III  14,  24  m  narrando 
haec  conseruanda  I  9,  16  m  nar- 
randi  praeceptio  III  7,  13  p  cum 
aliquod  factum  nobis  narrandum 
sit  ibid.  re  narrata  10,  18  m 

nascitur  controuersia  ex  scripto  et 
sententia  I  11,  19j3  ex  ambiguo 
12,20  ex  translatione  12,  22^  leges 
ex  quibus  ratiocinatio  13e  ex  amore 
amicitia  II  23,  35  e  ex  recto  lau- 
dabile  III  4,  7^  ex  ratione  et  ex 
firmameuto  quaestio  nascatur  opor- 
tet  I  16,  26  e  exordium  ex  ipsa 
causa  natum  7e  rumorem  ex  argu- 
mentis  IV  41  m  nasci  temere  fa- 
mam  11  8  p  memoria  nata  cum 
cogitatione  III  16,  28  m  non  mihi, 

31* 


484 


INDEX  VERBORUM. 


Bed  patriae  natus  sum  IV  43,  55  m 
quibiis  niaioribus  natus  sit  III  7, 
la  e  isti  aunim  domi  uascitnr  IV 
23,  33  e  cum  in  scripto  aut  e  scripto 
aliquid  controuersiae  uascitur  I  11, 
19  p  nata  i.  e.  fdia  II  24,  38  c 

iiatiouos  IV  9m  regibus  ciuitatibus 
uationibus  II  30,  iS^i  ciuibus  ex- 
teris  nationibiis  III  4,  7  e 

iiatura  ut  postulat  I  9,  16  2^  i"^i 
natura  III  2,  2  e  ipsa  ncgotii  IV 
29,  41  quos  uatura  coniunxit  39  e 
quod  ius  in  parentes  comparauit 

III  3,  4»t  comparat  magnitudinem 
uocis  11,  20  j)  corpori  adtribuit 
commoda  6,  10  m  ipsa  docet  nos 
22,  36  j)  22,  36  m  quod  extremum 
inuenerit  e  natura  nitescat  prae- 
ceptione  III  16,  2d  p  hominis  IV 
51,  64  e  mulieris  16,  23m  alicuius 
describitur  50 p  certo  naturae  ter- 
mino  rem  definiemus  III  3,  5e 
commodis  abundare  IV  47  e  III 
16,  28  e  16,  29jp  uitio  IV  50?«  na- 
turae  uitam  reddere  44, 57m  rerum 
naturae  gratia  debetur  III  12,  21  e 
naturae  subpeditabitur  doctrina 
21,  34e    signa    naturae    adtributa 

IV  50j9  unius  cuiusque  quod  con- 
sentaneum  51,  64  naturam  ars 
imitetur  III  22,  36»«  bene  norit 
IV  50  m  totam  cuiuspiam  51,  65 
natura  aut  manu  absoluti  III  16, 
29  m  fieri  posse  honeste  .  .  .  lege 
more  natura  II  11_23  10,  14m  si 
natura  sit  forma  III  7,  14  jp  na- 
tura  et  casu  habere  m  res  arti- 
ficio  casu  natura  comparatas  IV 
48  m  homines  natura  maliuolos  II 
Sp  memores  III  16,  29p  dissimiles 
forma  atque  natura  19,  31m  bene 
compositus  equns  IV  46  m  pari- 
tur  III  11,  20  natura,  fortuna,  in- 
dustria  aliquid  egregium  inesse 
in  nobis  IV  38,  60  p  natura  ius 
est,  constat  II  13,  19  2>  bis  ab  na- 
tura  an  proficiscatur  memoria  III 
16,  28j)  a  natura  uitam  acceptam 
IV  44,  57  m  hoc  datum  est  III 15, 
26  m 

naturalis  memoria  16,  28  m  bis  e 
16,  29 jp  naturalem  memoriam  ex- 
suscitare  21,34m  naturali  memoria 
comprebendere  16,  29  m 

uanfragio  patriae  IV  44,  57  e 

in  uauiglo  m 

uanis    I  11,  19  «<  e    nauem   IV  44, 


57  m  I  11,  19  ter  in  naui  m  naui 
fracta  IV  44,  57  e 
uauo  homini  21  e 
ue:    itane,    inquit?    51,  64 p    iare 
fecerit  et  licueritne  facere  1 10, 17  j) 
rectumne  faeritl6, 26e  occideritne 
17 p  satisne  longum  fuerit,  scieritne 
fuisse  Il4,  7m  scirentne  scriptum 
fuisse    9p    sitne    ambiguum    11  ^ 
iurene  sit  factum  13,  19^  ipsumne 
oportuerit    iudicare    an    14,21m 
potueritne  uitari  e  iurene  in  alium 
transferatur,    aeque    magnum    sit 
illud  peccatum,  oportueritne  pec- 
care,    iudicium    fieri,    oporteatne 
iudicium    fieri    15  pm    expertusne 
sit  16, 23  m  conueniatne  e  potueritne 
tautum  et  quoue  modo  potuerit  17, 
26m  idemne  diceret  26,41  e  idemne 
hoc  obseruabaut  IV  16,  23  m   fac- 
tumne  sit  II  27, 44e  29m  soluatne 
III 2, 2  m  tantamne  adsumpsistis  fa- 
cultatem  IV 15,  22  j«  necne  uide  nec 
ue  uiderentur  conquisierunt  I  1  m; 
e  4,  6m  considerandum  eritne  9,  15 
septies  II  27,  43  m;    l  9,  16p    ne 
Eunium    imitemur    II  22  m    ne  — 
puteris  28  m    ne  —  uideamur   III 
15,  26  p  24,  40  e  IV  1,  2p  34,  45  e 
curandum    est    ne   II  30,  47  m    IV 
14,  21p;   III  19,  32p  IV  7p  bis  19, 
27m  27,  38e  30m  31  m  (E)  35 p  uide 
uidere    ne   cauere   uitare    metuere 
uereri  intercedere  operam  dare  im- 
pedimento  esse  ne  ne  quis  ne  quid 
ne  quando  ne  forte  uide  quis  quid 
quando  forte;    ut  ne   ab  oratoria 
consuetudine  ad  tragicam  tranaea- 
mus  III  14,  24p  IV  1,  2p  hoc  modo 
ut  quo  facilius  res  cognosci  possit 
ne  ab  eadem  sententia  recedamus 
43,  55^5  ut  conscriberemus  ue  puta- 
res  llp   lY  56p    34,  45  e    III  23, 
38  j9    II  28  m    ne  —  quidem   uide 
quidem 

uec  esse  ambigue  scriptum  llllm 
nec  esse  exploratum  III  6,  9?«  nec 
idoneas  3 ,  5  jj  nec  egregie  ma- 
gnam  11,  19^  nec  habet  parem 
rationem  II  29^:)  nec  hoc  confisus 
sum  nec  si  id  . . ,  putabam  III 
15,  27  e  22,  35  e  16,  29)  p  8m 
uec  perspicere  possunt  IV  10, 15e 
Nec  nos  III  24,  39  m  nec  tam  fa- 
cile  IV  32,  43  _p  Nec  reip.  —  nec 
amicis  —  nec  inimicis  19,  26  m 
ncc  pretio  nec  gratia  nec  pci"iculo 


INDEX  VEEBORUM. 


485 


nec  simultate  III  3,  4e  nec  uenu- 
statem  nec  turpitudinem  15,  26  p 
nec  nimis  illustres  nec  uehementer 
obscuros  19,  32  p  non  multas  nec 
uagas  22, 37  p  ubi  sit  nec  quid  sit  nec 
quomodo  factum  sit  IV  2,  3  e  nec 
potest  confirmate  neque  uiriliter 
11  p  3,  5?«  necne  I  12,  22  e  nec 
mirum  uide  mirus  Italia  non  potest 
nec  Graecia  IV  32,  43  m  nemo  est 
qui  possit  consequi  nec  efferre  39  e 
negat  accedere  posse  nec  aedifi- 
care  audere  50  e  nec  ratio  —  nec 
firmamentum  I  11  p  nec  pluribus 
uerbis  nec  minus  dilucide  II 1,  2p 
nec  rei  nec  uerbi  IV  26,  36  e 
ueque  fugere  I  15  e  intellegunt 
IV  2,  3  m  habeat  6  m  quicquam 
11  m  alius  quisquam  41  ^^:»  neque 
id  II  17,  25  j9  neque  ueras  neque 
uerisimiles  res  1  8,  13  p  neque 
obest  neque  adiuuat  9,  14  e  ne- 
que  a  praedonibus  neque  ab  ini- 
micis  II  21,  33  wi  neque  sua  ne- 
que  unius  IV  5,  8  m  neque  pluri- 
Vjus  uerbis  neque  breuius  25,  35  e; 
42  e  neque  equus  neque  homo46w 
mediocres  et  neque  inutiles  neque 
necessarias  III  10,  18  ^p  At  neque 
subsidium  habebamus  neque  erat 
qui  IV  24,  34w  quod  neque  beni- 
uolum  neque  docilem  neque  atten- 
tum  facit  auditorem  I  7  e  neque 
alius  .  ,  .  neque  iste  .  .  .  neque 
praeteritum  est  IV  41  jj  ut  neque 
diutius  commoremur  nec  eodem 
reuoluamur  neque  inchoatam  .  .  . 
reliuquamus  neque  incommode 
transeamus  II  18,  27??i  et  dubitanti 
neque  tamen  locum  relinquenti 
IV  55  e  quod  neque  de  omnibus 
dici  poterat  et  de  maximis  scri- 
bendum  fuit  II  1,  1 2^  nam  neque 
effugere  possunt  et  ingrati  reperi- 
untur  IV  44,  57  p  neque  suasi  et 
non  ipse  facere  coepi  25,  34  m  ter 
uoluimus  neque  pauca  neque  plura 
scribere  49,  62  m  nihil  neque  aute 
rem  neque  praeter  rem  locuti 
sumus  1 ,  1  /«  (II  20,  33)  nullam 
neque  bonam  neque  malam  ratio- 
nem  II  19,  29  e  At  nou  abs  te  ne- 
que  indamuatam  Il6,26w«  non 
odio  neque  crudelitate  II17,  25??i 
non  uniuersa  ueque  absolutaratione 
24,  37e  at  non  inmortalitatem  ne- 
qne  aeternam  incolumitatem  con- 


sequi  nec  esse  III  5,  9m  nec  con- 
firmandi  neque  testificandi  causa 
IV  S,  5  m  non  dignitas  neque  pul- 
critudo  23,  32  m  interrogatio  non 
omnis  grauis  neque  concinna  15, 

22  e  neque  tamen  II  8m  IV  8,  ll^j 
9p  55  e  neque  enim  uide  enim 

necessariis  ceteris  il  31  p  IV  44, 
57  ni  omnibus  23,  33m;  maxime 
necessaria  oratori  III 12,  20  IV  19, 
27  e  ferme  semper  in  coniecturali 
41  e  non  necessariam  causam  ad- 
fert  expositionis  II  23,  36^3  partes 
necessaria  dictu  III  8m  argumen- 
tationes  necessarias  ad  probandum 
10,  18  j;  res  uerbis  necessariis  ex- 
pedita  IV  54,  68j)  necessario  facere 
coegit  32,  43  m  feciase  II  17,  2b  jj 
faciendum  est  ut  IV  1,  Ip  scriben- 
dum  putarit  II 10, 14^  impudicam 
quoque  necessario  putabant  IV  16, 

23  m  norunt  2p  consequi  III  7, 13  j3 
IV  30  e  cecidisse  II  16,  23  e  non 
necessario  20,  32.  23,  3bp 

necesse  erit  unde  narrare  1  9,  lip 
necesse  fuisse  alterutrum  facere 
15  e  necesse  est  uti  II  19,  30  m  III 
10,  17  necesse  est  aegrotasse,  pe- 
perisse  II  25,  39 p  uituperare  28m 
aegritudinem  cum  utraque  re  con- 
iunctam  esse  21,  34  e  occisum  esse 
2\,  33 2iin  non  necesse  esse  nos 
transferre  III  8m  necesse  erit  eum 
putare  IV  5,  7  e  quem  necesse  est 
esse  uerum  417«  eam  timere  mul- 
tos  16, 23j9  non  alienum  est,  tametsi 
necesse  non  est  eloqui  19,  27e  ne- 
cesse  est  eius  rei  summus  artifex 
sit  2,  3e  necesse  est  se  anteponant 
et  sua  probent  1,  2  e  conprobet  17, 
25  e  ostendas  29,  40  »i  haec  aspe- 
riora  uideantur  7  m  hunc  oderit 
36^  res  tota  similis  sit  48e;  41  e 
(ut  ueneficio  petat  16,  23  m  spu- 
rium)  necesse  putari  in  rebus  con- 
parandis  alteram  rem  uituperari 
n  28  jj  uenire  quoad  necesse  sit 
IV  47  jj  quod  tantum  scripserit 
quod  necesse  fuerit  II 10,  14^  fre- 
quenta  et  quod  maxime  necesse 
est  confirma  III  24,  40  e  quod  non 
semper  necesse  est  9,  17  e  locuti 
sumus  nec  pluribus  uerbis  quam 
necesse  fuit  II  1, 2|j;  aliquid  fuisse 
necessum  est  IV  9  e  eius  animum 
commoueri  28,  38  e 

necessitatem  I  14  m 


486 


INDEX  VERBORUM. 


noccssiludo  quaepiam  si  maxime 
fuerit  II  16,  23  e  necessitudinem 
1  14  m  II  16,  23  j)  num  culpa 
uentum  sit  in  necessitudinem  m 
qui  causam  conferet  m  de  necessi- 
tudine  1116,24?«  17,  26  e  nos 
necessitudine  facere  non  studio 
IV  1,  1  j)  quos  natura  necessitudine 
coniunxit  39  c  quod  causa  necessi- 
tudinis  intercedat  III  6,  ll_p 

uccasti  indemnatum  IV  24,  33  e  qui 
necassent  aliquem  8,  12 p  necasse 
matrem  l  13  p  m  ueneno  necatus 
est  II  27,  44  ueneno  eum  necatum 
bm  III  20,  33m  ueneno  necati 
memoriam  e 

ncdiiin  illi  IV  9  m 

nefarinm  istum  hominem  36  m  ne- 
fariam  crudelitatem  34,  45  m  ne- 
farium  facinus  II  30,  AQpm  nefario 
facinori  IV  8, 12p  dominatu  hostium 
nefario  obruere  e  esse  (ea)  nefaria 

I  6,  9  m  nefarie  IV  28,  38  e 

per  negationem  similitudo  45,  59  e 
46  m  e 

ncgat  se  fecisseI14m  se  accedere 
posse  IV  50  e  fecisse  nos  non  ne- 
gamus  l  15p  consulto  a  nobis 
factum  II 16,  23j9  rem  esse  similem 
IV46m  negant  me  ulcisci  patrem 
oportuisse  I  10,  17  m  necesse  est 
negent  optima  esse  exempla  IV 
1,  2e  negabit  fuisse  causam  II  3, 4 
fretum  innocentia  esse  commotum 
5  e  si  negabimus  nos  dicturos  I 
6,  9e  temere  famam  nasci  solere 

II  82J  fecisse  enim  negatur  I  17^5 
id  fieri  omnino  II  20,  33 

neglcgentia  corrumpit  animum 
homo  iV  20,  28  m  uestra  trucidatos 
esse  illos  36  m  neglegentiam  III 
3,  6e 

neglegere  uoluntatem  II  10,  lip 
famam  IV  20,  28  e  ut  existimatio- 
nem  neglegant  13, 19  e  uitam  mili- 
tum  neglegerem?  24,  34  m  ea  re 
ueglecta  II  30,  48  m  id  esse  ne- 
glectum  10,  15  m  non  neglegenter 
considerauda  III  11,  19  e  negle- 
gentius  disputare  II  28^  commen- 
dare  III  8  e  id  fero  IV  8,  12  e 

hoc  ncgotium  suscepimus  1 1^)  puero 
dederat  ut  IV  51,  64  m  negotiis 
familiaribus  impediti  I  Ip  quan- 
tum  negotii  susceperim  III 15,  27  e 
plus  suscipiemus  21,  34  j3  quod 
negotio    deminutum    fuerit    I  17  e 


aliquo  maiore  detinemur  Ill24,40m 
negotia  quaedam  certa  dispertiun- 

tnr    in    res   aut  personas  IV  35^ 

negotium  i.  e.  TtQccyfiix,  res,  uide 

gerere;  sero  atque  acto  negotio 
II  25,  40  insigni  quodam  negotio  se 
commoueri  III 22,  36  m  ipsa  negotii 
natura  IV  29,  41  indignitas  24,  34  jj 
ante  oculos  ponendi  negotii  causa 
47 m  magna  negotia  agere  IV  llm 
transacto  negotio  II  5  m  narratio 
in  personis,  in  negotiis,  in  nego- 
tiorum  expositione  posita  I  8,  13 p 
ipsorum  negotiorum  imagines  III 
20,  33^  complurium  usus  2,  3e 

nemo  11,  19e  22,3Qp  \Y6,8p 
3Gp  II  10,  I4m  20,33  Nam  nemo 
erit  qui  III  3,  6p  ut  nemo  10,  17 
rudis  quidemnemo  IV  4,  6e  4,  Ipm 
saluus  44,  57  e  unus  nemo  5,  8  e 
At  nemo  est  qui  non  24,  33  m  39  e 
nisi  defensor  nemo  11  6p  IV  4,  7p 
bono  nemini  fuit  praeter  istum 
41  j9  alii  nemini  nisi  reo  II  4,  &p 
alium  neminem  nisi  ibid.  nemi- 
nem  regem  IV  16,  23  m  cum  ille 
neminem  dixerit  II  20,  33  neminem 
uti  posse  uirtutibus  qui  III  5,8 
hominem  prae  se  ducit  IV  20,  28  m 
uestrum  fugit  39  e  omnia  a  nemine 
consequi  posse  5,  7  m  (5,  8^) 

nempe  igitur  II  12,  17 1) 

nepotes  Africani  IV  15,  22  p  31  e 

neqxiiter  facere  II  3 ,  5  m  studes 
dicere  IV  20,  28  m 

nequeo  IV  8,  12  e 

nequitiam  unicam  III  6,  11  jw  de 
nequitia  eius  6,  12  m 

sine  neruis  TV  llp 

nescio  quid  dicere  52  e  nesciunt 
quam  uiam  sequi  debeant  6Qp  qui 
artem  nescierunt  3,  6m  utrum  casu 
nescierit  an  culpa  II  16,  24^  auimi 
uitio  nescisse  ibid.  utrum  potuerit 
nescire  an  non  potuerit  ibid. 

nescius  non  sum  III  15,  27  e  non 
sumus  nescii  l  G,  lOp 

nex  indigna  IV  22,  31  m 

niliil  aliud  adsumatur  I  lip  de- 
fendit  nisi  ibid.  nil  scribere  IV 
3,  ip  relinquatur  quod  3,  5m  nihil 
aliud  fecerunt  nisi  30 e  nihil  actum, 
nihil  dictum,  nihil  denique  factum 
II  2,  3jp  nihil  oportere  honestum 
existimari  quod  nonIIl5,  8e  nihil 
simile  factum  I  6,9e  si  nihil  eorum 
fieri  potest  113,  5  e  si  horum  nihil 


ESTDEX  VERBOKmi. 


487 


fecerit  5e  dico  IV  27,  STp  quorum 
nihil  24,  33  p  nisi  causa  postulat 
fieri  oportebit  III  9,  17??«  praesidii 
tulit  IV  27,  37  e  periculi  ab  eo 
futurum  II  17,  25  e  nihil  neque 
praeter  rem  neque  ante  rem  locuti 
sumus  IV  l,lp  habere  quod  per- 
deret  10,  14  c  prohibet  uti  12, 18  jj 
potest  satis  esse  17,  24p  superest  e 
nihil  enim  (est)  uide  enim;  nihil 
rhetoricae  praeceptionis  praeteri- 
tum  est  IV  56  m  eum  re  nihil 
egerim  40,  52  p  qui  nihil  habet 
iucundius  uita  14,  20  7?»  nihil  esse 
indignius  quam  II  29  m  ex  omni- 
bus  nihil  potius  faciendum  fuisse 
quam  quod  IV  24,34e  nihil  amplius 
est  in  arte  rhetorica  56  e  nihil 
amplius  dicimus  54,  67  e  nihilo 
magis  II  7,  11  e  26,  il p  nihilo 
minus  I  7e  9.  16ot  10,  16.  12,  21m 
II  26,  41  p  lY  2p  24,  33  e  nihilo 
setius  37,  49  m  ea  quae  nihil  atti- 
nebant  I  1  m  nihil  nos  attinet  com- 
monere  III  11,  20  e  pertinere  ad 
rem  IV  27,  37  jj  intersit  III  18,30 
omnino  differt  II  20,  33  ubi  nihil 
utimur  III 18, 31p  prodesse  IV  5, 8  m 
27,  37  e  quater 

nimirum  I  10,  18  II  2,  2  e  III  8^3 
IV  30  e 

jiiiuis  angusti  III  19,  31  e  inlustres 
19,  32  p  difficilem  24,  39  p>  nimis 
procul  remoueris  19, 32»«  adtenuata 
nimis  adclamatione  12,  21  m  ma- 
gnam  nimis  IV  19,  277» 

uimiae  cachinnationis  III  14,  25  p 
nimiam  adsiduitatem  IV  12,  18  p 
bis  nimias  libidines  III 3, 5  e  nimium 
acrimoniae  habere  IV  37,  49  jJ  di- 
cere  38,  50  m  progredi  III  3,  5  e 
creditis  IV  37,  49  m  fretus  esse 
54,  67  e  nimium  apparatis  uerbis 
I  7  e  longa  oratio  1  e  longum  ex- 
ordium  7e  longe  repetere  II  22  p 
pueriliter  IV  3,  ip  simplicibus  ani- 
luis  37,  49  m  aspera  37,  50 

uisi  labore  comprobatur  minimnm 
ualet  doctrina  III  24,  40p  quorum 
nihil,  uisi  causa  postulat  fieri 
oportebit  9,  17  m  non  poterimus 
uti  nisi  ipsa  negotii  natura  dabit 
facnltatem  IV  29,  41  insinuatione 
utendum  est  nisi  quid  nacti  erimus 
I  4,  6  ??i  nisi  attulerit  rationem 
peruerterit  defensionem  16,  26 p 
nisi  exempla  subiecero  intellegere 


non  poteris  II  20,  31p  quae  nobis 
futura  sint  nisi  causam  obtinueri- 
mus  enumerabimus  31jj  causa 
cadit  qui  egit  nisi  habuit  actionem 
1 12,  22  e  qui  possit  id  comprobare 
nisi  aliquid  seribat  IV  3,  6  qui 
non  putant  ad  exitum  perduxisse, 
ijisi  uiderint  cinerem  8,  12  e  ut 
infirma  uideatur  nisi  efferat  uerbis 
19,  27  e  ueritas  nisi  haec  se^uata 
sint  fidem  non  potest  facere  I  9, 
16  m  quae  nisi  intercederet  ne 
causa  quidem  esset  16,  26  p  per- 
scribere  non  grauaremur  nisi  qui- 
uis  posset  iudicare  II  4,  7^  rationes 
nisi  falsae  essent,  expositiones 
ueras  esse  confiteremur  23,  35  e 
sibi  posset  temperare  nisi  amori 
mallet  obtemperare  IV  21  m  nisi 
etiam  gloriosum  putaretis  si  4, 6m 
nisi  ornandi  ratio  esset  habita, 
Scipio  potuit  appellari  32,  43  e 
subiecissemus  exempla,  nisi  de- 
monstrassemus49,622);  Non  oportet 
Iioc  nisi  a  pi-obatissimo  sumi  1,  2m 
nemo  nisi  uide  nemo;  nihil  aliud 
nisi  uide  nihil;  Quid  aliud  nisi 
id  IV  9  e  iniuriam  esse  nullam 
nisi  quae  constet  II  26,  4:1  p  nnllius 
rei  nisi  dignitatis  causa  sumitur 
IV  49,  62 p  nuUa  nisi  noua  aut  ad- 
mirabili  re  commouetur  III  22,35  p 
(E)  uerborum  transiectionem  uita- 
bimus  nisi  quae  erit  concinna  IV 
12, 18  ?n  non  fere  potest  usu  uenire 
nisi  quaudo  pro  eo  dicimus  I  14e 
similibus  uti  solemus  nisi  quod 
his  maxime  conducit  III  5,  9e  nec 
hoc  alia  de  causa  potest  accidere 
nisi  quod  usitatae  res  facile  ela- 
bnntur22,  35e  nobis  constare  cum 
ceteris  nisi  quia  noua  excogitaui- 
mus  de  insinuationibus  I  9,  16  e 
nihil  nos  attinet  commouere  nisi 
ut  ab  iis  petatur  qui  III  11,  20  e 
ni  metueremus  21,34e  (ni  pagunt 
II  13,  20  e) 

nitescjit    natura    praeceptione   III 
16,  29  p 

uitor    urbis   IV  15,22m    gemmae 
nitore  50^ 

nitetnr  ad  omnium  facoltatem  5,7»i 
cuius   auctoritate  niterentur  ibid. 

iiineum  candorem  33,  44  m 

uobilitas   II  17,  25  m    nobilitatem 
I  5  m 

uoceaut   alteri   bestiae  II  19,  29e 


488 


INDEX  VERBORUM. 


Docens  bomo  vi  inimicum  nocen- 
tora  putabas  IV  24.  33  m  nocen- 
tis  et  iuuocentis  II  5  e  nocentium 
uialitia  IV  34,  45  e 

liolo  28,  39  p  me  —  nolo  dicere 
30  m  38,  50  in  54,  67  e  sin  nolemus 
priucipio  uti  I  4,  6  e  inimicum  in- 
columem  esse  noluit  II  19,  29  in 
noluimus  neque  pauca  neque  plura 
scribere  IV  49,  62  m  quod  noluerit 
cauere  II  12,  18  e  cum  perire  uo- 
luerit  IV  44,  bl p  noli  quicquam 
recusare  30  jj  extinguere  52  p  fre- 
tus  esse  54,  67  e  nolite  igitur,  no- 
lite  .  .  .  spectare  40,  53  noUe  di- 
cere  27,  37^  in  discrimen  uenire 
44,57?«  ne  tua  causa  noluisse 
nos  putares  11  p  nos  in  aliis  spem 
habere  5m  omnia  quam  rectissime 
fieri  II  10,  14  m 

nomen  ovofia  suum  pronuntiare 
II  11  e;  IV  15,  22 p  22,  31  m  rei 
Slp  patriae  sanctissimum  44,  57  m 
senatus  35  j?  cui  licentiae  nomen 
est  37,  50  conclusioni  44,  56  jj  uer- 
bum  et  nomen  21  p  nominis  et  uo- 
cabuli  III  20,  33  p  unius  IV  22,  31  p 
tuo  nomini  libare  laudem  3,  5^ 
quo  nomine  appelletur,   appellem 

I  12,  21  p  II  28  e  IV  29,  40  p  suo 
uomine  appellari  31  m  alio  atque 
alio  50  m  cognomen  quod  pro 
certo  nomine  conlocare  31  e  cum 
certi  auctoris  nomine  49,  62 p  de 
nomiue   et  uocabulo   controuersia 

II  28  e  cuius  nomine  scripta  den- 
tur  agenda  I  14^  uomina  rerum 
Graeca  conuertimus  IV  7  m  earum 
rerum   nomina  ibid.  eornm  dicere 

III  18,  30  plura  IV  22,  31  m  prop- 
ter  nomiuum  commutationem  II 
28  e   unius  aut  pluriuui  IV  22,  30e 

noniiiiatiiu  laedere  I  lip  II 13, 19  c 
nominatio  ovoiiocxonoda  IV  31  p 
nomiuet  eum  Capitolinum  32,  43  p 
aurum,  argentum,  ebur  m  nomi- 
nemus  idoneo  uerbo  rem  31  ^ 
adulterum  Hippolytum  34,  46  e  no 
minauit,  nominare  in  deniortui 
locum  augurem  I  11,  20  cum  di- 
uitias  uelit  nominare  IV  32,  43  m 
nomiuari   eum  I  1\ p    exile  genus 

IV  11  m  istius  amicum  24,  33  m 
qui  L.  Accium  nominauerat  II  13, 
19  e  quam  fortitudinem  nominarit 
III  3,  6  e  quae  epodos  nominatur 
I  4,  Qp  coniecturalis   11,  18  e  ad- 


sumptiua  14^5  descriptio  IV  39  p 
si  sufflata  nominabitur  10,15»« 
quae  epilogi  noiuiuantur  II  30,  VI p 
uide  appellare 
Non:  nam  IV  24,  33  e  non  modo 
uide  modo;  uon  solum  uide  so- 
lum;  non  —  nec,  nou  —  neque 
uide  nec,  neque;  non  igitur  i.  e. 
nonne  IV  1,  2  m  2,  2.  26,  36  wi  5, 
8  e  6m  bis  33,  44  e  13,  19  m  qua- 
ter  36  m  ter  52  m  16,  23  e  9  e  53, 
66  p  is  non  53,  66  »i  Non  uides? 
55  m  an  non  uide  an;  num  non 
potuerit  perscribi  II  9  m  At  non 
uide  at;  ut  non  sit  imitandum  II 
29  p  ut  renouetur  non  redintegre- 
tur  30,  47^  ut  non  curet  quaerere 
20,  32  per  quam  non  ut  ante  pri- 
mum  repetimus  uerbum  IV  13, 
19  m  non  ut  detraheret  sed  ut 
osteuderet  111,18/?  si  incident 
—  si  non  incident  III  4,  8  e  si 
erunt  haec  commoda  —  si  non 
erunt  7,  14  m  si  formam  eius  de- 
tinebimus;  si  eum  non,  at  20,  33  e 
si  non  utemur  IV  12,  18  tn  113,6  p 
bis  5e  26,  41  e;  nam  non  II  28  e 
uide  nam;  non  enim  uide  enim; 
non  ex  ipsa  causa  natum  I  7  e  ex 
eo,  quod  ipse  facturus  est  non  ex 
eo  II  23,  35  m  quae  non  ex  enu- 
meratione  certum  aliquid  relin- 
quit  29  e  in  suis  non  in  maiorum 
uirtutibus  III  7, 13  e  IV  13,  18  non 
eo  separauimus  quod  .  . .  sed  III 
4:,  7  p  non  tam  perfecta  quam  IV 
22,  30  m  non  ita  ut  47 _p  non  satis 
(habere)  1,  le  10,15e  17,24  2) 
uon  semper  II  19,  30^  III  9,  17  e 
non  continuo  IV  4,  6  w  4,  7  m  sta- 
tim  4,  6^  non  necessario  tiide  ne- 
cessario;  non  necesse  esse  III  8p 
non  tantum  diligit  quantum  IV 
21  m  (E)  non  tum  cum  4,  7  e  non  de- 
nique  ^iide  denique;  non  fere  uide 
fere;  non  ante  descenditur  quam 
IV  25,  3i  p  non  quemadmodum 
ceteris  detrimento  III  7,  14=  p  non 
aeque  commode  II  4,  6  non  isto 
modo  IV  6  e  non  plus  ualere  po- 
terit  III  11,  19  m  non  male  IV  5, 
8  e  non  breuiter  II  29  e  non  planc 
par  IV  20,  2S  p  summatim  non 
particulatim  I  9,  14  p  non  ad  ex- 
tremum  ibid.  non  uage  dispersi- 
mus  IV  Bl p  non  difficile  est  in- 
uenire  II  18,  27  m  III  22,  37  e  non 


INDEX  VERBORUM. 


489 


idoneos  uid^  idoneus;  non  expe- 
dita  aut  iiidicata  res  sed  II  26,  41  e 
30,  49  OT  III  22,  37  23  II  7,  11  p  IV 
50  2J  II  24,  37  e  non  Eecessariam 
causam  23,  36 1)  qui  sibi  non  turpe 
putet  IV  24,  33  m  omnis  oratio 
non  uitiosa  8,  llp  40,  53;  non 
multum  uide  multum;  facta  non 
famam  II  3,  bm  I  12,  22  e  non 
odio  II  17,  25  m  non  ea  ratione 
factum  esse  quo  14,  21  e  16,  24  jj 
his  10,  14  m  quater  be  bis  non 
crimen  sed  culpam  I  15  ^J  fV  17, 
25  e  quod  non  salutem  pariat  III 
5,  8e;  IV  1,  l_p  9m  14,  21  e  20, 
27.  41  e  obtundere,  non  rem  ex- 
polire  4:2  p  uitium  ab  aliis  non 
uitatum  II  20,  31  e  4,  7»i  non 
mille  genera  conscribimus  III  23, 
39  non  eodem  modo  I  6,  10  e  IV 
42^  non  eiusmodi  III  3,  6^  non 
omnis  grauis  est  IV  15,  22  e  quasi 
non  omnes  II  28  e  non  omnes  res 
confirmare  27,  43  2?  non  omnes 
habemus  adaensores  III  23,  38  e 
quare  non  omnes  fugere  debeant 
IV  36  ^J  non  omnia  III  23,  39  IV 
2,  4  non  suo  uocabulo  32,  43  2» 
rei  non  nostra  difficultate  7  m 
20,  272»  II  31  m  non  se  de  mo- 
ribus  sed  de  criminibus  3,  5e 
non  te  fallit  III  24,  40  m  qui 
non  hunc  .  . .  laudet  IV  43,  55  e 
non  haec  uidentur  reperiri  posse 
22,  32  qui  honeste  uiuat,  non 
qui  III  5,  9  e  non  es,  non  est,  non 
sit  . .  .  non  esse  similia:  IV  28, 
38  p  19,  27  e  II  23,  35  e  19,  30 2^  19, 

29  e  29  m  III  24,  40  e  IV  17,  25  2» 
12,  18  m  25,  35  m  his  23,  33  e  his 

30  m  18,  26.  26,  36  e  45,  582^  I  6, 
1023  IV  7  e  22,302)  19,  27  m  II 
12,  18  e  IV  3123  II15m  III  8  m 
IV  52  e  II  21,  33  m  IV  7  e  II  16, 
24  e  IV  53,  66  e  7  m  50  23  non  erit 
ulla  III  7,  1323  IV  4123  24,34^3 
113,  5m  8  2»  19,  282»  Sed  non 
erit  ut  cum  uelimus  possimus  ea 
uti  IV  29,  41  non  uidentur  posse 
capere  III  19,  31  e  non  habere 
uide  habere;  non  debeat  II  3,  5  e 
non  oportet  III  8  e  IV  23,  33  p  II 
7,  10  m  16,  24  e  non  uis,  uultis 
IV  52  7/1  53,  66  e  non  posse  I  6,  9;; 
IV28,  3923m  II  10,  1423m  III  5,  9e 
rV  30  e  46  e  II  6  e  15  e  26,  41  e  IV 
29,  40  e    ter    29,  41.    53,  66  m    45, 


58  w  I  11,  19  e  II  4.  7  m  19,  28  m 
IV  18,  26.  5,  7m  II  16,  24 p  III 
13,  23  m  15,  27  e  IV  31  m  41  e  39  e 
1,  2  e  9  c  11  m  7  m  18,  25  e  II  20, 
3123  IV  1123  15,  21  e  3,  5^3  Illle 
17,26  23  IV2,  3e  14,20?«  27,37m 
32,  43  m  I  9, 16  m  cicvi  aliis  uerbis: 
non  passus  sum  II  12,  17  m  IV 
15,  22  e  54,  68  e  uide  putare  au- 
dere  egere  indigere  committere 
placere,  recedere,  facere,  posse, 
oportere,  uideri,  conuenire;  non 
iiisa  est  supersedenda  II  17,  26^3 
uon  arbitror  IV  5023  8,  12  e  fecit 
IV  23,  33  e    II  6  e;    conf.  10,14m 

I  4,  6e    IV  5,  8e    2,  3^3    53,  67  m 

II  3,  523  26,  41  e  I  14  m  e  II  28^3 
his  III  4,  7  23  IV  14,  20  m  45,  58  m 
44,  56  e  5,  8  m  1,  2  e  19,  26  m  32, 
44  m  6m28,  38e  28,  392»  m  44, 
57  m  12,  18  m  his  50  m  52  m  56  m 

3,  623  40,  52  23  bis  53,  66  e  III  19, 
32  m  22,  35  23  II  27,  42  IV  12,  17  m 

III  22,  36  m  IV  16,  23  e  53,662» 
20,  28  m  27,  38  m  II  13,  19  e  3,  5  m 

4,  7  e  10,  14  e  12,  17  m  15  m  19, 
29^;  I  15^3  n  p  9,  14  ?tt  neminem 
qui  non  collocarit  III  5,  8  m  non 
—  sed  uide  sed;  in  principio 
enuntiati:    Non    potest    dici    quin 

IV  28,  39  e  23,  33  m  1 1  m  Non 
ausim  dicere  3,  5  23  30  m  Non  dico 
27,  37  m  sum  nescius  III  15,  27  e 
est  ista  IV  25,  35  m  bis  II  27,  42  /^ 
abibit  IV  52  m  sensi  hoc  et  non 
suasi  25,  34  ?n  conuenit  II  26,  41  e 
occidi  I  17  p;  IV  23,  33  e  Non 
ergo  oportet  nisi  1,  2  m  Non  pro- 
fecto  tam  sapiens  fuisset  16,  23  e 
uon  tamen  28,  39  m  32,  4323  Non 
mihi  soli  43,  55  m  in  deminutione : 
non  incommoda  ratione  II  27,  42^3 
30,  48  e  sum  nescius  III 15,  27  e  I  6, 
102»  non  sine  maxima  spe  IV  41m; 
II 26,  40  I  1 23  non  in  postremis  te- 
nere  38,  50^3  aegrotum  non  de 
minimo  loco  IIl  20,  33  e  Non  tam 
cito  IV  32,  43^3  non   male  utatur 

5,  8  e  non  facile  dixerimus  III  11, 
19^3 1 6, 102»  ^^^  neglegenter  III 11 , 
19enon  inornate  IV31e  noniniuria 
II  19,  28^3  non  inscii  III  11,  20  e 
non  alienum  est  uide  alienus; 
uitio  nou  mediocri  11  27,  44  e  non 
tenuissimum  patrimonium  IV  38, 
50  m  non  est  incredibile  putandum 
II  19,  29  e  te  non  ignoro  31  e  non 


400 


INDEX  VERBORUM. 


impiobemus  III  24,  39;^  IV  17,  24m 
non  neganius  I  15^  uon  grauare- 
mur  III  21,  34  e  11  4,  7j9  seruulus 
non  inurbanus  IV  51,  64  e;  non 
quater  repetitum  IV  9  m  nullam 
rem  esse  quam  non  quiuis  possit 
criminari  II  7,  11  e  nou  —  nisi 
ui(k  nisi;  non  scire  IV  27,  37;:» 
boc  est  ostentare,  non  ostendere 
1,  le  42  p 
nonne  III  12,  22  e  lY  bOp  52  e 
nonnemo  II  20,  33  togatus  IV 
33,  45  i^ 

nonniliil  industiiae  III  8e  scire  IV 
4,  7  m  utimur  1  12,  22  p  adaugere 

II  25,  392?  ill  11,  20  bis 
nonnuuiqiiam  18,  12  ?h  III 15,  27  m 

24,  40  w   IV  19,  27  e   22,  30  m  29, 
39 e  41 e 
iionns  locus  II  30,  49  e 

nos  de  scriptore  I  Ip  lis  m  II  11  m 
28  e  31  e  III  l  e  i,  7 p  11, 19^)  23, 
38?«    24,  39  e    IV  8,  11  p    51,  65 

III  11,  20e  16,  29  e  21,  34p  22, 
3bp  23,  38w  24,40wi  lYl,2p  2, 
ip  1  m  31  jp;  cle  agente:  I  4,  7  m 
bp  6,  10  e  9,  14 /H  II  11^5  III  3,  6e 
14,  24  e  IV  3,  5  e  29,  40  m  37,  49  j3 
43,  55e  46  jw  I6,9e  6,  lOpwie 
lis  Ibp  II  8  7«  13,  19p  n,2op 
21,33;?  Blpm  bis  III  4,  8p  6,  11  e 
6,  12  p  bis  8p  IV  27,  37/3  29,  39 p 
37,  49?«  Graeci  —  nos  I  12,  22 p 
16,  26  e;  IV  51,  64  e  62  p  bOp  uos 
nobis  conparare  III  17  wj  (E)  in  nos 
I  17  e  II  7,  11  e  IV  19,  27  m  contra 
nos  23,  33/3  nostri  indigerent  III 
16,  29  »1  miserere  IV  52  jp  nobis  I 
i.  6p  bis  bp  nobis  ipsis  6,  9  «i 
Im  10,  11  p  bis  placitum  est  II 
1,  1  m  III  16,  28  m  6,  11  m  nobis 
erit  absoluta  II  1,  1  e  III  23,  38  e 
20,  33  m  22,  37  m  absoluta  a  nobis 
]iarte  III  8  e  ignosci  II 16,  28  p  17, 
2b p\  e  21,  33  e  nobis  erit  confir- 
niatio  III  6,  lljiJ  IV  7e  II  31/; 
nobis  uarrandum  sit  III  7,  13  p 
13,  23^3  a  nobis  comparanda  11, 
19  e  haerere  III  18,  31  p;  IV  3,  5;) 
3,  6e  7e  16,  23  e  18,  25  e  56  m 
29,  41.  23,  33  p  36  e  uide  nosmet; 
a  nobis  I  6,  9  p  m  Ib  p  II  9  m  10, 
14  m  16,  23  p  17,  26  m  21,  33  e  III 
8e  IV  16,  23p  56  Hi  nobiscum  II 
31  e  III  1  e  bis  21,  34  wi  \Y  9) p 
his  llp   sine  nobis  II  31  e  III  le 


in  nobis  IV  38,  bOp  pro  nobis  9p 
uide  nosmet 

nosce  te  esse  homineoi  IV  52  p 
qnem  uoui  50  p  se  et  suas  opes 
uorunt  9p  bene  norit  bOm  quo- 
niani  norint  III  6,  12  m  si  noueri- 
nius  uerborum  potestates  IV  54, 
Qil p  si  domum  nouissemus  50  e 

nosmet  a  nobis  IV  16,  23/;  nosmet 
ipsi  nobis  bQp  eam  nosmet  idoneo 
uerbo  uomiuemus  31  p  nosmet 
ipsos  nobis  comparare  III  19,  32  e 
nosmet  nobis  eligere  debemus  20, 
33  p 

noster  doctor  I  11,  18  p  rex  IV 
34,  46  e  nostra  industria  I  1  e  per- 
sona  4,  8.  5/;  III  6,  11  p  bis  causa 

III  10,  17j)  adiumenta  I  10,  18  id 
nostrum  non  esset  IV  7  e  fundum 
nostrum  fuisse  29,  40  «j  nostrum 
fatum  II  31  w?  officium  1  bp  im- 
perium  IV  9p  factum  II  12,  17  e 
ingenium  III  21,  34/;  nostri  pec- 
cati  II  17,  26  m  consilii  lY  l,lp 
nostrae  causae  II  10, 15  e  I  4,  6  e  III 
A,8m  aetatis  I8, 13  mlegisll  10, 15  wi 
uoci  III  12,  21  e  animum  nostrum 
II  81  w?  nostram  causam  I  5  e  6, 
9e  utilitatem  8,  12/;  diligentiam 
II  31  e   ratiouem    III  4,  8p  IV  1, 

I  m  personam  24,  34  /;  rei  non 
nostra  difficultate  fit  7  7W  denu- 
meratione  20,  27  cogitatione  III 
6,  10  e  19,  32  e  ut  nihil  nostra  in- 
tersit  18,  30  misericordia  II  31  m 
in  nostra  oratione  24,  38/;  ab  in- 
stituto  nostro  III  21,  34  e  pro  stu- 
dio  I  17  e  iure  nostro  IV  36  ^;  com- 
modo   III  11,  20   aduersarii  nostri 

II  22^3  maiores  IV  16,  23  p  socii 
11^5  nostrorum  argumentorum  I 
3,  4  m  aduersariorum  4 ,  8  nostris 
occupationibus  17  e  maioribus  II 
30,  48/;  posteris  III  4,  7m  paren- 
tibus  II  31/;  animis  III  16,  28  jw 
iniquos  nostros  II 8  wi  sensus  III 11, 
19  e  nostras  calamitates  II  31  ?n 
nostris  commodis  IV  38,  50  e  in- 
commodis  II  31  m  exemplis  IV  1, 
1  p  locis  III  4,  8  e  a  ciuibus  nos- 
tiis  II  17,  25  e  coheredibus  21,  33 e 
quae  res  apud  nostros  non  erant 

IV  7  m 

nota  una  comprehendimus  totius 
rei  memoriam  III  20,  33  wi  formae 
quaedam  et  notae  16,  29  e  sicuti 


INDEX  VERBORUM. 


491 


notae  quae  IV  bO  p  notas  imagi- 
num  III  19,  31  p  similes  18,  31  e 

notalio  figura  riQ^onoua  IV  50  p 
tali  notatione  51,  65  huiusmodi 
notationes  ibid.;  hac  notatione 
exsuscitare  memoriam  III  21,34/« 
imaginum  utemur  diligenti  20,  34 

|iro  uotitia  domini  IV  51,  64  p 

notare  et  separare  2,  3  m  notatur 
ima.gine  nominis  memoria  III  20, 
33  m  quintum  quemque  uotari 
18,  31  m  quam  maxime  notatas 
similitudines  22,  37  p  res  diligen- 
ter  notatas  ^  quo  nobis  notatior 
sit  similitudo  m  res  diligenter  no- 
bis  notata  sit  23,  38  e  quae  con- 
tinent  notata  sunt  IV  32,  43  m 
quae  certis  signis  4,  7p 

iiotum  aliquem  III  18,  31  e  notos 
conplures  18,  30  in  notos  atque 
ignotos  incursitaus  IV  39^ 

noiiitate  I  6 ,  10  e  commoueri  III 
22,  36  m  ofFendere  IV  31  m 

iiouiis  homo  13,  19  e  imperator  46  ^j 
noua  re  III  22,  3b  p  nouae  res  e 
de  rebus  nouis  I  4,  Im  nouas  prae- 
ceptiones  IV  3,  b  p  noua  excogi- 
tare  I  9, 16  e  nouum  ius  II  13,  20  7n 
nouis  uerbis  uti  IV  10,  15  m  uoui 
uerbi  adsiduitas  31  m  nequid  noue 
dicamus  I  9,  16  m 

uocte  multa  IV  41  m  luci  noctem 
nocte  lucem  expectatis  36  e  noctu 
an  interdiu  II  4,  7  w  qua  noctis 
hora  ihid.  ante  noctem  IV  50  w  ad 
noctem  multam  expectasse  51,  64  w 

uuda  inuentio  IV  56  p 

uugatorium  genus  argumentationis 

II  20,  31 2?  nugatorie  responsum 
IV  36  m 

unlla  adfertur  certa  lex  I  13  e  ui- 
tuperatio  II  17,  25  e  causa  IV  16, 
23  m  ratio  illorum  nulla  staret 
5,  7jJ  honesta  ratio  16,  23  m 
emptio  29,  40  e  nullius  inimicitias 

III  3,  5  m  maeror  et  calamitas  IV 
34,  45  m  rei  causa  nisi  49,  62  p 
rationis  indiget  17,  24  m  nulli 
turpitudini  seruit  p  inimicum  uul- 
lum  habebat  II  21,  33  w  nullam 
rem  esse  II  7,  11  w  fore,  futuram 
30,  48  e  his  III  5,  8  contrariam 
sententiam  nuUam  esse  II 10, 14  m 
quae  ex  altera  parte  sententiam 
nullam  possunt  interpretari  \lm 
nullam  neque  bonam  neque  malam 
rationem  19,  29  e   nullam  esse  in- 


iuriam  nisi  quae  26,  41  p  excusa- 
tionem  et  deprecationem  facinori 
esse  paratam  30 ,  49  p  causam 
nullam  fuisse  I  9,  16/)  nullum  iu 
aliud  periculum  uenturum  III  5, 
9  m  nullum  tantum  est  periculum 
IV  42  m  43,  55  m  44,  bl  p  e  discri- 
men  42  m  incommodum  44,  bl  p 
nulJa  uoce  55  e  spe  9  e  indigna 
iniuria  II  24,  38  e  ab  nulla  re 
honesta  III  3,  5  w  nulla  noua 
nec  admirabili  re  22,  35  p  nulla 
re  IV  9  e  nullo  adiumento  esse  II 
llw  nullo  genere  uocis  III  12,  21  m 
nullo  tempore  5,  9_p  At  hi  qui- 
dem  nulli  sunt  IV  24,  33  m  transi- 
tionibus  nullis  utemur  I  9,  14  m 
nuUis  copiis  fretus  IV  9  e 
quaeritur  uum  quod  commodum 
appetierit  num  honorem,  num  pe- 
cuniam,  num  dominationem  .  .  . 
num    quod    incommodum    uitarit 

II  2,  3  e  num  aliquam  cupiditatem 
uoluerit  explere  ihid.  num  aliquis 
actionem  habeat  12,  18  p  num 
quando  simile  quid  fecerit  3,  bp 
num  quando  uenerit  in  similem 
suspicionem  ihid.  numquid  appa- 
rarit,  numquem  conuenerit,  num- 
quid  dixerit,  numquid  habuerit  .  .  . 
numquo  in  loco  fuerit . .  .  num  uisus 
sit  . .  .  num  qui  strepitus  exaudi- 
tus  aut  denique  numquid  percep- 
tum  sit  Il5;jm  num  quae  obro- 
gatio  sit  10,  Ib  p  num  quae  suspi- 
ciones  ti'ahi  possint  16,  23  e  num 
alio    tempore,    num  .  .  .    num  . .  . 

12,  18  2J  num  culpa  uentum  sit 
16,  23  p  num  ea  re  concedi  reo 
conueniat  17,  26  e  num  consulto 
factum  sit  ihid.  num  non  potuerit 
j)erscribi  9  m  num  perspectus,  ex- 
auditus  esse  possit  4:,  7  p 

uumeretur  diligenter  IV  50  m 
numerus  par  20,  28  p  auctus,   de- 
minutus    33,  45  7n    numerum    cum 
immero  iudiciorum  conferemus   II 

13,  20p  in  numero   locorum  falli 

III  18,  31  m  si  uumero  exponemus 
res  I  4,  7  e  eam  plus  quam  trium 
partium  numero  esse  10,  17  e  cum 
dicemus  numero  quot  de  rebus 
dicturi  sumus  m  ex  pari  numero 
syllabarum  constent  IV  20,  27; 
ad  poeticum  quendam  numerum 
extruere  uerba  32,  44  e  saepe  nu- 
mero  II  27,  43  e 


492 


INDEX  VERBORUM. 


liiiiiuiiiaiii  afuisse  homiuem  a  II 
2,  3  VI  uisi  sunt  21,  33  m  est  quin 

III  24,  40  VI  tam  crudeliter  uitam 
petisset  IV  14,  20  e  qui  uerum 
ilixerit  numquam  18,  25  e;  52»« 

Nuuc  in  principio  enuntiati  I  1  e 
2,  2e  3,  4e  7w  10,  16.  10,18,  13e 
16,  25.  17  e  n  9p  12,  18 e  Illlpe 
6,\0p  8e  16,  28jJ  his  16,  29  w 
IG,  30.  21,  35.  24,  39p  15,  25.  19, 
32e  IV  1,  Im  4,  7e  6^;  7e  34,  46e 
m  transitione :  I  2,3e  IV  12, 17p; 
dicimus  nos  praeterire  aut  nolle 
dicere  id  quod  nunc  maxime  dici- 
mus  27,  37  p   Nunc  hoc  signi  est 

IV  5,  8  VI  Nunc  audes  etiam  28, 
3Sp  Nunc  uobis  ipsi  instemus  56p; 
38,  50  m  Nunc  uideo  52  vi  nunc 
uidete  31  e  50 p  nunc  sine  artificio 
non  potest  fieri  2,  3^3  ex  eadem 
similitudine  nunc  uerba  sumimus 
iSp  nunc  i.  e.  Jioc  ternpore  II  25, 
40  e  te  nunc  adloquor  IV  15,  22p 
nuper  —  nunc  vi  Modo  —  nunc 
26,35  bis  21  e  relinquo  27,  37^) 
40,  52  p  bis  43,  55 j)  uince  tu  nnnc 
animum  52  e  53,  66  p  bis  vi  bis 

uuutiat  51,64e  nuntiatur  36e  52 m 

miper  15,22?«  30m  54,  67e  nuper- 
rime  dictum  III  10,  18  e  ab  eo 
(dicto)  quod  ille  nuperrime  dixerit 
I  6,  10  m 

nuptiarum  sanctimonia  IV  33,  44  e 
nuptiis  me  huic  locabas  II  24,38mc 
nuptias  conparabat  IV  20,  27  ad 
nuptias  aedes  commodasse  51,  64  e 
cottidianis  nuptiis  delectetur  34, 
45  m 

uuptiales  tibiae  33,  44  e 

uiisquaui  uentum  aut  abitum  II 
2,3p 

0  feros  animos  IV  8, 1 2  vi  ter  o  Druse 

22,  31  c  0  ciues  53,  dQp)  o  uirtutis 

comes  inuidia  26,  36  vi 
ob:  Quas  ob  res  I  Im 
obambulatio  III  19,  31  p 
obeaeccutur  tenebris  19,  32p 
obiurganms  eos  quomodo  se  cupiunt 

obiurgari  IV  37,  49  vi 
obligatus  corio  I  13^' 
oblitaui  oaeno  III  22,  37  m 
obliquaui  reddunt  orationem  IV  11  e 
obliuiseiuiur  III  22,  35  m  si  obliti 

estis  IV  40,  52  p 
obmuteseis    15,21e    obmutuerunt 

52^? 


obrogatio  II  10,  15  p  cui  legi  ob- 
rogatum  sit  vi 

obruere  ciuitatem  IV  8,  12  e 

obsceuitatis  uitandae  causa  34,  46p 

obscurus  uideretur  sol  33,  44m  (?) 
rem  non  obscura,m  reddit  32,  44  e 
orationem  54,  G7p  obscuros  locosIII 
19,  32  j9  obscurissimos  II  31  e  id 
quod  sit  obscurius  magis  dilucidum 
reddit  IV  49,  62  p  obscuri  inter- 
pretes  II  11  vi 

obseqiiere  amicis  30 p 

obsernabaut  hoc  1%  23  m  obser- 
uabimus  38,  50  e  (ius)  obseruatur 
II  13,  19  VI  pacta  obseruantur  13, 
20  e  quae  legibns  obseruanda  sunt 
VI  diligenter  obseruare  ut  IV48p 
obseruauerimus  II  27,  43  e  uitia 
obseruanda  24,  3Sp 

obsidebauuir  IV  24,  34  m  obsidere- 
tur  I  15  e 

obsisti  quone  modo  potuerit  II 17, 

26  m 

obsoletum  Numitorem  IV  34,  46  m 

quod    obest  I  9,  14  e  bis    sibi   ipsi 

qui    adfert    II  29  p    quae    obsunt 

causae  IV  15,  22  e  ofFuit  reip.  29, 

40^   obesse  nobis  I  4,  6m  IV  19, 

27  p  m  quod  ofFuturum  sit  23,  33^:) 
obtempera  legibus  30p  obtemperare 

amori  21  vi  obtemperabo  29,  39  vi 

obtinent  locum  testimoniorum  ex- 
empla  1,  2p  nisi  causam  obtinueri- 
mus  II  31  p 

obtiiudere  auditorem  42j)  obtundam 
40,  52 _p  obtunsae  aures  1119,17?« 

obuiam  illi  pergam  IV  51,  64  jj 

obuolutus  I  13pvi 

occasio  II  4,  7  VI  commoda  IV  ^lp 
occasionem  II  4,  6  e 

occasus  solis  III  22,  36p  occasu  IV 
33,  Up 

occidi  matrem  I  16,  26?«  17^  oc- 
cidisti  IV  24,  33  e  I  11  p  occideritue 
ihid.  occiderat  14  m  16,  26 pm  oc- 
cidere  II  29  m  occidisse  I  15  m 
16,26^e  II29OT  occidi  Clyte- 
mestram  a  filio  116,  26me  oc- 
cidar  IV  52  m  qui  occidebatur 
41  m  occisus  est  II  21,  33  vi  IV 
41 VI  esse  occisum  I  10,  17  m  II 
21,  33  p  bis  e  fratrem  occisum 
uidet,  conspicatur  I  11,  18  e  bis 

occisio  similis  oblata  est  C.  Gracco 
IV  22,  31  m    facta  41  m    j)08t   oc- 


INDEX  VERBORtTM. 


493 


cisionem  ibid.    de  occisione  illius 

ibid. 
occultatio  figura  TtaQKlnipLg,   uv- 

TLCpQuaig  27,  37 p 
occiiltatiir    ars    facultate    oratoris 

1  p    occultasse    flagitia    II  3,5w 

sine  occultandi  spe  IV  4^1  p 
occulte  dicere  I  6,  9  e   omnia  con- 

ficiamus  Ip  facere  suspicionem  IV 

27,  37  m  admonuisse  ibid. 
occupatione    abduci    III  24,  40»« 

nostris    occupationibus    adsignare 

I  17e 

occupet  Alexandriam  III  2,  2p  non 
sum   occupatus  in  eo  IV  27,  37  m 

II  27,  44e  3,  5p 
octanus  locus  30,  49  m 
octo  partes  III  13,  24  bis 

oculis  ardentibus  IV  55??j  ante  ocu- 
los  esse.  ponere,  propouere  55 p 
34,45^'  48  me  49,  62^)  51,65. 
55,  69.  45,  59^)  47  m  SQp  II  14, 
22  e  15  e  ante  oculos  uestros  IV 
24,  33  p  36  m 

oilerit  hunc  36  p 

odiosi  interpretes  II  11  e  odiosani 
scientiam  III  3,  6  m  odiose  IV  20, 
28  m 

odium  contrahunt  38,  50  e  pariat 
31  m  uitatur  38,  50  e  ut  in  odium 
adducat,  rapiat  49,  62  m  I  5  m  bis 
odio  commotus  II  17,  25  e 

odoratu  5  m 

offeuditur  in  eiusmodi  oratione  IV 
23,  32  jj  impersonaliter ;  non  modo 
nou  offendat  animum  14,  20/«  non 
modo   non  oftendet  nouitate  31  m 

oblata  est  occisio  Gracco  22,  31  m 

offensatione  II  8  e 

oratoris  offlciuui  qnid  sit  I  2,  2  j) 
ratio  oratoris  officii  2,  3  e  una  cum 
oratoris  officiis3,4e  de  oratoris  of- 
ficiis  quinque  II  1 ,  1  e  in  quibus 
officiis  artis  elaborare  conueniret 
et  ea  officia  qua  ratione  consequi 
posset  p  senatus,  magistratus,  po- 
puli,  accusatoris,  defensoris,  testis 
officium  IV  35  m  calumniatoris  II 
10,  14  p  snum  cuique  tribuens  IV 
35  e  fungi  officiis  luporum  34,  46p; 
plura  officia  quam  maleficia  II 17, 
25  2^  maleficio  malunt  parare  di- 
uitias  quam  officio  paupertatem 
tueri  20,  32  m  officio  et  recto 
studio  commotus  17,  25e  qna  fide, 
beniuolentia ,  officio  gesserit  ami- 
citias  III  7,  14  e  aut  officio  facere 


aut  studio  6,  11  p  pro  tuo  in  nos 
officio,  nostro  in  te  studio  I  17  e 
quod  cum  uirtute  et  officio  fit  II I 
2,  3  m  in  officio  manere  IV  9  m 
suo  continere  3bm  ab  officio  rece- 
dere  III  3,  bm  si  nostrum  officium 
sine   adrogantia  laudabimus  I  5_p 

omitto  IV  27,  37  m 

omuino:  Et  omniuo  non  modo  I  9, 
14  e  Nuuc  omnino  aliunde  sumenda 
non  fuisse  IV  6jJ  ne  omnino  22, 
30  m  omuino  nihil  diff^ert  JI  20,  33 
negatur  fieri  ibid.  qui  omnino  nou 
probent  IV  5,  8  e 

ratio  omnis  totius  orationisl  16,25. 
llp  lll,2e  lll2,3p  omnem 
rationem  totius  orationis  I  16,  26e 
omnis  coniectura  II  7,  10  p  prae- 
ceptio  III  1  j)  oratio  2,  2  e  non 
uitiosa  IV  8, 1 1  jj  omnem  orationem 

III  2,  3jj  semper  omnis  oratoria 
elocutio  IV  7  e  sermo  consumitur 
in  50  e  interrogatio  non  omuis 
grauis  est  15,  22e  memoria  au 
omnis  profiscicatur  ab  natnra  III 
16,28^  moUitudo  quoniam  omnis 
pertinet  ad  13,  23  jj  spes  IV  20, 
2S  m  39  m  sanctimonia  33 ,  44  e 
Omne  genus  orationis  11  e  omne 
causae  genus  III  8  e  maiestatem 
omnem  interire  II  12,  17  m  uitam 

IV  17,  25jJ  uim  rei  cuiuspiam  25, 

35  e  famiiiam  3dp  bene  uiuendi 
spem  52  e  Ad  omnem  iudicialem 
causam  III  1  jj  Omnem  orationem 
2,  3jj  in  omni  disciplina  24,  40  jj 
oratione    IV  41  e    argumentatione 

II  19,  30e  uoce  III  12,  21  m  de- 
decore  IV  13,  19  m  ab  omni  uitio 
12,  17  m  ex  omni  conuentu  47  e 
omnes  I  11,  19  m  ad  quos  II  3,  4; 
I  17  m  IV  31  p  II  21,  34: p  omnes 
homines  ibid.  e  III  6,  11  e  II  25,  40 

III  6,  11  p  11,  19  ?H  omnes  qui  H 
20,32  IV  Um;  37,  49m  3dp  b2p€ 
Omnes  enim  II  19,  29  jj  deuolan  t 
omnes  IV  17,  24  m  48  m  omnia 
quae  omnes  habuerint  5,  %p  nou 
omnes  habere  adsensores  Jll  23, 
38  e  non  omnes  quibus  II  28  e;  IV 

36  p  22,  31  p  ut  omnes  audiant 
50m  uidetis  23,  33e  scitis  24,  33jj 
inter  omnes  constat  II  25,  39  e 
illos  IV  36  m  alii  52^  in  omnes 
intolerabilis  40,  52  e  in  omnes 
amicos  39 1)  pauperes  II  20,  32  e 
in     omnes     eadem     16,  24  e     ad 


494 


INDEX  VERBORUM. 


omnes  coofertur  20,  32  j[;  pertinet 
30,  48  jJ  omnes  enim  iili  amphi- 
boiias  11  m  impetus  IV  17,  24e  res 
48  m  II  21,  33 i^  27,  iSj)  III  8jJ 
IV2,  4c  5,  7|)  omues  hae  (res) 
36  m  omnes  hae  tres  paites  II 16, 
24  e  eius  partes  Se  lll  4,  8  e  14, 
24  e  oranes  has  partes  Sm  orationis 
IV  12,  18 p  artis  5,  8  e  rationes 
17,  24  m  b&2^  suas  19,  27w  facul 
tates  32,44»i  difficultates  56  m 
gentes  9?»  rapinas  tuas  27,  37  »h 
Haec  oninia  I  2,  3  e  IV  56  e  I  9, 
16  »1  5  jj  IV  2,  3  e  15,  22  e  20,  27. 
41  ?H  eadem  illa  I  Ip  II  16,  2im 
quae  omnia  10,  14  w  omnia  per- 
dere  I  11, 19m  fortunae  non  com- 
mittenda  IV  19,  27??t  2,  4.  22,31« 
coUigere  40,  53  II  21,  33  e  omnia 
quae  17,  26  e  30,  49  e  IV  4,  7_2J 
omnia  praeter  III  7,  14  »i  IV  17, 
24  m  omnia  parata  atque  quaesita 
tradamus  III  23,  38  e  omnia  scri- 
bant  IV  3,  4jfj  in  arte  maxime 
scribenda  2,  3e  unum  aliquod,  non 
omnia  III  23,  39  utrum  omnium 
omnia  au  omuia  a  nemine  putet 
consequi  posse  lY  5,  8p  b,  7  m 
omnia  penes  unum  consistere,  re- 
perire  ihkl.  ab  omnibus  omnia 
sumie  omnia  quae  ohines  habuerint 
se  habere  5,  8jj  omnia  facientem 
6  e  facere  sine  famae  detrimento 
10, 14e  perspicue  exprimit  49,  62^; 
paria  sunt  omnia  relata  47  e  uerba 
11121,34»«  maleficiaIV16,  23 »?i41e 
pericula  43,  55j9  commoda  44,  57 j; 
omnium  dicendi  praeceptores  6  m 
facultatem  5,  7  m  iugenia  6  e  do- 
mos  27,37?«  aspectus  47  e  50j[j 
fortunaa  8,  12  e  exitus  36?«  cupidi- 
tates  2,  2  existimatio  14,20?«  om- 
nium  omnia  consequi  posse  5,7?« 
omnium  intemperantiae  adule- 
scentiam  addixisti  27,37^  Primum 
omnium  6jj  3,  5?»  omnium  mor- 
talium  29,  40  jt)  laudatornm  111  6, 
11  e  horum  omnium  11,  19jj  earum 
omniumIV31j:>;  32,43e  omniumre- 
rum  societatem  9jj  malorum  mater 
1122^  personarum  sensusIII14,24e 
omnium  partium  rhetoricae  custo- 
dem  16,  28^  omnibus  iu  ore  esse 
JI8OT  quod  non  adtributum  est 
20,  32  uobis  usu  uenire  IV  43,  56p 
probati  2,  4  se  anteponere  1,  2  e 
bis  idem  concedi  II  30,  48  m  quid 


omnibus  rebus  p.  R.  posset  IV  9^ 
omnibus  commodis  abundare  47  e 
rebus  ereptis  29,  39  p  omnibus 
rebus  instructiores  9  m  his  omni- 
bus  rebus  autecelluntnr  II  30,  48»i 
omnibus  uerbis  attenuandae  par- 
tes  III  3,  6^:)  hic  locis  omnibus  II 
17,  26  p  ab  omnibus  ciuibus  III  4, 
7m  a  necessariis  omuibus  IV  23, 
33  OT  oratoribus  5,  8m  simul  de  om- 
nibus  rebus  II 1,  Ip  de  quibus  om- 
nibus  IV  43,  56  e  ex  omuibus  le- 
bus  III 20, 33p  in  omnibus  generibus 
IV  56  e  partibus  II  20,  31  e  IV  5,  8p 
constitutionibus  et  partibus  Il7j9 
ab  omuibus  deseri  IV  36^  II  25, 
40  e  uideri  IV  7_p  cognosci  III  6, 
11  «j  omnia  sumi  IV5,  7e  defendi, 
obpuguari  I  3,  5^:»  uoluntatem  in 
omnibus  rebus  spectari  conuenire 
II  16,  24  e  iu  omnibus  ius  aequa- 
bile  statui  conuenire  III  3,  4  e  ex 
omnibus  IV  24, 34e  omnis  in  prin- 
cip)io  enuntiati:  I  17^j  IV  11  e  III 
\p  Sp  2,  3p  II  19,  30e  19,  2dp 

II  m  22  p  IV  32,  44-^?^  56  p 
oneratiis  auro  49,  62  e 

operae  relicum  consumendum  in 
IV  12,  18  e  nequid  consumerent  in 

III  23,  38_2J  sine  sumptione  operae 

IV  22,  32  opera  et  diligentia  con- 
sequi  uoluntatem  35»?  cuius  opera 
haec    accidunt  36  e    dedita   opera 

II  30,  47  m  uide  dare  operam 

operarii  ^exvavaoi  III  15,  2&2> 
opiuio  So^u  ut  postulat  I  9,  16  jj 
in  hanc  opiuionem  incidere  IV  5, 
8^  utraque  opinione  philosopho- 
rum  fieri  potuit  II23, 36e  dialecti- 
corum  pueriles  opiniones  11  e 
opitiilaturpIurimumcansisIV40,53 
nihil  opitulata  est  27,  37  e 

oportet  esse  in  oratore  inuentionem 
1  2,  3^9  mediocres  argumentationes 
interponi  III  10,  18^  testimonium 
cum  re  conaeuire  IV  3,  6^  id 
augeri  oportet  II  29  ?«  commise- 
rationem  breuem  esse  31  m  ima- 
gines  similes  III  20,  33 p  non  nisi  a 
probatissimo  hoc  sumi  oportet  IV 
1,  2  «i  quod  oportet  dici  aut  non 
oportet  23,  33^  id  quod  oportet 
uideri  III  19,  32m  eam  plus  quam 

III  partium  esse  non  oportet  1 10, 
17  e  quas  res  oratorem  habere 
oporteat    I  2 ,  2  e    quid    oporteat 


INDEX  VERBORUM. 


495 


destinari  16,  25  fieri  III  22,  35p 
qua  quidque  ratione  3,  4p  esse  IV 
17,  24  jj  cum  quaesitum  est  quid 
oporteat  24,  Si^)  III 15,  27  e  oporte- 
atne  iudicium  iieri  II  15  w  tantum 
uelocitatis  esse  IV  47  jp  imagines 
nos  oportebit  conlocare,  constituere 

III  22,  37  jj;  16,  29  e  21,  34 ^J  23, 
38wt  rationem  eo  conferri  I  16,  26e 
quaeri  II  14,  21  wi  narrari  III  4,  7e 
quorum  nihil  fievi  9,  17  m  quas 
causas  recipere  oratorem  oporteret 

II  1,  Ijj  quales  argumentationes 
uitari  2,  2  m  quomodo  constitu- 
tionem  reperiri  1,  2m  qnid  opor- 
teret  III 15,  27  e  IV  24,  34  p  nequo 
indemnatam  poenas  pendere  opor- 
tuit   I  16,  26  Ht    aliquem    exornaii 

IV  15,  22  e  ipsumne  oportuerit 
iudicare  II  14,  21  m  oportueritne 
iudicium  ante  fieri  15^  oportere 
ratioaem  adcommodari  I  1  e  rem 
spectari  6,  9  ;n  II  3,  5wi  quae  fieri 
I  9,  14j[j  runioribus  credi  non 
oportere  II  3,  5  e  7,  10  m  7,  lljp 
ignosci  16,  24  m  rem  perspicuam 
uideri  7,  llp  uim  plus  ualere  15m 
16,24e  leges  seruari  III  3,  4 «t 
deduri  3,  o  m  res  appcti  p  uiros 
fortes  contemnere  ibid.  honestum 
nihil  existimari  5,  8e  putamus 
oportere  eos  esse  exercitatos  24, 
39  m  quod  tibi  concedi  putes 
oportere  IV  13,  19  7/1  ignosci  17, 
25  j^  trauslationem  pudentem  esse 
34,  45  e  secum  furti  agi  Il2,  22wt 
me  ulcisci  parentem  oportuisse  10, 
17  m  quod  dicat  oportuisse  fieri 
II 14,  21  p  ut  neque  pluribus  opor- 
tuisse  dici  uideatur  IV  25,  35  e 
oportet    considerare    II  5jj;    conf. 

III  7,  13  e  10,  18  wt  12,  21  m  14, 
24^;  15,  27 p  19,  31  e  19,  32p  14, 
25  wt    IV  7^9    12,  18e    III  15,  27  e 

IV  20,  28  e  4:8  p  52  e  32,  44  e  28, 
39^  21  e  11  e  29,40^  oportueritne 
peccare  II  15jj  oportet  nobis  locos 
conparare  III  17j?t  ueque  enim  non 
oportet  id  uelle  quam  adcommoda- 
tissime  posse  facere  8e  cuiusmodi 
conclusiouibus  uti  oporteat  112,  2  e 
quo  pacto  imagiues  reperire  III 
16,  30  omare  elocutionem  IV  1,  Iwi 
inuenire  res  56  e  quemadmodum 
concludere  argumentationem  44, 
b6p  oportebit  id  ostendere  I4,  6e 
f.icere  II  7,  10 pe  III  22,  37  e  Sed 


exponere  oportebit  uirtutes  III  7, 
13  m  Sed  illud  facere  oportebit 
22,  37e  legere  eas  partes  8m  tor- 
quere,  contendere,  uocem  augere 
14,  25  j3  principium  capere  I  4,  6e 
uti  III 15,  27  »t  loqui  15,  26«t  locos 
commeditari  18,  31jj  quod  opor- 
tuisset  docere  I  11,  18  p  malorum 
misereri  non  oportere  II  6  wi  III 
3,  4  m  ulcisci  male  meritos  ibid. 
putamus  oportere  ex  ordine  locos 
habrfe  17  wt  oportere  aliena  ad- 
sumere  exempla  IV  5,  Ip  bis  putant 
oportere  ponere  exemplum  1,  1  wt 
alienis  exemplis  uti  4,  7e  quaestio 
nascatur  oportet  1 16,  26 e  defensor 
demonstret  II  4,  6wi  hoc  excipiatur 
altoro  IV  19,  26  jj  satis  facias  10, 
14jp  uelit  352)  sententiae  referan- 
tur  45, 58  e  non  enim  res  rei  similis 
sit  necesse  est,  sed  id  similitu- 
dinem  habeat  oportet  48  e  plures 
mittas  50  wi 

oppetebat  mortem  20,  27 

opplorare  52  wt 

oppositi  erunt  ludibrio  inimicis  39  wi 

opportuuitates  locorum  I  9,  16^ 

opportuuissimum  tempus  IV  41  j; 

oppressi  timore  o2p 

oppugnabimus  quod  uidetur  op- 
pngnari  debere  I  3,  5jj  oppugnatur 
honesta  res  wi  qui  uos  oppugnabat 
IV  37,  49  e  oppugnauit  senatum 
35  jp  qui  eum  oppugnauerat  I  13e 
oppugnans  caput  IV  39  j^ 

opes  suas  IV  9^  Kartaginis  fregit 
32,  43  e 

opliuiatium  uirtute  34,  45  e  opti- 
matibus  tiucidatis  8,  12  m 

opera  ceterorum  6  e  in  opere  di- 
cendi  I  7jj  usque  eo  quo  opus 
erit  ijersequemur  9,  14^J  quod  opus 
fuerit  ad  IV  41  p  bis  quod  opus 
est  oratori  18,  26  quae  opus  fuerunt 
44,  56  jj  uocum  uarietates  opus 
sunt  III  14,  24  wt  tacito  cum  opus 
est  IV  15,  21  wi  opus  fuit  uti  1,  Ip 

oraculum  30  e 

oratio  nimium  longa  I  1  e  magna 
IV  33,  45  e  adcommodari  possit  ad 
rationem  oratoris  officii  I2,  3e  ad- 
uersariorum  6,  10  jj  apparata  7  wt 
ficta  et  comparata  II  30,  47  m  fre- 
quens  III  13,  23  e  remissa  p  acris 
ibid.  grauis  IV  10,  15  wt  grauior 
40,  52  e    uersabitur    in    dp>    con- 


496 


INDEX  VERBOEUM. 


sumetur  in  8,  11  w  confeitur  in 
31j)  attribuitur  alicui  53,  6(5 j)  om- 
iiis  111  2,26'  omniB  non  uitiosa  IV 
8  11  p  renouatur  II  30,  47  m  con- 
ficitur  ex  IV  16,  21 2)  sumpta  de 
uita  17,  24jj  traduceus  simile  quid 
ad  rem  ex  re  45,  bd p  est  oratio 
quae  III  13,  23pm  bis  e  13,  24p 
IV  34,  46_p  32,  43  e  33,  44^;  oratio 
personae  adcommodata  ad  digni- 
tatem  43,  bbp  orationis  principium 
I  3,  4:2)   terminus  e    membrum  IV 

19,  2Gp  bis  membra  20,  27  utrius- 
que,    totius    omnis    ratio    II  1,  2  e 

I  17i)  16,  25  e  16,  26  e  III  2,  3p 
genus  IV  11  pme  18,  26  omnes 
partes  12, 18  p  27,  38 p  sex  I  3,  ip 
de    oiationis    (sex)    partibus    e    II 

I,  2j;  2,  2e  IV  40,  52/M  in  eisdem 

20,  28  e  orationis  tnmorem  10,  15  c 
per  totnm  corpus  45,  58  m  coai- 
nioditas  I  1  m  enumeratio  II  30, 
47  TO  enuntiandae  acceleratio  lll 
13,  23  e  longae  non  egent  IV  54, 
68  e  fidem  abrogat  orationi  I  10, 
17  e  dignitas  comparetur  IV  46  m 
orationem    habere    in    contione    I 

II,  20  omnem  III  2,  3p  totas 
causas  per  orationem  disponemus 
9,  16  e  BUpeiiorem  confirmat  IV 
15,  22  e  obliquam  reddunt  11  e 
dilucidam  12,  17  e  obscuram  54, 
67j)  iulustrabimus  distinctis  lumini- 
bus  23,  32  e  ad  exaugendam  13, 
19i«  puris  uerbis  compositam  11  e 
exornat  31  m  40,  52  m  44,  58  di- 
stiuguemus  15,  21  e  intendisse  eius- 
modi  27,  37  m  trahit  ab  rebus 
propinquis  32,  43  p  reddere  orua- 
tam  13,  18  concinniorem  14,  20  in 
uastam,  hiantem  12,  18  p  nonne 
utatur  hac  oratione  52  e  53,  66  m 
caesa  19,  26  m  perspicua  exprimi 
39  e  efterre  ibid.  iudices  demorari 

II  16,  24  e  attenuari  IV  38,  60 p  a 
simili  ductae  translationes  34, 46p 
in  oratione  38,  50  e  tota  I  7  m  IV 
40,  52??i  in  omni  41  e  in  eiusmodi 
23,  32  m  in  oratione  positum  53, 
QT  p  in  extrema  111  12,  22  3>i  12, 
21  e  in  sua  II  26,  42  m  in  aduer- 
sariorum  27, 43  e  24, 38p  orationum 
conclusionibuR  11  2,  2e  una  dispo- 
sitio  per  orationes,  altera  per 
argumentationes  III  9,  17p  ora- 
tiones  bonas  IV  2,  3m  totas  trans- 
sciibere  4,  6m  ex  oiationibus  ex- 


empla    eligere  4,  7^3    in  tot  ora- 
tionibus  res  sparsas  2,  3^ 
orator  I  2,  2^  IV  29,  40^j  oratoris 
officium   iiide   officium;    singulare 
artificium  1  10,  16   alicuius  uitam 

II  27,  44  m  facultas  uide  facul- 
tas;    spiritum   IV  12,  18  e  iudicio 

III  9,  I7jj  boni  proprium  IV  45, 
58  2)  ipsius  correcfcione  26,  36  m 
oratori  utilis  III  11,  19p  neces- 
saria  12,  20  quod  opus  est  IV 
18,26  12,  np  oratoiem  I  2,  2e 
II  1,  1  jj  oratorem  aiiquem  anti- 
quum  IV  3,  4e  5,  7»n  esse  iu 
oratore  inuentionem  I  2,  3^9  ab 
oratore  probato  sumptum  pouere 
exemplum  IV  1,  Im  tacito  oratore 
54,  67e  oratores  antiqui  3,5/» 
probant  oratores  et  poetas  2,  3  m 
oratorum  consuetudo  32,  43  e  ab 
oratoribus  sumpta  probatissimis 
1,  2  e  ab  omnibus  5,  8  m 

oratoria  elocutio  7  e  seueritas  23, 
32  jj  ab  oratoria  consuetudine  III 
14,  24p  oratorium  munus  I  10, 18 
oratorie  plane  loqui  IV  56  p 

orbis  terrae  9  m  per  orbem  terrae 
22,  31  p 

ordinate  56  e 

ordo  rerum  I  2,  3^  ordinis  per- 
uiutationem  facere  III  9,  17m  17 e 
ordinem  rerum  conseiuare  I  9,  15jj 
hunc  adhibere  III  7,  13  m  sequi 
9,  16  »1  uerborum  perturbat  IV  32, 
44^  in  ordiuem  redigere  III  9, 16  jj 
ab  ordine  artificioso  recedere  9,  17^-» 
ex  ordine  locos  habere  17e  18,30. 
18,  31  ^J  20,  34  in  ordine  stantes 
18,  30  ordine  dicemus  7,  13  m  re- 
ferre  II  30,  47  wt  exponere  e;  ordini 
bonestiori  111  4,  7  m   honestissimo 

IV  35^  a  deteriore  ordine  III 4,  Im 
oriculas  uide  auriculas 
oriiamcuti  multum  IV  17,  25  e 
oruatum  sumptuosum  33,44e  simili 

ornatu  52 p 
oruare  elocutionem  1,  Iw  rem  48e 
ad  ornandam  orationem  13,  19  m 
ornandi  rationem  habere  32,  43  e 
Ornandi  causa  34,  45  m  45,  59_25 
46  p  m  melius  ornatus  47  m  or- 
nata  constructione  8,  llp  uehe- 
menter  expolitio  44,  56  m  urbs 
tropeis  53,  66  p  ornatam  reddit 
orationem  13,  18  ornati  esse  po- 
terimus  15,  21  e  ornatiorem  rem 
facit    49,  62  p    omatissima    uerba 


INDEX  VERBORUM. 


497 


8,  11  e  ornate  tractare  II  18,  'il p 
eloqui  IV  56  e 

orabimiis  ut  I  5^j  orato  11  13,  20c 

ortii  solis  IV  33,  44p 

OS  I  13  m  ore  profluebat  sermo  IV 
33,  44  m  attingere  49,  62  c  ex  ore 
spumans  scelus  55  c  omnibus  in  ore 
esse  fabulam  II  8m  ante  ora  uide- 
mus  III  22,  3br>i 

oscitamiui  IV  36  e 

osteudit  II  23,  35p  III  22,  36  w 
breuiter  IV  17,  24  jj  26,  35  osten- 
dimus  per  quara  summatim  II  18, 
28p  30,48e  o0.49jj  hismperfectum: 
I  13e  II  20,  ilm  III  4,  8e  II  17, 
26jfj  ostendunt  nobis  alii  quid  IV 
3,  6  e  tibi  ostendam  6  p   ostendas 

29,  40  w  ostendat  11  3,  5^)  ut 
ostendamus  7,  11  e  30,  48  e  quod 
ostendaut  IV  Q>p  ostendet  II  3,  4 
et    simul    ostendemus    I2,2e    II 

31  m    I  5j3   6,  9m    II  19,  28  p  20, 

32  e  21,  33p  30,  48  m  si  ostende- 
mus  '61  p  his  m  his  III  3,  ime  his 
3,  6pe  4,  8p  alias  16,  28m  16,30 
IV  7  e  29,  B9p  ut  ostenderet  I  11, 
18p  caput  Myronium  IV  6(;  ut  osten- 
dereraus  II  2,  2  ^)  vit  ostendi  I  16, 
26muide  ostendimus;  si  ostenderi- 
mus  II  21,  33  m  ostenditur  10,  15  m 
per  quod  facultas  esse  quaesita  4, 6c 
quae  osteudantur  III  3,  6m,  osten- 
detur  II  9  e  misericors  fuisse  17, 
25  m  ex  quo  simul  ostendebatur 
1,  2m  ostendite  IV  35|j  ostendere 
id  qua  re  I  4,  6  e  utiumque  111  4, 
8 p  ex  aliortim  laude  qualis  6,  llm 
uolumus  quod  factum  strenue  14, 
24m  artem  IV  l,le  27,37«t  uelit 
32,  iS  p  qui  potes  40,  52  m  putari 
ostendi  II  27,  44  ex  uituperatione 
quod  placeat  III  6,  11  m  ex  om- 
uibus  uideatur  IV  24,  34  e  osten- 
disse  uideor  I  16,  25  uidemur  II 
18,  21 2)  rationem  quare  1  15  m  II 
27, 42  memoriae  ostendendae  causa 

30,  47  m  ostendendum  est  11  jj  16, 
23  p 

osteutatio  quaedam  uideatur  esse 
IV  1,  1  e  adrogans  38,  50  p  in 
ostentatioue  sermo  omnis  consu- 
mitur  50  e  ostentatione  quae  effi- 
ciat  atque  gloria  51,  64  e 

osteutatorem  pecuniosi  50  j; 

osteiitas  mihi  diuitias  33,  44  e 
ostentet  uestitum  ibid.  se  ostentat 

Ad  Herouniuin  libri  IV,  ed.  ]\L4.kx. 


21 2J    ostentare    se    non  ostendere 

artem  1,  1  e 
ante  ostium  locus  50  m 
otiosus  15,  21  jj    otiose  factum   III 

14,  24  m 

otium  uix  satis  suppeditare  possu- 
mus  et  id  ipsum  quod  dattir  otii 
1  Ip  in  otio  IV  15,  21  p 

ouantes  hostes  8,  12  m 

pacta  11  13,  20  e  his  ex  pacto,  pacto 
ius  13,  19^J  13,20?»;  hoc  pacto 
I  16,  26  m    III  2,  2^)    IV  14,  20  m 

15,  21  p  15,  22e  17,  24me  18,  25^J 
19,  2Gp7n  19,27 pm  20,28?»  21?» 
26,  35.  26.  36 p  27,  38?»  31  e  32, 
43  e  40,  52  e  40,  53.  b2  p  53,  G&  p 
his  Quo  pacto?  16,  23p  dictum  est 
quo  pacto  56  e  ostendemus  quo 
pacto  III  16,  30  praeceperint  quo 
pacto  IV  1,  1  ?»  cogitare  possuut 
quo  pacto  inruerent  8, 12?»  si  quo 
pacto  poterimus  111  3,  6?».  quo 
quidque  pacto  gestum  sit  ita  14, 
24  ?»  uos  me  uestro  quo  pacto 
uobis  uidebitur  utamini  licet  IV 
29,  39  ?» 

paedag-ogi  lites  10,  14  e 

paguut  II  13,  20  e  bis  inter  se  pe- 
pigerunt  ihid. 

in  palaestra  IV  i6p 

palla  inaurata  47  ?» 

pallet  11  25,  39  jj 

palmam  sanguiuolentam  IV  39  m 

1>ar  certatio  tecum  IV  30  ?»  nume- 
rus  syllabarum  20,  28j>  par  mem- 
brum  superiori20,27par  uitiumcum 
causa  II 3,  5jj  parem  aut  excelsiorem 
fuisse  III  7,  13 c  nec  habet  (simile) 
parem  rationem  conparationis  11 
29p  ex  pari  fere  numero  syllabarum 
IV  20,27  ad  omnes  —  ad  superiores 
—  ad  pares  —  ad  inferiores  II  30, 
48  m  in  aequos  et  pares  IV  40, 52  e 
paria  sunt  omnia  relata  47  e  pares 
esse  eis  18,  25  e  pariter  nobiscum 
progredi  111  1  e 

parcis  ei  IV  16,  23  e  (parce  52p  M) 

parcum  34,  46?» 

parens  20,  27.  39  m  parentis  uultum 
22,  31  e  parenti  gere  morem  30  ^J 
manus  atferre  13,19?»  28,  38e 
parentem  necasse  I  13  p  ulcisci 
10,  17  ?»  parentes  a  liberis  colun- 
tur  II  13,  19  j;  uirum  parentes 
ceteros  IV  16,  23^9  in  parentes 
deos  patriam   III  3,  4?»  in  remp. 

32 


498 


INDEX  VERBORUM. 


parentes  amicos  quales  fueiimus 
15;)  IV  2G,  35  impius  40,  52  e 
parentum  e  gremiis  39  e  patriae 
et  parentibus  eos  couseruarem  24, 
34 e  quid  noatris  parentibus  liberis 
ceteris  necessariis  casurum  sit  II 
31  j>  a  parentibus  liberi  coluntur 
13,  19  2)  P^o  patria  parentibus 
hospitibus  amicis  1113,6?».  pro 
amicis  et  parentibus  et  ceteris  ne- 
cessariis  IV  44,  57  m 

pare  cognatis  30 ;> 

parietes  domesticos  22,  31  e 

parit  cupiditates  II  22  ;j  pariunt 
auaritiam  ibid.  pariat  salutem  III 
5,  8  satietatem  IV  27,  38  e  odium 
31  m  peperi  libertatem  53,66e 
peperit  pacem  13,  19  jj  parere 
uictoriam  III  10.  18  c  libertatem 
partam  seruare  IV  53,  66  e  pai-ere 
et  gignere  4,  7  e  necesse  est  pepe- 
risse  11  26,  39  p  paritur  altera  na- 
tura  III  11,  20  c 

paro  ut  restituam  II  25,  40  e  parant 
domum  itionem  II [  21,  Si^)  para- 
bis  reo  duplicem  defensionem  IV 
35  e  parare  diliitias  maleficio  II 
20,  32  aliter  ac  parati  fuerimus 
Eos  esse  dicturos  I  6,  10  c  depre- 
cationem    esse    paratam    facinori 

II  30,  49p  paratas  habere  imagines 

III  23,  38;j  parata,  quaesita  omnia 
illi  tradamus  vi 

parricidaiu  I  3,  6  m 

pars  illa  turpitudinis  I  4,  6  w  ea* 
pars  III  11,  19  c  adsumptiua  14»« 
alterutra  ex  duplici  conclusione 
24,  38e  cognoscitur  de  toto  IV 
33,  44  e  bis  parua  uitae  perfectis- 
simae  56  m  partem  et  honestatis 
et  turpitudinis  habet  I  3,  6  e  ali- 
quam  laudis  atti'ibuas  II  28h(-  ali- 
quam  idoneam  relinquero  21,  33  c 
maximam  sociorum  IV  9  w  in  eam 
partem  uerbum  accipitur  53,  67  c 
in  aliam  partem  II  26,  40;  in  ean- 
dem  partem  corporis  IV  28,  38  w 
in  quamlibebit  partem  III  18,  30; 
partem  constitutionis  II 1,  2m  2, 2jp 
Hac  parte  constitutionis  I  12,  22  j>; 
de  qua  parte  iuridicialis  II  10, 15e; 
de  tirmitudinis  III  11,  20  de  ea 
parte  12,  20;  difficillima  rhetoricae 
8c  quinta  24,  40c;  in  una  quaque 
argumentationis  II  20,  31  e  ex  parte 
heredem  21,  33  p  de  aliqua  parte 
dissimile  29  x>    c^    simplici    parte 


24,  38  we  ex  altera  11  m  4,  7c  bis 

ab   aliqua,   a   maiore  20,  31  c    20, 

32p  ab  inferiore,  superiore  III 17  c 

ab  ea  stare  IV  2,  4  parua  de  parte 

cognoscitur  33,  44  e  bis  sex  partes 

orationis  I  3,  Ap  omnes  IV  12, 18;> 

superiores    et  mferiores   27,  38  jj; 

partes    constitutionum    II  1,  2ew 

8e  9p  I13e   Upm   16,25.    llp 

argumentationis  II  18,  28  c  partes 

iuris    10,  15  e    uirtutis    III  '6,Qp 

artificii  Im  omues  artis  IV  5,  8w 

in  duas  partes  diuidi  similia:  I  10, 

llpm  l\,\9p  114,  6  e  III  2,  3jj 

11,  20p  I  8,  \5p  III  13,  24  IV  34, 

46  jj  III  13,  23  w  II  18,  28  jJ  2,  3jj 

in    octo    alias    partes    eae    partes 

sunt  distributae  III  13,  24   omnes 

hae  tres  partes  purgationis  II  16, 

24  e    III  4,  7jJ    omnes    has   partes 

8  m    omnes    eius   partes  II  8  e    in 

omnes  partes  commutabimus  uerba, 

pronuntiationem  III  14,24e  omues 

partes  recti  4,  8«i  eas  partes  quae 

8  m   ceteras   rhetoricae  e    paruae 

inuentionis  II  l,lc  magnae  laudis 

III  8  c   ad  easdem  partes  15,  26jfJ 

primas  quasque  (rhetoricae)  24, 40e 

omnium  partium  i-hetoricae  custo- 

dem  16,  28  ;j  partium  causae  dis- 

positiones    11,  19  j>     harum    octo 

partium  pronuntiatio  13,  24  trium 

numero  esse  I  10,  17  e  duabus  aut 

pluribus  partibus  subiciens  ratio- 

nes  IV  40,  52  m  conf.  30  jj  iu  eis- 

dem  partibus  orationis  20,  28c  de 

sex  II  1,  2  jj   2,  2  c   I  3,  4  c   IV  40, 

52  m    argumentationis    II  19,  30  e 

de    his    partibus    16,  23  j?    ex    V 

constat  19,  30  m    20,  31  c    13,  19  p 

bis  separatis  partibus  effertur  IV 

30^  conf.  IV  40,  52  m;    in  ampli- 

ficationis  partibus  53,  66  e  in  omni- 

bus  temptare  II  20,  31e  in  primis, 

postremis    causae   III  10,  18  jj    in 

omnibus    elocutionis   IV  5,  ^p    in 

isdem  animi,  corporis,  fortunarum 

II  30,  48m  in  constitutiouum  1 17jp 

partibus   coniecturae  id  facere  II 

7,  10  e  de   partibus   constitutionis 

12, 18e  de  III  partibus  artificii  III 

Iw  ex  iuris  II  12, 17c  prudentiae 

partibus   uti  III  3,  4jj    modestiae 

3,  5c  his  atque  huiusmodi  iustitiae 

ostendemus ,   contrariis  ...  3,  4  e 

II  13,  20  e  hisce  V  ut  utamur  18, 

28  e   septem  tractabitur   expolitio 


INDEX  YERBORUM. 


499 


IV  44,  56  e;  alii  ex  aliis  partibus 
conuolant  55  m ;  partes  quibus  illi 
student  II  27,  43  jj 

particnlatim  narrare  I  9,  14^3 

partiin  III  2,  2jj  bis  m  ter  21,  35 
IV  9  m  39  e  41  m  tcr 

partitio  I  12,  22  e 

non  parum  fructns  I  1  m  temporis 
9,  \&p  ne  parum  multa  scisse  ui- 
derentur  I  1?«  locuples  res  K  19, 
30  JH  probabilis  narratio  III  10,  17 
insignis  imago  23,  38  e  ne  parum 
utilem  arbitrere  24,  39  p  neque 
parum  est  apertum  IV  42  e  expe- 
ditur  II  26,  42 p 

ne  parnula  quidem  titubatione  II  8 e 

parna  res  IV  4,  6  m  re  parua  44, 
57  e  res  paruas  III  22,  35  jj  parua 
pars  IV  56  m  parua  de  parte  33, 
44  e  paruae  partes.II  1,  1  e  parua 
statura  IV  33 ,  45  e  cum  parua 
manu  24,  34  m  significatione  risus 
in  14,  1b  p  ne  parua  quidem  du- 
bitatio  ■  I  16,  26  m  filii  parui  IV 
39  m  parui  refert  II  4,  7  m  frater 
minor  I  13  m  de  simili  causa  aut 
de  eadem  aut  de  minore  aut  de 
maiore  6,  9  e  in  rebns  maioribus 
aut  minoribus  aut  dissimilibus  II 
12,  18  m  maius  aut  minus  exem- 
plum  quam  res  postulat  29^3  ma- 
gis  aut  minus  fit  III  16,  29^9  plus 
aut  minus  19,  ^i  p  plus  minusue 
dicere  I  10,  17  e  minus  ingenii 
habent  III  16,  29  m  minus  quam 
res  postulat  dicere  24,  40  e  minus 
accedit  ad  IV  22,  30  e  nec  minus 
dilucide  11  1,  2p  ualet  III  19,  32  ^; 
saepe  8e  commode  21,  34e  ido- 
neam  quam  res  postulat  causam 
II  24,  37?«  firma  III  21,  34  e  bo- 
nos  IV  46  m  facile  9e  nihilo  mi- 
nu8  uide  uihil;  non  de  minimo 
loco  III  20,  33  e  minima  incom- 
moda  II  2%p  peccata  19,  29  jj  mi- 
nimum  ualet  III  24,  40  p  Mmime. 
IV  16,  23  m 

pater  II  24,  38  p  IV  38,  50  m  caius 
54,  67  m.  patris  ulciscendi  1 16,  26  e 
eius  uirtutem  IV  24,  33  jj  bona  23, 
33  m  auxilio  39  m  patrem  meum 
I  16,  'i&pm  eorum  24,  33  e  uerbe- 
rare  28,  38  e  34,  46  e  paterfamilias 
I  12,  20.  lop  his  patres  conscripti 
IV  22,  30  m 

paternis  inimicis  39  m 

patimlui  53,  66  m   plus  quam  pa- 


titur  ueritas  53,  67  jj  patieris  35  c 
non  passus  ^sum  II  12,  17  m  homi- 
nes  lacere  aut  pati  non  potuisse 
I  9,  IQp  qui  est  passus  II  4,  1  p 
pati  non  posse  aerarium  largitio- 
nem  I  12,  21  ?/i  patientem  incom- 
modorum  II  31  m 

pro  patria  III3,5to  IV  42  e  44, 
57  p  m  a  patria  aocepta  p  patriae 
proditor  28,  3Sp  bis  nomen  44, 
57}«  sanctissimae  cinerem  8,  12  e 
salus  42  m  43,  55  me  44,  57  e  nau- 
fragium  ibid.  pericala  p  eos  con- 
seruare  24,  34  e  natus  sum  43, 
55  m  uitarh  dare  44,  57  m  in  pa- 
triam  ius  III  3,  4  m  cuiusmodi  fue- 
rit  IV  26,  35  propter  patriam  44, 
57  m  prodere  hostibus  8,  12^  uen- 
ditat  ijerduellionibus  10,  15e  li- 
beraui  53,  66  e  accepit  44,  57  e 

patrimonium  non  tenuissimnm  38, 
50  m  amplum  23,  33  m  de  tanto 
patrimonio  53,  67  m 

pauco  sermone  uti  33,  45  e  ad  pau- 
cos  iniuria  peruenit  8,  12  m  pauca 
dicere  I  10,  16  III  6,  12pm  IV  1, 
1  m  uix  potuisse  sumi  5,  7  e  scri- 
bere  49 ,  62  m  paucis  rationem 
dare  1,  Ip  uerbis  commutatis  III 
6,  11  e  paucis  comprehensa  breui- 
tas  IV  54,  68  e  in  paucis  se  exer- 
cebit  5,  7m  pauciores  18,  25  e 
paueiora- dicere,  esse  II  21,  34^?« 

panlo  ante  uide  ante;  post  uide 
post;  paulo  supra  III  6,  11  e  plus, 
plura  icide  multus;  tardiore  gestu 

III  15,  27 p 

panlulnm  attenuata  uoce  14,  2ip 
demittemus  corpus  15,  26  m  aspi- 
rauit  IV  34,  45  m 

in  panpere  aliquo  improbo  quod 
sit  in  omnes  pauperes  falso  con- 
ferri  II  20,  32  e 

paupertas  III  7, 14  m  in  paupertate 
cuiusmodi  fuerit  e  qui  sunt  II  20, 
32  p  paupertatem  officio  tueri  ibid. 

pacem  desideras  IV  15,  21  e  augere 
16,  23e  peperit  13,  19^;;  in  pace 
15,  21  e  pacis  campos  sustulit 
10,  15  e 

peccanit  II  25,  39  m  ea  quae  17, 
25  m  in  qua  re  alius  ante  pecca- 
rit  15,  22j9  in  ea  re  peccare  ibid. 

IV  5,  7  2>  II  2,  3  m  peccasse  se  con- 
fitetur  I  14  e  II  16,  2iep  17,  25  p 
consuetudo  peccandi  19,  28  e  pec- 
catum  aliquod  amplificans  III  13, 

32* 


500 


INDEX  VERBORUM. 


24^)  illud  II  16  p  in  peccatum  iu- 
ducere  19,  29^)  aliorum  transferre 
io  p  augere  29  «i  peccati  causa 
3,5p  nostri  17,26»»  conscientia 
bc  atrocitatem  augere  6  m  15  e 
magnitudo  IV  16,  23?«  conscius 
sui  II  19,  29  in  unius  damnare  IV 
16,  2:^  p  ex  alieno  peccato  iniuvia 
8, 12  m  peccata  maxima  II 25,  39 m 
minima  19,  29  jj  peccatorum  enu- 
meratione  17,  26 p  conparatioue 
30,49w  peccatis  adulescentium 
ignosci  IV  17,  25  p  aliorum  coac- 
tos  I  15^; 
pectus  unum  IV  33,  45  m  Polycle- 
tium  6  e  pectore  ex  infimo  55  e 
pectora  pulsabat  calamitas  33,45?u 
pecuaria  credemus  34,  46  p 
pecuLatus  quid  sit  I  12,  22  m  pe- 
culatus  accusatur  ibid.  agi  ibid. 
pccuuia  13j;  ter  II 4, 7e  mea  pecunia 
IV  29,  40  e  pecuniae  causa  II  3,  Sjj 
spes  19,  29  p  cupiditatem  24,  37  p 
libidines  III  3,  5e  pecuniam  appe- 
tere  II  2,  3  c  publicam  IV  9  m  in 
pecunia  spes  20,  28  m  consumitur 
dolus  III  2,  3  m  pecunias  cepisse 
IV  23,  33  e  27,  37  m  de  pecuniis 
repetundis  damnari  111,20  bis 
pecuulosus   IV  23,  33?«  pecuuiosi 

ostentator  50  p 
pedotouiptim  accedere  I  6,  9  e 
pedisoque  puerorum  IV  52 /«   uir- 
tutis  pedisequae   diuitiae    14,  20  e 
pulsae  frigore  48 ^j  pulsus  iude  iu 
Hellespontum  54,  68  ?« 
pendere  poenas  I  IG,  26  ?« 
peues   Athenienses    imperium    fuit 
IV  25,  34  e    uuum   consistere,    re- 
perire  omnia  5,  7  m  e 
peuitus  absconditos  fontes  6  m 
per  deos  52  m  per  te  et  quae  tibi 
dulcissima  sunt  in  uita^j;  per  fo- 
rum  49,  62  >«   corpus  45,  58  m  or- 
bem   22,  31  j;;    per  id  temporis  I 
12,  21  p  per  argumentationes,  ora- 
tiones    dispositio    IH  9,  17^J     per 
exordium  7  m  orationem  III  9, 16  e 
insaniam  I  11,  18  e  imprudentiam 
IV  9  e  aetatem  39  e  per  se  defen- 
sio  infirma  est  I  14?«    per  exer- 
citus  III  2,  3  ?«   per  scelus  IV  22, 
31  e    dedecus    44,  57?«    per    eam 
(expolitionem)  44,  58  locum  com- 
munem  II  30,  47  e  per  locos  com- 
munes  III  8  ?«  per  contemptionem 
I  5  e    diasimulationem    7  j'    narra- 


tionem  10,  17  p  araplificationem 
14  e  conquestionem  II  14,  22  III 
15,  27  ?«  rationem  idem  dicitur, 
quod  dictum  est  per  expositionem 

II  24,  37  ?«  IV  40,  52  ?«  continua- 
tionem  III  14,  25jj  15,  21  p  m  con- 
tinuationes  IV  19,  27  e  distributio- 
nem  III  15,  27  ^;  cobortationem 
ibid.  compellationem  IV  15,  22  p 
fit  per  ambiguum,  consequentiam 
alia  53,  67.  54,  67.  45,  59  i&pm 
ter  A:lpme  40,  52 m  translationem 
48  p  34,  46  e  argumentum  tracta- 
tur  ?«  similitudinem  sumitur  pe 
locus  est  per  quem  II  30,  49  e 
per  quam  I  3,  A^pt  bis  II  16,  23  p 
18,  2^p  30,  Alp  III  9,  16i)  IV  13, 
19?«  16,  23  p  45,  58?«  per  quod  1 
3,  4p  II  2,  3?«  4,  6e  5p 

pe>"celeri  III  15,  21  p 

perculeruut  IV  30  e 

perceptio  firma  animi  rerum  I  2, 
3  ?«  tua  perceptione  laetabere  II 
31  e 

percipere  et  meminisse  distribu- 
tionem  18,  27  e  quod  uideri  aut 
aliquo  simili  signo  percipi  possit 
7,  10  ?«  numquid  aliquo  sensu  per- 
cei^tum  sit  5  ?« 

percoutatione  uti  9^^ 

percontamur  30,  48  ?«  percontabi- 
tur  ab  aduersariis  15  ?« 

percutit  Gracco  tempus  IV  55  e 

perdere  omnia  I  11,  19  m  amisit, 
nou  perdidit  uitam  IV  44,  57  e 
quod  de  existimatione  perderet 
10,  14  e  perditissima  est  ratio  20, 
28  e 

perducit  animum  ad  misericordiam 

III  13,  24?«  ad  adulescentiam  per- 
ducas  pueros  IV  52  ?«  perduxit  me 
patria  usque  ad  hanc  aetatem  43, 
55?«  (?)  perduxisse  ad  exitum  8, 12?« 

perduellionibus  patriam  uenditare 

10,  15  e 
peregriuatur  splendide  50?« 
perire  pro  multis,  pro  rep.  44,  57^) 
pereat  ibid.  uictus  non  peribo  52  ?« 
perfacile  cuiuis  eicere  rubores  10, 

14  m 
perferre  tubae  sonitum  15,  21  e 
l)erficiat  quae  pollicitus  sit  37,  49  ?« 
facere  coepi  et  non  perfeci  25, 
34  ?«  bis  perficere  potuisse  II  4,  6  x) 
id  perficere  ut  III  15,  27  e  facile 
perfici  hoc  posset  IV  26,  36_?J  per- 
ticiendi  facultas  114,  6  c  spes  ibid. 


INDEX  VERBORUM. 


501 


4,  7  e  maleficii  perficiendi  IV  41  p 
ad  id  perficiendum  II  4,  7  m  bis 
perfecta  elocutio  IV  12,  17 p  56  e 
similitudo  22,  30  m  perfectam  et 
plenam  argumentationera  II  20,  31  e 
perfectis  uerbis  IV  11  m  breuitev 
perfectum  genus  18,  2(5  perfecte 
scriptum  II  9  e  absolutus  III  16, 
29  ?«  IV  32,  44  e  perfectissima  ar- 
gumentatio  II  18,  28p  uitae  per- 
fectissimae  IV  56  m 
perfldiu  22,  31  e 

perfidiosum   II  3,  5m   IV  18,  25  p 
perfidiosae  Fregellae  15,  22  m  per- 
fidiose  I  5  m 
piprfringeus  IV  39p 
perfnsus    est  10,  14: p    CIL  IV  840 
45,  58  m 
pergam  illi   obuiam  51,  64  ^j  pvo- 
ficisci  ad  instituta  pergemus  III  1  c 
periculosnm  est  ne  1 10, 1 7  e  quam 

sit  ab  scripto  recedeve  II  9  e 
periculnm  adire  IV  44,  57  m  quod- 
libet  III  3,  5  m  accedere  IV  44,  57  e 
in  periculum  se  mittere  III  5,  8  e 
nuUum  in  aliud  uenire  5,  9  m 
atrox  IV  43,  55  e  id  quod  44, 57j> 
nullum  est  tantum  quod  42  »« 
nuUum  fugiet  43,  55  m  uitant  44, 
57  ej}  ^  quo  summum  sibi  metue- 
bat  JI  19,  28  jj  omnia  pericula 
suscipienda  IV  43,  55  jj  patriae 
expetere  44,  57  j)  metus  periculi 
il  19,  28  c  19,  30^  consequentis 
uitationem  III  2,  3^j  magnitudo 
3,  5  m  II  5  e  nihil  ab  eo  nobis  fu- 
turum  si  17,  25  e  quid  fuerit  si 
9  m  contemptio  IV  25,  35  m  peri- 
culo  deduci  a  uia  recta  III  3,  4m 
summo  rcatituere  II  25,  40  e  suo 
patviae  pevicula  expeteve  IV  44, 
51  jJ  illo  uitato  III  5,  9m  capitis 
mei  patriam  liberaui  IV  53,  66  e 
sine  periculo  ibid.  II  17,  26  m  in 
eius  periculo  I  13  w  in  reip.  peri- 
culis  IV  43,  55  m  quid  periculorum 
consequatur  II  30,  48  m  susceptio 
IV  25,  35  m 
peritus  imperator  i&p 
periurent  13,  19  e 
permissio  figura  fitix^oiiri  29,  39p; 
sanctio  plus  ualet  permissione  II 
10,  15  p 
permittit  lex  I  11,  20  p   permittat 

II  10,  15 p  permitteret  ibid. 
permulsa  arteria  uoce  leni  III  12, 
21  i^ 


permulta  alia  II  21,  34  m 
l)ermutatio    figura    aUriyoQia   IV 
34,  46 j);     ordinis    pevmutationem 
facere  III  9,  17  m 
ad    perniciem    inimici   II  19,   29  e 

reip.  IV  36  e 
perniciosam  rem  II  14,  22 
perperam  factum  27,  44  bunc  tam 

p..  fecisse  3,  5  m 
perpessio  laboris  III  2,  3  e  cum  do- 

lorum  perpessione  IV  25,  35  m 
perpetua    ualetudo  III  7,  14_2j   iu- 
columitas    IV  42  m   in    perpetuum 
III  5,  9  e    perpetuo    I  7  m    III  18, 
3ljj  firme  et  perpetue  IV  56  e 
perpolitione     insignita     sevmonis 

13,  18 
perpolita   iuuentione    III  8   aequa- 
biliter    perpolitas  partes  orationia 
reddere  IV  12,  18 ^)  perpolitissime 
absolutae    continuationes   32,  44  e 
perraro  sumi  22,  32 
perscribere     non     grauaremur    II 
4,  7jj  num  npn  potuerit  perscribi 
9  m    quod   diiigenter  pevscriptum 
sit  ibid.  quod  testamento  perscvip- 
tum  sit  e 
perscrutati  sumus  8  e 
persecutionem  habeve  12,  18  j) 
perscquemur    ad    extvemum    I  9, 
14  jj  ne  longe  pevsequamuv  9,  15  ju 
inimicitiavum    pevsequentissimum 
II  19,  29  m 
persoluemus   veliquum  avtis  IV  1, 
1  m    ut    omnis    inueniundi    prae- 
ceptio    tibi    persolueretur  III  1  m 
ad  reliquum  persoluendum  II  31  e 
quid  est  quod  satis  a  me  ei  per- 
solui  possit  IV  43,  55  m 
persona  aliqua  confingitur  53,  66  p> 
in    personae    certae   alicuius   lau- 
dem    12,  2m    oratio    IV  43,  55  jj 
alicui  personae   sermo  attribuitur 
52  p  ad  nostram  personam  referre 
subiectionem    24,  34j>»    a   persona 
aut  loco  aut  re  pevmutatio   duci- 
tur    34,  46  m    ab    nostra    persona 
beniuolos  facere  I  4,  8.  b^)  ab  ad- 
uersariovum  m  ab  auditorum  e  si 
personarum  diguitates  constabunt 
9,  16  jj  omnium  personavum  sensus 
uoce    expvimamus    III  14,  24  e    in 
pluves    res   aut    personas    negotia 
dispertiuntuv  IV  35  p  genus  narra- 
tionis  in  negotiis,   in  personis  po- 
situm     18,    13jjm     contaminare 
[personam]  II  3.  5m  16,  24  m  (E) 


502 


INDEX  VEKBOKUM. 


pcrspicit  argeutum  IV  61 ,  64  p 
perspicere  tnmorem  10,  15  c  num 
perspectus  esse  possit  II  4,  7jj 

pcrspiciia  oratione  exprimi  IV  39  e 
roiu  perspicuam  facere  40,  53  ui- 
(leri    II  7,  11  j:)    rationem    habere 

I  9,  16  e  espositionem  IV  39  j)  per- 
spicuum  est  ex  III  8j:>  de  IV  46 c 
perspicue  exprimerc  49,  62  jj  dici 
46  p 

persuadere  id  III  3,  4^  ad  per- 
suadeudum    plurimum    ualere   11, 

19  j)  persuadendi  ratio  I  10,  18 
cum  animus  auditoris  persuasus 
uidetur  esse  ab  eis  6,  9j;  si  per- 
suasus  auditor  fuerit  6,  10  2^ 

pcrsuasionem  II  3,  5e 
perterruisti  aduersarios  IV  19,  26  ?u 

perterriti    I  11,   19  m     perterrita 

multitudo  IV  55  «i 
pertimuerat  51,  64  e  si  pertimuerit 

II  5e 

pertinet  ad  ueritatem  (genus)  I  8, 
13  e  II  13,  20  j9  ad  eas  causas  I  8, 
12  p  ad  confirmationem  II  2,  2  m 
ad  causam  20,  31  jj  ad  praeceptio- 
nem  III  13,  23  j9  ad  utilitatem  24, 
39  e  II  13,  20  jj  nequid  quod  ad 
rem  pertineat  I  9,  15  ?h  quae  res 
pertinet  ad  bellum  IV  9  m  cete- 
ris  rebus  quae  pertinent  ad  ex- 
augendam  argumentationem  II 
29  jj  quae  ad  remp.  pertiueant  I 
4,  7  e  iJIae  res  ad  quos  pertineant 

11  30,  48  j;  IV  16,  23  p  quae  perti- 
nebant  ad  causas  deliberatiuas  III 
1 2)  cum»eae  res  ad  sensus  nostros 
pertinei-ent  11,  19  m  quod  (scrip- 
tum)  ad  eam  rem  pertinebit  II 
9jj  haec  pertinebunt  ad  impro- 
bationem  testium  6  e  ea  quae  ui- 
debantur  ad  rationem  dicendi  per- 
tinere  I  1  e  ad  hanc  causam 
tractandam  uehementer  cognitio- 
ncm    amphiboliarum    II  11  w    13, 

20  m  IV  16,  23  p  nihil  ad  hanc 
rem  puto  pertinere  27,  37jj  si  ad 
rem  quam  non  pertineat  aliis 
ostendere  quod  m 

perturbatione  ordinis  III  17  e 
perturbat  ordinem  IV  32,  44  p  per- 

turbate  dicere  I  9,  15  m 
peruageuius  animo  primos  quosque 

locos  III  22,  37  e 
peruenit  crebrius,  celerius  IV  19, 

26  e  iniuria  peruenit  ad  paucos  8, 

12  m  ad  quos  aliquid  emolumenti 


ex  aliqua  re  pernenerit  II  3,  4 
perueniuut    ad    dissolutum   geuus 

IV  11  p  peruenire  ad  uirtutem  iQm 
eo  11  p  etiamsi  non  peruenerimus 
in  dicendo  quo  uolumus  56  m  in 
amplissimum  locum  perueuisse 
36  m  in  eandem  partem  corporis 
perueniat  28,  38  m 

peruersione  avciatQocpfj  '62,ii2)bis 

peruerterit  defensionem  1  16,  26p 

peniulgatissima  dignitate  uerbo- 
rum  IV  8,  11  j; 

pedis  dexteri  supplusione  rara  III 
15,  21  p  pedem  subsellii  defringit 
IV  55  m  pedum  tricenum  III  19, 
32  p  soleae  in  pedibus  inductae  I 
13  m  pedes  tibi  amplexaretur  IV 
28,  SSp  ad  pedes  uolutari  24,  33  e 
istius  sese  abiecit  52  p  bic  ante 
pedes  uestros  39  e  53,  66  m 

pestifer  ciuis  II  26,  41  p 

petitionem  cum  defensione  I  2,  2e 
habere  II  12,  ISp 

petit  ille  I  11,  19  e  12,  20e  qui 
petat  in  demortui  locum  11,  20 
sibi  ignem  IV  53,  67  m  ipsi  peti- 
mus  a  nobis  explanationem  16,  23p 
quae  multo  intentius  56  m  pete- 
mus  ut  cognoscaut  III  6,  12jj)« 
uitam  petistis  innocentissimi  IV 
15,  22  m  hominis  petisset  14,  20  e 
petitur  ab  eo  multa  I  11,  20  e  ra- 
tio  argumentationis  tractandae  de 
secundo  libro  petetur  III  4,  8  e 
curandae  uocis  petatur  ab  eis  U, 
20  e  exempla  petere  de  rebus  ante 
gestis  IV  9  e  expensum  petere  ab 
socio  II  13,  19  m  amorem  IV  20, 
28  e  praesidium  sibi  ex  re  24,  o3jj 
ab  aliis  37,  49  e  ab  istis  13,  19  ^j 
petisse  ambitu  magistratum  II  27, 
43  e 

petulans  IV  10,  14  m  40,  52  e  pe- 
tulantissime  oppugnauit  senatum 
35p 

philosopliia  II  23,  35  e  in  pbiloso- 
phia  otium  consumere  I  1  p  philo- 
sophiae  ratio  IV  56  m 

pliilosopliorum  opiuione  II  23,  36  e 

pictura  IV  28,  39  m  bis 

pietatis  causa  II  13,  19  m  pietatem' 
colere  24,  37  m 

pigrum  frigus  quia  pigros  efficit 
IV  32,  43  m 

placabilem  inimicis  15,  21  p  45,  58 e 

Placet  nobis  artificium  esse  III  16, 
28  m  quintum  quemque  notari  18, 


INDEX  VERBOEUM. 


503 


31  m    internaUa     mediocria    esse 
19,322)    quare    placeat    16,28?» 
quod    placeat  ostendi  quod  nobis 
placeat  6,  11  m   placet  ex  ordine 
locos  comparp^re    18,  31  ^)    si  qua 
res  honestiovi  ordiiii  placeat4,  7jh 
placitum  est  nobis  ut  conscribere- 
mus  II  1,  1  m  ut  aliud  alio  iudici 
placitum   sit  13,  19  e  non  placere 
nobis  quae  I  6,  9  m  uobis  homines 
IV  S5  2)  diu  placere  possunt  quae 
23,  32  m 
placas  20,  28  m 
plaugore  feminis  III  15,  27  m 
plannm  facere  II  3,  5  w  29  m  fieri 
IV  27,  37  wj;    plane    certam    uiam 
I  9,  16  e  rudis  IT  4,  7  jj  uictus  52  m 
satis  plane  dici  46  jj  planius  dice- 
mus  43,  bb^y  oratorie  plane  loqui 
b6p  eandem  plane  rem  dicere  42  jj 
ut  non  plane  par  sit  numerns  20, 
28  i; 
plebis  scito  I  15  m  tribunus  II  13, 

19  ^'  I  14??i 
plenitudo  syllabarum  IV  20,  28  p 
plenior  syllaba  aut  pleniorts  ihicL 
plenis    faucibua    III  14,  24  j)    per- 
fectam    et  plenam    argumentatio- 
nem  II  20,  31  e  consuetudo  poeta- 
rum   plena    huiusmodi   denomina- 
tionum  IV  32,  43  e 
plerique     (M   10,  15  c)     plerosque 
Graecos  III  23,  38  p    in    plerisque 
(exornationibus)  IV  29,  41  plerum- 
que  1 12,  22 p  III  22,  35  e  IV  3,  6  m 
7p  (10,  15  e  E)    20,  28  e    26,  36  m 
pocnlum  III  20,  33  e 
poema  IV  28,  39 »i  poemata  2,3m 
non  facio  28,  3dp  in  tot  poema- 
tis  2,  3p  4,  7  p 
poenam    excogitare  8,  12j)    singu- 
Jarem    facinori  non   relinquere  m 
quantae    poenae    sint    hominibus 
istiusmodi    conparatae   35  m   poe- 
uas    pendere  Il6,  26m    maximas 
dedisse  IV  35_p 
poenite  istum  10,  15  e 
poetae    uersus    i2,18m   Lucilium, 
Accium  poetam  II  13,  19  e  I  14  j) 
IV  5,  7m  a  poeta  probato  exem- 
plum  sumere  1,  1  m  poetae  anti- 
qui    n  22  e   IV  S ,  5  m    poetarum 
consuetndo  32,  43  e  poetas  ne  imi- 
temur  II  22  p;  IV  2,  3  wi  a  poetis 
probatissimis   sumere   1,  2  e  5,  7  e 
5,  8  m 
poeticum  quendam  numerum  32, 44  e 


pollicentur    se   scribere    artem   3, 
6p  id   quod  aliis  poUicentur  6m 
cum   id   poUiceantur  e  si  pollice- 
bimur  nos  uerba  facturos  I  4,  7m 
6,  lO^;    III  4:,  8p    poUicitus    sum 
me    daturum    causam    II  19,  30^5 
res    quas    pollicitus    sis    27,  43  p 
quae    uobis    pollicitns    sit   IV  37. 
49  m    pollicitnm    esse    aliquid  II 
5  e  contra  faciunt  quam  polliceri 
uidentur  IV  3,  6  e 
pollicitatione  III  2,  3  m 
poudo  I  12,  20  bis 
pone  scaenam  IV  10,  14  m 
ponit    rem    ante    oculos    49,  62  j:» 
55,  69  ponunt  51,  65  ponet  II  14, 
22  e  15  e    sibi    ponere    48  m  e   rei 
ponendae,   negotii  ponendi  causa 
34,  45p    45,  59jj    47  m    imagines 
(in  locis)  ponemus  III  20,  34.    22, 
37  p>  si  exitus  rerum  ita  ponemus 
I  9,  lim  uerbum   ponitur  in  hac 
re    IV  14,  21^    crebrius    ponatur 
idem  14,  20  m  translationes  plures 
frequenter  ponuntur  34,  46  ^J  quod 
uerbum  positum  est  28,  38  e  plus 
quam  positum  est  in  oratione  53, 
67  jj     uersu    posito     III  21,  34  m 
causa  posita  I  3,  5j;   II  1,  2m  4, 
7  j)  13,  19^  si  posuissemus  aliena 
exempla    IV  7  e    ponuntur    3,  5  m 
ponere    1,  Im    1,  2j;   7p    positos 
in   isdem    partibus  fortunarum   II 
30,  48  m  totum   certameu  in   uno 
proelio   positum  putarent  IV  9»» 
spes  uincendi  posita  in  confirma- 
tione  1 10,  18  omnis  in  huius  adu- 
lescentia   IV  39  m    res   in   contro- 
uersia    II  26,  41  e   uerborum   con- 
structio  in  mediocritatelV  10,  15^ 
iudiciale  genus   quod  positum  est 
in  controuersia  I  2,  2  e  iu  negotiis, 
in    personis    8,  13  p  m    in    aperto 
delicto   II  25,  40    in    disquisitione 
26,  41  m    genus    exornationis    in 
similiter  desinentibus,  in  adnomi- 
nationibus  IV  22,  32  omnes  exor- 
nationes  in  uno   genere  sunt  po- 
sitae  31  p  quo   in  loco  quid  posi- 
tum  sit  II  7,  10  m 
populi  iussu  13,  19  m  officium  IV 
35  m  frequentia  fretus  54,  67  e  ru- 
more  41  m  populo  exspectationem 
commorit  47  m  ad  populum  legem 
ferre  I  12,  21  m  populum  suffragio 
priuasti    II  12,  17jj    accipere   fru- 
mentum   28  p  fluctuare  lY  bop  e 


504 


INDEX  VERBOKUM. 


populo  iinus  56  OT  populus  Koma- 
nus  Op  13,  19  m  c  14,  20  m  27,  376' 
30  m  poiiuli  R.  iitiperium  9  e  rei- 
jmblicae  II  28^;  a  populo  K.  IV  9m 

porrcclione  cekri  brachii  III  15, 
27  2^ 

porrigreus  manum  gratulantibus  IV 
55  c  Demosth.  de  cor.  323 

porro  1122  2>  his  III IG,  28  e  16,  29^^ 

portiim  I  11,  19  e 

poseinius  rationem  a  nobis  IV  16, 
23  i> 

possidet  suum  habitum  quendam 
figura  uocis  III  11,  19  e 

possidere  fundum  uacuum  IV  29, 
40  c  possedisse  m  possedit  nauem 
I  11,  19  e 

uou  possum  IV  28,  39  jj  bis  43,  56  jj 
potes  40,  52  m  3,  5p  15,  21  e  29, 
40  e  potest  esse  17,  24  p  9e  46  m 
III  G,  lOi^  accidere  8w  22,  35  e 
cecidisse  IV  41  e  usu  uenire  1 14  e 
potest  plurimum  in  eos  IV  19,  27  m 
si  potest,  ante  noctem  50  m  quoad 
potestis  36  e  quoad  possem  24,  34  e 
quibus  possumus  et  debemus3,  5e 
quod  licet  possunt,  quod  possunt 
audent  25,  34^9  quid  posset  omni- 
bus  rebus  populus  R.  9jj  quoad 
eius  fieri  poterit  I  2,  2p  si  poterit 
n  3,  4.  3,  5  m  nam  fere  non  pote- 
rimus  IV  29,  41  potueritne  tan- 
tum  is  II  17,  26  m  bi  iure  non  po- 
tiiirat  19 ,  28  ?h  plurimum  posse 
lli  11,  19  7>  potuisse  a  familia 
tnnisso  uerbo  II  21,  33  e  peruenire 
1V46JH  I14e  1117,  26  m  remo- 
rari  I  16,  26  m  IV  16,  23  j»  iudi- 
care  II  28  »i  selegere  IV  4,  6e  con- 
btare  19,  26p  comparare  111  13, 
23  e  nihil  horum  facere  IV 24,  33p 
I  9,  16  m  deducere  III  24,  40  m 
uti  I  7  e  11  6^;  possumus  30,  47  jj 
I  6,  9  jj  potest  conflare  suspicio- 
nem  II  5  m    dilectum    habere    III 

2,  3  m  amplecti  19,  32  m  non  sese 
expedire  IV  11  p  conuenire  II  25, 
39  Hi  obesse  IV  19,  27p  si  quo 
modo  potest  uobis  in  memoriam 
redire  IV  49,  63  c  si  potest,  ante 
noctem  50  wi  haerere?  III  22,  37  j:) 
cnatare  nemo  IV  44,  57  e  non  con- 
firmare  3,  6  jj  tenere  attentum  11 7n 
colere  uitam  14,  20  m  eicere  10, 14  m 
uix  possumus  suppeditare  I  Ijj  beni- 
nolos  facere  1  4,  8  perbuadere  III 

3,  4 jj ;  IV  12, 17  e  quid  cogitare  pos- 


sunt  8, 12  m  prouidere  9e  perspicere 
10, 15  e  effugere  incommoda  44,57j9 
commouere  40,  52  p  accidere  III  6, 
lOjJ  scribere  17  p  esse  duo  IV 
12,17me  placere  23,  32  m  non 
possunt  dicere  1,  2  e  uersari  11  m 
petere  9  e  scire  2,  3  e  ferre  39  e 
bis    nomen   suum    pronuntiare    11 

II  €;  quae  sententiam  nullam  pos- 
sunt  interpretari  m  ne  possunt 
quidem  esse  IV  7  j)  quod  proficere 
possim  40,  52  jj  uix  enarrare  51, 
64  e  subicere  possis  2,  3j;  ueuire 
47  2}  progredi  III  1  e  iocari  II  24, 
37  m  petere  13,  19  m  scire  IV  44, 
56  e  interire  cum  honore  44,  57  m 
nequid   obesse  possit  I  4,  6  m    IV 

19,  27  m    efferre   uerbis   39  e    esse 

III  23,  39  IV  46  e  II  4,  7  2^  sentire 

IV  47  p  bellum  fortitudo  miuuere 
16,  23  e  apei'tiorem  rem  facere  48  e 
4,  7p  risum  mouere  I  6,  10  m  di- 
cere  12,  22  m  ne  possit  retardare 
17  e  scire  II  7,  10  e  rumoreni  pro- 
ferre  8  e  quiuis  criminari  7,  11  e 
corrigere  30,  48  e  ne  quid  deesse 
III  1  e  audire  10,  17  consequi  14, 
25  m  in  mentem  uenire  20,  33  e 
notare  IV  2,  3  m  comprobare  3,  6  m 
ne  possit  ars  eminere  et  uideri 
7p  excogitare  poenam  8,  12  ^J 
aliquid  mali  afflare  49,  62  e  quo 
commodius  tractare  possimus  I 
8,  12e    II  18,  27  j)    labefactare    II 

20,  31  e  conlocare  III 17  m  transire 
24,  39e  I  7p  uitare  meminisse 
III  24,  39e  22,  37e(?)  dicere  18,30 
edere  17  e  par  superiori  referre  IV 

20,  27  uirtutem  egregiam  experiri 
III  3,  6jj    uti    IV  29,  41    scire   III 

21,  35  captare  beniuolentiam  I  4, 
6  m  beniuolos  habere  jj  exordiri 
3,  b  2)  consequi  III  6,  11  e  torquere 
uocem  11,  20  m  sumere  IV  1,  2p 
uti  uitare  possint  III  6,  12  m  quid 
facere  IV  lljj  interlucere  III  19, 
31  m  tueri  IV  17,  26 p  excitare  111 
21,  35  conuenire  IV  7p  criminari 
24,  33  j>  scire  I  9,  14  m  haerere  III 
18,31p  esse  IV  32,  44  e  poterat 
considerare  6  e  poterant  scire  et 
existimare  9^^  non  poterant  no- 
mina  usitata  esse  7  m  pares  18, 
25  e  neque  fugere  posset  I  15  e 
consequi  II  1,  Ijj  adcommodare 
2,  2  2>  iudicai'e  4,  7  jj  contx'a  facere 
aut  excogitare  1&,23  m  IV  10,  14e 


INDEX  VERBORUM. 


505 


sibi  temperare  21  m  qna  uia  pos- 
semus  meminisse  56  e  poteris  in- 
tellegere  II  20,  31_2J  III  16,  29 jj» 
existimare  24,  40e  curarejj  poterit 
uti  I  7  e  conglutinare,  reperire  II 
3,5p  ter  meminisse  18,  27  e  pa- 
rere  uictoriam  III  10,  18  e  ualere 
11,  19?»  idoneus  esse  15,  26  e 
facere,  intellegere,  uidere  IV  4, 
1 2i  tcr  m  ponere  48  m  ornata  esse 
44,  56  m  poterimus  adsequi  I  2,  3  e 
auditores  dociles  habere  4,  7p  III 

20,  33  c  3,  4jj  bis  exordiri  I  6,  dm 
scire  6,  10  jj  narrare  9,  14_/j  facere 
11,  XS^)  fidem  abrogare  II  8  e  di- 
cere    13,  19jj   IV  31  e    meminisse 

II  18,  27  e     principio    supersedere 

III  9,  17  e  ostendere  4,  8  j^  conser- 
uare  12,  21  jj  ornati  esse  IV  15,  21  e 
uti  34,  46  e  non  poterimus  29,  41 
rationem  subicere  43,56  m  baec  ua- 
lere  poterunt  III  23,  38  m  nou  po- 
tuisti  possidere  IV  29,  40  e  non 
potuit  fugere  1 11, 19  e  labefactare 

IV  53,  66  m  potuit  saturare  34, 
45  w  facere  41  jj  commouere  16, 
23  m  hon  potuerunt  peruenire  11  p 
utrum  potuerit  nescire  II  16,  24 jj 
testamentum  facere  I  13  e  scire  II 

4,  7  e  reperire   IV  5,  7  e    consequi 

5,  8  e  posse  habere  p  gerere  18, 
25 jj    uti2,3e    ]Il5,8m    capere 

19,  31  e  accedere  IV  50  e  consistere 
omnia  penes  unum  5,  7  m    dicere 

I  2,  2jj  non  posse  esse  incolumem 

III  5,  9  e  pati  I  12,  21  p  uelle  fa- 
cere  posse  III  8  c  i^otuisse  enitere 

IV  5,  8  p  facere  aut  pati  non  po- 
tuisse  I  9,  16  m  II  4,  6  quater  non 
potuisse  uenire  in  iudicium  15  e 
scire  illos  6  c  suscipere  maleflcium 

21,  33  m  non  potuisse  adesse  26, 
4 1  e  potest  adcommodari  I  7  m  II 
24,  37  e  reprehendi  IV  27,  37  m  II 

20,  31  p  scribi  IV  42  e  dici  11  26, 
40  IV  23,  33  w  28,  39e  inueniri 
IV  8,  12  p  commoueri  39  e  accipi 
53,  67  e  fieri  potest:  tiide  facio; 
non  potest  uinci  IV  32,  43  m  ap- 
pellari  31  m  planum  fieri  27,  37  m 
possunt  res  iiroferri  II  13,  20  jj 
transferri  26,  41  ^j  dici  non  jaos- 
sunt  IV  28,  39  m  his  ne  refelli 
possit  I  9,  16  2)  effici  4,  7  jJ  ad- 
commodari  I  2,  3  e  II  3,  5p  dilui 
non  possit  IV  18,  26   bis    trahi  II 

II  jj    confirmari    III  10,  18  m    dici 


IV  23,  33  p  intellegi  32,  43  p  co- 
gnosci  43,  55  ^j  persolui  7n  manu 
temptari  49,  62  jj  ne  falli  possimus 

III  18,  31 2)  quae  dici  possint  IV 
4,  7c  proferri  II  29  m  adcommodari 
16,  24e  trahi  16,  23  e  teneri  IV  17, 
24  e  poterat  dici  II  1,  Ijj  poterant 
intellegi  IV  10,  15 jj  fieri  posset 
uide  facere;  perfici  posset  IV^  26, 
36 p  scribi  III  15,  27e  percipi 
II  7 ,  10  m     possent    refelli    II  7, 

10  m  poterit  fieri  3,  5e  IV  55 p 
poterunt  reperiri  8,  11  e  res  quae 
fieri  potuit  I  8,  13  m  II  23,  36  e 
non  potuit  sciri  II  4,  7  m  subici 
exemplum  IV  45,  58  m  appellari, 
dici  32,43e46jj  quomodo  quid 
fieri  potuerit  aut  non  potuerit  III 
13,  23  Ht     IV   29,  40  Ht     perscribi 

11  9m  intellegi  10,  14  jj  uitari  16, 
23«}  14,  21  e  obsisti  17,  26  m  non 
posse  capi  IV  30  e  corrumpi  II  7, 
ll?;i    omnia    a    neraine    consequi 

IV  5,  7  »r2,  2.  5,  8jj?  non  posse 
comparai-i  46  e  fieri  II  10,  14  in  bis 
III  15,  27  e  II  11  p  bis  20,  33  do- 
ceri  IV  6  e  reperiri  22,  32  trans- 
ferri  34,  45  jj  uix  scribi  III  11,  19 e 
sedari  II  30,  48  e  dici  III  6,  11  e 
potuisse  geri  I  9,  15  ^j  fieri  II  6e 
uix  sumi  IV  5,  7  e  dici  25,  35  e 

Post  mortem  eius  I  12,  20  IV  47^j 
occisionem  41  m  Post  aducrbium 
11  m  post  loquemur  e  8,  lle  7jj 
54,  6Spm  26,  36  J»  55^3  II  24,  38e 
paulo  post  IV  43,  55jJ  III  16,29?« 
12,  22  e  IV  41  m 

postea  ll??i  bis  b,7p  II  l,2e  Quid 
postea?  II  27,  42  e  IV  16,  23  ^j 

postero  die  41  m  posteri  die  51, 
64  ??t  posteris  nostris  III  4,  7  m 
posterior  sententia  IV  28,  39p  haec 

II  25,  39 jj  posterioris  licentiae  IV 
37,  49  e  posteriore  lege  II 10,  15?» 
posterius  dicemus  I  4,  6  m  II  10, 
I5e  IV  12,  18??t  37,50;  II  28  e 
non  in  postremis  tenere  IV  38,  50j? 
in  postremis  causae  partibus  III 
)0,  18jj  II  19,  30e  uerbum  primum 
aut  postremum  conlocamus  IV  27, 
38  m  bis  13,  19??i  14,  20 jj  a  primo 
ad  ijostremum  41  e  in  illo  prirao, 
in  hoc  postremo  34,  46e  Postremo 

III  23,  39  IV  2,  3jiJ  4,  7  e  7  m  54, 
6Sm  aut  pofctremo  8,  12  ^j 

postquam  fecit  31??t  I  9, 14c  IV  26, 


50  r. 


INDEX  VERBORUM. 


36  jj   10,  Up   I  11,  18  c   postquam 
).auciorc8  sunt  IV  18,  25  e 
|iosleri(lio  51,  64  w 

]iostuIa1  reus  ignosci  I  14  wj  e  ut 
siii  niisereantur  c  ut  mos,  natura, 
opiuio  postulat  9,  16p  tempus  IV 
7e  causa  III  9, 177»  res  II  24,37?« 
20 p  III  24,  40  c  IV  1,  Iw  10, 15m 
postulamus  ignosci  II  16,  23  ^j 
postulent  IV  14,  20 p  quae  postu- 
lem  22,  30  j;  qaod  audeas  postu- 
lare  13, 19  w  rei  magnitudo  postu- 
lare  uidetur  15,  22  m  rei  utilitas 
postulabit  I  10,  16  postulabimus 
nobis  iguosci  II  17,  25^ 

poteus  26,  40 

poteutia  IV  19,  26 m  potentiam  I  5m 
II  26,  40 

potestas  in  eo  peeuniaque  eius  liSp 
statuendi  II  14,21m  animum  demo- 
uendi  IV  45,  58j;  uestrae  potestati 
condono  29,39?»  sub  potestatem  eo- 
rum  nos  subiciemus  II  Slp  habere 
statuendi  14, 22 p  rei  uim  et  potesta- 
tem  IV  25,  35  e  ab  usitata  potestate 
uerborumrecedereSljjeratinuestra 
37,  49  e  uirtus  sola  in  sua  est  17, 
24?»  in  potestate  i.  e.  munere  18, 
25  m  potestates  III  7,  14  e  6,  10  m 
in  potestatibus  gerundis  7,  14  e  II 
17,  25  m  rei  proprias  potestates 
IV  25,  35  ^J  uerborum  ancipites, 
multiplices  54,  67  j? 

potitur  Abydi  54,  68  p  potitus  est 
gloriam  44,  57 e  potiti  sunt  Athe- 
niensium  Spartiatae  25,34e  potitae 
sunt  sarisae  Graeciae  32,43p  potiti 
palmam  39  vi 

potius:  utrum  potius  IV  29,  40  p 
lll_2,2jp  bis  nihil  potius  IV24,34e 
ipsi  potius  eligendi  quam  4,  7  e 
in  contrai'iis  potius  quam  III  3,  6?» 
ab  scripto  potius  II  9  e  sed  j^otius 
11  ?»  multo  potius  IV  43, 55  j»  siue 
potius  34,  46  e  36  ?»  quid  potissi- 
mum  29,  40 j^;  III  2,  2p  Ms  6,  12e 
I  6,  10?»  ea  potissimum  II  1,  1?» 
eam  potissimum  2,  2  e  in  hac  po- 
tissimum  causa  I  16,  26 p  patriae 
potissimum  IV  43,  55  ?» 

prae  cura  33,  45?»  ignauia  15,  21e 
prae  se  neminem  hominem  ducit 
20,  28  ?» 

praebcs  tc  amicis  inexorabilem  15, 
21p  45, 58c  te  attentum  praebeas  III 
1  c   sese   attentos  praebeant  I  7^? 

pracceps   in   lacunas  depultus  IV 


10,  15  e  praecipitem  proturbetis 
ex  ciuitate  8,  12  e 
praeceptio  I  2,  3  c  IV  1,  2?»  omnis 
inueniundi  III  1  ?»  narrandi  7,  13^ 
artis  24,40^;  elocutionis  IV  7  e 
praeceptionis  ratio  I  1  e  II  8  e  III 

16,  28  e  rationes  IV  2,  3e  56 e 
breuitas  III  21,34  c  nihil  rhetoricae 
■praeteritum  IV  56  m  eam  prae- 
ceptionem  sequemur  III  9,  16  hi 
artem  et  praeceptionem  16,  28  p 
rhetoris  13,  23jj  hac  praeceptione 
II  20,  31  c  III  16,  29p  bis  rhetori- 
cae  IV  44,  56  e  praeceptiones  reli- 
quas  II  31  e  nouas  gignis  IV  3,  5p 

pracceptor  artis  5,  7  c  praeceptoris 
est  III  23,  39 p  omnium  dicendi 
praeceptores  IV  6?»  uiuendi  17,25e 

praccepta  elocutionis  7  c  cetera  II 
31  c  III  24,  40  p  ex  decem  prae- 
ceptis  II  30,  47  e  scieutior  jrae- 
ceptorum  31  c 

praecidimus  IV  54,  67  ?» 

praecipere  de  1 , 1  e  quae  praecepta 
sunt  de  19, 15e  cum  praecepei-int 
IV  1,  1  e  quae  praecepimus  de  II 

17,  26  e  praeceptnm  est  III  9,  16e 
IV  56e  iu  praecipiendo  7jj  32,  43  e 

praecisio  figura  dnoGicanr^Gig  30  m 

praedarum  est  4,  6  esse  bOp  III 
5,  9  ??i  facinus  praeclarissimum  IV 
55  e 

praeco  m 

praedicat  34,  45?»  Quid  praedicem 
de  40,  52 p  praedicemns  III  8  jj 
praedicare  uirtutes  6,  11  c 

pracditus  bonis  rationibus  IV42»i 
tenui  cogitatione  43,  55  c  praedi- 
tum  tnmore  mortuum  II  27,  44 

praedones  21,  33  ?»  a  praedonibus 
occisum  esse  pme 

praefer  uirtutem  diuitiis  IV  14,  20e 

praefulgeaut  splendoro  III  19,  32^9 

praemeditatum  fuisse  II  5  e 

praemium  ex  lite  IV  23,  33  ?» 

praeuomen  III  18,  31  e 

praeponas  si  alteros  II  28  ?»  si 
quos  sibi  praeponant  IV  l,2c  qui 
tutae  rei  rationem  praeponet  ho- 
nestam  III  5,  9p  qui  utili  inutile 
praeposuerit  II  14,  22 ^?  rem  per- 
niciosam  utili  praeponi  m 

praescripta  quae  sunt  de  16,24?» 
eis  raticmibus  quibus  praescripsi- 
mus  11  p 

praescntcm  memoriam  habere  rei 
gestae  III  3,  4p  honestam  comme- 


INDEX  VERBORUM. 


507 


morationem  4,  7j5   ipso  praesente 

I  13  m  praesente  multis  IV  11  m 
in  praesentia  III  5,  9  e  12,  22  e  16, 

28  w  inpraesentiarum  11  11  e 
praesertini    cum   uideamus   II  19, 

29  c  scribas  IV  26,  36  m  in  elo- 
cutione  praesertim  4,  7jJ 

praesidium  Thasi  reliquit  54,  68p 
sibi  petere  24,  33  jj  habuisse  iu 
in  7,  13  e  conlocauit  in  uirtute  IV 
19,  27 2)  satis  praesidii  esse  in  II 
16,24w  plus"  III  21,  34e  nihil 
tulit  IV27,57e  quoinam  praesidio- 
credemus  34,  46  p 

a  praestantia  sumitur  superlatio 
33,  44  m  bis 

praesto  iste  52  w  sunt  48  pm  sibi 
esse  9  m  mihi  fuit  52  ^j 

praestare  ime  II  13,  20  e;  suis  ex- 
emplis  IV  1,  2  e 

praestriugere  aspectus  50  p 

praeter  cetefos  soli  19,  16  e  prae- 
ter  modum  ampli  III  19,  31  e  om- 
ues  praeter  ur.um  I  11,  19e  nemini 
praeter  istumIV41  j^)  omnia  praeter 
formam  III  7,  14»i(eam  IVl7,24»0 
loqui  praeter  rem  IV  1,  Im  praeter 
consuetudinem  II  5^  IV  1,  Ip  10, 
14  m  expectationem  I  6,  10  e(?) 

Praeterea  III  19,  31  w  23,  38  e  IV 
1,  2_2J  3,  6  j)  7 1)  17,  24 w  et  prae- 
terea  41  m  II  7,  lOp  8^  si  prae- 
tcrea  4,  7  e  ipse  praeterea  IV  47  >» 

praetereo  illud  27,37jj  praeterimns 
aliquam  rem  II  21,  33  j;  quae  in- 
commoda  sint  praetereat  28  jj  ne 
quid  praetereamus  I  9,  15e  plura 
]1I  6,  12e  praeterire  I  9,  14  e  IV 
27, 37_2;  quae  praeterita  sit  occasio 

II  4,  7e  neque  praeteritum  est 
quicqnam  IV  41p  nihil  rhetoricae 
praeceptionis  56  m  praeteritum 
tempus  II  62}  praeteriti  dicti,  facti 
IV  49,  62 2^  in  praeterito  tempore 
]I  5p;  praeteriens  (1120,33)  IV 
54,  QSp 

praetermittenda  est  11  19,  30  w 

praeterquam  in  couiecturali  1 17 p 
quos  ilie  collegerit  II  21,  33  ?;i 
praeterquam  quod  sciat  IV  35  m 

praetor  urbanus  II  13,  19  e  praetori 
ibid. 

praetoriae  exceptiones  I  12,  22  e 

prauam  liberalitatem  III  3,  6  m 

precari  deos  IV  55  m 

premens  calce  subscllium  ibid. 

si  prenderint  uolumina  3,  5p 


pretiosa  uasa  I  12,  20 

uec  pretio  nec  gratia  II  7,  llm  III 
3,  4e 

priucipium  orationis  I  3,  ip  iiQooi- 
aov  4,  6p  bis  7p  bis  capere  4,  6e 
audire  III  10,  17  sumetur  ab  nostra 
persona  6,  llp  secundum  prin- 
cipium  9,  17»j  ad  principii  senten- 
tiam  reuerti  e  10,  17  principio  uti 
I  4,  6e  6,  9j;  I]I  9, 16»i  supersedere 

9,  17  e  Principio  tractato  7,  13_2> 
iu  principio  12^22  p  U  30,  47jp 
exordiri  a  principio  III  4,  7  c  prin- 
cipia  dicere  12,  21j;;  rerum  prin- 
cipia  ab  ingenio  profecta  22,  36  e 
iucunda  haloere  IV  15,  21  jj  sumun- 
tur  ab  eodem  uerbo  13,  19  jj 

priorls  generis  IV  37,  49  m  dicti 
28,  38e  a  priore  sententia  posterior 
contraria  priori  proficiscatur  28, 
39p  hoc  et  priore  libro  I[  1,  1  m 
si  prius  I  10,  16.  16,  25.  IV  1,  1  m; 
prius  dabit  operam  ut  II  3,  5  e; 
primus  locus  30,  48  p  in  ciuitate 
IV  13,  19  e  ciuitatis  54,  68»;  in 
primis  31  m  prima  de  V  officiis 
iuuentio  II  1,  1  e  IV  31  jj;  depre- 
catio  I  11,  ISm  primo  coetu  IV 
36  m  in  hoc  postremo,  in  illo  i^rimo  • 
34,  46 c  in  primo  loco  uide  locus; 
in  primo,  de  primo  libro  uide 
liber;  in  primis  partibus  causae 
III 10, 18p  primos  quosque,  primas 
quasque,  prima  quaeque  uide  quis- 
que;  de  primo  nerbo  id  perspi- 
cuum  I V  46  e  a  primo  ad  postremum 
41  e  primo  i.  e.  initio  7  m  hoc  pri- 
mum  meminisse  III  20,  33wi  quod 
i:)rimum  natura  innenit  22,  36  e 
uerbum  primum  collocare  IV  27, 
38  Hi  bis  primum  uirtutes  reuereri 
17,242:)  quam  primum  III  Im  pri- 
mum  dictum  est  primum  complec- 
titur  II  29  e  I  9,  15  ^^  primum  I  3, 
4e  &,10pm  IIl,  ip  1,2^3  8^:» 
12,  18^)  S,5pm  Et  primum  IV 
1,  1  e;  50 jj  primum  —  deinde  II 
14,21j5    11_2)    12,  18w    12,  17pe 

10,  15  p  7,  10  OT  9p  16,  23_2:>  16, 
24^9  17,  26  m  III  23,  38p  21,  34»i 
Primum  in  initio  enuntiati:  I  10, 
17iJ  II  2,  2  e  3,  bp  IV  3,  ip  Pri- 
mum  —  deinde  11  10,  14  p  15  p 
IV  7  e  Primum  omnium  3,  5m  6^j 
Ijrimum  quod  5,  7p 

priscis  uerbis  uti  10,  15  w 
pristinis  pro  beneficiis  I  14e 


508 


INDEX  VERBOKUM. 


l»riiiiiiii<   iiita  IV  22,  31  e  16,  23m 
39  c    priuasti    consilio    II  12,  17  m 
uos  me  priuastis  ista  amicitia  IV 
37,  49  f  auxilio  priuati  30  m;  pri- 
uatus  locus   an  publicus  II  4,  7^:» 
de  loco  priuato  1 12,  22  «i  priuatus 
—  iu  potestate  IV  18,  25  w  priuatis 
et  publicis  calamitatibus  acceptis 
36  c  in  ijublicis  quaestionibus  —  in 
priuata  actione  I  12,  22  c 
pro    uiro    forti    contra    parricidam 
I  3,  biii  pro  amicis  periculum  adire 
IV  44.  bl  III  pro  multisp  pro  patria 
pm    III  3,  6m    IV  42  c;    44,  57  e 
42  III  43,  55  e  44,  57  in   pro  rep.  p 
ter  c  4:2)11  43,  o5c  bis  pro  legioni- 
bus  44, 57 c;  pro  rei  ueritate  nullius 
inimicitias  metuere  III  3,  5  m  pro 
Libero,  Cercre,  uinum  frugem  ap- 
pellare   32,  43jjhi   pro    eo  id  re- 
ponit    26,  36  jj     pro    eo     dicimus 
cuius  I  14e  pro  nobis  pugnare  IV 
9^^    cognomen    pro   certo   uomiue 
collocare  31  e  ratio  quae   uidetur 
pro  ratione  adferrill24,37j:)sumere 
pro  argumento  26,  41  m  pro  certo 
25,  39  e     abutitur     pro    certo    et 
proprio  uerbo  IV  33,  45  e  pro  certo 
siguo    II  25,  39  jj;    pro    dignitate 
cumsque  III  2,3e  uirtute  pro  uestra 
IV  32,  44 p  pro  tuo  iu  nos  officio 
1 17e  pro  iure  nostro  IV  36 jj;  pro 
meo,  suo  iure  38,  50 ^i  H  25,  39  e 
pristinis  beneficiis  1 14e  pro  notitia 
IV  51,  64^:» 
probabilis  uehementer  rumor  II  8  e 
parum    oratio    III  10,  17    causam 
probabilem    reddere    I  2,  3p    rem 
probabiliorem  IV  49,  (,2p  res  pro- 
babiliores  2,  2  probabiliora  ea  III 
15,  26  p  probabiles  argumentatio- 
nea  fiunt  10,  iSjj   probabili  argu- 
mentatione  II  7,  10  e  de  aliqua  pro- 
babili  causa  14,  21  e   probabiliter 
dici  IV46j9  probabilius  factum  est 
e;  probabile  iiy.og  II  2,  3  m  his 
probat  IV  51,  Qip  rei  quam  pro- 
bamus  46  m   probant  oratores   et 
poetas  2,  3  m    sua   probent   1,  2e 
2,  3  m   non    probent   artem   5,  8  e 
probarent  quemlibet  5,  7jj  probaui 
2.5,  34  m  cum  inuentionem   Grae- 
corum    probassemus    7  e    probare 
bomiues  35wi  1,  2p  per  quod  pro- 
batur  n  2,  3m  idem  uoluntati  audi- 
toris   probetur  III  12,  21  e    huius- 
modi  deprecationes  si  probabuntur 


II  25,  39  m  quod  probari  uolumus 
18,  282)  ^^  probandum  necessarias 
argumentationes  III 10,  IS^^:*  ad  con- 
trariam    rationem    probaudam   IV 

2,  4  genus  illud  probandum  est 
17,  24«t  probandi  causa  45,  59jj 
46  VI  c  nos  facile  eis  huius  facta 
probaturos  III  6, 12j;  ut  uobis  essem 
probatus  IV  37,  49  c  a  poeta  pro- 
bato,  probatissimo,  apoetis,  homi- 
nibus  probatissimis  sumere  ex- 
empla  1,1?»  1 ,  2  e  3,  5  vi  qui 
uetustate  iam  satis  omnibus  pro- 
bati  siut  2,  4  uiribus  probata  Nu- 
mantia  53,  66  in 

probiis  40,  52 jj  II  24,  38  m  Ms  duxi 
probum  e 
processinms  aliquautulum  IV56w 
procul  uimis  remoueris  III  19,  32^^ 
procurras,  procurrat  IV  47  jj 
prodire  in  forum  13, 19^9  iu  stadium 

3,  4  e    prodierit    citharoedus  47  m 
prodiremus  24,  34  m 

prodiguui  34,  46  m 

proditor  patriae  28,  38p  bis  suae 

pudicitiae  40,  52  e  proditoris  defi- 

nitionem  II  26,  41  jj 
prodere  hostibus  patri.im  IV  8,  12j) 

fortuuas  omuium  e  prodidisti  ami- 

cos  13,  19  m;    gloria  cum   summa 

laude  prodita  44,  57  e 
produceremus  uitam  24,34?«  pro- 

ducti  sumus  nQorjx&rjnev  ut  44,58 

I  3,  4e  productus  studio  et  uiribus 
IV  47  jj;  produxit  43,  55;» 

prodiiclioue     litterae,     litterarum 
21  m  e 
in     proeliiim    inibat    49,  62  ?h    in 
proelio  15,  21  c  20,  27  in  uno  9?» 
profauus  locus  II  4,  7  p 
profecto  IV  11  p  16,  23  c  42  ??i 
proferuut    exempla   ab  eis  3,  6  m 
amicos  proferet?  24,  33Hi  atrocita- 
tem  peccati  II 15  c  uerum  rumorem 
proferemus  8m  si  proferemus  nostra 
incommoda  alia  I  5  quinq^uics  iudi- 
cium   aliquorum  6,  9  e   neque   sua 
protulerunt  IV5,  8?u  emptio  nulla 
profertur  29,  40 e  res  exempli  loco 

II  26,  41  e  quae  (cognitio)  a  dia- 
lecticis  proferatur  11?»  ne  nimium 
(hoc)  pueriiiter  proferatur  IV  3, 4j? 
eadem  res  aliis  uerbis  proferetur 
42  VI  res  iudicata  uitiose  profere- 
tur  II  29?»  causa  9?»  exempla 
proferentur  III  5,  9e  proferre  rumo- 
rem   II  8  m   possunt    iDroferri    res 


INDEX  VERBOEUM. 


509 


simili  de  causa  dissimiliter  iudi- 
catae  13,  20^j  plures  29}«  in  com- 
modis  proferendis  IV  38,  50e  cum 
parere  ipsi  et  gignere  et  proferre 
debent  4,  7  e 

prolicit  aliquantum  ad  26,  35  pluri- 
mum  in  partibus  amplificationis  53, 
66  e  quod  uerbis  proficere  possim 
40,  52  p 

proflciscitnr  in  Asiam  54,  68  w  in 
Aegyptum  profectus  III  2,  2m  me- 
moria  a  natura  proficiscatur  III 
16,  28  2)  sententia  a  priore  IV  28, 
39j^  dispositio  ab  institutione  artis 
profecta  III  9,  17^^  rerum  prin- 
cipia  ab  ingenio  22,  36  e  quo  pro- 
fecti  sunt  IV  10,  15  e  in  genus  ora- 
tionis  llp  proficisci  ultra  mortem 
III  5,  9m  ad  ceteras  partes  8e  ad 
instituta  1  c  initia  inuentionis  ab 
arte  debent  proficisci  II  4,  7p 
genus  dispositionis  ab  institutione 
artis  profectura  III  9,  l&j^  pio- 
fectum  ad  inimici  perniciem  (esse) 

II  19,  29  e  profegtum  (esse)  in 
prouinciam  I  9,  14  e 

se  proflteatur  defensorem  IV  36 jj 

profliiebat  ore  sermo  33,  44  m  iii 
proflueutem  I  13_/j 

progredi  nimium  III  3,  5  c  pariter 
nobiscum   ad   hanc  utilitatem    1  e 

prohibet  nihil  uti  IV  12,  18^;  leges 
id  facere  prohibent  IV  24,33c 
qui  istaec  prohiberet  15,  22  c  pio- 
hibui  detrimento  II  12,  17  m  pro- 
hibuit  commorari  IV  22,  31m  pro- 
hibuisti  sepultura  24,  33  c  prohibu- 
erunt  sepeliri,  uiuere  22,  31  e 

proinde  ut  gestarum  remm  I  3, 4^> 

III  13,  23  m  proinde  atque  constet 
16,  28  p  proinde  quasi  id  fuisset 
in  controuersia  .  .  .  et  quasi  non 
omnes  appellentur  II  28  c 

promeritis  de  meis  IV  40,  52  ^i 
si  promiserimns  I  6,  10  e 
prompta  hac  copia  III  19,  32  e 
pronominatio    figura  avrovo^aaioc 
IVSlm 
pronuntiatio  vn6v.Qicig  I  2,  3m  III 
ll,19me    idonea    13,24    IV  26, 
36  m;      III   17  m     prouuntiationis 
suauitudinem  12,  22e  12, 21e  pro- 
nuntiationem  11,  19p  I  2,  Zp  bo- 
nam  KI 15,  27 e  commutare  14,  24 e 

IV  42  e  in  pronuntiatione  utilitas 
III  11,  19  p  de  pronuntiatione  Im 
in  ipsa  14,  24  ^j  sine  11,  19  p 


pronuntiabimus  grauiter  etuenuste 
IV  56  e  cum  rem  sirapliciter  pro- 
nuntiarimus  43,  56  m  pronuntiare 
nomen  saum  II  11  e  memoriter  ex 
his  III  11  p  expedite  II  18,  27 jj 
dupliciter  rem  IV  43,  56  e  ulrae- 
que  res  coniuncte  et  coufuse  pi-o- 
nuntiatae  47  m  ea  quae  pronuntian- 
tur  III  15,  26  jJ  ut  certo  quidquid 
ioco  pronuntietur  9,  16  p  quae  uere 
dicerentur  —  quae  falso  pronun- 
tiarentur  II  7,  10  m  pronuntiaudo 
commutare  IV42jje  43,  56 1)  sin- 
gulas  modos  prouuntiandi  45,  59e 
qua  ratione  esset  pronuutiandum 
56  e 

prooemium  14,  6^^  prooemiorum 
mille  genera  III  23 ,  39  de  pro- 
oemiis  quaerendis  ibid. 

prope  dicam  IV  49,  &2p  prope 
ponit  ante  oculos  55,  69  uehe- 
menter  prope  admouere  III  19, 
32  p  uide  proximus 

propemodum  II  i,  le 

propinquitatem  IV  9jj 

propinquo  uerbo  33,  45  e  propin- 
qua  uitia  10,  \b p  ei  figura  ibid. 
tam  propinquam  in  uerbis  simili- 
tudinem  22,  30  jj  ab  rebus  propin- 
quis  orationem  trahere  32,  43  jj 

proponit  breuiter  et  dilucide  25, 
35  e  26,  35  ante  oculos  proponite 
36p  proponere  ^ibi  finem  utilitatis 
III  2,  'dp  quid  propositum  in  argu- 
mentatione  sit  JI  29  e  genera  es- 
ornationum  quae  adhuc  propositae 
sunt  IV  14,  21  e  proposita  simili- 
tudine  47  c 

propositio  TrQdtaate,  Irni^a.  II  18, 
28p  propositionem  ibid.  propositio 
facti  aut  dicti  IV  49,  &2  p  unius 
cuiusque  propositionis  explanatio- 
nem  16,  23  j> 

proprius  locus  accusatoris  II  &p 
proprii  loci  p  proprios  locos  ibid. 
res  sine  propria  lege  uenit  in 
iudicium  I  13  jj  rei  i^roprias  j)ote- 
states  IV  25,  ^bp  pro  certo  et 
proprio  uerbo  33,  45  e  propria 
uerbaS,  lle  12,  17e  propriis  uerbis 
ibid.  propria  est  huius  exornationis 
25,  35 p  earum  omnium  proprium 
est  ut  31^j  maxime  oratoris  45, 
58 ^J  id  proprie  nobis  attribueretur 
7m  ut  proprie  cohaereat  cura  nar- 
ratione  I  7  e 

propter    tempestatom    I  11,  19  m 


510 


INDEX  VERBORUM. 


inorbuui  e  multitudinem  littorarum 
17  (■  cupiclitatem  II  4,  Q>m  24,  37^J 
ceterorum  scriptorum  similitudi- 
nem  12,  ISc  lY  34,  45  p  uinum  II 
Ifi,  24^j  formidinem  19,29}«  po- 
tentiam  2(3,  40  uel  propter  infirmi- 
tatem  uel  piopteruanitatem23,3oj; 
propter  eorum  uitia  27,  44  alicuius 
oratoris  uituperandam  uitam  ibid. 
nominum  commutationem  28  c  his 
egestatem,  superbiam  fiat  30,  49  e 
propter  nostras  calamitates  31^ 
aliquam  extraneam  causam,  ipsae 
propter  se  III  2,2?«  propinquitatem 
et  reruni  societatem  IV  9jj  breuem 
conclusiouem  18,  26  patriam  44, 
57  m  amicitiam  56  m 

propterea  quod  II  24,  37»«  1118?« 
15,  27  e  19,  31  p  22,  35  jj  22,  36^J 
IV  4,  1  pm  \,  l  e  1  p  17,  24«?  bis 
n,2op  22,  30c  22,32.  23,  32  m 
24,  34:  p  25,  35  w  37,  50.  45,  58?« 
46 jj  47pe  56?«  bis  propterea  quia 
III  22,  362>  proptereaque  —  quod 
II  24,  B8p;  III  3,  5p 

propulsare  crimina  IV  35  m 

prosoqui  coniectura  e 

in  prosperis  rebus  17,  24 e 

prospoxit  55p 

prodest  plmimum  exornatio  in55, 69 
quod  occulte  admonuisse  27,  37 m 
prosunt  res  firmitudiui  uocis  III 
12,  22  e  quod  nostrae  uoci  prosit 
12,  21  c  cui  prosim  IV  22,  30  jj 
inimico  proderas  19,  26jj  bis  trans- 
iectio  raultum  proderit  ad  con- 
tinuatioues  32,  44  e  profuisti  ami- 
cis  19,  26???  quod  profuerint  reip. 
1128?«  prodesse  ad  uocem  seruan- 
dam  III  12,  21  e  artem  nibil  ad 
dicendum  IV  5,  8  m 

proteri  ab  bomunculis  53,  66  m 
.  protrahi  iu  medium  51,  65 

proturbctis  praecipitem  ex  ciuitate 
8,  12  e 

prouidentia  32,  43  e 

prouidcre  suis  rationibus  9  e  si  id 
ratione  prouideri  non  potuit  114, 7?« 

cx  prouincia  I  9,  14c  iu  prouin- 
ciam  ibid. 

proxinia  tria  genera  IV  22, 32  quam 
proxime  admouere  uultum  III  15, 
26  c 

prudeuter  factum  8p 

pnidcntia  cocpia  2,3  me  ter  6,  lOe 
prudentiam  2,  3?«  3,6  e  prudentiae 
partibus  utemur  3,  4  j? 


pnblicus  locus  II  4,7^  publica 
uasa  1 12,  22???  publicam  pecuuiam 
IV  9  ??i  uidc  priuatus;  res  publica 
sublata  est  13,  19c  reip.  causa  43, 
bb  p  in  remp.  impetum  fecit  31  ■?« 
reip.  maiestas  2b,3bp  administratio 
III  2,  3  m  profuerint  reip.  j^opuli 
II.  II  28  w  consuluisti  IV  19,  26??? 
bonorem  reddere  44,  bl  p  obfuit 
stultitia  consulum  29,  40  ^j  reip. 
calamitate  45,  58  e  pro  fortuuis 
42  m  43,  5o  e  ad  perniciem  36  e 
rationes  34,  45  e  in  discrimine 
44,  57  m  in  periculis  43,  55???- 
amantissimus  8,  12c  22,3l5«remp. 
euertisti  28,  38  e  administrare  22, 
31?«  ad  remp.  res  pertinere  I  4,  7 
in  remp.  quales  fuerimus  I  bp  ad- 
uersus  remp.  uideri  facere,  ferre 
I  12,  21  m  cum  rep.  IV  44,  bl  p 
pro  rep.  p  ter  m  c  ab  rep.  animos 
abalienabas  15,  22  e 

pudeutem  risum  III  13,  23  e  trans- 
latiouem  IV  34,  45  c 

pudicitiae  suae  proditor  40,  52  e 

pudor  impedimento  est  ne  1,  2^ 
pudorem  fugere  20,  28  e  in  uultu 
esse  III  15,  26  p 

puer  Sannio  IV  50?«  51,  64  e  puero 
m  puerum  respicit  50  p  pueri  tui 
10,  14  jj  pueros  conrogare  51,  64  vh; 
puerum  infantem  sustinet  II  25, 
39  p  pueri  IV  24,  33  e  pediseque 
puerorum  52  m  pueros  absconde 
ibid. 

puerili  elocutione  delectari  23,  32  e 
putriles  opiniones  II  11  e  puerile 
est  IV  20,  27  pueriliter  uimium 
proferri  3,  4jj 

pueritiae  totius  III  7,  13  e  de  tua 
pueritia  IV  27,  31  p  in  III  22,  35 e 
a  IV  22,  31  p 

pugnet  in  lite  aut  iudicio  1,  2  m 
pugnare  pro  nobis  IV  9  p  in  pu- 
gnando  III  10,  18  e 

pugno  non  babere  e.-Kemplum  IV  6p 

pulcra  23,  32  m  pulcberrimum  est 
52  vi 

pulchritudo  23,  32  m  pulchritudi- 
nem  III  22,  37 ^J 

pulmo  IV  33,  45?«  ex  imis  pul- 
monibus  ibid. 

pulsatioue  uiolare  aliquem  25,  35  m 
n  26,  Aip 

pulsauit  me  IV  11«?  pulsarunt  10, 
14jj  pulsabat  atrox  calamitas 
pectora  maerore  33,  45  m 


INDEX  VERBOKUM. 


511 


purgatio  I  14  m  II  16,  23  p  purga- 
.tionem  I  lim  II  IG,  23 p  partes  pur- 
gationis  16,  24w;  defensoris  pur- 
gatio  II  27,  43  e 

purget  purgatio  ibid. 

purpurain  uendens  IV  6^3 

pui*purea  ueste  III  22,  37?«  clamyde 
IV  47  m 

pnri  sermonis  8,  11«»  purum  12, 
llm  puris  uerbis  11  e  pure  dici 
12,  n^} 

puto-52e  27,  37p  putabat  esse  prae- 
clarum  50  ^J  Quid  putamus  iilos 
dicturos  52  e  putamus  oportere  III 
17  e  24,  39?»  putant  IV  1,  l»t  17, 
25^  putes  oportere  13,  19»«  non 
putant  fore  ridiculnm  6  e  8,  12  e; 
17,  24  e  putes  4,  7jJ  bis  18,  25  jj 
sibi  non  tupe  putet  24,  33  m;  5,7  m 
utile  esse  putemus  III  6,  11  m  8e 
non  putant  praestare  IV  1,  2e  50jj 
putabam  fore  inutile  lil  15,  27  e 
nocentem  putabas  IV  24,  33  m  con- 
uictam  16,  23^j  quid  putabant?  m 
si  tempus  idoueum  putarem  27, 
37^9  ne  nos  noluisse  putares  I  l^) 
qui  putaret  IV  10, 14  e  si  gloriosum 
putaretis  4,  6m  putarent  certamen 
positum  in  9  m  non  putabit  se 
inuenire  III  19,  32  jh;  IV  43,  55  jj 
5,  7m  fugiendum  42  w  fidem  factam 
putabimus  I  6,  lO^J  putauit  tres 
esse  doctor  11,  18|j  te  diguum  IV 
30  Hi  non  putauerunt  16,  23  m 
putaruut  III  11,  19  m  quod  putarit 
satis  cautum  II  12,  18  e  non  ne- 
cessario  scribendum  10,  14jj  quod 
firmissimum  adiumentum  jmtarint 
I  6,  10  p  honestum  genus  putatur 
I  3,  5  jj  commoda  exornatio  IV  25, 
35  e  ne  puteris  depugnasse  II  28  m 
ut  nihil  factum  putetur  II  2,  3jfj 
14,  2l7H  uideatur  —  putetur  IV 
25, 35  e  ue  p.  c.  circumscripti  puten- 
tur  22, 30  »i  ut  ars  difficilior  putare- 
tur  Ilm  ut  timidi  putaremiui  IV36e 
si  ambiguum  esse  scriptum  putabi- 
tur  II  11  ^j  eos  hostes  ijutaro  IV 
16,  23  e  putare  eum  posse  sumi 
omnia  5,  7  e  5,  8p;  uitiosum  est 
putari  ostendi  II  27,  44  m  necesse 
putari  alteram  rem  uituperari  28p 
idoneam  causam  16,  23e  ipsos  artis 
scriptores  non  putasse  IV  5,  8  m 
sapientes  putandi  sunt  44,  bl  p 
nullum  incommodum  graue  putan- 


dum  ibicl.  non  est  incredibile  pu- 
tandum  II  19,  29  e 

quadripertita  argumentatio  II  19, 
30  e  diuisione  uti  III  4,  8  m 

quadruplator  II 26,  ilp  bis  IV  51,65 

quaeritas  bellum  15,  21  e  exemplum 
aliunde  quaeritant  62? 

quaero  IV  23,  33  m  uirtutem  37, 
49  jj  quaerit  50  e  quaerimus  ipsi 
23,  33_^j  quaerunt  huncIV51,64m 
ab  aliis  6m  quaerat  II  14,  22  jj 
num  3,  5 2}  aliquis  IV  9  m  quae- 
remus  Il2,2e  I0,15e  quaerat 
defensionem .  9  e  nequid  ipse  II  l 
23,38m  quaeritur  Il2,21e  11 
2,  3e  I  Up  uerum  11,  18  e  II  4,  7 
quater  5e  12,  18^^  ratio  ex  17,  25^^; 

I  17^j  factumne  sit  II  27,  44  e  29  e 
ex  4,  7e  quaeretur  5m  9m  12, 18;» 
ex  14,  21  jj;  e  16,  24  jj  m  ut  quae- 
ratur  III  2,  2  jj  si  II  28  m  quae- 
renda  ratio  I  16,  26  p  quaerendi 
ratio  III  23,39  in  quaerendo  23, 38^; 
IV  32,  43  e  de  prooemiis  quaereu- 
dis  III  23,  39  quaereudum  est  I  16, 
2Gp  II  llp  15p  erit  17,  26?»  quae- 
rendum  16,  23>?i  quaerere  20,32 
IV  29,  40 ^J  quaeri  II  l,2m-  7,  lO^j 
13,  19jj  ex  14,  21  m;  IH  23,  39  alio 
quaerente  II  12,  18  jj  quaesisse  I 
10, 16  locus  quaesitus  IV  41  jj  quae- 
sita  facultas  II  4,  6e  omnia  parata 
atque  quaeaita  III  23,  38  m  cum 
quaesitum  est  IV  24,  34  jj 

quaesitor  II  7,  10  e  IV  35  ??t 

quaeso  9jj  52  ??t 

quaestio  KQt.v6(isvov  I  16,  26  e  ^d- 
Gccvoi  dare  in  quaestionem  seruos 
IV  30  jj  in  quaestione  II  7,  10?« 
in  quaestionibus  e  quaestiones 
interponi  m  argumentatis  quaestio- 
nibus  comprobantur  IV  41  m  a 
quaestionibus,   contra  quaestiones 

II  6??t  7,  lOjj  ??t;  in  publicis  quae- 
stionibus  I  12,  22  e 

quaestor  urbanus  12,  21  ^j 

quaestus  spe  1  e 

qualis  II  20,  32  e  III  6,  11  m  7, 14  e 
IV  26,  35  (47  e)  quales  in  remp. 
fuerimus  I  5jj  II  2,  2  bis 

qnam:  plus  quam  1 10, 17  e  II  7, 11  ??t 
15?»  IV  26,  36 jj  44,  57?»  53,  67jj 
bis  II  1,  2.p  17,  25 jj  magis  quam 
I  5?»  II  7,  11  e  II  26,  41  jj  III  16, 
29  jj  22,  36  jJ  IV  2,  4.  22,  30  e  32, 
43  e    43,  56  p    nihil    potius    quam 


512 


INDEX  VERBORUM. 


quod  24,  34  c  potius  quam  III  3, 6^) 
12,  22  w  IV  4,  7c  satins  quam  1 15c 
]|  2(5,  40  minus  qnam  1  10,  16  II 
24,  37  w  1,  2p  111  24,  40  ('  IV  22., 
•Mc  maius  quam  H  30,  49  e  malle 
quani  20,32  IV  37  49  e  his  44, 
blpm:  conf.  I  17f  II  18,  27w  23, 
36  (■  29  w  his  III  11,  19  w  12,22j> 
19,  31  p  IV  10,  15  w  14,  21  e  16, 
23  w  19,  27  j)  23,  32  ^^  24,  34  t'  27, 
'61  m  30  w  46  jJ  his  ultra  quam 
quod  sentire  possit  47j(J  contra 
qnam  3,  ^*'  uidete  quam  conueniat 
IV  14,  20  H(  non  tam  quam  22,30/m 
quam  )>ericulosum  sit  II  9  <?  quam 
tacile  IV  44,  56  e  15,  22  m  III  7,- 
13  m  quam  plurimis  II  3,  5m  III 
5,  9f  24,  40  wi  quam  sedatissima 
14,  24jj  14,  25w  quam  priuium  Ip 
qnam  maxime  12,  21jJ  22,  '61  p  24, 
40  Wi:  eonf.  15,  26  ??i  II  10,  14  w 
III  8  c  ihidc  antequam  praeter- 
quam 
qiiamquam  III  4,  Ip  19,  32  m 
(luamiiis  magnum  periculum  IV  43, 
55  (•  42  c  46  m,  his  II  8  m  quamuis 
multos  III  19,  o2  )H  quam  uolet 
multos  ihid.  et  quam  uelit  depressa 

II  28  7)(?) 

ne  quaudo  I  1  m.  10,  17('  II  21,  33  e 

III  17  c  num  quando  II  3,  bp  his 
si  quando  III  2,  3  m    uisi  quando 

I  14e 

<Jiiaiitiiliim  III  23,  38  m 
(liiautum  nesotiilll  15,  27hj  quauto 
laboie  24, 40e  quantae  curae  fuerit 

II  30,  48|)  quatitae  poenae  IV  35  w( 
taiitum  quantum  II 17,  26?»  III  14, 
25 e  IV  21 w 

Quapropter  II  30,  47  e  III  8  m  11, 

20  m   11  31  e    111  10,  18  7H   16,  29p 
<iuare?  IV  16,  26mhis  III  11,  19?« 

IV  23,32»t  35  e  39  jj  I  17^J  II 
1,  2  m  III  8  c  16,  29  p  19,  32  e  23, 
39p  24,  40c  IVl,  2e  5,Sp  13, 
19  m  23,  '62  p  24,  34  p  38,  50  e  49, 
62  w  54,  68  e  II  16,  24 wi  4,  7c  14, 

21  m  causa  quare  II  8j:>  9m  19, 
2Sp  II l  16,  29 m  ratio  quare  llbm 
11  p  II  24,  37  c  IV  16,  23 p  Quid 
est  quare  36^)  m  17,  24  e  non  habe- 
bit  quare  39  m  admonendus  es 
quare  lil  24,  39^>  conf.  I  4,  6e  13 e 
1V22,  30j)  1127,42  III  16,  28jh  18, 
31  p  ly  1,  2  c  18,  25  p  27,  38  c  his 
42  c  nisi  quid  nacti  erimus  qiiare 
I  4,  6  m  conf.  IV  2,  3  m 


Qiiartiis  locus  1130,48  liber  III  Im 

quasi  adsit  IV  53,  66  ^j  28,  38  jh 
3,  4  m  proinde  quasi  non  omnes 
appellentur  Il28c  quasi  trans- 
actum  sit  26,  42  jj  quasi  fecisset 
IV  55  e  II  25,  39  e  proinde  quasi 
id  fuisset  28  e  quasi  cum  dicemus 
30,  49e  iam  qnasi  sero  atque  acto 
netfotio  25,  40 

qiiattuor  genera  causarum  I  3,  Sp 
exornatioimm  IV  14,  21  c  partes 
114;»  III  li»  4,  7jJ  13,23»;,  modis 
I  4,  8  IV  45,  59  m  de  causis  ibid. 
locis  II  30,  47^9  uirtutes  III  8p 
constitutiones  I  11,  18p 

qiie:  uiam  rationemque  I2,  3e  usus 
cousuetudoque  ihid.  agnatum  gen- 
tiliumque  13  jj  quas  causas  quas- 
que  i"es  2,  3e  omnia  quae  —  quae- 
que  II  30,  49  c  quibus  in  commodis 
quibusque  iucommodis  II  31  ]) 
quoque  loco  III  18,  30  spes  ratio- 
que  I  10, 18j:)  nostra  contrariaque 
ibid.  nauem  ceteraque  11,  19  w 
Itemque  II  23,  36  jJ    proptereaque 

24,  38 _2)  magis  magisque  IV  11  m 
contraque  3,  6  iuque  11  27,  43  jj 
idque  7,  10  e  idemque  hoc  m  IV 
43,  5G_2;  quamque  tute  cauteque 
III  7,  13  m  posterisque  4,  7  e  tibi- 
quc  IV  Q]}  parata  quaesitaque  III 
23,  38  m?  conf  Lucr.  V  5 

QHeiiuulmodum  —  item  III  17^)  IV 
46j)  54,  61p  sic  38,  50c  ita  II  26,6bp 
quemadmodum  quaeri  quidque, 
tractari- Gonueniat  II  1,  2  c  III  23, 
39  p  Ip  II  2,  2  e  lil  8^9  quemad- 
modum  oportet  IV  44,  56^;  quem- 
admodum  habuerit  ^imuni  III  7, 
14  e  uidete  quemaxlmodum  me 
tractarit  IV  31  e  9  e  nou  quemad- 
modura  ceteri  I  lc  III  7,  14^>  co7if. 
I  2,  3e'  9,  lip  n  18,  21  p  III  9, 
16  m  e 

(]ucamus  III  16,  29  c 

qui  I  12,  21  ^J  13  c  14  w  H  24,  37  e 

25,  39  m  28  c  IV  44,  57  c  46  i) 
c.  coni.  I  11,  20  his  II  8»i  III  5,  8 
qui  conatns  sini  15,  27«i  IV  3,  6p) 

5,  7m  10,  14  e  15,  22  c  34,  46  e 
50  m  his  Qui  =  is  qui  IV  4,  7m 
bis   14,  7  m    13^;    IV  10,  15  c    III 

6,  9p  IV  42  OT  44,  57  m  his  46  jj 
51,  64 c  54,  67  c  Qui  uestrum  IV 
35]}  bis  is  qui  II  12,  17j)m  16, 
23  m  17,  26  p  III  3,  6  m  IV  2,  3  c 
ll,2ip    53,  67e    c.    coni.    I  15wj 


INDEX  VERBORUM. 


513 


11  23,  36  e  28  »1  hic  qui  IV  10,  Up 
21  p  ille  qui  III  6,  12pe  I  14w  bis 
IV  46j5  bis  iste  qui  bOp  49,  62}He 
bis  idem  qui  III  15,  26  e  tu  qui  IV 
30  m  53,  67  e  qui  —  is  II  16,  24p 
IV  14,  20  m  eius  qui  1110,15^9 
26,  40  IV  5,  7?«  28,  38  e  illius  qui 
41  711  ei  qui  5,  8p  19,  27 p  III  19, 

32  m  IV  33,  44  e  quod  sibi  ipsi 
obest  qui  adfert  II  29_2:>  eum  qui 
II  13,  19  c  bis  IV  5,  7  e  37,  49  e  c. 
coni.  14,  20  e  I  11,  20  II  10,  14  e 
9e  14,  22  j>  15  w  16,  24e  eum  qui 
uiuat  non  qui  III  5,  9m  his  IV 
8,  \2ep  qui  —  eum  18,  25  ter 
huuc  qui  43,  55  e  istum  qui  10, 
15  e  qui  —  eundem  II  3,  5  m  qui 
=  eum  qui  IV  17,  24:  p  (?)  in  eo  qui 
II  17,  25  jj  IV  32,43  7»  53,  67  e 
qui  locus  II  2,  2  m  nemo  est  qui 
IV  39  e  III  3,  6i?    qui  non  IV  24, 

33  m  Quis  est  qui  possit  2,  3  m 
3,  6w  8,  12  p  quis  est  tam  tenui 
cogitatione  praeditus,  cuius  —  qui 
non  hunc  iudicet  43,  55e  Qui  sunt 
qui  ruperunt  14,  20  p  qiuiter  Sunt 
qui  arbitrentur  H  llm  Omnes  qui 
20,  32  IV  11  m;  II  30,  48  m  III  23, 
38 jj  IVl,  Ip  8,  12m  his  9pe 
25,  34  e  39  e  bis  bOp  Qui  =  ii  qui 
I  13j>t  II  6p  24,  37»«  III  6,  12»» 
llp  bis  2-6,38p  IV  6p  8,  12  m 
10,  l5e(M)ll,  16wi  17,  24  e  bisll, 
2bp  20,  28  e  39  e  44,  bl  p  li  qui  I 
13m  II 15  e  IV  9  e  17,  25^^  44,  57  c 
c.  coni.  2,  4  jj  qui  —  hi  W  44,  57  j> 
illi  qui  —  nos  qui  37,  ^9  p  qui 
maluistis  e  Qui  habetis  3b]j   Qui 

—  hi  17,  24  >«  18,  25  e  ueluti  qui 
uituperant  II  27,  kipi  eorum  qui 
I  11,  19  m   II  27,  iSp   27,  Up   III 

2,  3p  5,  8.  6,  llp  c.  coni.  IV5,  8e 
iis  qui  III  16, 29m  c.  coni.  5,  8  illis 
qui  16,  29  p  eos  qui  I  6,  9^;  III 
IG,  29 e  IV  19,  27 m  37,  49 m  c.  eoni. 
1  11,  19  m  II  14,  22  III  24,  39  IV 
6  e  eos  ipsos  qui  I  4,  7  m  5  jj  qui 
=  eos  qui  IV  ilp  qui  contendant 

—  eos  16,  23  e  bis  illos  qui  c.  coni. 

3,  4  ab  iis  qui  l  6,  9  p  III  11,  20e 
IV  3,  &  p  4,  7  e  In  iia  qui  uio- 
lassent    8,  12  _2J    quae    I  2,  3pe 

4,  6p  8,  13  p  quae  tamen  m  13  p 
uide  tameu  16,  26p  III  2,  3e  9, 17 p 
12,  20  bis  12,  21  e  13,  23  ter  13, 
24  bis  15,  2Qp  24,  39e  IV  10,  Ibp 
bis    12,  18  e    14,  21  e    17,  iip  22, 

Ad  Herennium  libri  IVj  ed.  AIars. 


31m  25,  3bp  26,  35.  26,  36m  31p 
huius  modi  quae  32,  44e;  36e  37,50 
bis  38,  50?«  39p  43,  55  m  44,  56  m 
44,  57  e  53,  66^J  e  c.  coni.  I  6,  10  m 
11,  19  j«  II  4,  7m  III  7,  13 p  IV 
10,  14  7n  (E)  27,  37  m  48  e  quae  =  ea 
quae  12,  17^j  =  eam  quae  c.  con». 
3,  5m  ea  quae  II  18,  28p  19,  30p 
IV  10,  lb2)m    sententia    quae    sit 

II  9  m  quae  —  ea  III  23,  38  e  ea 
est  quae  I  IG,  26m  est  ea  quae  II 
2,  3e  18,  28m  III  11, 19 e  16,28m. 
est  quae  I  8,  13  m  II  18,  28 pe  21, 
34: p  22,  3ip  23,  35  ter  23,  36 p  24, 
37  ter  (E)  29  e  III  2,  3p  IV  8,  11  ter 
12,17  pmc  12, 18jj(E)  13,18&tsl4, 
20pm  15,  22p  19,  26jtJ  25,  35jJ 
26,  S&p  28,  38  e  30  e  31m  32,  43jj 
32,  44 jj  33,45e  40,b2p  haec  quae 

III  16,  22  p   IV  15,  22  e    illa  quae 

IV  40,  53  eam  quae  nisi  I  16,  26p 
II  2,  2  e  c.  coni.  II 11  m  IV  16,  23p 
26,  36^j  illam  quae  40,  52  m  uullam 
nisi  quae  II  26,  41  p   IV  12,  18  m 
quae   non  —  et   quae  non  —  et 
quae  non  II  29  e  quae  res  I  10, 17  e 
ea  res  quae  IV  17,  24  e  si  qua  res 
quae    III  4,  7  m   res    quae    IV  19, 
26  p  32,  43jjj    de  ea  re  quae  res 
II  15  m;    ea  re  quae  25,  39^)    eam 
rem  quae  IV  14,  21p  nullam  rem 
quae  possit  II  30,  48  e  non  ullam 
rem  quae  res  IV  9m  Amplificatio 
est  res  quae  II  30,  47e  IV  53,  67 p 
duae  res  sunt  quae  possuut  40, 52^j 
II  21,  34 p  m   26,  41  p   IV  25,  35  m 
res  quae  erunt  II  30,  47  e  sequan- 
tur  IV  54,  67  m  de  iis  rebus  quae 
res  l  2,  2  p  conf.  4,  7  m    Quae  res 
non    erant    earum    rerum    IV  7  m 
earum  rerum  quae  III  Ijj  exempla 
proferentur  quae  res  iudicatae  sint 
II  9  e  ex  ceteris  rebus  quae  II  29jj 
conf.  30,  47 p  III  4,  7p  8m  IV  8,  11  e 
bis  quae  si  11  e;  12,  I8p  17,  24e 
21  e  22,  SOjj  24,  33e  34,  45m  40,53 
46m  47 e  51,  65  quae  absuut  difficul- 
tates  IV  56  m  c.  coni.  I  2,  3p  II 16, 
23  e  21,  35  m  III  21,  35  idonea  quae 
IV  14,  20  e  eae  —  quae  1 8, 13 jj  quod 
4,  6p  8,  12p  II  Ibp  ter  IV  28,  38 e 
30  m  37,  49?;i  id  periculum  quod  44, 
b7  p  51,64_2J  34,  45p  in  eo  genere 
quod  genus  lll  22,37^;  iudicium  quod 
ageretur  11  13,  19  e  quod  adfertur 
exemplum  IV  6p  quod  =  id  quod 
I  10, 16.  15  e  17  e  tantum  scripserit 

33 


514 


INDEX  VERBORUM. 


qnod  necesse  fuerit  II 10, 14^)  llm 
13,  19  m  26,  41m  27,  43e  30,  48»?i 
3l'c  III  16,  29m  24,  40e  bis  9, 17e 
IV  3,  4:21  7c  20,  27.  25,  34^  g?mi- 
2»u'S  38*  50  »J  43,  55  j:»  se  coutra 
quod  peiscriptnm  sit  fecisse  II  9 d 
hoc  quod  feci  III  15,  27  e  id  quod 

I  3,  5  bis  8,  12  e  8,  13  p  15  c  II 
9  m  bis  10,  15  m  bis  12, 17e  13,  19 
ter  id  quod  —  quod  25,  39  e  13, 
20  e    16,  23  c    22  m    29  w  bis    III 

3,  4i)  IV  1,  2i>  3,  5e  10,  lip  llc 
32,  43  m  52  e  id  ipsum  quod  I  1  j9 
quod  —  ipsum  IV  1,  2w  48  c  quod 
—  id  III  3,  4  m  IV  5,  8  e  37,  49 jp 
quod  —  idem  III  12,21e  illud 
quod  I  7c  8,  13e  II  10,  14^:»  16 p 
bis  IV  17,  24  m  18,  26.  32,  43  m  (H) 
idem  quod  II  24,  37  pm  30,  47  m 
IV  18,  25  p  unum  quod  I  8,  13_p  11 
20,  31  bis  nequid  quod  I  9,  14  e 
9,  15  TO  II  5  7)1  7,  lOm  IV  52c  36p 
38,  50  j)  41  jj  bis  nullum  est  quod 
42  m  nihil  quod  non  III  5,  8  ab  eo 
quod  I  0,  10  p  9,  14  Hi  IV  32,  43hj 
ter  de  eo  quod  I  6,  10  p  IV  5,  7jj 
ex  eo  quod  II  23,  35  w  bis  IV  18,  26. 
54,  67  m  in  eo  quod  3,  4c  27,37w 
34,  46  e  bis  demonstratinum  est 
quod  I  2,  2  ter;  7e  2,  2e  (quod  .  .  . 
et  quod);  8,  12 m  16,  2&m  III  2,3m 

4,  7p  II  26,  40.  25,  39  m  bis  25,  40. 

27,  i3p  IV  18,  25  p  22,  30  e  30  p 
42,  55  est  per  quod  I  3,  4^j  II  2, 
3m  4,  6  c  52)  quod  genus  1  9,  14c 

II  13,  19  «j  bis  13,  20 p  28  w  30, 
48  w  30,  4:9 p  III  16,  29  e  18,  31m 
IV  49,  62^  tempora  quae  I  6,  9  jj 
quae  dicta  sunt  signa  II  4,  7  e  IV 
50  j>  quae  signa  sunt  II  5  c  7,  ll^ 
pacta  quae  —  quae  13,  20  e  III 
16,  29  e  IV  1,  2e  4,  7m  20,  27. 
20,  28  w  14,  21  e  42  w  54,  &7p 
quae  =  ea  quae  I  6,  9  m  9,  14  m 
9,  16  e  III  12,  22  e  bis  22,  35  e  II 
7,  lOpm  24,  38m  IV  4,  7me  5,8p 

28,  39  m  bis  32,  43  e  55  p  44,  56 p 
52  e  quae  sunt  —  quae  23,  32  m 
ea  .quae  I  9,  15  c  10,  17 p  11 1,  Im 

I  Im  bis  II  10,  lim  28  p  III  6, 
lO^jme  15,  26jj  17  c  IV  12,  17  e 
7j9  15,  22  e  eorum  quae  II  3,  5  c 
contra  ea  qnae  IV  4,  7  c  ex  eis 
quae  30  e  per  te  et  per  quae 
62 jp  quae  —  ea  II  16,  24  e  IV  8, 

II  m  (E)  qnae  —  eadem  III 12,  21  c 
haec  sunt  quae  IV  34,  46  c  haec 


quae  54,  67p  haec  ipsa  quae  29,  39 
fiuae  omnia  11  10,14?»  17,  26e 
III  23,  39  m  IV  4,  7  2)  omnia  quae 
—  qnaeque  II  30,  49  e  ea  quae  et 
quae  —  et  quae  III  6, 10  m  et  quae 
similes  sententias  habebunt  6,  12  c 
illa  quae  II  19,  29 p  III  9,  IGp  ea 
quae  —  et  illa  quae  I  Im  IV  20, 
28  e  Pacta  sunt  quae  II  13,  20  m 
conf.  26,  41p  IV  25,  35  m  Quae 
sint  quae  —  quae  II  20,  31jJ  cuius 
fuerat  nauis  1 11, 19  e  cuius  nomine 
14  m  auctoritate  IV  5,  7  m  multa 
recte  facta  I  14e  pater  IV  54,  67  m 
animus  43,  55  e  initium  56  tn  spes 
39  m  Cuius  ore  33,  44  m  34,  45  w 
cuius  rei  —  eam  31  p  si  qua  in 
re  —  cuius  rei  III  3,  4p  rem  cuius 
rei  causa  IV  48  p  quippiam,  cuius 
rei  gestae  memoriam  III  3,  4  m 
cuius  nitor  urbis  eius  IV  15,  22  m 
16,  23  w  cuius  rationis  ratio  —  ei 
rationi  12,  18  w  cuius  mortui  15, 
22^  cuius  causa  III  7,  14  e  eum 
cuius  opera  IV  36  e  cuiusmodi  III 
7,  14  e  16,  28  w  IV  11  m  28,  39  p 
bis  Quorum  rationem  III  23,  38  jj 
controuersia  II  27,  43  m  sub  eorum 
quorum  31  j>  quarum  una  —  altera 
pars  I  14  jj    eas   quae   sententiam 

11  11  m  earum  rerum  aliquid  qua- 
rum  rerum  causa  30,  49 J3  quorum 
unum,  alterum,  utrumque  IV  22,32. 
20,  28  e    III  2,  3p    II  2,  2  m    nihil 

III  9,  17  w  IV  24,  33  p  cui  frater 
esset  I  14  m  IV  49,  63  p  morbus 
causa  est  11  13,  20j:>  cui  praenomen 
sit  Decimo  III  18,  31  e  IV  44,  56p 
37,  50  ia  cui  17,  24  p  cui  —  eum 
22,  31  c  si  quem  cui  49,  62  e  nec 
mirum,  cui  10,  14  e  cui  rei  II  19, 
28  m  uitio  IV  12,  18  w  ea  lex  cui 
legi  II 10,  15  w  imperium  cui  impe- 
rio  IV  9  m  quibus  concessum  est  II 
22  m  28  m  interdictum  est  c  qui- 
bus  sententiis  contraria  III  6,  12  e 
partes  quibus  illi  student  II  27,43^^ 
Quibus  liberi  sunt  IV35m  nos  eis 
quibus    uelimus   probaturos   III  6, 

12  2)    quem   librum  Iw    ei  quem 

IV  52  w  eum  quem  44,  57jj  abs 
te  quem  II  21,  33  p  rumore  quem 
IV  41  m  16,  23w  hunc  unum  quem 
50  2i  Quem  —  eum  14,  20  m  ter 
18,  25p  quem  =  eum  quem  21  e 
is  in  quem  causa  conferetur  1117, 
26  w  locua  est  per  quem  30,  49  e 


INDEX  VERBORUM. 


515 


quos     III  18,  31  p     4,  8e     II  30, 

48  e  IV  50  7)1  quos  illi  caros  ha- 
bent  II  27,  43  p  ad  quos  II  3,  4  e 
30,  48p  IV  16,  23 j;  apucl  quos  = 
ii  apud  quos  III  6,  12  p  apud  eos 
quos  IV  362)  eorum  in  quos  II  15  e 
in  eorum  quos  IV  16,  23  e  eorum 
quos  38,  50  e  iu   iis   quos  jj   Quos 

—  cum   his   18,  25  e   quos  —  eos 

21  m  16,  23  j;  quos  =  ii  quos  39  e 
=  eos  quos  36  2^  praeterquam  quos 

II  21,  33  m  quam  I  16,  26  e  II  8  m 
IV  27,  37  p   29,  40  w   53,  66  m  44, 

57  m  56  m  haec  quam  exposui 
ratio  11  19,  30e  nullam  rem  quam 
nou  7, 11  m  13, 19  p  IV  27,  37  w(?) 
quam  rem  II  28  7W  eius  rei  quam 

III  16,  29e  IV46m  24:,33p  53, 
67e  II  3,6p  III  9,  16)«  lVl6,23»i 
8,  12  e  quam  —  eam  111  3,  6  e  quater 

IV  16,  23p  quam  =  eam  quam  15, 

22  w  14,  20  p  16,23e  est  ea  quae 
III  16,  28  7)1  est  per  quam  1  3,  4j;j 
bis  II  lQ,23p  18,  28iJ  30,  47^; 
III  9,  16p  IV  13,  19»i  16,  23p  45, 

58  m  quas  II  2,  2p  7,  10  e  IV  31p 
quas  causas  1  2,  3  e  II  1,  1|j  quas 

—  quasque  res  habere  couueniret 

I  2,  2  e  2,  3e  IV  12,  ITp  7e  quas 
res  III  7,  13  m  22,  35  e  quas  res 
ueras  22,  37  e  eas  res  quas  III  14, 
24  w  3,  5m  II  27,  43p  aliqua 
harum  quaa  commemorauimus  ra- 
tione  III  7,  13  j)  easdem  partes 
iu  quas  15,  262>  H  l,2e  Quas  ob 
res  I  1  m  quod  dicant  II  6  e  27, 
43  e  III  4,  8  p  (?)  IV  56  p  quod  —  id 
III  4,  8w  quod  ius  —  id  3,  4m 
quod  scripserunt,  audierunt  17  jj 
22,  36  bis  IV  3,  5m  3,  6e  6m 
ll^jm   19,  26^:»   24,  34  j«   31  e  37, 

49  e  Quod  =  hoc,  id  III  21,  34  e 
IV"  44,  57  e  Quodsi  III  6,  12  m  IV 
2,  4e  33,  44j)  44,  57 e  uide  Quodsi 

i  Quod  simul  ut  52  m  55 jJ  quod  cum' 

II  7,  10  e  uide  quod  tioniinatiuum 
Tria  sunt  genera  quae  recipere 
debet  I  2,  2j)  Sunt  tria  genera 
quae  genera  nos  appellamus  IV 
8,  11  p  quae  =  ea  quae  I  11,  18  e 
12,  20  dicere  quae  sciat  IV  37,  49?» 
35  1)1  IV  51,  64  e  bis  ea  quae  51, 
64 e  II  17,  25  7?«  11120,34  IV2,  3m 
40,  53  quae  petimus  56  m  1,  1  m 
quae  si  faciatis  4,  6  m  56  e  haec 
quae  III  3,  6p  7,  14  m  uide  quae 
nominatiuu7n   in   loco   quo  causa 


continetur'IV  45,  58p  Quo  in  loco 

II  30,  48  e  in  eo  loco  quo  in  loco 
5m  quo  in  uitio  IV  12, 18m  locum 
iu  quo  constiterat  55  e  in  eo  loco 
in  quo  41  m  locus  est  quo  II  30, 
48  m  bis  30,  49  m  bis  a  quo  me- 
tuebat  19,  28j)e  a  quo  factum  sit 
6  m  bis  27,  44  e  eius  de  quo  lo- 
quemur  III  7,  13p  6,  ll^m  ipsum 
illum  de  quo  agetur  20,  33  m  ex- 
emplum  de  quo  IV  43,  56  e  exor- 
dium  quo  uti  I  7  e  bis  genus  in  quo 
18, 12  e  10,  16  quoue  tempore  III  7, 
13  7)1  ex  quo  tempore  IV  13,  19  e 
quo  iure  coluntur  II  13,  19  ^^  uide 
quomodo;  uestro  quo  pacto  uobis 
uidebitur  utamini  IV  29,  39  m  est 
id  de  quo  II  13,  19 e  26,  4:2 p  illud 
de  quo  IV  27,  37  jj  ex  quo  simul 
ostendebatur  II  l,2m  quicum  uisus 
sit  5p  quicum  exerceantur  IV  56jj 
misericordia,  qua  usi  sumus  II  31m 
IV  53,  67  m  32,  43  p  res  qua  freti 
9jp  qua  ratione  II  1,  Ijp  IV  12, 
17  e  56  e  quo  modo  et  qua  uia 
I  16,  25  IV  56  e  111  3,  Ap  qua  fide 
7,  14  e  causam  qua  inductus  II  19, 
30  p  qiia  re  commoti  probeut  IV 
2,  3  m  Qua  inuenta  II  1,  2  e  est 
qua  I  2,  3e  11  6p  18,  28  e  est  iu 
qua  IV  25,  34^  25,  35  ^J  43,  ob p 
in  qua  II 15  p  IV"  44,  57  m  qua  in  re 

III  3,  4m  IV  3,  5p  qua  de,  de  qua 
I  4,  6»i  16,  26m  II  12, 17e  12,  18e 
14,  21  e  29  1)1  IV  37,  50.  40,  52  m 
43,55^  44,  56  2J  44,58  de  qua 
parte  II  10,  15  e  qua  de  re  IV 
12,  17e  12,  18m  44,58  qua  de 
causa  III  21,  35  sine  qua  I  16, 
26  m  quibus  uti  possunt  II  6^ 
bis  18,  27  p  quibus  maioribus  na- 
tus  sit  III  7,  13  e  cognatos  qui- 
bus  uos  commoueri  IV  24,  33  m 
quibus  uirtutibus  tueri  possint  — 
eas  17,  25p  quibus  rebus  fides  fieri 
soleat  I  6,  10  p  quibus  modis  IV 
56  e  quibus  augetur  suspicio  II  7, 

I  Ip  apertis  rationibus  quibus  prae- 
scripsimus  1 7p  quibus  confici  potu- 
erit  IV  29,  40  m  isdem  rationibus 
quibus  III  4,  7  e  isdem  uiis  quibus 

II  7,  10  p  tempora  quibus  I  6,  9^5 
ii  a  quibus  auctoritatis  locus  sumi- 
tur  II  30,  48  m  habeas  quibuscum 
iocari  possis  24,  37  r)i  causas  de 
quibus  I  8,  12p  res  II  30,  48p  ute- 
mur  exemplis,  de  quibus  falsa  fama 

33* 


516 


INDEX  VERBORUIVI 


fiierit  8/)  de  quibns  dicetur  12,18_p 
IV  8,  11  e  11  e  20,  27.  27,  37 w  32, 
44  e  III  14,  24  p  de  quibus  omni- 
bus  IV  43,  56  e    quibus    de   rebus 

I  3,  4  m  4,  (3  (■  17jrt  II  30,  47p  ex- 
positio  quibus  de  rebus  IV  40,  52 m 

II  3,  5f  De  quibus  rebus  loquemur 

III  2,  3  m  res  quibus  de  rebus 
dicturi  sumus  I  4,  7  e  10,  17  e  is- 
dem  de  causis  quibua  IV  49,  (,2p 
de  quibus  exoruationibus  prima 
31^  quibus  de  generibus  unum 
est  22,  30^;  quibus  ex  rebus  —  ex 
contrariis  rebus  III  6,  lOjj  res  ex 
quibus  IV  54,  67  m  leges  ex  qui- 
bus  I  13  c  cx  quibus  partibus  ius 
constet  II  13,  19 p  ea  ex  quibus 
rebus  12,  \1  p  de  iis  rebus  —  qui- 
bus  in  rebus  I  9,  16  jj  IV  1,  Ip 
aedes  in  quibus  51,  64 ^j  32,  44  e 
8,  \\p  III  ^p  rationes  in  quibus 

IV  56^  In  quibus  causis  —  in 
quibus  —  in  his  III  2,  2  e  in  qui- 
bus  conimodis  fuerimus  quibusque 
incommodis  simus  II  31  jj  legum 
in  quibus  10,  14  e  in  quibus  offi- 
ciis  \,\p 

Qni  adu.  IV  6  m  18,  25m  "54,  34  m 
40,  52  m  53,  67  m 

quia  lll  1  m  22,  36 _p  IV  8,  12  e  16, 
23  w  his  e  28,  39jj  32,  43  m  his 
34,  46  m  IV  4,  7  p  bis  50  e  4,  7  ??i 
ideo  quia  II  26,  41  e  propterea 
quia  III  22,  36  p  ergo  quia  II  13, 
20_;;  quia  —  et  quia  III  11,  19  e 
Quid  ita?  quia  IV  3,  6p  16,  23pme 
bis  37,  49  e  nisi  quia  I  9,  16  e  ex 
eo  quia  II  27,  44  m 

qiiidain:   augur,    mimus   quidam  I 

11,  20.    14j)    giatia    quaedam    III 

12,  21e  15,  26i)  16,  28  e  IV  32, 
43  e  1,  1  e  46  m  53,  66^^  22,  30  m 
attenuata  constructio  quaedam  10, 
15p  formae  quaedam  et  uotae  III 
10,29c  (IV  50_p)  quiddam  arti- 
ficiosii  III  16,  2Sp  illiberale  12, 
22  m  quiddam  suspicari  IV  54,  67  e 
subsellium  quoddam  55  m  quod- 
dam  genus  37,  49  m  negotia  quae- 
dam  certa  35_p  loci  cuiusdam  situm 

III  19,  32  e    2,  3  e    cuidam    amico 

IV  51,  64  e  quendam  leporem  25, 
35  p  suum  qnendam  habitum  III 
11,  19  c  in  quendam  sonum  aequa- 
bilem  12,  21  e  ad  poeticum  quen- 
dam  numerum  IV  32,  44  e  quan- 
dam    bilaritatem    III   15,  26e    IV 


13,  18  iu  rem  quandam  II  17,  26e 
IV  34,  45  |J  in  aedes  quasdam  51, 
64 _2)  animi  quodam  sensu  20,  27 
ratione  quadam  III  2,  3  e  I  13^; 
cum  quadam  similitudine  IV  49, 
62  m  3\p  insigni  quodam  negotio 
III  22,  36?«  IV  31  m  in  quibusdam 
uerbis  22,  30  m 

quidem:    de    pueritia  qnidem   tua 

27,  37  p   50  e  rudis   quidem  nemo 

4,  6  e  Nos  quidem  III  11,  \9 p  hic 
quidem  IV  24,  33  p  11  e  38,  50  m 
24,  33  m  iste  quidem  52  m  50  e  Eo 
quidem  isti  minus  9e  idquidem  IV 
20,  27.  4:2  p  et  auditorem  quidem 
III 12,  22 p  ne  —  quidem  I  16,  26 p 
II  8  e  III  5,  8.  8m  IV  Ip  10,  14 m 
24,  33  25  e  46  c  si  quidem  facerent 
et  non  haberent  llp  quoniam  qui- 
dem  46,  59  e 

Quiesce  tu  54,  67  m 
quilibet:  tamquam  quilibet  gladia- 
tor  III  7,  14  Hi   quemlibet,  qui  IV 

5,  7m  quemlibet  laborem  III  3,  5  e 
in  quamlibebit  partem  18,  30  quid- 
libet  IV  29,  39  m  quodlibet  peri- 
culum  III  3,  5  m   qualibet   ratione 

2,  3  p  de  quolibet  II  8  m  in  quoli- 
bet  scripto  9p 

quin  illum  mihi  datis  IV  52  ^)  m  e 
impediri  quin  III  le  nunquam  est 
quin  24,  40 m  nou  est  dubium  quiu 
II  19,  30^  negabimus  famam  nasci 
solere  quin  subsit  aliquid  8p  Nou 
potest  dici  quin  commode  fiat  IV 

28,  39  e 

quinque  II  1,  le  18,  28^6  19,  30m 

20,  31  e  III  11,  19  i> 
quinquepertita  II  19,  30  c 
qnintus    locus    30,  48  c     quintum 

quemque  III  18,  31  e   qninto   quo- 

quo  loco  ibid.  in  quinto  loco  ibid. 

de  quinta  parte  24,  40  e 
ijuis?  IV  9  e  Quis  est  qui  IV2,  3m 

3,  6m  8, 12p  43,  55c   Qui  sunt  qui 

14,  20  quater  Quid  est  quod  13, 
\9  ter  19,  27?H  40,  52p  43,  55  m 
Quid  est  cur  40,  52  e  quare  36pm 
quae  res  erat  2p  quae  reliqua 
spes  manet25,  34p  Quid?  24,  33e 
16,  23  m  bis  2,  2  III  12,  22  p  II 
26,  41e  IV  9  e  Quid  ita?  quia 
3,  6p  37,  49e  16,  ^S^^me  bis  Quid, 
si  II  15  e  Quid,  quod  IV  16,  23  e 
Quid  amor  II  21,  3im  sexies  Quid 
tacetis    IV  52j3    51,  64  e    4=0,  o2p 


INDEX  VERBOEUM. 


517 


II  27,  42  IV  34,  46  c  16,  23  m  52  e 
Quicl  postea  II  27,  42  IV  16,  23  p 
Quid  dicitis  difficile  IV  4,  &p  Quid 
insuauius  quam  III  12,  22^  Quid 
aliud  nisi  IV  9  e  Quid  facereiii  24, 
34  m  Quid  enim  tibi  uis  3,  5  ji 
Quod  maleficium  8,  12p  his  Quae 
sunt  ea?  II  12,  17  p  cui  mirum 
uidebitur  19,  29jjm  A  quo  abest 
iste  uitio  IV  40,  52  c    Quo  pacto? 

16,  23 /j  Quos  istos?  ihicl.  Quoinam 
praesidio  pecuaria  credemus?  34, 
46  p  Quonam  nomine  te  appellem 
29,  40  |J  qui  sim  22,  30  ^^  quae 
existimatio  sit  I  5e  his  II  23,  35?« 
2,  ip  4,  7e  III  5,  ^p  13,  24e  quae 
miseriae  consequi  soleant  IV  39  e 
quae  —  quae  —  quae  III  7,  14  e 
(I  5e)  quae  et  quae  I  16,  25^)  quid 
{nom.  et  accus.)  quid  quibus  locis 
sit  2,  3p  II  18,  27  e  III  19,  31  m  quid 
conueniat,  quid  sit  I  3,  4ju  6,  10  e 
10,  np  12,  22  m  il  4,7  p  9_p  29  e 
quid  oporteat  I  16,  25  IV  24,  34p 

17,  24:p  111  15,  27 e  22,  35  conficit 
quid  consequatur  IV  30  e  quid 
ualeat  aperiemus  II  2,  'Sm  1 12,  21  e 

II  5  e    7,  lOe    9ot    15  m    16,23/« 

18,  27  p  18,  28/)  23,  35  e  30,  48  wi 
31  p  111  5,  8.  6,  11  w  7,  13?«  et 
quid  7,  14  e  quid  aut  quid  IV  23, 
33 2>  1,  1  «i  2,  3  e  3,  6  e  dpe  11  p 
26,35  ter  51,65.  54,  67e  dubitanti 
quid  esset  55  e  iucertos  esse  quid 
laudemus  III  6,  12  e  quid  anni  II 
4,7?«  quid  periculi  9?«  quid  peri- 
culorum  atque  incommodorum  30, 
48  m  quid  de  pluribus  IV  29,  40/j 
quid  potissimum  111  2,  2p  bis  I  6, 
10  Wi  nescio  quid  dicere  IV  52  e 
Quid  ueniam  22,  30  jj  quae  {nom. 
et  acc.)  quae  futura  sint  II  31  jj 
2Sp  his  6e  Quae  sint  quae  20,  31e 
2dp    quae   nitia  I  7  m    II  20,  31  c 

III  7,  14?«  quae  signa  II  5  e  quae 
postulem  IV  22,  30 jD  Cuiusmodi 
conclusionibus  I  13  e  II  2,  2  e  4,  7jj 

III  16,  30.  7,  14  e  ter  9,  16  p  16, 
28?«  IV  3,  5e  26,35.  44,  b6p  50e 
quoi  loco  respondeamus  I  6,  10?« 

IV  22,  30 ^J  quem  insimulem  ibid. 
quos  36^)  nesciunt  quam  uiam 
sequi  debeaut  56j5?«  quam  uitam? 
24,  33/j  quas  —  et  quas  III  21,  35 
quo  modo  I  2,  2e  16,  25  II 16,  23?« 
III  14,  24?«  uide  quomodo;  quo  in 
loco  II  7,  10  ?«  quo  uultu  nos  in- 


tueatur    IV  50  p    qua    ratione    II 

1,  Ip  111  3,  4:p  IV  12, 17e  56e  qua 

uia  I  16,  25    IV  56  c    qua  bora  II 

4,  7?«  qua  fide  III  7,  14e  quo  no- 

mine  I  12,  21p  II  28e  (IV  29,  40p) 

quid   quibus   locis  I  2,  3p   in  qui- 

bus    commodis    quibusque  incom- 

modis    II  31  p    in    generibus    IV 

7e    12,  17^    Quibuscum    bellum 

gerimus  uidetis  9p  uide  quo,  qui, 

quomodo,  quodsi 

si  qnis,  qui  I  12,  22  ?«  III  19,  32  m 

IV  1,  2  ?«  5,  8  ?«  6  J«  31  ?«c  38,  50  ?« 

47  e    AS  m    si    qui    splendor    est 

uocis    III  12,  21  ?«    si    quis    quem 

arguat  II  26,  41?«  ut  si  quis  quem 

29  ?«  ut  si  quis  I  15  ?«  11  20,  32^ 

26,  40    IV  31  e    32,  43    quater    di- 

cat    1126,41    ter    27,  43  e    lY6p 

33,  44  e  34,  46  ?«  his  Quasi  si  quis 

3,  Am    si    qui   11  20,  32?«    III  19, 

31  ?«  5,  8e  (M)  IV  6?«  19,  27?«  si 

qua  res  111  4,  7  ?«  II  17,  25  ?«  his  si 

quae    adrairationes  III  14,  24  e    si 

quid  II  7,  10?«  13,  20?«  bis  1  5?« 

si  quid  eiusmodi  II  bm  III  22,  35p 

nisi  quid  I  4,  6  >«  si  qua  dicta  III 

14,  24  c  si   cuius  rei  4,  7  e  si   cui 

16,  28  c    si    quem   IV  49,  62  e    49, 

63  e  34,  46  e    si   quis   quem  II  26, 

41?«  29?«   si  quos  11  21,  33»«  IV 

1,  2  e  si   quam  mulierem  16,  23/? 

III  9,  17  ?«  23,  38  e    si   quam  rem 

3,  4  c  15,  26  c  si  quas  res  22,  3b  p 

si    quo    modo    II  3,  bm    IV  49, 

63  e  III  3,  6m  si  qua  re  10,  18?« 

22,  37  ?«  si  qua  in  re  3,  4/?  ne  qua 

ostentatio  IV  38,  50/)  I  17  e  nequid 

I  4,  6  ?Ji  9,  14  e  9,  15  sexies  II  27, 
43  ?«    ne    quid    ambiguum    dicant 

II  ??i  rhetoricae  artis  111 1  e  operae 

III  23,  38/)  amaii  IV  14,  21  p  tur- 
bent  50^  quaerat  III  23,  38  ?«  ne- 
quid  impediare  1  e  necui  IV  2,  4^ 
30  m  ne  quam  in  aliam  rem  I  9, 
15  m  num  qui  strepitus  II  5  ?«  num 
quae  obrogatio  10,  15^  num  quae 
suspiciones  16 ,  23  e  num  quem 
conuenerit  5  /?  numquid  dixerit, 
habuerit  de  consciis  ?«  ter  num 
quod  commodum  2,  3e  num  quando 
simile  quid  fecerit  3,  bp  si  quid 
eorum  spurce  factum  iiroferemus 
I  5  ?«  Strenue  quod  uolumus 
ostendere  factum  III  14,  24  e  quo- 
modo  quid  fieri  potuerit  13,  23?« 
quo  in  loco  quid  11  7,  10  m  si  quid 


518 


INDEX  VERBOEUM. 


inter  quos  II  13,  20  e  dictis  qui- 
bus  IV  30  m  aut  quibus  sociis  III 
4,  7  e  sicuti  notae  quae  IV  50,  63  p 
si  qna  tardius  absoluentur  I  17  e 
.si  qua  iuciderit  III  7,  13^3 
(luispiam  II  21,  34?«  8^  ariolus 
IV  49,  62  e  uecessitudo  quaepiam 
II  16,  23  e  qnippiam  fieri  I  11,  20 
II  27,  43  m  III  3,  4 p  aut  aliud 
quippiam  IV  6^  me  indignum 
quippiam  30  m  studium  quodpiam 
II  27,  44  uitam  cuiuspiam  IV  25, 
35?«  51,  65  rei  cuiuspiam  15,  22  ^J 
25,  35  e  49,  63^  formam  si  quam 
similem  cuipiam  dicemus  III  23, 
38  e  aliquid  quempiam  fecisse  IV 
32,  43^9  iu  alium  quempiam  11  7, 

II  e  in  rem  quampiam  I  15p  IV 
45,  59p 

qiiisquam:  neque  alius  quisquam 
IV  41  jj  neque  quicquam  ibid.  11  m; 
13,  19 p  30_29  I  11,  18^5  Cur  quic- 
quam  IV  40,  622)  3,  4p  Cur  quem- 
quam  III  23,  38  m  IV  9  e 

yuisque:  unus  quisque  locus  IV 
7p  12,  17p  suum  quisque  3,  5m 
ut  quaeque,  quoue  tempore  res 
erit  gesta  III  7,  13  ?»  unum  quid- 
que  I  8,  12  jj  unum  quodque  27, 
37  m    quomodo    quidque    14,  7p 

III  14,  24  m  3,  ip  23,  39 p  quare 
quidque  IV  16,23^;  unumquodque 
genus  2,  3p  ad  unumquodque  ma- 
leficium  16,  23  m  pro  dignitate 
cuiusque  III  2 ,  3  e  innocentissimi 
cuiusque  IV  15,  22  m  superioris 
euiusque  uerbi  25,  35  p  in  unius 
cuiusque  fortunas  39  jj  quae  cuius- 
que  —  pronuntiatio  sit  III  13,  24  c 

IV  8,  11  m  unius  cuiusque  rei,  na- 
turae  e.q.s.  9e  16,  23 p  51,  65  II 
18,  27  e  nominis,  generis  IV  1,  1  m 
49,  62  p  III  20,  33^;  quoad  cuique 
satis  sit  3,  5  e  quod  quique  pri- 
nium  dictum  est  II  29  e  suum  cui- 
quo  tribuens  officium  IV  35  e  uni 
cuique  37,  49  m  52  e  rei  III  2,  3  e 
3,  5  e  sibi  quemque  suo  commodo 
23,  392)  quintum  quemque  18,  31  e 
unum  quemque  IV  37,  49  m  horum 
35?«  quemadmodum  quamquecau- 
sam  II  2 ,  2  e  unamquamque  rem 
III  3,  5  e  IV  27,  37  e  suspicionem 
II  7,  11  e  ad  unamquamque  cau- 
sam  IV  45,  59  e  II 2,  2^9  IV  8,  11  e 
primos  quosque  locos  III  22,  37  e 
primas    quasque    partes    24,40e 


prima  quaeque  1  e  quid  quoque 
loco  II  18,  27  e  in  uno  quoque 
genere  p  in  una  quaque  parte  20, 
31  e:  uide  quisquis 
quisiiuis  IV  4,  7  p  quicquid  sciant 
II  7,  10  jj  ut  certo  quicquid  loco 
pronuntietur  III  9,  16  p  quinto 
quoquo  loco  18,  31  e  qnid  in  quo- 
quo  loco  19,  31  m  quoto  quoquo 
loco  libebit  17  e  ut  quicquid  pri- 
mum  gestum  est  I  9,  15  p  II  2,  3?« 
30,  47  ?»  [quoquomodo  possit  IV 
16,  23^] 

quinis  sensus  II  5  m  facile  quiuis 
4,  7  p  IV  4,  7p  II  7,  11  e  quiuis 
unus  8  ?«  cuiusuis  studium  IV  51, 
65  perfacile  cuiuis  10,  14  m  quam- 
uis  regionem  III 19,  32?«  ad  quam 
uolemus  indignationem  IV  15,  22  >« 
ad  quoduis  maleficium  II  22  p  in 
iuria  quauis  19,  28  ?« 

quo  profecti  sunt  IV  10,  15  e;  51, 
64  ?«  56  m  51,  64^  I  16,  25  usque 
eo  quo  I  9,  14  ?«  quo  grauior  IV 
40,  52  e;  III  22,  37  ?«  23,  39  I  3,  4  e 

II  1,  Ip  quo  commodius  I  3,  5p 
8,  12  e  II  30,  49  j«  IV  43,  55  j; 
quo  —  eo  I  9,  15  c  IV  47  ?w  e  quo 
setius  I  12,  21  e  III  17  e  IV  3,  4  ?« 
quominus  49,  62  «i  12,  17?«  quo 
magis  III  22,  37  e:   icide  magis 

quoad  possem  IV  24,  34  e  potestis 
36  e  eius  fieri  poterit  I  2,  2  jj  satis 
sit  III  3,  5e  IV  49,  63^3  necesse 
sit  A7  2)  uidebitur  II  31  e 

quod  =  quia  I  12,  22  me  14  e  II 
1,  1^9  10,  14^5  10,  15  p  11  p  quod 
an  quod  II  12,  18  e  bis  15  e  17, 
26^  21,  33  m  28?«  30,  49?«  23,  38pe 
24,  39  p  IV  2,  3  e  2,  4.  b,  7  p  bis  5, 
8  e  9  e  44,  58.  46  e  quod  —  quod  II 
7,  10  e  III  6, 11  quinquics  miramini 
quod  —  quod  IV  36  j)-  eo  studiosius 
quod  1  Ip  III  8?«  IV  11  p  Quod 
—  eo  II  8  e  eo  non  quod  III  i,  7  p 
ideo  quod  II  8  ?«  IV  32,  43  e  id- 
circo  quod  II  24,  37  j;  propterea 
quod  ?«  24,  38  p  III  8w  15,  27  e 
IV  1,  1  c  uicle  ideo,  proptera:  haec 
res  quod  IV  7m  Quid  est  quod 
13,  19?«  27,  37 p  bis  40,  52 ^:»  43, 
55?«  (II  18,  28  p    nihil    est    quod 

III  22,  36  c)  Quid  quod  IV  16,  23  e 
(nihil  habere  quod  10,  14  c)  quod 
I  9,  16  e  II  26,  41?«  bis  IV  1,  Ip 
nisi  quod  III  5,  9  e  22,  35  vi  prae- 


INDEX  VERBORUM. 


519 


terquam  quod  IV  35  m  ultra  quam 
quod  47 p 
Quodsi  1 14  e  IV  26,  36 pe  53,  &6pm 

III  6,  12  m  IV  4,  7  OT  19,  27  m  44, 
57  e  30  e  2,  4.  33,  44  jj  39^ 

quomodo  I  4,  7^^  8,  13  e  2,  2  e  16, 
25  II  1,  2  m  30,  iS  p  7,  11  w  11  j^ 
16,  23m  1113,4^9  7,  13«t  IV  3, 
4wi  18,  25  JJ  24,  33  p  26,  35.  56  e 
Quomodo  —  item  IV^  23,  32  e  45, 
59  m  37,  49  m  quomodo  appellem 

IV  26, 36  jj  quone  modo  II 17,  26  m 
timere,  uereri  quomodo  IV  37, 
49  m  e 

Quoniam  I  2,  3  e  4,  7jj  H  18,  27  p 
29  p  III  4,  8|J  6,  10  p  9,  16  JJ  12, 
22  c  20,  33_2J  IV  1,  IjJ  12,  IT p 
29,  39j)  I  3,  4e  6,  10  ji)  9,  Up  10, 
16.  n  pm  II  21,  34e  25,  3d  p   bis 

III  6,  12  quater  10,  18  m  11,  20  e 
12,20.     13,23p     14,  25«i    21,35 

IV  3,  5  m  5,  8  m  28,  39  e  46  e  quo- 
niam  ergo  III  20,  33 p  I  2,  3  e  et 
quoniam  IV  44,  57  2>  IH  10,  18  m 
quoniam  quidem  IV  46,  59  e  quo- 
niam  c.  coni.  II  18,  27  p  III  14, 
25»«  Quoniam  igitur  14,  7jj  II 
20,  31  m  21,  33  p  III  12,  22  e 

quoquc  I  9,  14  m  bis  17  m  e  II  1, 1  e 
4,6?«    his    19,29e    21,33e    22  e 

23,  35  e  III  5,  9  ;«  8  e  12,  20.  14, 
25p  15,  26  m  22,  37  e  IV  5,  7  >« 
7?»    15,22p    16,  23  pm    17,24»« 

24,  33  e  24,  34: p  m  28,  39  e  29,  39  e 
33,  45  jp  38,  50  J«  42  e  51,  64  e  52 p 
sed  —  quoque  I  15  m  III  9,  16  e 
IV  22,  30  e  23,  32  m  cetera  quoque 
II  25,  39  m  17,  25  e  IV  19,  27  e 

quot  I  10,  17  m  III  4,  8  e 
quotienscumque  20,  34 
quoto  quoquo  loco  17  m 

rabido  spiritu  IV  49,  62  e 

radicitus  28,  38  c 

rapiuas  27,  37  m 

rapiemus  iu  ordium  I  5  m  rapiun- 
tur  in  seruitutem  IV  39  e 

raptim  51,  64»« 

rara  supplusione  uti  III  15,  27  p 
raris  interuallis  13,  23  e  rarae  dis- 
ponentur  exornationes  IV  11  e  rai'0 
I  12,  22  c  accidere  III  22,  36  p  Sm 
fieri  II  20,  33  bis  uti  IV  15,  22 »« 
31»«  interponi  17,25e  23,32e 
rarius  utemur  27,  38  e  uenit  19,  26  e 

ratio  non  est  ei  rationi  fidem  lia- 
bere  cuius  rationis  ratio  non  ex- 


tet  12,  18  m  perditissima  est  20, 
28  e  nulla  staret  illorum  r  atio  5, 
7  j)  nulla  honesta  16,23»«  bonis 
rationibus  praeditus  42  »«  meas 
rationes  muniuit  43,  55  m  nostram 
rationem  III  4,  8 p  IV  1,  1  ?«  ue- 
strae  rationes  deserantur  IV  36  p 
suis  rationibus  prouidere  9  e  ini- 
micus  18,  25  p  suas  rationes  in 
tuto  conlocare  III  5,  8  ?«  omnes 
in  casum  conferre  IV  19,  27?« 
quod  eorum  rationem  iuuat  5,  8  e 
ad  contrariam  jjrobandam  2,  4 
quorum  rationem  improbamus  III 
23,  38 p  neque  bonam  neque  ma- 
lam  II  19,  29  e  honestam  III  5,  9  p 
tutam  5,  8  ?«  ab  tuta  ratione  sen- 
tentia  p  4,  8p  rationes  plurimas 
et  pessumas  II  19,  29  e  in  aliam 
rationem  oratio  confertur  IV  31_p 
haec  ratio  me  fugit  II  25,  40.  16, 
24  j)  4,  6 »«  ad  hanc  rationem  noa 
duxit  IV  7  m  rationes  reip.  34,  45  ?« 
omnis  ratio  totius  orationis  I  16, 
26  e  17_p  16,  25  II  1,  2  c  III  2,  3p 
quae    ratio    posset    adcommodare 

II  2,  2  p  rationem  et  certam  uiam 
dicendi  I  2,  3  e  exordiorum  9,  16  c 
4,  6  2)  inuentionis  3,  4  c  oratoris 
officii  2,  3e  nostrae  sententiae  III  4, 
8  tn  exemplorum  IV  7  e  imaginum 

III  19,  32  e  rationes  expolitionis 
adhibere  IV  44,  58  rationem  iuris 
II  10,  15  c  philosophiae  ratio  IV 
56  ?«  in  sapientiae  rationem  II  27, 
43  m  ratio  corporis  motus  III  15, 
26  p  constitutionis  II  2,  3j:)  prae- 
ceptionis    III  16 ,  28  e    I  1  e    II  8  e 

IV  2,  3  c  56  e  contrariae  descriptio- 
nis  II  12,  17  c  artis  rationem  IV 
56 _p  acerrimam  inimicitiarum  II 
19,  30 p  ratio  uocis  curandae  III 
11,  20  argumentationis  tractandae 
4,  8  c  honestandae  elocutionis  IV 
56  p  rationem  earum  rerum  inue- 
niendarum  Ul  Ip  ad  dicendi  per- 
tinere  I  1  m  de  ratione  dicendi  j) 
ratio  ornandi  quaedam  IV  32,  43  e 
persuadendi  I  10,  18  omnes  ratio- 
nes  bene  uiuendi  IV  17,  24  ?« 
optima  uiuendi  p  ignoscendi  II 
17,  25  jp  rationem  damus  quae- 
rendi  III  23,  39  consilii  nostri  IV 
1,  l_p  rationes  consiliorum  I  9,  16 p 
rationem  ipsi  a  nobis  poscimus 
IV  16,  23  p  ostendere  quare  1 15  c 
cuius  modi  habere  conueniat  III 


520 


INDEX  VERBORUM. 


'j,  IGp  noc  babet  parem  conpara- 
tionis  11  292}  ^^^^^  ^^^  babenda 
ile  19,  30  e  ratione  fugitur  inuidia 
IV  38,  50  c  demonstratum  1129  6 
IV  44,  57  e  prouideri  II  4,  7  m  et 
iiidustria  in  11,  19  e  abusionis  IV 
33,  45  (■  doetrinae  III  16,  29  2)  de- 
clamationis  12,  20  hac  ratione  I 
16,  26  c  II  18,  27  e  ea  14,  21  e  qua 
ratione  1,  Ip  IV  12,  17  e  56  c  III 
3, 4jJ  qualibet  2,  3  p  aliqua  7,  13  jj 
quadam  2,  3  m  eadem  4,  7  e  simili 
l  n  p  IV  47  c  alia  6  e  mala  47  p 
aj^tutiore  37,  49  m  incommoda  U 
27,  42  diiplici  IV  37,  50  multiplici 
44,  56  e  cum  ratione  34,  45  e  cum 
diligeuti  I  2,  3  e  certa  II  9  e  cum 
ratione  utilitatis  III  2,  3  e  IV  25, 
35?»  amplificationis  28,  38  jj  digni- 
tatis  52  jj  compluribus  rationibus 
onuuieratis  29,  40  m  bis  rationibus 

I  6,  9  m  IV  23,  33  e  apertis  7p  is- 
deni  III  4,  7  e  aliis  II  4,  6_2>  aliis 
commodioribus  IV41p  multis  et 
uariis  21  jj  rectissimis  II  11  e  satis 
.certis  25,39e;  ratio  pars  uryu- 
mentationis  II  18,  28  m  cum  ra- 
tione,  sine  ratione  IV  17,  24  e  cum 
rationibus,  sine  ratiouibus  43,  56  e 
ratio  adfertur  II  23,  35  m  qualis 
sit  20,  32m  infirma  23,  35_2J  23, 
2,Qpe  24,  37  tiv  uana  23,  35  e  ui- 
tiosa  p  rationig  confirmatio  18, 
28  pm  20,  32e  24,  38p  lis  25, 
39 p  III  9,  16  e  nullius  indigere 
IV  17,  24  Hi  breuiter  exposita-u 
rationem  II  18,  28  m  eandem  af- 
ferre  quare  24,  37  e  subiectione 
rationis  IV  17,  24 ?n  rationem  sub- 
icere  43,  56  wi  40,  52  mp  rationem 

II  18,  28  i^  III  9,  16  e  rationum  ex- 
pectatione  IV  16,  24  hae  rationes 
1123,  35  e  per  rationem  dicitur 
24,  '61  p  in  confirmanda  ratioue 
24,  38 ^;  extenuata  ratione  nou  ab- 
soluta  expositio  confirmatur  24, 
37  e  in  huiusmodi  rationibus  ihid.\ 
ratio  Gvvixov  I  16,  26 pw  11  p  bis 
rationis  delensio  16,  26e  cootra 
ratiouem  defensionis  m  ex  ratione 
defensionis  e  rationem  facti  af- 
ferre  p  inuenta  ratione  m 

rsitiociuali  in  causa  II  12,  18  e 

ratiocinatio  figura  alxioXoyCa,  s^- 

fraffftdsIV  16,  23p  constitutio  cvX- 

loyic[i6gl\3eex  ratiocinatione con- 

stitutio^je  ratiocinationem  11,  idp 


ratiocinatur  II 23,  35  m  ratiocinati 

esseut  IV  llj^ 
recedit  a  uitio  50  m  II  20,  31  e  ut 
ne  recedamus  ab  eadem  sententia 
IV  43,  55  p  44,  56  e;  56  p  ab 
scripto  II  9  e  ut  ab  officio  rece- 
datur  III  3,  5  m  ab  usitata  uerbo- 
rum  potestate  IV  31  p  a  uirtute 
recedendum  III  3,  6jj  ab  ordine 
artificioso  9,  17  jp  cum  ab  insti- 
tuto  nostro  recessissemus  21,  34e; 
recedunt  hirundines  IV  48jp  re- 
cessit  ea  res  17,  24  e 
i^ecens  aduentus  34,  45  j;  receutem 
aliquam  argumentatiouem  relin- 
quere  III  10,  18  e  alius  alio  receu- 
tior  in  dolore  II  7,  10  m 
reciperc  causas   I  2,  2  p   2,  3  c   II 

l,lp 
recitatione  scripti  dp  legis  10, 15e 

litterarum  III  9,  11  m 
recitare  11  p   recitet    scriptum   11 

10,  14  e 

recordamiui  IV  S6p 
recreatur  uox  III  12,  21  m 
recta   intellegeutia    I  Ip    uostrae 
seutentiae  rationem  rectam  III  4, 
8  m  a  uia  recta  deduci  3,  4  e  recto 
studio  II  17,  25  e  rectumne  fuerit, 
sit  I  16,  26  e  quod  sit  III  6,  11  m; 
rectum  2,  3  m  bis  4,  7  m  recti  om- 
nes  partes  4,  8  m  uocabuluui  4,  1  p 
appeteudi    uoluptas  m    ex    recto 
nascitur    laudabile  p    rectum    se- 
qui  m;    recta  abire  IV  50  e    recte 
licebit  uel  uti  uel  non  uti  I 
testes  recte  adfaerunt  13  ui 
factum    14  jj    cuius    multa 
facta  extaut  e    fieri  II  11  p 
petere   possis    13,  19  m   transfei-ri 
posse    IV  34,  45p    appellari    10, 
15  m  rectius  feciasetis  50  e  rectia- 
simis   rationibus  II  11  e  tuas  rec- 
tissime  uoluntati  morem  geramus 
31  e  quam  rectissime  fieri  10,  14»» 
recusare  IV  30^ 
redarguatur  oratio  27,  37  m 
reddere    uitam    uaturae    44,  57  m 
honorem   reip.  j?    iudicium  reddi- 
dit  II  13,  19  e  bis  alacriora  studia 
reddit  IV  2,  2   rem   obscuram    32, 
44  e;   49,  Q,2p   III  15,  26^^    IV  13, 
18.  12,  18p   bi,(Mp   11  e  12,  17  e 
I  4,  &p  III  12,  22  p  19,  31  e  IV  17, 
24  p  14,  20?»  12,  3  p 
redeat    domum    III  2,  2p    redisse 
IV  41  m  I  9,  14  e  redire  in  memo- 


4,  6  e 
recte 
recte 
recte 


IKDEX  VEKBOKUM. 


521 


riam    IV  49 ,  63  e    reditur    eodem 
saepius  45,  6Sp  14,  21  e 
redigit  ia  singulas  rationes  2,  3  e 
redigimus  in  ordinem  III  9,  16  p 
redimat  captiuos  2,  2  vi  redemit  re 
parua  maximam  IV  44,  57  e 
redintegratio  eiusdem  uerbi  28, 38  m 
redintegrat  idem  uerbum  e  reno- 
uetur,  non  redintegretur  oratio  II 
30,  4:7  2) 
redncere  ui  eiectos  28  e  ut  redu- 
cerentur  exules  m    reducitnr  uos 
III  12,  21  e  ut  auditor  ad  idem  re- 
ducatur  11  30,  47  m 
rednndans  malis  cogitationibus  IV 
55  m    cum    urbs    militibus  redun- 
daret  52  ^j 
ne  refelli    possit   temporis  parum 
fuisse  I  9,  162)  II  7,  10  m   refelle- 
mus  e  11  e  refelletur  ratio  12,  17  e 
refellatur  argumentatio  14,  21e 
refereuins  ordine  ut  quicquid  erit 
dictnm  30,  47  m  aliquid  I  5  p  con- 
traria  referuntur  IV  45,  58  m  sen- 
tentiae    contrariae    ex    compara- 
tione     referantur     oportet    e    par 
memlsrnm  superiori  referre  20,  27 
paria  sunt  omnia  relata  47  e  con- 
stat  ex  uerbis  celeriter  relatis  45, 
58  e  referamus  ad  nostram  perso- 
nam  24,  34  p;   mihi  gratiam  retu- 
lerit  26,  35 
refert  parui  II  4,  7  m 
reformidant  casus  aduersos  IV  17, 
24  e 
regiouem  III  19,  32  me  in  celebri 

regione  19,  31  p 
regno     florentissimo     II   25,   40  e 

regna  IV  27,  37  m 
relatione  contrariae  sentcntiae  IV 

28,  39  e 
religio    II  21 ,  34  m    religionem    I 
4,  7e 

religiose  ius  colendum  III  3,  4  m 
relinqnit  ex  enumeratione  certum 
et  constans  aliquid  II  29  e  una 
relinquitur  rationibus  conpluribus 
enumeratis  IV  29 ,  40  m  sijatium 
cogitandi  relinquunt  auditori  III 
12,  22  p  quae  sola  de  multis  re- 
licta  sunt  IV  29,  39  m  latiorem  lo- 
cum  defendendi  nobis  reliquerimus 
II  21,  33  e  satis  relinquitur  suspi- 
cionis  IV  54,  67  m  plus  relinquit 
in  suspicione  53,  67  p  res  relinqui- 
tur  in   suspicione  54,  67  m   relin- 


quamus  inchoatam  argumentatio- 
nem    II  18,  27  7/i    relinquitur    in- 
choatum  IV  30  m  nihil  istis  relin- 
quatur    quod    suum    uelint   3,  bp 
Castra    relinquerem?    24,  34?«    I 
15  e  relinquitur  ut  II  21,  33  m  IV 
29,  40  e   reliqui  II  25,  40    reliquit 
impedimenta   I  15  e     Thasi  prae- 
sidium   54,  68})    patrimonium   38, 
50  ?.>t  nauem  reliquerunt  I  11,  19  m 
reliquerint  p   non  testam  reliquit 
IV  53,  67  m  non  reliquerunt  poe- 
nam  facinori  8,  12  m  patrimonium 
relictum  est?   23,  33 /u  relinquere 
in  animis  argmnentationem  III 10, 
18  e    numquid  relictum   sit  II  5  m 
si  telum    relictum    ihid.    quid    in 
contiouersiis  relictum  sit  I  10, 11  p 
Kartago  tollenda  an  relinquenda 
uideatur    III  2,  2p    neque    locum 
relinquenti    IV  55  e    relinquo   pro 
omitto  27,  37  p  iusiurandum  reli- 
quisti   13,  19  w    (foedera   relique- 
runt  14,  20  p  (E))  illa   reliquimus 

1  1  m  aliquam  partem  ne  relique- 
rimus  1121,  33  e  illa  relinquere, 
ad  sua  deuenire  IV  1,  2p  relin- 
quitur  quasi  transactum  sit  II  26, 
42  j;  uirtutem  nullo  tempore  re- 
linquendam  III  5,  9jj 

reliquiae  fundamentorum  IV  15, 
22  m 

Reliquae  IV  partes  III  1  m  prae- 
ceptiones  II  31  e  quae  reliqua  spes 
manet  IV  25,  34  jj  Reliquum  scrip- 
turae  consumere  7m  operae  12, 
18  e  ad  reliquum  coraparat  26,  35 
persoluendum  II  31  e  id  artis  quod 
reliquum  est  IV  1,1/«  110,16 
reliquum   uidebatur  esse   ut  II  2, 

2  2)  reliquum  quod  coeptum  est 
dici  IV  30  m  reliqua  trademus  ex- 
ercitationi  III  15,  27  e 

remaneat  in  Italia  III  2,2p  re- 
manserunt  in  naui  I  11,  Idm  re- 
manere  debent  loci  III  18,  31  p 

remedio  est  uoci  12,  22  m 

remissio  clamoris  p  cum  uocis  re- 
missione  13,  23  m 

i*emissa  uoce  ibid.  oratio  p  remit- 
tere  in  clamore  12,  217«;  si  huic 
sit  remissum  II  30,  48  m 

remoramini  eum  IV  36  e  quos  ve- 
moratur  expectatio  iudicii  II  30, 
48  e  remorari  damnationem  I  16, 
26  m 

remotione  brachii  IV  19,  26  e;  re- 


522 


INDEX  VERBOEUM. 


ruotio  criminis  constitutio  [lezaaza- 
aig  I  livi  15}} 
rciaoueat  ab  iracundia  IV  37,  49  p 
remouebas  animos   a  rep.  15,  22  e 
remouebat  dubitationem  II 19,  28  e 
procul    id    remoueris    III  19,  32  p 
remouere  ab  industria  quemquam 
23,  38  m  crimen  a  uobis  11 17,  26  w 
animus   remotus    a    sapientia   IV 
20,  28  m    res    ab    aetatis    nostrae 
memoria  remota  I  8,  13  m  illorum 
auctoritate  remota  IV  2,4  nomina 
remota  a  consuetudine  7  m  genus 
narrationis    a  causa    ciuili  remo- 
tum  I  8,  12  e    sermonem  ab  omni 
uitio  reniotum  IV  12,  17  iii 
reiiouatur    grauitas    prioris    dicti 
28,  38  c  ut  renouetur  non  redinte- 
gretur  oratio  II  30,  4:7  p  imaginum 
renouaiLdarum  causa  III  22,  37  e 
reppulit  ab  se  mulierem  IV  52  e 
repeute  47 m 

reperiunt  domus  cuia  sit  51,  64  m 
si  quem  reperiat  cui  49,  62  e  re- 
periat  dispar  II  3,  5  m  si  id  non 
reperiet  p  acute  et  cito  reperie- 
mus  IV  56  e  infantissimi  reperiun- 
tur  IIllc  (superbi  IV  39  7u)  in- 
grati  IV  44,  57  ^j  reperietur  a  no- 
bis  sententia  II  9  m  iudicationes 
reperientur  I  17j;»w  haec  legibus 
aliis  rehus  II  12,  18  2^  IV  54,  67  p 
ut  ipse  sibi  reperiretur  inimicus 
IV  14,  20  e  reperire  indicatiouem 
I  16,  26  e  par  uitium  II  3,  bm 
imagines  III  16,  30  omnia  penes 
unum  IV  5,  7  e  constitutionem  re- 
periri  II  1,  2e  uerba  IV  8,  11  e 
haec  posse  22,  32  reperta  consti- 
tutione,  iudicatione  I  16,  26^Je 
uestigium  repertum  II  5  m 
repetitio  figuru  inavacpOQd  IV  13, 
19^);  crebra  uerbi  25,  35  j:)  hac 
ab  ultimo  repetitione  II  22  e 
repetere  ab  ultimo  I  9,  14^3  ne  ab 
ultimo  repetamus  9,15?u  quae 
longe  repetitur  II  22^3  ne  ab  ex- 
ordio  repetatur  enumeratio  30, 47m ; 
repeti  argentum  IV  51,  64  e  de  pe- 
cuuiis  repetundis  I  11,  20  bis  de 
))vimo  libro  repetetur  praeceptio 
1117,  13  j5;  primum  repetimus  uer- 
bum  IV  13,  19  w  idem  uerbum 
saepius  repetatur  14,  20  |j 
repoiiit  26,  3Qp 

qui  repreheudant  eos  il  p;  facile 
reprebendemus  expositionem  II 20, 


32  e  exemplum  repreliendatur  29  p 

ex  simplici  parte  reprehendentur 

24,  38  his  reprehendere  uitium  20, 

31  m  quod  facile  reprehendi  potest 

II  20,  31  ^J  IV  27,  37  H(.  36 ,2^ 

repreliensio  duplex  II  25,  39  p  re- 

prehensionis   non  indiget  20,  31  p 

sine  reprehensione  ibid.  confutari 

reprehensione    ibid.  uti  21,  33m; 

conf.  22  e 

repudiarem  condicionem  IV  24,  34  e 

requiro  consnetudinem  ueterem  37, 

4:9  p 
res:    res    publica:    uide   publicus; 
res    militaris    uide    militaris;    res 
iudicata   liide   iudico;    res    gesta, 
rem  gerere  uide  gero;    res  manu 
temptari    possit    IV  49,  62  ;j    quo 
res    ccgnitu  facilior   esset  I  3,  4  c 
coarguitur  II  5  p  qua  possit  intel- 
legi,  cognosci  IV  32,  4B p  43,552:» 
uenit  in  iudicium  I  13  p  in  hunc 
locum  II  25,  40    quo    comprehen- 
ditur  IV  27,  38  m  uerbo  elata  26, 
36  Ht    uerbis    exprimitur    65  p  54, 
68  2J   re  dicta  42  p  ut  agi  res  ui- 
deatur  II  30,  49  c  III  15,  27  e  mu- 
tatur  43,  55  e  res  ab  re  separata 
est  47  m  res  omnes  cum  re  com- 
parare  2,  4  res  tota  totae  rei  si- 
milis  48  e  rem  semouens  ab  re  40, 
52  p  res  ante  oculos  est  55  jj   res 
postulat  uide  postulo;  res  simplex 
IV  44,  56  e  muta  53,  66 p  coramu- 
uis  56^  parum  locuplea  ad  exor- 
nandum     II  19,   30  m     dilucidior 
possit  esse  III  23,  39  scripta  I  12, 
20  p  contempta  3,  5  c  honesta  3, 
5  m  III  2,  3  w  uera  I  9,  16  m  ficta 
8,  13  m    parua,    magna   IV  4,  6  m 
breuis  11  19,  30  m  tenuis,  humilis 
ihid.  non  eiusmodi  III  S,  6 p  2,  3}} 
cuiusmodi  7,  14  e  eiusmodi  rem  IV 
26,  36e  res  38,  50e  tota  III  ll,19e 
IV  33,  44  e   54,  67  m  48  e   utraque 
47  m  altera  37,492?  breuiter   ab- 
soluta  19,  26^  haec  res  uide  hic; 
ea   res  uide  is;    eadem   res   tiide 
idem;  ipsa  res  uide  ipse;  ista  res 
tiide  iste;  quae  res  uide  qui,  quis; 
aliqua  res  IV  29,  40  m  significatio 
est  res  quae  53,  67  p    54,  68^    II 
30,  47  e;  rei  natura  III  2,  2  e   ue- 
stigium  II  5  e  utilitas  1 10,  16  diffi- 
cultate  IV  7  m  indignitatem  8,  12  c 
ueritate    III  3,  5w    maguitudo  IV 
15,  22m    gratia   26,36e    actores 


INDEX  VEEBORUM, 


523 


17,  25  m  significandae  causa  31  m 
confirmandae  1,  2  m  ante  oculos 
ponendae  34,  45  p  bonestandae  II 

18,  28  e  magniticandae  llli^Sp 
augendae  II  26,  40  rei  totius  me- 
moriam  III  20,  33 p  im.aginem  m 
linius  rei  leniendae  nullam  rem 
adiumento  futuram  II  30,  48  e  eius 
rei  uide  is;  cuius  rei  uide  qui, 
quis;    rei    alicuius    potestates    IV 

25,  35  p  cuiuspiam  uim  e  compel- 
latio  15,  22  p    cuiusque    uerba   8, 

II  e  unius  cniusque  exempla  9  e 
unicuique    rei  modum    statuemus 

III  3,  5  e  2,  3  e  utriusque  IV  47  e 
nullius  causa  49,  62  p  tutae  rei 
qui  honestam  praeponet  III  5,  9p 
ei  rei  aliquam  rem  negamus  esse 
similem  IV  46  m;  uide  is;  cui  rei 
II  19,  28  e  ante  rem,  praeter  rem 
loqui  lYl,lp  ad  rem  aliquid 
addi  II  27,  43  m  ad  rem  adorien- 
dam  4,  7  m  rem  spectari  oportere 

I  6,  9  m,  rem  tempus  locum  ante 
oculos  ponet  II  14,  22  e  15  e  ue- 
nire  in  iudicium  ibid.  ubi  pagunt 
13,  20  e  meminisse  III  20,  34  sub- 
iecit  sub  aspectus  IV  47  e  con- 
firmare  3,  6^^  narrare  I  9,  14 ^) 
9,  16p  pronuntiare  IV  43,  56  wi 
uerbis  consequi  39  e  quae  rem 
consequi  solent  II  30,  49  e  expo- 
lire  IV  42  p  augere  I  6,  9  e  cer- 
tam,  sumptam  ex  uita  IV  17,  25  e 
perniciosam  II  14,  22  p  similem  af- 
ferre  IV  48  ^J  consimilem  34,  45  e 
gestam  iiide  gero;  simplicem  IV 
32,  43  e  rem  obscuram ,  perspi- 
cuam  facit,  reddit  uide  facio,  reddo ; 
rem  perspicuam,  non  susi:)iciosam 
uideri  II  7,  11  p  in  rem  con- 
ferre  culpam  I  15  pm  II  17,  26  m 
in  rem  quandam  e  certa  lex  in 
rem  nulla  adfertur  I  13  e  ad  rem 
pertinet  9,  15  e  II  9p  IV  27,  37  w 
res  quae  sequantur  aliquam  rem 
54,67»«;  29,  39p  46  wi  aliquam 
idoneam  rem  II  21,  33  ^?  in  quan- 
dam  rem  uerbum  transfertur  IV 
34,  45  p  ad  rem  quampiam  45,  59 p 
unamquamque  rem  certo  uerbo 
concludi  27,  37  e;    III  3,  5  e  IV  8, 

II  e;  nullam  rem  esse,  quam  II 
7,  11  m  30,  48  e  bis  III  5,  8  m  non 
uUam  rem  IV  9  m  totam  55,  69 
alteram  II  28^  in  aliam  transferri 

26,  41  i)  I  9,  15  m  ipsam  II 13, 19 p 


III  2,  2  e  ad  hanc  pertinere  IV  27, 
372?;  43,  55 p  istam  fugere  36 ^) 
eam  rem  uide  is;  eandem  plane 
dicere  IV  42  j3  bis  si  quam  rem 
uide  quis;  quam  rem  consuetudo 
optime  potest  iudicare  II  28  m  re 
et  uerbis  IV  39  wj  40,  62  p  de  re 
dicere  I  1  e  detrahi  II  27,  43  m  ab 
re  principium  sumetur  III  6,  11 2) 
cum  re  conuenire  IV  3,  6  bis  re 
noua,  admirabili  III  22,  35  jj  uul- 
gari  et  usitata  22,  36  m  extraria 
adsumpta  I  14  p  contraria  IV  18, 
26  in  frigidissima  15,  21  p  uilis- 
sima,    parua    maximam    redemit 

44,  57  e  de  re  firmissima  45,  58  p 
dissimili    II  29  m    ex    dispari    IV 

45,  59  p  ea  re  neglecta  II  30,  48  m 
narrata  III  10,  18  m  intellecta  IV 
49,  62  m  transacta  II  5  m  in  ampli- 
ficanda  re  IV  55,  69  aliqua  re  wVZe 
aliquis;  cum  utraque  re  II  21,  34  e 
de  utraque  re  III  12,  22  e  in  al- 
tera  11  28  j)  de  re  altera  ibid.  de 
alia  27,  43  j;  ex  alia  IV  34,  i6 p 
in  ipsa  66  p  in  ea  ipsa  re  3,  6  ^i 
in  hacIII  12,  21  e  16,^28  p  16,  29 p 

IV  14,  21_p  ab  hac  re  III  24,  40/« 
in  ea  re  II  15  ^j  de  hac  re  IV  1, 
Ip)  ea  re  abutimur  II  25,  39  p  ea 
re  pro  ideo  uide  is;  ex  ea  re,  de 
ea  re  tiide  is;  de  eadem  re  uide 
idem;  ab,  de,  ex  aliqua  re  uide 
aliquis;  nulla  re  inducti  IV  9  e  ab 
nulla  re  honesta  deduci  III  3,  6m 
qua  in  re  3,  4  ^:)  IV  3,  5^  qua  de 
(re)  I  5_p  IV  12,  18  m  44,  58  qua 
re  uide  quare;  si  qua  in  re  III  3, 
4:p  si  qua  re  22,  37?«  10,  18 «i 
res  exponendae  sunt  11  30,  47 e 
non  egent  orationis  IV  54,  68  e 
plures  35_p  e  II  25,  39  p  IV  53,  66e 
apertissimae  IV  36  m  illae  II  30, 
48 /j  eae  III  11,  19  e  eaedem  12, 
22  e  (?)  duae,  tres  sunt  quae  II  21, 
3ipe  IV  40,  52m  I  9,  lip  IV  12, 
17^  26,  35  probabiliores  reddit 
IV  2,  2  faciliores  III  24,  39  m 
magnas,  hnmiles  3,  5j)  usitatae 
22,  35 e  dispersae  IV  40,  52  e  gestae 
iiide  gero;  consequentes  res  uni- 
uersae  comprehenduntur  IV  39  e 
omnes  res  uide  omnis;  de  iis  re- 
bus  quae  res  l2,2p>  IV  9m  7ot 
icide  accusatiuum  res;  rerum  na- 
tura  III  12,  21  e  principia  22,  36  e 
iuuentio  110, 16  IIIl^  magnitudo 


524 


INDEX  VERBORUM. 


I  17  (■  commutatione  II  17,  26  j) 
iiarietates  I  8,  13  e  cxitus  9,  14  m 
8,  13«'  dibtributio  2,  3jJ  ordo  9, 
15^)  uiemoria  III  24,  39p»i  si- 
iuile3  20,  33  jj  similitudiues  ibid. 
bis  rerum  et  uerborum  pereeptio 

I  2,  3  m  nomina  IV  7  m  cxempla 
gestarum  xiide  gero;  uerarum  12, 
3jJ  siuiilium  III  3,  5e  dissimilium 
uerba  IV  33,  45  c  bumilium  con- 
temptio    III  2,  3  e    externarum  6, 

10  pbis  7,  13  OT  rerum  consequen- 
tium  espositio  IV39jJ  enumeratio 

II  30,  49  e  magnarum  appetitio  III 
2,  3  c  maiorum  insueti  IV  4,  6  im- 
periti  9  e  ceterarura  comparatione 

11  30,  48  e  multarum  expeditio  IV 
54,  68  e  memoria  III  2,  3  c  omnium 
societas  IV  9  p  earum  aliquid 
quarum  rerum  causa  II  30,  49  m 
earum  ratiouem  rerum  inuenien- 
darum  III  1  jj  quae  res  —  earum 
rerum  nomina  IV  7  m  exponemus 
res  quibus  de  rebus  dicturi  sumus 

I  4,  7  e  10,  17e  res  inuenire  IV 
56  e  geri  11  23,  36  e  ridiculas  ali- 
quas  III  22,  37  JM  uide  aliquis; 
optimas  IV  35  w  dissimiles  21^ 
ueras  I  8,  13_/j  inanimas,  mutas, 
caelestes  IV  48  m  53,  66  e  magnas 

III  3,  5jj  extraneas   7,  lim  alias 

II  30,  48  e  quas  res  uicle  qui,  quis; 
eas  res  uide  is;  duabus,  tribus 
rebus  IV  12,  17  e  I  2,  3  e  his  (tri- 
bus)  IV  47  m  I  6,  10  jj  IV  43,  56  j) 
his  omnibus  antecelluntur  II  30, 
48  7»  uide  omnis;  ceteris  rebus 
similibus  III  15,  27  p  riide  ceteri; 
quibus  rebus  tides  heri  soleat  I  6, 
lOjj  ab  rebus  ipsis  uide  ipse;  a 
rebus  consequeutibus,  circum  in- 
stantibus  non  recedere  IV  55_2J  pro- 
pinquis  32,  43  j^  ab  externis  III  7, 
13  e  de  rebus  ante  gestis  IV  9  e 
de  maximis  II  1,  1  p  unura  de 
quinquc  rebus  lll  11,  19 jj  quot 
de  rebus  dicturi  sumus  I  10,  17  e 
do  eis  rebus,  his  rebus  uide  is, 
bic  in  fine;  amicura  alienis  rebus 

IV  18,  25  2i  quae  sint  his  rebus 
iiitia  II  29j[J  sine  his  rebus  III  11, 
19wt  quibus  de  rebus  simus  acturi 
I  3,  4m  4,  6  e  4,  7  e  10,  17  e  qui- 
bus  de  rcbus  adhuc  dicendum 
luit  17  e  11  3,  5  e  quibus  de  rebus 
uerba  fecerimus  30,  47  7)i  conf.  III 
2,  3  m  disputatio  futura  sit  IV  40, 


52  m  quibus  ex  rebus  —  ex  con 
trariis  rebus  III  6,  10  2)  IV  15,  21  p 
diuersis  IV  18,  25^^  ex  ceteris 
uidc  ceteri;  ex  quibus  rebus  con- 
stat  II  12,  n  p  in  prosperis  rebus 
IV  17,  24  e  contrariis  III  3,  6m 
difficilioribus  24,  39  m  difficillimis 
IV  34,  45  7)1  extraneis  31  e  simili- 
bus,  diuersis  13,  19  p  maioribus, 
minoribus  dissimilibus  II  12,  18  ))i 
certis  7,  10»«  comparandis  28  jj 
bis  in  ceteris  uide  ceteri;  in  om- 
nibus  rebus  uide  omnis;  in  ipsis 
rebus,  non  in  uerbis  IV  13,  18  de 
iis  rebus  quibus  in  rebus  I  9,  16  wi 
IV  1,  Ijj  (pro)  eis  rebus  1113,5*« 

resciit  I  11,  18  e 

resisteret  II  5  e  restiti  libidini  ma- 
lorum  12,  17  m  restitisti  inimicis 
IV  19,  26  ))i 

respicit  puerum  bOj)  respice  55  m 

respondeamus  cui  loco  primum  I 
6,  10  m  responderet  II  5  e  nugato- 
rie  responsum  IV  36  vi  rogata, 
responsa  III  14,  24  e 

restituam  II  25,  40 

restant  IV  31  jj 

retiirdabimiis  III  14,  24  w  retar- 
dare  animum  I  17e 

retentans  IV  49,  62  e 

reticeudo  arteriae  adquiescunt  III 
12,  21  2)  tametsi  reticuerimus  I  9, 
14  })i 

retinet  animum  attentum  IV  16, 
24  III  12,  22  m  retinetis  eum  in 
ciuitate  IV  36  e  memoria  artificiosa 
retineat  et  amplificet  commoda 
naturae  III  16,  29  p  coucordiam 
retinebimus  IV  33,  44  p  retinere 
mulierem  16,  23  m  fortitudinis  re- 
tiuendae  causa  III  3,  5jj 

reiiulsis  maiorum  sepulcris  IV  8, 
12  m 

reuereri  uirtutem  17,  24  p 

reuertor  ad  illud  27,  37 2)  reuerti- 
mur  13,  19m  reuertetur  24,  33jJ 
reuertemur  II  12,  18  e  III  7,  14  m 
10,  17;  IV  14,  20  p  reuerti  III  9, 
17  e  IV  15,  21  e  reuertendum  ui- 
detur  II  16,  23 p 

reuirdesceut    rationes   IV  34,  45  e 

reuiuiscat  53,  66  m 

reuoluamur  codem  identidem  II 
18,  27  m 

reus  I  12,  22  p  14  m  bis  ll.be 
14,  21  p  Ibp  16,  2ip  17,  26  m  reo 
bono  fuisse  4,  6^J  quid  reo,   quid 


INDEX  VERBORUM. 


525 


acciisatori  conueniat  4,  7  ^)  si  com- 
modum  sit  I  12,  22  e  ignosci,  con- 
cedi  II  16,  24  m  17,  26  e  duplicem 
defensionem  parabis  IV  35  e  reum 
III  20,  33  e  multi  ab  reo  II  27,  43  e; 
III  20,  33  m  II  6p  15  p 

rex  Areus,  Agamemnon  IV  34,  46  e 
II  23,  36  e  regem  IV  16,  23  m  re- 
ges  Atridae  III  21,  Si^J  eieci  IV 
53,  66  7W;  9  wi  uti  regibus  II  26, 
40;  30,  48  p 

rlietoris  praeceptio  III  13,  23  jj 

rhetoricam  I  1  jj  II  27,  44  rheto- 
ricae  praeceptione  IV  44,  56  e  de 
V  parte  rhetoricae  III  24,  40  e 
difficillima  8  e  omnium  partium 
16,  28  p  nihil  rhetoricae  praecep- 
tionis  IV  56  m  stadium  rhetoricae 
artis  3,  4  e  (E)  nequid  rhetoricae  ai-- 
tis  III  1  e  in  arte  rhetorica  IV  56  c 

rideatiir  6  m 

ridiculus  sit  1,  2  m  uideretur  6  m 
ridiculas  aliquas  res  11122,  37  m 
ridiculum  22,  35  m  est  23,  38  jj  IV 
5,  8  e  fore  6  e  ridicule  facere  m 

rigare  ingenia  e 

risum  mouere  I  6,  10  m  pudenttm  et 
liberalem  comparare  III  13,23  erisus 
cum  significatione  parua  14,  25jj 

rogas  ut  IV  13,  19  e  rogat  et  sup- 
plicat  52  m  cum  roget  patria  44, 
57  m  huius  exemplum  aliunde  ro- 
gabo  6p  rogabimus  ut  I  4,  7  e  si 
rogasset  hospites  IV  26,  36  p 
Aethiops  rogetur  ab  auunculo  50  m 
rogata,  responsa  III  14,  24  e 

rubrum  IV  49,  63  p 

rubores  10,  14  w  exhausto  rubore 
scurra  e 

riibrica  delibutam  III  22,  37  m 

nidis  plane  IV 4, 7p  nemo  4, 6  e  4,  7?» 

rudere  31 m 

rumor  probabilis  II  8  e  ei  rumori 
fidem  habere  m  turpem  rumorem 
proferre  e  uerum  m  rumore  po- 
puli  comprobantur  IV  41  m  falsos 
rumores  dissipatos  Il3,  5e  8^^ 
contra  rumores  dicere  6m  8p  ru- 
moribus  credi  non  oportere  3,  5  e 
Ab  rumoribus  dicere  6  m  8  jj 

ruperunt  (M)  foedera  IV  14,  20  p 

sacer  locus  II  4:,  7  p  sacrum  legere 

30,  49  e 
saepe  I  9,  16  m   II  7,  10  e   13,  19  c 

bis  27,  43  e     saepe     multi     ibid. 

saepe  nuraero  ihid.  ITI  8  e  minus 


saepe  ibid.  saepe  —  saepe  m;  10, 
17  IV  54,  68  e  III  16,  28  e  19,  31  e 
20,  33w  22,  35e  23,38e  IV  10, 
15  m  bis  14,  20;)  20,  28 p  43,  55  pm 
44,  bl  p  in  initio  enuntiati  IV  24, 
33  p  quam  saepe  III  12,  21  e  sae- 
pius  I  9,  14e  IV  14,  20/)  14,  21  e 
27,  38e  28,38?»  42p  45,582^ 
saepissime  II  8  e 

sagittis  IV  30  e 

cum  sago  52  p 

salsamentari  54,  67  m 

salus  militum  24,  34  c  suae  saluti, 
communi  saluti  consulere  44,  57?» 
patriae  43,55>w  salntem  p.iriat 
III  5,  8  e  sibi  comparare  II 19,  28  m 
pro  salute  patriae  IV  42  m  43,  55  e 
44,  57  e 

saluns  ibid. 

saneiat  lex  II  10,  15?«  quod  legi- 
bus  sanctum  sit  9  e  posteriore  lege 
10,  15  ??i  30,  48  jj  quod  populi 
iussu  sanctum  est  13,  19  m 

sanctimonia  nuptiarum  IV  33,  44e 

sanctio  II  10,  15  p 

sanctissimae  patriae  cinerem  IV 
8,  12  e  sanctissimum  nomen  pa- 
triae  44,  57  /» 

sane  bOm  magna  49,  &3p  contui-- 
batur  50  )n 

sauguinolentam  palmam  39  m 

sanguis  45,  58?>i  22,  31  e  mise- 
rando  sanguine  aspersus  55  e  suo 
aluerunt  inimicorum  crudelitatem 

15,  22  p  tuo  satura  iracundiam  52 /?i 
sapiens    i2  m    i3,  55 pm   44,57^9 

16,  23  e  sapientes  II  24,  87  m  pu- 
tandi  IV  44,  57  pe  sapienter  fa- 
ciunt  n,25p  cogitant  17,  24  e 
res  iudicatas  I  5  e  sapientissimum 
hunc  iudicare  IV  43,  55e  homini- 
bus  sapientissimis  II  30,  48  p 

sapientiam  uestram  desidero  IV  37, 
49 ^j  a  sapientia  remotns  animus 
20,  28  m  in  sapientiae  ratiouem  II 
27,  43  m 

sarisae  IV  32,  43  p  conf.  p.  322,  18 
et  errata 

satietas  uitetur  11  e  ne  satietatem 
pariat  27,  38  e  satietate  afficere 
23,  32  ??t 

satis  supplicii  10,  15  e  spatii  II  4, 
7  7«  bis  signi  IV  1,  Ijj  suspicionis 
54,67??t  habere  firmamenti  II  7, 
11  e  praesidii  16,  2i  m  quod  satis 
ei  iDersolui  possit  IV  43,  55  ??i  sa- 
tis  longum  II  4,  7  m  certis  ratio- 


52G 


INDEX  VERBOEUM. 


nibus  26, 39 c  idoueus  uide  idoneus; 
satis  comuiode  III  15,  27c  strenue 
IV  51,  64  7»  abundanter  III  \p 
plaiie  IV  46  p  creuit  I  17  e  scio  II 
31  r  dictum  I  8,  12  p  II  12,  18  e 
III  15,  25.  19,  32  e  IV  4,  7e  38,  bOm 
probati  2,4m  laudare  43,  56|) 
ostendisse  11  18,  27 j)  uix  satis 
otium  studio  suppeditare  possu- 
mus  I  \p  consequi  rem  uerbis  IV 
39  e  cautum  II  12,  18  c  dicere,  ex- 
pouere  satis  erat,  satis  fuit,  id 
quod  satis  esset  Il22p?«  fuerat 
dixisse  21,  34e  cui  satis  esse  nihil 
liotest  IV  17,  24  p  diutius  quam 
satis  sit  commorari  II  18,  27w  ue 
cui  satis  sit  ad  IV  2,  4  m  quod 
satis  sit  ad  rem  43,  bbp  quoad 
satis  sit  ad  49,  63 ^j  quoad  cuique 
satis  sit  III  3,  6  e  qui  nou  satis 
habet  IV  17,  24p  non  satis  babere 
praetipere  1,  le  satis  habebit  si- 
milera  esse  5,  8p  satis  facere  uobis 
II  26,  41  c  satis  fecisti  iniuriarum 
Labeoni  IV  27,  H p  satis  facias 
10,  14  p  satius  est  uti  II  26,  40 
I  9,  14e  IV  26,  36  c  utrum  satius 
sit  populum  frumentum  accipere 
an  non  accipere  II  28j?  utrum  satius 
fuerit  facere  id  an  id  14,  21jp  satius 
esset  IV  26,  36 m  satius  esse  duxit 

I  15  c  satius  fuisse  id  facere  m 
satxii'are  crudclitatem  IV  34,  45  m 

satura    iracundiam    tuo    sanguine 

52  ?H 
in   scaena  I  14jj    II  13,  19  e   poue 

scaeuani  IV  10,  14  w 
scaphaiu  I  11,  19  c 
scelerali  IV  8, 12  c  sceleratam  ma- 

num  55  c  scelerate  28,  38  e 
scelus  22,  31  m  spumans  ex  ore  55  c 

huius    sceleris    qui    sunt    adfines 

8,  12  m   scclere   se  contaminarunt 

II  19,  29  ^j)  uestro  contabuistis  IV 
15,  22  m  reduudans  55to  cum  boc 
scelere  compavari  8,  12^ 

SCientia  rei  militaris  27,  37c  [iuris 
ciuilis  I  12,  22 2)]  scieutia  cuiusdam 
artificii  III  2,  3c  scientia  —  in- 
prudentia  II  4,  7  c  artem  aut  stu- 
dium  aut  scientiam  27,44p  odiosam 
scientiam  III  3,  6  e  [3,  4jp]-  male- 
ficii  certam  sumere  scientiam  IV 
41  e 

scio  satis  II  31  e  certo  IV  43,  56p; 
UI  23,  38  p  scimus  I  9,  14^  IV  37, 
49  m  scitis  omnes  24,332)   sciunt 


9e  litteras  III  11  xi  sciat  aut  audi- 
erit  IV  35  e  quicquid  sciaut  dicant 

II  7,  lOjj  utrum  scierit  an  igno- 
rauerit  16,  24  m  scieritne  4,  7  m 
eonf.  ^p  data  sit  opera  ut  sciretur 
16,  24j:>  scire  nonnihil,  multa  IV 
4,  7  w;  2,  3  m  oportct  ill  15,  27  e 
ut  scire  possint  I  9,  14  w  possimus 

III  21,  35  possis  IV  44,  56  e  scire 
et  existimare  poterant  9jj  illos 
non  potuisse  II  6  e  quare  potuerit 
4,  7e  quod  possit  7,  10  e  poterimus 

I  6,  10  p  sciri  potuit  II  4,  Im  pos- 
sent  7,  lOm  ne  parum  multa  scisse 
uiderentur  I  1  vi  non  scire  IV  27, 
37 p    scientior    eris   praeceptorum 

II  31  c 

scribis  artem  tuam  IV  3,  bp  scribit 
artificiose  4,  7m  cum  scribunt  3,  6c 
aliquid  suum  3,  4p  scribunt  aut 
locuntur  ihid.  ut  breuiter  scribam 
II  26,  41  j)  cum  scribas  IV  26,  36  m 
scribat  ex  arte  3,  6  m  omnia  scri- 
bant  3,  4p  scribet  commode  4,  7e 
scriberemus  ea  potissimum  II  \,lm 
scripsit  diligenter  III  11,  19  e 
scripserunt  IV  1,  Ip  III  23,  38  j9 
\1  p  quod  scripserit  II  9e  10, 14p 

IV  3,  6m  scribere  III  17 ^;  de  2,  3w 
11  1,  2jo  artem  IV  3,  6  his  uihil 
3,  4p  ipsum  ex  arte  4,  Im  plura, 
pauca  49,  62 m  scribi  commode  III 
15,  27  c  commodissime  IV  42  e  di- 
lucide  III  11,  19  c  omnia  maxime 
scribenda  IV  2,  3e  ad  scribendum 
uenimus  I  1  e  de  maximis  rebus 
primum  scribendum  fuit  II  1,  Ip 
non  necessario  scribendum  putarit 
10,  14^  quid,  quod  scriptum  sit 
9m  10,14w  similiter  12,18?u 
consulto  de  ea  re  scriptum  non 
sit  e  quomodo  scriptum  esset  lljo 
nec  esse  ambigue  scriptum  m  di- 
lucide  9  e  scriptum  fuisse  p  quae 
sint  ex  arte  scripta  IV  4,  7  m  ab 
aliis  commode  scripta  ihid.  leges 
ne  scriptas  quidem  iudicasti  24,33e 
res  scripta  —  scriptum  I  12,  20  p 
scriptum  et  sententia  11,  \Sip  am- 
biguum  esse  II  lljp  contra  scriptum 
iudicare  10,  14  e  scriptum  recitare 
ihid.  scripti  recitatione  9p  inter- 
pretes  11  c  sententia  scripto  attri- 
buta  9  m  in  quolibet  scripto  p  iu 
scripto  aut  e  scripto  controuersia 
I  11,  19j3  ex  scripto  et  sententia 
p  e  cum  scripto  ipso  dissentit  uo- 


INDEX  VEKBOEUM. 


527 


luntas  2)  II  9 p  a  sciipto  dicere 
ibid.  ab  scripto  iudicare  e  recedere 
ibid.  sine  scripto  intellegi  10,  14^ 
propter  ceterorum  scriptorum  si- 
militudinem  12,  18  e  cuius  nomine 
scripta  dentur  agenda  I  14  p 

scriptor  II  9  e  11  p  scriptoris  uolun- 
tas  I  11,  19  p  II  9p  10,  14  e  scrip- 
torum  uoluntas  ibid.  scriptoris 
commoditas  j;  conlaudatio  d^)  scrip- 
torem  10,  lim;  Graeci  scriptores 
I  1  m  ab  historiarum  scriptoribus 
IV  5,  7e  ab  artis  scriptore  6p  cum 
ceteris  artis  scriptoribas  I  9,  16e 
ipsos  artis  scriptores  IV  5,  Sp  ip- 
sum  avtis  scriptorem  c 

scripturae  III  n  m  reliquum  scrip- 
turae  IV  7  e  scripturam  3,  4  e  de 
tanta  et  tam  difFnsa  2, 3  hi  scriptura 
uoces  imitari  III  15,  27  e;   I  4,  6  e 

scurram  IV  10,  14  e 

secundum  principium,  narrationem, 
argnmentationem    II  9^j    30,  47  jj 

III  9,  17  m  IV  40,  52  m  secundum 
auctoritatem,  uitam  testium  II  6  c 

secuudns  locus  30,  48  p  liber  III 
4,  8e  9,  16e  IV  44,  56 _p  44,58; 
secunda  fortuna  17,  24j^  IH  6,  lOjJ 
temporibus  secundis  IV  17,  24  e 

sed  etiam,  sed  quoqne,  sed  tamen 
uide  etiam  e.  q.  s.  sed  I  8,  13  m 
.  Up  15  p  17  m  II  17,  26p  19, 
30  JM  24,  37 p  25,  40}»  III  11,  20^:) 
(nonnihil  —  sed  maxime)  IV  19, 
2&P  22,  30e  31  m  37,  49  e  46  w 
50  e  52  m  bis  non  —  sed  I  9, 14  m 
15p  bis  II  12,  17  m  14,  21  m  16, 
24  m  17,  25  m  22  c  24,  37  e  26,  41e 
27,  44  e  28  e  29  m  30,  49  m  III  4, 
Ipm  7,  13p  22,  36  e  22,  37 p  IV 
3,  5  m  bis  5,  8  w  6  e  bis  8,  12  e 
10,  14  m  13,  18.  13,  19  m  14,  21  e 
15,22e  20,27.  25,  35  m  bis  27, 
38  m  28,  38  e  31p  40,  53.  A2p  44, 
58.  45,  58  m  47?»  48  e  50^:»  54,  67e 
non  —  sed  ut  I  le  11,  18jj  III 
24,  39  e  IV  47^;  sed  potius  II  llw 
Sed  in  principio  enuntiati  III  5,  %p 
7,13p  (Sed  si)  7,  13  m  16,  28e 
19,  32??i.  21,  34?»  22,  37  e  24,  40^?; 

IV  1,1?»  11  e  17,  24?»  19,  27  c 
29,  41.  31  m  43,  56  m  48?» 

sedes  52  ?»  sedetis  36  c  sederem  in 

castris  24,  34  m 
seditiouibns  uestris  53,  66_p 
sedari    res    uetustate    II  30 ,  48  e 

sitim  sedet  IV  6  m  sedata,   seda- 


tissima    uox   III  12,  21  jj    12,  22p 
14,  24  jj  sedato  gestu  15,  27?» 

sedulo  I  17  c 

selectores  IV  4,  7  e 

selegere  4,  6e  selegi  de  multis 
50  jj 

semel  [quod  diximus  I  9,  14  e]  i-e 
semel  dicta  IV  42jj  si  semel  aliter 
iudicatum  sit  II  30,  48  e 

de  seuiissibns  lex  I  12,  21^ 

semouens  rem  ab  re  IV  40,  52  p 

semperll  3,  5^:»  19,  29c  31  wi  4,  7p 
IV  5,  8e  7e  semper  omnis  ibid.  17, 
2i:p  18,  25 p  3op  42?»  ferme  semper 
41  c  non  semper  II  19,  30j?  lU 
9,  17  e 

senatus  I  12,  21?»  III  2,  2?»  bis  e 
IV  14,  20?»  14,  21  m  senatus  offi- 
cium  35  ?»  uoluntas  ibid.  nomen 
2i  auctoritas  55  p  senatui  II  30,  482> 
senatum  I  12,  21^)  14  e  II  17,  26.?? 
IV  35  i^ 

senectutis  spes  39  ?» 

sensus  quiuis  II  5?»  sensnm  auriiim 
IV  23,  32?»  aliquo  sensu  percipi 
II  5?»  quodam  animi  IV  20,  27  ad 
sensus  nostros  pertinere  III  11,  19  e 
omnium  personarum  sensus  14,  24  e 

sententia  scripto  adtributa  II  9  ?» 
bis  sententia  et  uoluntas  e  utra 
uera  sit  11  jj  uocabuli  12,  17?» 
nostrae  sententiae  rationem  III  4, 
8  ?»  contrariae  relatione  IV  28,  39  c 
contrariam  sententiam  II  10,  14  m 
unam  sententiam  significat  res 
scripta  I  12,  20jj  scriptum  et  sen- 
tentia  Qrjtov  %ai  Siccvoia  11,  19p 
bis  e  nullam  ex  altera  parte  sen- 
tentiam  interpretari -11 1 1  c  ab  sen- 
tentia  dicere  10,  14  p  aliud  uerbis 
aliud  sententia  demonstrans  IV  34, 
46  2^  duas  aut  plures  sententias 
scriptum  siguificatl  12,  ^Op  II  llj? 
IV  53,  67  e  sine  totius  sententiae 
demonstratione  19,  26 jj  uerborum 
et  sententiarum  adcommodatio  I 
2,  3??i  sententiarum  exornatio  uide 
exornatio;  ad  sermonis  sententias 
adcommoclare  III  15,  26??i  con- 
cinniores  reddere  12,  22  p  duae 
efferuntur  IV  28,  39  p  contrariae 
45, 58e  cum  absolutione  sententia- 
rum  19,  27  p  sententia  yvco(irj  17, 
24: p  illud  genus  sententiae  ??t  sen- 
tentiam  uerbis  efferre  19, 27  e  in  seu- 
tentia^)  sententiae  buiusmodi  17, 24 
?»  e  sententias  eligere  de  tragoediis 


528 


INDEX  VERBORUM. 


4,7^  sententias  eloqui  62  m  inter- 
poni  1 7, 25  m  ab  eiusdem  sententiae 
exeuiiilo  uon  recedere  44,  50  e  43, 
bbj)  graues  sententiae  eligentur 
8,1  lc  sententiam  traicere  ad  sormo- 
cinationem  42,  55  non  est  sententia 
te  hortari  III  24,  40  e  ab  tuta  ra- 
tione  sententia  est  alicui  5,  8}) 
ad  principii  sententiam  reuerti 
It,  17  c  10,  n  p  in  ea  sententia 
erit  ut  IV42m  et  quae  similes 
senteutias  habebunt  quibus  sen- 
tontiis  contraria  III  6,  12  e  con- 
trariam  sententiam  non  constare 
cum  superioribus  et  inferioribus 
sententiis  II  10,  14  m  de  quo  sen- 
tentia  lata  est  II  13,  19  w  qui 
sententiam  dicent  III  2,3  2)  ^^ 
sententia  desisteret  IV  5bp  grauem 
sententiam  ferre  39  m  in  sententiis 
ferendis  36  vi  suis  sententiis  deli- 
gere  35  w  uestris  sententiis  absol- 
uere  14,  20  m  39  p 
quid  scntiamus  54,  67  e  quare  id 
scriptor  senserit  quod  scripserit 
II  9 c  seusi  et  non  suasi  IV  25,  34 m 
sensit  idem  33,  A5p  ultra  quam 
amicus  sentire  possit  47  p 
seorsnm  tractandum  III  4,  7jj 
separatim  tractatur  8  e  diuidit  IV 
35  e  spectare  40,  63  dici  4,  7  c 
40,  53  III  10,  18_p  sumitur  IV  33, 
44  p  his  III  2,  3  p 

separanimns  III  4,  7p  a  superiori- 
bus    IV  31  p    separare    et    notare 
2,  3  m  locus  separatus  a  causa  46, 
58  m  rcs  ab  re  separata  est  47  m 
separatis  partibus  30  p 
scpeliri  prohibuerunt  22,  31  e 
SC})1em  44,  66  c 
septimus  locus  II  30,  49  p 
sepulcris  reuulsis  IV  8,  12  m 
sepnltura  prohibere  24,  33  e 
seqneris  bouos  IV  26,  36  m  secun- 
tur  illi  60  e  sequatur  III  22,  30  m 
sequamur    ordinem    9,  16  m    quas 
uitemus   quas   sequamur  imagines 
21,  35  res  quae  sequantur  aliquam 
rem   IV  54,  67  m    si  ea  sequemur 
qnae  praecepta  sunt  I  9,  15e  eam 
praeceptionem  II!  9,  16^  Quae  si 
sequimurlV  56  e  secuti  non  sumus 
exemplorum    rationem    7  e    secuti 
sunt  amicitiam  17,  24w  sequi  uiam 
bGpm  imagines  III  17  c  uerba  et 
lilteras  II  10,  lip  tutam  rationem 
II  l  5,  8m  rectum  4,  7?«   quid  iu- 


dicem  conueniat  II  9p  alterum 
sequi  uitare  altcrum  III  3,  4^ 
quales  sequi,  quales  uitari  opor- 
teret  II  2,  2  m  res  magnas  sequi 
et  appeti  oportere  III  3,  5p 
sereno  uitae  tempore  IV  48  m 
ab  serio  sermone  ad  iocum  III  14, 

26_p 
sermo    16,  2Qm  his  e    14,  25  p    13, 
23  pm   1  Im   (lenis)    IV  33,44w 
omnis  consumitur  in  50  e  friuolus 

II  c  huiusmodi  m  personae  attri- 
buitur  62  p  sermonis  et  morum 
societas  27,  37  e  puri  consnetudo 
8,  11  m  cottidiani  32,  43  e;  alieni 
interpellatores  II  1 1  e  uenustas  IV 
10,  24  festiuitas  I  8,  13  m  ipsius 
perpolitio  IV  13,  18  ad  sermonia 
sententias    uultum    adcommodare 

III  15,  26 m  adcommodata  ad  ser- 
monem  IV  16,  24  transire  III  12, 
21  p;  13,  23  p  sermonem  purum 
conseruat  IV  12,  17  m  intimum, 
cottidianum  10,  14^5  subicere  52  e 
sermone  animum  retinet  III  12,22m 
in  sermone  uitia  IV  12,  17  m  in 
sermone  uersantur  usitata  uerba  e 
ab  sermone  serio  ad  iocum  III  14, 
2bp  efferri  uulgari  sermone  IV  b&p 
pauco  uti  33,  45  e  annuo  enarrare 
61,64e  sermones  adcommodatos 
ad  dignitatem  52  e  in  sermonibus . 
amicorum  18,  25  c 

sermociuatio  figura  didloyoi  b2p 
43,66^5    42,66.    43,  56  m    sermo- 
ciuationes  62  e 
sero  n  26,  40 

serpit  per  forum  IV  49,  02  m 
seruit  nuUi  turpitudini  17,  24^ 
in  seruitutem  rapi  39  e  8,  12  m 
sernauit  ciuitatem   13,  19p   liber- 
tatem  seruare  63,  66  e  leges,  mores 
oportere    seruari    III  3,  4m    nisi 
haec  seruata  sint  I  9,  16  m  seruan- 
dum    est    ut  lenis  sit  sermo   7  m 
seruaretur  breuitas  III  21,  34  e  ad 
uocem  seruandam  12,  21  e 
seruulus  IV  61,  d^pm 
seruus  tuus  11  m   is  I  14  e   de  eo 
seruo  ihid.  da  seruos  in  quaestio- 
nem  IV  30  p  ex  seruis  II  4,  7  e 
quo    setins    I  12,  21  e    III  17  e    IV 

3,  4  m  nihilo  setius  37,  49  m 
seueritas  oratoria  23,  32^ 
sex  partes  I  3,  4p  11,  19p  \l\,2p 
2,  2  c  2,3p  4,  6  c 
sexaginta  II  13,  20  m 


INDEX  VERBORUM. 


529 


sextns  locus  30,  49  p 

si  moritur,  pecunia  esto  I  13;?  IV 
56  p  17,  2X1)1  III  17  m  II  27,  43  j; 
IV  50  OT  III  4,  Im  12,2l2J  54,  67  wi 
8e  IV  25,  34 J5  11122,  3bpm  II 
24,  38p7ne  IV  43,  55 e  II  5m  septies 
repetitum;  IV  28,  39  »?i  40,  52  p 
^ztai^er  II  29 ;j  IV  3,  4_2:>  4,  7?»  20, 
282?  li  19,  30w  IV  50m  I  12,  22m 
IV  37,  49  p  uide  si  quis  si  quid 
simiHa;  si  multos  induxit,  cui  mi- 
rum  uidebitur  II  19,  29p  ter  si  — 
et  si  19,  mp  4,  Im  13,  20??«  IV 
llp  II  21,  33  m  IV  49,  63  e  II  17, 
25»i  6is  28e  IV23,  33e  III16,28e 
siquam  damnabaut  putabant  IV  16, 
23  2?  conf.  41  j?  consueuerat  si  iure 
non  potuerat  iniuria  machinari  II 
19,28?»  si  aures  obtunsae  uide- 
buntur  poterimus  III  9,  17e  his 
10,  17    IV  12,  18    quinquies   ^2 p 

I  4,  7  quinquies  5  nouies  II  31  (Ze- 
ci(S  III  15,  26  TO  II  6  e  12,  17  e  IV 
8,  11  ?/t  I  9,  14  sepHes  III  3,  4  ^re- 
decjes  II  25,  39??«  8^  Z?/s  IV  14,  20 e 
56  e  Z>is  III  3,  5  e  ter  3,  6  p  6ts  8^ 

II  17,  25  sexies  III  6,  11  quater  6, 
12  p  bis  20,  33??i  Z?/s  20,  34  11  3, 
4??i  7,  lle  IV  15,  21  e  15,  22?)i  III 
16,  29  e  II  7,  10  jp  e  9 p  24,  38  e  (?) 
29??i    3,  5    septies    III  4,  8p??«  IV 

4,  6e  23,  32e  his  55 p  26,  36e  I  9, 
15jj  9,  16  ter  IV  10,  15??i  37,  49p 
11  e  his  35  e  42,  53  III  19,  32  ??t  e 
22,37  sexies  II  5  e  4,  7  e  tis  II I 
7,  14??i  his  12,  21^  I  10,  17p  IV 
47  e  6is  48  m  III  3,  4  e  4,  7  e  I  4, 
6??ie  his  11  me  II  11  p  17,  26??je 
IV  b,7m  si  potest,  si  poterit  uide 
possum ;  si  te  unum  illud  monueri- 
mus  I  le  III  8p  IV  39jj??«  I  10,  16. 
6, 10_p  bis  me  16,  25  III  5,  8p  7, 13p 
23,  38e  14,  24e  21,  34??i  IV  42  e 
54,  67p  5,  7??i  10,  15  e  b%p  II  13, 
19p  5??i  e  his  III  19,  31  ??«  IV  1,  l??i 
his  9p  37,  50.  52  e  II  20,  32??«  21, 
33??i  27,  43  e  17,  25  e  I  11,  18p  si 
sit  dignitas  III  7,  14^?  II  27,44e  I 
12,  22  e  II  8p  27,  43 _p  III  10,  \8p 
IV  6i;??i  47??«  4,  7^  his  38,  50  e 
27,  37)?«  14,  21_?)  his  Il21,34/y  III 

5,  9jp  I  1??«  9,  14??«  12,  21  ??«  II  15  e 
28p  bis  30,  48?/«  III  8p  18,  31??« 
IV  4,  6p  54,  67??«  si  lex  sit  I  11, 
19??«  si  quis,  ut  si,  ut  si  quis 
dicat  IV  6;?  1,2??«  (31  e)  5,8??« 
49,  63  e    III  15,  26  e    IV  1,  2  e    bis 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx. 


II  20,  32??i  26,  ilpm  26,  40  (dixe- 
rit)  27,  43  e  III  4,  7  ??«  IV  34,  46  e 
53,  67  e  54,  67??«  33,  44  e  34,  46??« 
bis    II  28_2?    29??«    III  2,  2    qiiafer 

9,  17  ??«  ter  22,  37  ??«  I  15  ??«  bis  IV 
50  p  4,  7  2?  32,  43  quater  31??«  si 
uiderimus  nibil  intersit  III  18,  30 
II  30 ,  47  ??«  30 ,  48  ??«  e  III  7,  14  e 
IV  3,  5  ??«  I  11,  19  ??«  IV  19,  27  w« 
3,  4??i  II  26,  40  IV  32,  43p  III  20, 
33  m  uide  futurum  exactum;  si 
poetae  curarcnt  satis  erat  II  22??« 
si  id  fieri  non  posset  III  15,  27  e 
si  illi  nostri  non  indigerent  tameu 
causadaretur  16,29??«  IV  2,3p  b,7p 
5,  8e  6??«  bis  9???  bis  27,  37 p  bOp 
II  7,  10??«  si  adcommodasspmus  II 
8e9??i  11  p  14,22.  26,  41  e  15  e 
25,  40  IV  4,  6??«  5,  8^;  7??«  14,  20e 
16,  23e  21e  22,  31p  36??«  38,50??« 
50  e  bis  (si  autem  II  16,  24^)  si 
quando  JII  2,3??«  si  non  uenisset 
II  26,  41  e  uide  non;  et  si  uide  et; 
si  ergo  uide  ergo;  aeque  ac  si  sit 
II  13,  19  ??«  At  si  uide  at;  quodsi 
uide  quodsi;  si  quomodo  IV  49, 
63  e  si  quo  pacto  III  3,  6  ??«  si 
maxime  uide  maxime;  siquidem 
IV  11  p  si  omisso  uerbo  III  7,  13  e 
quater  7,  14  p  6«s  22,  37??«  (ut  si) 

10,  17.  14,  24  e  20,  33  e  II  3,  bp 
bm  si  —  aut  si  IV  6??«  20,  28p  III 
9,17??«  dicit  si  uelit  exire  IV  51,642? 
IV  49,  62  e  III  10,  18??«  sin  est  im- 
probu.?  II  24,  38  bis  IV  3,  4??«  sin 
dicitis  4,  6  sin  hnmile  genus  erit 
I  4,  6  ter  9,  16??«  II  3,  5  e  his  19, 
30??«  III  3,  bp  14,  25  2?  15,  26  ter 
15,  27  quater 

sibilare  IV  31  ??« 

sic:  33,442)??«  54,67??«  34,  45  2? 
27,  37??«  27,  38??«  24,  34 2?  43,  55e 
32,  442?  29,  39 2^  34,  45  quinquies 
31  m  21  pe  bis  46;?  53,67  2?  49, 
62  ??« e  34,  46  p  ??«  e  47  ??«  9  p  30  ??« 
sic  dicemus  II  10,  14/?  intellegetur 
IV  33,  44  e  33, 45^?  intellegemus  62? 
his  sic  tractatis  II  14,  22  p  sic 
ulcisci  ut  IV  14,  20  e  Quemadmo- 
dum  —  sic  38,  50  e  Quasi  si  quis 
—  sic  3,  4  nt  —  sic   1,  2  ??« 

sicarii  II  26,  41 2? 

siccitate  IV  6  e 

sicut    Gallus    49,  62  e    testimonio 

1,  22?   sicut  a  ceteris  III  24,  40??« 

aliae  II  22  e  sicut  illa  III  10,  18  e 

sicut  in  certamine  IV  ^lp  37,  492? 

34 


530 


INDEX  VERBORUM. 


(item);  omnes  nidetis  23,  33e  sicut 
e  cauea  leo  emissus  S9p  sicuti  ad 
poeticum  numerum  32,  44  e  sicuti 
litterae  III  18, 31jj  parua  res  sicuti 
magna  IV  4,  6  c  coloribus  lle  si- 
cuti  cognomine  31me  demonstraui- 
mns  37,  50  membrum  45,  58  wi 
notae  50jJ 

signiflcatio  ificpaaig  figura  53,  &lp 
54,  67  m  significationis  causa  Slp 
conficit  significationem  doloris  15, 
22 2>  buiusmodi  54,  &lp  cum  iDarua 
significatione  risus  III  14,  2bp 

signiflcat  I  12,  20 p  II  bm  25,  39^^ 
'ex  ea  re  significamus  IV  54,  67  e 
siguificent  II  16,  23  e  ne  significe- 
tur  ostentatio  IV  38,  50^3  signifi- 
cans  Gallos  32,  43  p  significare 
hilaritatem  uultu  III  15,  26  e  rei 
significandae  causa  IV  31  m  arti- 
ficii  significandi  II  30,  47  m 

sigunin  crjfiSLOv  4,  6  e  2,3^9;  e&t 
signum  liberalitatis  IV  38, 50  wi  hoc 
est  signi  b,  Sp  satis  erit  signi 
1,  1  m  isto  siguo  uidemus  4,  7  m 
uno  signo  tibiarum  intellegitur 
33,  44e  aliquo  simili  signo  percipi 

II  7,  lOwi  pro  certo  signo  25,  39p 
si  quae  supra  dicta  sunt  signa 
concurrent  4,  7e  7, 11^^  certa  non 
habent  25,  39  m  bis  quae  nocentis 
consequi  soleant  II  5e  conscientiae, 
confidentiae  ibid.  7,  11  m  signis 
credi  j;  aliis  signis  uidemus  te 
scire  multa  IV  4,  7  m  ab  signis 
dicere  II  7,  lljj  certis  describitur 
IV  bOpi  artificii  uotata  4,  7  p 

silentio  facto  47  m 

in  silua  I  11,  18  e 

similis  tauri  IV  49,  62  m  alicuius 
similem  esse  5,  8^  aliquorum  si- 
miles  esse  I  2,  3  e  rerum  similes 
imagines  III  20,  S3p  exempla  testi- 
moniorum  similia  IV  3,  bm  res 
similis  ei  rei  II  12,  18  m  IV  46  m 
naturalis  memoria  similis  huic  arti- 
ficiosae  III  16,  28  e  res  tota  totae 
rei  IV  48e  formam  similem  cuipiam 

III  23,  38  e  alia  quae  his  similia 
sunt  16,  29  e  libidines  honoris  pe- 
cuniae  similium  rerum  3,  5  e  si- 
milibus  ceteris  rebus  atque  in  15, 
27_p  in  rebus  similibus  IV  13,  19^ 
conclusionibns  uti  III  5,  9  e  rem 
similem  aflFerre  IV  48 p  similis 
occisio  22,  31»i    num   in   similem 


suspicionem  uenerit  II  3,  5^9  ali- 
qua  re  simili  adlata  IV  54,  67  e 
aliquo  simili  signo  percipi  II  7, 10?» 
simili  ornatu  IV  52  p  in  simili 
controuersia  res  posita  II  26,  41  e 
ab  simili  turpitudine  numquam 
afuisse  2,  3wi  de  simili  causa  iudi- 
cium  I  6,  9m  II  13,  20 jj  simili 
ratione  I  17m  IV  47 e  simili  uerbo 
33,  45e  oratione  84,  46p  similes 
notas  III  18,  31  e  casus  IV  20,  28  e 
exitus  m  e  sententias  III  6,  12  e 
similia  uerba  IV  21  p  signa  II  25, 
39  m  nihil  simile  a  nobis  factum 
I  6,  9e  simile  quid  II  3,  bp  aliquid 
IV  45,  59  j9  siquid  esset  simile  II 
7, 10??i  simile  hiioCmciq  11 22p  IV  47^) 
bis  e  46  m  43,  56  e  sine  simili  46j3 
similium  inuentio  48  m  in  simili- 
bus  p  ex  II  29^;  loci  cerae,  ima- 
gines  litteris  simillimi  III  17  m 
similiter  scriptum  II 12, 18  m  effe- 
runtur  IV  20,  282>  similiter  cadens 
ofioionratov     20,   28  j?     12,   18  «i 

22,  32  similiter  desinens  o^oioti- 
Xbvtov  20,  28  m  22,  32.  3,  5  e 

similitudo  figura,  oiioiaGig  45,  59^ 
sumitur    49,  62p    46  jm   47?/«;    34, 

46  m  in  22,  31m  IV  22,  30m  ad 
causam  sumendae  similitudinis 
45,  59e  de  primo  ueibo  46  e  simili- 
tudinem  34,  46^5  habere  48  e  in 
uerbis  22,  30  p  conferre  I  6,  9  e 
afferre48p  aliquam  uenari  e  propter 
ceterorum  scriptorum  II  12,  18  e 
IV  34,  ibp  per  53,  67  ^J  54,  67  e 
84,  46pe  ad  similitudinem  uerba 
adcommodare  48^  accedit  22,  30  e 
a  similitudine  ducitur  34,  46  e 
sumitur  33,  44wi  bis  cum  quadam 
similitudine  49,  62»i  I  13p  uersari 
in  casns  similitudine  IV  20,  28  e 
49,  62  p   ex  eadem  48  p  proposita 

47  e  I  6,  lOe;  similitudine  loci  de- 
ceptos  51,  64 m  locorum  conturbari 

III  19,  31m  alia  alius  commouetur 

23,  38e;  ex  rebus  similitudines 
eligere  20,  33  jj  rerum,  uerborum 
similitudines  ibid.  bis  21,  34  j:)  22, 

37  i^ 

simplex  res  IV  44,  56  e  rem  sim- 
plicem  32,  43  e  et  dilucidam  ex- 
positionem  II  2,  3p>  simplici  i.  e. 
una    imagine    III  20,  33  p    iudicio 

IV  16,  23p  de  simplici  genere  27, 

38  e  ex  simplici  parte  II24,  38me 
simplices    sententiae    IV  17,  24  »t 


INDEX  VEEBORUM. 


531 


simplicibus   animis   estis  37,  49  m 
simpliciter  docere  I  11,  18p  osten- 
dere  III  4,  8p  rem  pronuntiare  IV 
43,  56  ni  appellari  32,  43  e 
et  simnl  ostendemus  1  bp  11  31  m; 

I,  2  m  14,  22  de  omnibus  rebus 
simul  dici  1,  Ip  de  utraque  re  III 
12,  22  e  uno  iudicio  simul  multos 
iugulare  IV  39  m  superbi  re  simul 
et  uerbis  ibicl.  9p  simul  ea  con- 
locant  20,  28  e  simul  exercemur 
56  m  simul  cnm  cogitatione  nata 
memoria  III  16,28m  simul  ut 
audiuit  IV  b2p  simul  atque  55^ 
48  m  simul  ac  17,  24  m 

siiUHlacra  eius  rei  III 16,  29  e  simu- 

lacrorum  figuras  19,  31  j^ 
simultate  3,  4  e  II  7,  11  m 
sin  uide  si 
sine  nobis  et  nobiscum  II  31  e   III 

I  e  sine  labore  et  molestia  24, 
39  m  e  sine  summo  artificio  IV  2, 
Sp  4,  6e  sine  supplicio  discedere 

II  17,  25 w  sine  neiuis  IV  llp  sine 
assiduitate  exercitationis  1  1  e  III 
24,  40^^  sine  famae  detrimento  IV 
10,  14  e  sine  pronuntiatione ,  sine 
his  rebus  III  11,  19  m  sine  ulla 
suspicione  cachiunatiouis  14,  25^ 
adsumptione  defeusionis  II 13, 19jj 
sine  lege  m  13,  20  e  propria  1  13jp 
periculo  II 17,  26  m  IV  53,  66  e  sine 
dilectu  34,  45  e  malitia  11  26,  40 
scripto  10,  14  2>  doctrina  IV  46  c 
ratione  17,  24  e  43,  56  e  simili  A&p 
causa  II  2,  3  j;  iudicio  F16,  26e 
totius  sententiae  demonstratione 
IV  19,  26^3  elaboratione  22,  32 
testibus  II  7,  1 1  e  reprehensione 
20,  Blp  adrogantia  1  6p  sagittis 
IV  30  e  cODimutatione  111  15,  26  e 
non  sine  atroci  suspicioue  II  26,  40 
non  sine  causa  l  Ip  non  sine  spe 
IV  Alp  sine  qua  I  16,  26 p 

singnlare  officium  10, 10  maleficium 
II  30,  49m  singularem  poenam  IV 
8,  12  p    singulari    modo    docere   I 

II,  18p 

singnlae  cupiditates  IV  16,  23?« 
singula  interualla  III  14,25m  uerba 
IV  19,  26  m  exempla  49,  62p  ad 
singulos  iniaria  peruenit  8,  12  m 
modos  pronuntiandi  45,  59  e  artis 
locos  2,  3p  singulis  diebus  51,  64e 
singulas  argumentatioues  111  9, 16 e 
exclamationes  14,  25m  rationes 
praeceptionis  IV  2,  3  e 


sinistra  tabulas  tenere  III  20,  33  e 
mentum  subleuare  IV  50^ 

sinit  auditorem  suspicari  54,  67  e 
non  sinet  terapus  coramorari  54, 
68e  istaec  fieri  non  sineret  15,  22e 
sine  diuitias  esse  diuitis  14,  20  e 
me  considerare  10,  14  m 

in  siuum  parentum  39  e  de  sinu  ciui- 
tatis  22,  31  m 

sitellam  detulit  I  12,  21m 

sitiens  cum  maxime  IV  6  m 

sitim  sedare  ibid. 

situm  loci  III  19,  32  e 

siue  remoueris  siue  admoueris  m 
uerba  siue  propria  siue  extranea 
IV  8, 11  e  siue  stultitiam  siue  mali- 
tiam  dicere  oportet  29,  40  j3  hic 
Agamemnon  siue  potius  Atreus 
34,  46e  neglegentia  uestra  siue 
ignauia  potius  36  m 

soeietas  morum  et  sermonis  27,  37  e 
omnium  rerum  2p  societates  III 
3,  4m 

ab  socio  argentarii  II  13,  19 m  socii 
nostri  IV  ll^  sociorum  partem 
raaximam  9  m  animos  remouere 
15,  22  e  cum  sociis  bellum  gerere 
9p  ab  sociis  pecunias  cepisse  27, 
37  m;  III  4,  7  m  sociis  ciuitatem 
dare  2,  2  e 

socordiam  II  23,  35  e 

sodalicium  IV  51,  6ip 

sodalitatem  I  5  m 

solis  exortus,  occasus,  cursns,  eclip- 
sis  111  22,  36i)  IV  33,  44;>  fulgor  m 

solarium  10,  14  m 

soleae  I  13  m 

solet  accidere  111  21,  35  uti  sole- 
mus  5,  9e  meminisse  non  solemus 
22,  35  p  quae  rem  consequi  solent 

II  30,  49e;  5e  IV  39  e  Solent  cogi- 
tare  IV  11  m  quibus  rebus  fides 
fieri  soleat  I  6,  lOp  ut  ceteri,  quid 
alii  soleant  e  si  ceteri  (rumores) 
falsi  soleant  esse  II  8 p;  111  4,  7  j? 
solebat  cubitis  emungi  IV  54,  67 m 
soliti  sunt  conseruare  9p  fortunam 
adiumento   esse   solere  fortitudini 

III  5,  9m  II  8  p  IV  46  m 
SOlitudo  (loci)  II  4,  7p  III  19,  3lp; 

solitudinem  I  5jJ  11  31p>{H) 
sollicitant  II  21,  34  m 
sollicitudinem  II  Slp 
soloecismus  IV  12,  n  m»his 
soluat  legibus  Scipionem  III  2,  2  m 
34* 


532 


INDEX  VERBORUM. 


uita  toluatur  patriac  IV  43,  55  m 
bestia  solnta  ex  catenis  39  p 

solus  iste  IV  41  m  45,  58  e  sola 
uirtus  17,  2im  pionnutiatio  III 
11,  19  m  sola  II  25,  40  c  niihi  soli 
IV  43,  55m  se  solum  habere  b,8p 
soli  (nos)  I  9,  16  e  nos  solos  IV 
1,  2p  qnae  sola  mihi  de  multis 
relicta  snnt  29,  39  in;  hoc  iudustria 
solum  fieri  2,  3p  solum  mibi  snper- 
est  animus  et  torpus  29,  39 ^j  uon 
solum  sed  quoque  22,  30  e  neque 
enim  solum  —  sed  III  4,  7  m 

souitiim  tubae  IV  15,  21  e 

souum  torqnere  III  14,  25m  aequa- 
bilem  12,  21  e  sono  aequabili  uti 
14,  25  e  adaucto  m  incliuato  e 

sparsas  res  IV  2,  3^ 

spatium  II  4,  7  m  4.  6  e  conficiendi 
IV  ilp  cogitandi  III  12,  22p  quan- 
tum  spatii  sumpserimus  14,  25  e 
satis  II  4,  7  m  breoi  spatio  IV  22, 
31  e  spatia  temporum  I  9,  16  p) 
longis  spatiis  uti  III  14,  25  e 

specie  IV  47  m  grauitatis  falli  10, 
15  e 

speclare  separatim  40,  53  specta- 
bitur  uita  II  3,6/»  4,  7e  bm  spec- 
tari  rem  oportere  I  6,  9  m  facta 
non  famam  II  3,  5  m  uoluntatem 
16,  24  e  spectandum  est  15j:) 

sperabat  19,  28  m  quomodo  speres 
IV  18,  2bpm  sperare  III  6,  \2p)m 

spes  celantli  II  4,  7  e  perficiendi  m 
pecuniae  19,  29^9  tota  uinoendi 
I  10, 18  omnis  in  pecunia  IV  20,28m 
omnis  senectutis  39m  reliqua  liber- 
tatis  25,  34  p  siqua  spes  erit  u^ui 
futurum  II  17,  25  m  spes  iniecta 
est  Crassi  facultatem  posse  con- 
sequi  IV  2,  2  spei  non  multum  19, 
27  m  in  aliis  spem  habere  I  5^ 
spem  metum  8,  13m  perficiendi, 
celandi  II  4,  6  e  omnem  bene  ui- 
uendi  IV  52  e  spe  quaestus  I  1  e 
commodorum  II  2,3m  3,  4p  uulla 
spe  freti  IV  9  e  falsa  detineri  37, 
49  e  non  sine  maxima  spe  occul- 
tandi  et  perficiendi  maleficii  41^ 

spiritus  ducebat  33,  45  m  spiri- 
tum  oratoris  laedit  12,  18e  spiritu 
recreatur  uox  III 12,  21^  uno  multa 
dicere  m  rabido  IV  49,  62?«  cum 
magno  52  m 

splendide  peregrinatur50m  splendi- 
dissimuni  locum  equestrem  35^ 

splcndor  uocis  III 12,  21?«  in  armis 


IV  33,  44m  splendori  esse  15,  22 j9 
splendore   praefnlgere  III  19,  32  j) 
auri  aspectus  praestringere  IV  50/) 
spoliatis  templis  8,  12  m 
spousioue  grandi  uictus  23,  33  c 
sua  spoute   II  22  e  25,  39  p   IV  6  c 
9  e  lljp  37,  50 
spumaus  ex  ore  scelus  55  e 
spurcum    maleficium    II   30,  49  m 
spurce   factum  I  5  m   spurcissimo- 
rum  hostium  IV  8,  12  e 
stadium  rhetoricae  3,  4e 
statim    14,  6  p    Ip    13  m    16,  26/j 
11  10,  15  e    III  10,  18  m    IV  21  m 
39pme    40,  52  m    54,   68/)    non 
statim  praeclarum  4,  6/) 
statuas  facere  6  e 
statllit  rem  ante  oculos  55,  69   rei 
modum  statuemus  III  3,  5e  statuite 
quidlibet  in   me   IV  29,  39  m    ex- 
emplnm  35  m   in   omnibus  aequa- 
bile  ius  statui  conuenire  III  3,  4  e 
utilius  statuendi  potestas  II  14,21m 
statuendi   potestatem  non   habere 
14,  22  p 
statura  IV  33,  45  e  47  m 
statn  in  amplissimo  16,  23  e 
sternantur   iectnli  50  m.    triclinum 
stratum  51,  64/) 
stipulatione  II  9p  10,  14  e 
stet  intra  carcerem  IV  3,  4  m   ste- 
terint  ab  ea  parto  2,  4  et  steterit 
ut  mittatur  3,  4jm  a  sisfendo  stan- 
tes    in    uestigio    III   15,26???,    in 
oriline»18,  30  staret  ratio  illormu 
nulla  IV  5,  7/) 
strenue  51,  64  m  III  14,  24  ??i 
strepitus  II  5/:» 
struere  controuersiam  de  28  e 
studes   I  17e   IV  20,  28  m    student 
partibus  II  27,  43/)  stude  IV  30  p 
studiosi  II  24,38/);  studiose  colle- 
gimus  IV  56  p   delinquis   20,  28  »?i 
curas    14,  21/)    coli    amicitias    III 
3,  4m  in  dimicationem  desceudere 
IV  42  e  suscipere  periculum  43,  55  e 
eo   studiosius  hoc  negotium  l  Ip 
occidisti  IV  24,  33  e  studiosissime 
laudet  43,  55  e 
studium  cuiusuis  51,  65  quodpiam 
II  27,  44  tuo  studio  diffisi  III  24,40e 
studio  otium  suppeditare  11/5  in 
eo  studio  sunfc  II  27,  44  in  eodem 
uirtutis    III  6,  12/:)    studio    facere 
6,  11/) m  IV  1,  Ip  productus  47/5 
amicitiae  ibid.  studio  et  excrcita- 


INDEX  VERBORUM. 


533 


tione  56j3  III  24,  iOp  recto  studio 
commotus  II  17,  25  e  pro  nostro 
in  te  str.dio  I  17e  studia  eiusmodi 
IV  23,  32  jp    hominum  2,  2    eorum 

36  p  bonis  studiis  17,  ^oj)  13,  19  e 
a    ceteris    abducimur  III  24,  40  m 

stultitia  mater  malorum  II  22  p 
stultitia  —  consilium  4,  7  e  stul- 
titiam  3,  5  m  IV  29,  iOp  16,  23  e 
stultitia  uestra  37,  49  e  alterius 
47  e  a   stultitia  exordiri  I  6,  10  m 

stultws  IV  28 ,  39  m  bis  stultam 
seutentiam  II  10, 14»i  stulte  facere 

III  8|>  IV  44,  blp 
stupidi  timore  52  p 
stuprare  ingenuum  II  30,  49  e 
suadebit  III  5,  8  suadebimus  3,  6^j 

quippiam  3,  4jj  suasi  IV  25,  34/« 

ad  suadendum  III  3,  4e 
suasloueitt  I  2,  2  w 
suauiter  eloqui  IV  56  e 
suauitatem  habere  p  suauitudinem 

pronuntiationis  III 12, 21  e  de  suaui- 

tudine  12,  22  e 
sub  potestatem,  domiuationem,  libi- 

dinem  subicere  II  31^^  IV  17,24)« 

8,  12  w  sub  uocabulum,  artis  locos, 

aspectus   subicere  III  4,  7  p  IV  2, 

32;  47  e 

siibcrispum  49,  63  ^^ 
subeat  libenter  periculum  43,  55  e 

subeundum  est  periculnm  44,  57 p 
subicit  causam   espositionis  11  24, 

37  ffJ  subicimus  id  quod  opoitet 
dici  IV  23,  3Sp  subicitur  24,34;) 
subiciemus  exempla  37,  49  m  sub- 
iecimus  28,  39  e  subiecissemus  49, 
&2p    subiecero    II  20,  31  p    subici 

IV  45,58»i;  subicere  exempli  causa 
omnia  III  23,  39  sermonem  IV  52  e 
rationem43, 56/«  partibus  subiciens 
rationes  40,  52  m  ratione  subiecta 
p;  nos  subiciemus  sub  potestatem 
II  31^5  subiectis  ingenuis  sub  libi- 
dinem  IV  8 ,  12  m  subiecta  sunt 
8ub  dominationem  17,  24  m  sub- 
iecit  sub  aspectus  omnium  rem  IV 
47e  subicere  sub  artis  locos  2,3p 
quae  subiciuntur  sub  uocabulum 
recti  III  i,  7  p 

subiectio  figura  vnocpoQcc,  dvQ^v- 
nocpoQcc  IV  23,  33  p  subiectionem 
ad  nostram  personam  referamus 
24,  3ij)  eiusmodi  subiectiones  e; 
subiectione  rationis  17,24?«  bi-eui 
II  18,  28  m 

subactam  bello  IV  25,  34  e 


subitam  laetitiam  1  8,  13  e  subito 
timore  IV  55  m  terrore  34,  45p 
subito  eriijuit  22,  31  m  extinxit  34, 
A6p  inrujjit  52  ^^ 

subleuauit  mentum  bO p 

subornari  III  21,  34  jj 

subselliuui  premens  calce  IV  55  >« 

subsecuntur  52  ^j 

subsidium  babere  24,  34  w 

non  subest  ratio  l  llp  qiiin  subsit 
aliquid  (rumorii  II  8;^ 

succlnctus  gladio  IV  62  p 

sndans  55  m 

sufflata  figura  z6  inrjQfiivov  nlacfici 
10,  15  m 

suftVagio  priuasti  populum  II  12, 
17^9  suffragia  ibid.  suffragiis  uestris 
IV  36  m 

sui  cognoscentem  18,  25  m  ut  sui 
misereantur  I  14  e  sibi  quemque 
sno  coramodo  imagines  comparare 

III  23,  Sdp  sibi  turpe  putet  IV  24, 
33  ?n  de  eo  quod  aduer:?arii  firmis- 
simum    sibi  adiumentum   putarint 

I  0,  lOp  ponet  ante  oculos  IV48w 
proponere  finem  utilitatis  III  2,  3;; 
praesidium  conlocauit  IV  19,  27 ^J 
piaesidium  petere  24,  33 p  sibi 
praesto   esse  9m   temperare  21  m 

18,  25e  metuebat  periculum  II  19, 
28;;  diffidunt  IV  56 p  ignosci  14, 
20  p  ignem  sibi  petat  53,  67  m 
salutem  comparare  II  19,  28  wj  ca 
sibi  adsumpserunt  I  1  m  uidetur 
sibi  ostendisse  II  27,  42  e  uidentur 
sibi  facere  IV  6  m  si  quos  sibi 
praeponant  1,  2  e  bis  sibi  fugien- 
dum  putabit  discrimen  42  m  quid 
sibi  esset  usu  uenturum  II  5  e  sibi 
finem  doloris  futurum  7,  10  e  ipsum 
sibi  dissentire  in  sua  oratione  26, 
42  m  ipse  sibi  constituat  III  19, 
32?«  ipse  sibi  inimicus  IV  14,  20e 
sibi  2)ro  ei :  quod  sibi  furtum  fece- 
rit  II  26,  41  ?«  sibi  ipsi  obest  qui 
adfert  2dp  qui  sibi  in  omnes  res 
suppeditaret  exempla  IV^  5,  7  ??i  se 
fecisse    II  9  ?«  e    10,  15j.>    I  14  ??;  e 

II  14,  21p  3,  bm  IV  1,  le  II  16, 
24:p  26,  41  e  28  e  bis  19,  28  m  bis 

IV  10,  14e  17,  24e  34,  45rn  3,  6p  (?) 
&pme  5,  8;^  bOp  bis  e  51,  64  e 
8,  12  e  I  12,  20  e  16,  26^5  16p  III 

19,  32  m  22,  36  m  nauem  quam  se 
mauult  incolumem  IV  44,  57?« 
rationem  se  fugisse  II  16,  24  ^)  se 
p7'v  eum:  commotum  se  esse  5e  (?) 


534 


INDEX  VERBOEUM. 


se  et  suas  opes  norunt  lY  9p  se 
defensorem  uestri  profiteatur  36p 
uon  ujodo  dominos  se  fontium  sed 
se   ipsos    fontes    esse    dicant  6  m 
quomodo  ipsi  se  cupiunt  obiurgari 
37,  49  m   non   se   de  moribus   sed 
de  criminibus  dicere  II  3,  5  e  per 
se,   prae  se,  propter  se,  inter  se, 
in  se  uidc  per,  prae,  propter,  inter, 
habet,  babere,  admittere;  ab  se  IV 
52  c  6  m  ad  se  9  m   secum  loque- 
tur  43,  55jf3  w  agi  I  12,  22?«  osten- 
tare    se   IVl,le    se  iactat    21  p 
defendit  l  15p  anteponant   IV  1, 
2e  mittaut  in  periculum  Ilt  5,  8e 
se    scelere    contaminarunt    II  19, 
29^9  non  imprudeutia  se  defendet 
sed    culpa    contaminabit    16,  24p 
exercebitIV5,7e  se  domum  conicit 
51,  64  m  se  explicat  40,  52  m  se  de- 
uouisse  44,  57  e;  sese  nonnisi  pro 
refJexiuo  ponitur   praebere    I  7  ^j 
expedire    IV  11  p     retentans    49, 
62  e    tradidisset    (?)  21  e     abiecit 
b2p  contulit  55  e  51,  64  m 
nou  sum  nescius  III  15,  27  e  in  eo 
occupatus  IV  27,  37  w    es  otiosus 
15,212?    stultus   28,  39m    bis  40, 
b2p  est  ius  natura,  lege  consne- 
tudine    II  13,   19  m    cui    morbus 
causa  est  13,  20p    cui   in  mento 
cicatrix  IV  49,  63  e   quibus   liberi 
sunt  35  m    quae    tibi    dulcissima 
sunt  52  p  praeceptoris  est  III  23, 
39  2>    uiri    fortis   IV  16,  23  e    eius- 
dem  generis  40,  53  quod  est  arti- 
ficii  3,  4e  &p  hoc  signi  est  5,  Sp  ho- 
rainibus  est  malo  magno  auaritia 
II  24,  37  p    remedio    III  12,  22  m 
impedimento  uide  impedimentum; 
splendori    et    decori    IV  15,  22  p 
est  in   controuersia    II  25,  39  e  in 
narratione  sermo  III  14,  2ipm  in 
sna  potestute  IV  17,  24  m  in  uer- 
bis  similitudo  22,  30  m  in  his  le- 
pos  23,  32  m  egens  est  is  qui  17, 
24  j3  [idem  fere  est  18,  25  p]  haec 
expositio  est  II  23,  35m  ut  haec 
est  IV  12,  18  pm  est  ea  quae  uide 
is;  diuisio  est  quae  uide  qui;   est 
res    (quae)    uide    res;    coutrarium 
est  (id)  de  quo,  quod  tcide  qui,  is; 
approbatio  est  qua  uide  qui;    est 
in   qua  uide  qui;    locus  est  quo,- 
per  quem,  propositio  est  per  quam 
uide   qui;    signum    est    per    quod 
uide  qui;    est    huius  modi,    eius- 


modi,  cuiusmodi  uide  hic,  is,  qui; 
principium  est  cum  reddimus  uide 
cura;  est  ex  uide  ex;  dominus  est 
IV  52  e  signum  38,  50  •)«   officium, 
controuersia,  ratio,  modestia,  iu- 
dicium,  tempus,  sententia  est  uide 
iudicium  e.  q.  s.;  ut  crudelitas  est 
IV  34,  46  e    mihi    tecum   par  cer- 
tatio  non  est  30  m;  non  est,  nihil 
est,  nemo  est,  numquam  est,  quis 
est,  quid  est  uide  non,  nihil,  nemo 
e.  q.  s.  genus  quod  est  sine  neruis 
IV  ll^    propria  est   25,  35 p    ue- 
strum  est  41  e  contraria   38,  50  m 
utile,  facile,   difficile  ...  est  uide 
facilis,    difficilis,    utilis,    inutilis, 
dubius,  perspicuus,  nugatorius,  in- 
firmus,    probus,    adfinis,    apertus, 
ridiculus,  artificiosus,  uerisimilis, 
satis,  satius,  commodius,  pulcher, 
turpis,  alienus,  iniqiius,  molestus, 
longus,  ignobilis,  proprius,  uitio- 
sus,    mater;    nomen   est  tiide  no- 
men;  id  est,  hoc  est  tiide  is,  hic; 
ubi  est  iste   IV  52^     Hoc  simile 
est  ut  apertius    iutellegatur  47  2? 
Est  in  principio  enuntiati:  IV  35  e 
Est  autem  37,  49  m  III  9,  17  p  Est 
cura    II  19,  30  m    bis    IV26,_36e 
Est  enim  II  26,  41^9   producti  su- 
mus  I  3,  4  e  non   sumus  nescii  6, 
10  p  usi  sumus  II  31  m   estis  ani- 
mis  simplicibus  IV  37,  49  m  duae, 
tres  res  sunt  quae  uide  res,    ge- 
nus;    rerum   externarum    sunt    ea 
quae  III  6,  10  ter  intolerabili  ad- 
rogantia  IV  1,  2  e  sunt  in  eo  stu- 
dio  II  27,  44  in  paupertate  20,  32 
qui    sunt   qui  IV  14,  20  p    quater 
quae    sunt    ea   II  12,  17  j;    pacta 
sunt  quae  13,  20  m  26,  41^  IV  25, 
36  m;  56  m  34,  46  e  quod  genus  ii 
sunt  a  quibus  II  30,  48^  sunt  eius 
modi,    huius    modi    uide    is,    hic; 
praesto  suutIV48j3?w  non  sunt22, 
30  p  19,  27  m  uide  non;  uisi  num- 
quam   sunt  II  21,  33^  nuUi   sunt 
IV  24,  33 m  Svmt  in principio  enun- 
tiati    Sunt  igitur  III  16,  2%m  IV 
8,  llp    Sunt  item  17,  24  c  52  c  II 
13,20e    Sunt  autem  IV  22,  30 ^j 
Suut  enim  4,  6m  Sunt  qui  II  11  m 
uide    qui;     est     et    sunt    passim; 
qui    sim    IV  22,  30 j)    sis    III  24, 
39  j9    quid   sit    minuere   I  12,  21  e 
quid    sit   quod    II  18,  28  p    qualis, 
cuia  sit  III  6,  11  m  II  20,  32  e  IV 


INDEX  VERBORUM. 


535 


51,64wcuiusmocliITI16,28m  huius- 
modi  4,  le  eiusmodi  uirtute  6,  11  j:); 
uide  rectum  satis  consentaneum 
iucundum  sententia  controuersia 
adiumentum;  sit  interemptus  II 
21,  33??i  sint  gesta  7,  11  w  sit  usus 

I  12^  22  w  sit  coulocandum  2,  3w 
sit  consecutura  III  5,  9  p  cuius  rei 
nomen  aut  non  sit  aut  satis  ido- 
neum  non  sit  IV  31  jp  scriptnm 
non  sit  II  12,  18  e  factam  non  sit 
15  m  situe  ambiguum  11  ^;  sit 
specie,  forma  adposita  ad  digni- 
tatem  IV  47  w  III  7,  \^p  cui  sit 
praenomen  Decumo  18,  31  e  sit  in 
aliquo  II  20,  32  e  si  sit  in  eo  occu- 
patus  27,  44  si  maxime  ita  sit  17, 
26  e  I  10,  17  w  12,  22  we  huic  uo- 
lumini  modus  hic  sit  II  31  e  1  4, 
6e  7m  II  7,  10  m  e  10,  15p  11  m 
12,  18  m  his  13,  19  w  15/9  23, 
35  m  fuerit  aut  sit  in  studio 
III  6,  12  jj;  13,  24.  16,  28  e  16, 
29_p  20,  33m  22,  37m  his  24, 
39^3  Non  ridiculis  sit?  IV  1,  2  m; 
2,  3e  12,  17  m  20,  28  p  40,  52  e 
48 e  49,  62^  simus  acturi  I  3,  4m; 

III  12,  21  m  cum  haec  ita  sint  I 
4,  6^  sint  adcommodata  bp  ut 
sint  auxilio  ihid.  ut  non  sint  ne- 
cessaria  III  8  m  ne  sint  impuden- 
tes  IV  3,  hp   superiores   18,  25  e; 

II  5  e  facta  non  sint  16,  24  e  Quae 
sint  quae  confutari  conueniat  20, 
31  _p  29p;   28/)   III  6,  12 p   21,  35 

IV  14,  20  e  52  e  cuiusmodi  siut  50e 
erat  I  12,  21/;  II  2,  2  e  IV  13,  19 e 
quinquies  14,20e  quae  res  erat 
qua  freti  9/:)  neque  erat  qui  pro- 
duceremus  uitam  24,  34  m  satis  II 
22  e  iniquum  IV  16,  23  e  erat 
splendor  in  armis  33,  44  m  54, 
68  m  quod  erat  in  potestate  uestra 
37,  49  e  sodalicium  erat  futurum 
51,  64/)  libertatem  quae  non  erat 
peperi  53,  66  e  Erat  m  principio 
enuntiati  10,  15/j  erant  I  13  m  IV 
18,  25e  40,53  llllp  quae  res 
apud  nostros  non  erant  IV  7  m ; 
II  21,  33  m  dubitanti  quid  esset 
IV  55  e;  I  3,  4  e  laturus  esset  12, 
21  m  cui  frater  essetl4m  ne  causa 
quidem  esset  16,  26  _p  quid  sibi 
esset  usu  uenturum  II  5  e  siquid 
esset  simile  7,10m  quod  satis 
esset  22  e  dignum  IV  52  e  com- 
modi  7  m  nostrum  ibid.  dilucidum 


28,  39  e  cuiusmodi  44,  56j9  quod 
genus  49,  62/)  (M);  16,  23?«  si  mo- 
lesti  non  essetis  50/9  cuiusmodi 
partes  essent  I  13  e;  II  1,  Ip  23, 
35  e  eris  scientior  31  e  siu  humile 
genus  erit  I  4,  6  ter;  9,  16/9  ni  qui 
iudicatus  erit  13/9  II  7,  10/9  10, 
15  p  12,  17  e  17,  25  w  bis  19,  30  m 
30,  48  e  III  9,  17  e  nemo  erit  qui 
censeat  3,  6^9;  non  erit  ulla  7, 13/9 
simul  eriti  dictum  12,  22  e  IV  42  m 
33,  45  m  III  14,  25^9  15,  26  m  his  e 
16,  29  m  18,  31  e  21,  34m  satiserit 
signi  IV  1,  l^  5,  7m  7e  8,  11  e 
10,14^9  12,  18/)?n  37,49e  47  e 
48  7n  et  erit  in  ea  sententia 
42  m  Sed  non  erit  tamquam 
in  plerisque  ut  possimus  29,  41 
Erit  igitur  haec  confirmatio  nobis 
III  6,  11  ^  nisi   quid  nacti  erimus 

I  4,  6  m  si  contenti  non  erimus 
III  19,  32  e  quae  erunt  eius  gene- 
ris  23,  39  si  defessi  erint  I  6,  10  m 
sin  erunt  ficta  9,  16  m  ut  gestae 
res  erunt  9,  15jp;  10, 17^J  ,M)  17  m 
bis    quae   extra    id    crimen    erunt 

II  3,  5e  quot  erunt  III  4,  8  e;  6, 
12  p  si  erunt  haec  commoda  — 
si  non  erunt  7,  14  m;  IV  20,  28 p 
eriut  I  6,  10  m  II  7,  10^9  quid  fuit 
quare  IV  36m  causa  17,  24 e  dicen- 
dum  fuit  I  17  e  II  1,  2  m  scriben- 
dum  fuit  1,  1/9  satis  fuit  22  m  fa- 
cile  IV  50  e  non  alienum  Illle 
imperium  fuit  ijenes  IV  25,  34  e 
id  capi  fuit  Troiam  30  e  mibi  fuit 
cum  isto  amicitia  37,  49  e  fult 
bono  41/9  fuit  au«Iio  33,  45  jp 
praesto  52  p  largissimus  38,  50  m 
fuimus  beati  52  m  quae  coniuncta 
fuerunt  III  12,  22  e  istiusmodi  IV 
31  e  quae  opus  fuerunt  44,56/9 
si  persuasus  auditor  fuerit  I  6,  10/j 
cum  usus  fuerit  16,  26?«  quod 
negotio  deminutum  fuerit  17  e 
diffidendum  an  confidendum  II  4, 
7  e  fuerit  in  eo  loco  solitudo  II 
4,  7/9  publicus  an  priuatus  fuerit 
ibid.  longum  spatium  m  ubi  fuerit 
5  p  de  quibus  falsa  fama  fuerit 
8m  utrum  satins  fuerit  14,21^ 
utilius  ihid.  an  aliorum  fuerit  sta- 
tuendi  potestas  m  si  maxime  ne- 
cessitudo  fuerit  16,  23  e  quantae 
curae  fuerit  30,  48 p;  III  6,  12/9 
7,  13  e  diuitiae  an  paupertas  fue- 
rit  7,  14  ?«   qualis   aut  cuiusmodi 


n3r, 


INDEX  VERBORUM. 


c  his;  IV  18,  2bpm  si  fuerit  aspera 
niitigabitui-  37,  60  quod  opus 
fuerit  41  _p  quales  fuerimus  I  bp 
in  quibus  comniodis  II  31^  aliter 
ac  parati  fuerimus  I  6,  10  c  fue- 
rint  III  7,  14  in  IV  2,  4  ille  cuius 
nauis  fuerat  I  11,  19  e  satis  fuerat 
il  21,  34c    fnisset    IV  14,  20e    II 

23,  30  e  28  e  IV  16,  23  e  si  in  eo 
loco  fuisseat  II  14,  22  e  esse  uide- 
tur  cupidus  IV  21  m  1,  2  jp  I  6,  87) 

11  19,  30?«  uideatur  esse  I  1  m  IV 
1,  1  e  20,  28  p  bh  p  esse  uideamur 

III  15,  26 i)  IV  17,  25  e  37,  49_p 
uideb;itur  II  2,  2jj  uidebitur  8m 
30,  47  m  debet  debent  debeat  esse 
uide    debeo;    quid    oporteat   esse 

IV  17,  24 1)  uide  oportet;  esse 
potest,  possit  e.q.s.  uide  possum; 
soleant  esse  iiide  soleo ;  satius  esse 
uide  satis;  nihil  indignius  esse  II 
29  w  praeclarum  esse  III  5,  9  w 
IV  hQp  uitiosum  II  28  e  utile  III 
6,  11  m  non  necesse  esse  uide  ne- 
cesse;  non  esse  mirandum  II  3,  5  vi 
esse  quaesita  4,  6  c  factum  esse 
nide    facio;    non    esse    factum  IV 

24,  34  p  nec  esse  ambigue  scrip- 
tum  II  11  m  uide  nec;  nullam 
rem  esse  quam  uide  nullus;  in 
ore  esse  omnibus  II  8  m  uide  in ; 
nauem  eorum  esse  I  11,  19  »w  of- 
ficium  esse  uide  officium;  laus 
potest  esse  corporis  animi  III  6, 
10  his  diuitias  diuitis  IV  14,  20  e 
eius  artificii  debet  esse  6p  esse 
adiumento,  auxilio,  impedimento 
uide  adiuofcntum  e.  q.  s.;  plus 
quara  trium  partium  numero  I 
10,  17  e  uerum  esse  uide  uerus; 
ita  esse  uide  ita;  einsmodi  esse 
uide  is;  buiusmodi  esse  uide  hic; 
praesto  esse  IV  9  m  ante  oculos 
bbp  fretus  54,  67  e  idoneus  46  me 
ornata  44,  56  m  15,  21  e  liberi  53, 
66  e  adrogantia  IV  1,  2_p  ei  rei 
testimonium  esse  II  26,  41  m  te 
hominem  IV  b2  p  improbura  II  24, 
38    bls    26,  41  m     incertos  III   6, 

12  e  utilem  11,  19p  similem  IV  5, 
8p  I  2,  3e  III  20,  33p  23,  38  e; 
I  11,  18jp  II  1,  2  e  3,  4  indignum 
facinus  esse  7,  11  e;  Sp  bis  11  p 
19,  29  m  23,  35  e  26,  ilp  30,  49p 
his  VI  his  31  m  III  3,  4  e  bis  3,  6m 
ter  4,  7m  4,  8p  his  m  5,  9j)  16, 
28  m   19,  32  p   20,  33  m    IV  1,  2  m 


3,  4  m  3,  5  m  6  e  7  m  16,  23  m  34, 
45  e  Zh  p  41  m  46  m  temporis  pa- 
rum  foisse  I  9,  16  p  II  3,  b  p  4,  7m 
e  his  27,  44  III  7,  13  e  II  31  ??t  19, 
29  e  bono  4,  Qpm  laudi,  dedecori, 
auxilio  uide  laus  e.  q.  s.;  miseri- 
cors  II  17,  25  m  aliquid  fuisse  IV 
9  e  causam  nou  fuisse  40,  52  m  11 
Sp  3,4.  19,  28^;  19,  30 p  nostrum 
fuisse  IV  29,  40  m  inutile  II  15  e 
necesse  fuisse  I  15  e  satius  fuisse 
ihid.  nuUam  rem  fore  quae  II  30, 
48  e  fore  inutile  putabam  III  15, 
27  e  non  putant  fore  ridiculum  IV 
6  e  eum  fore  commodum  18,  25jjm 
satis  spatii  futurum  II  4,  7  m  fiaem 
doloris  futurum  7,  10  e  spes  erit 
usui  futurum  17,  25  m  se  incolu- 
mem  non  futurum  19,28m  animum 
nostrum  fortem  futuium  31  m  rem 
nuUam  adiumento  futuram  II  30, 
48  e  multos  alacriores  futuros  m 
uocdbulum  esse  numquam  additur 
causas  de  quibus  iudicium  futu- 
rum  est  I  8,  12  m  in  quibus  soda- 
licium  erat  futurum  IV  51,  64^5 
quibus  de  rebus  disputatio  futura 
bit  40,  52  VI  nobis  adiumento  fu- 
turum  sit  23,  33  p  quid  futurum 
sit  II  15  m  quae  nobis  futura  sint 
31  pi  esto  l  13 p  ter  est  omissuvi 
IV4,  6p  10, 15_2>  23,  32m  44,57m 
II  18,  27  2>  5  m  1,  2  e  25,  39  e  III 
10,  17  m  23,  38^;  iuutilest  IV  5,  8;> 
sua  spontest  adcommodata  37,  50 
snmmatim  I  9,  lAp  II  18,  28 p  111 
20,  33  p 

sumere  IV  37,  49  e  sumere  certam 
scientiam  ex  41  e  sume  a  me 
6p  uerba  sumimus  48  p  suma- 
tur  longa  oratio  1 1  e  oratio  sumpta 
de  uita  IV  17,  24  jj  rem  sump- 
tam  ex  uita  17,25e  res  quae 
sumitur  II  30,  47  e  spatium  sump- 
tum  est  lY  il  p  quantum  spatii 
sumpserimus  III  14,  2o  m  id  pro 
certo  sumitur  II  25,  39  m  sumere 
pro  argumento  26,  41  m  rationem 
iuris  sumemus  de  iuridiciali  10, 
15  e  id  ex  iuris  partibns  sumetur 
de  iuridiciali  12,  17  e  sumant  sup- 
plicia  de  15  e  supplicium  sumitur, 
.sumpsit  I  13  m  14  m  sumemus 
aegrotum  aliquem  III  20,  33  e  qui 
iutercolumuia  sumpserit  19,  31  m 
loeos  quos  sumpserimus  18,  31  p 
superlatio    sumitur  IV  33,  44  m^? 


INDEX  VERBORUM. 


537 


34,45^  49,  62  «j  34,  46pe  45, 
59  j9  bis  4:6  p  m  sumetur  47  pm 
sumptum  est  46  m  e  genera  exor- 
nationum  perraro  sumenda  sunt 
22,  32  ad  causam  sumendae  simi- 
litudinis  45,  59  e  causas  sumencli 
(exempla)  49,  62_/j  exemplum  sumi- 
tur  1,  2m  49,621)  his  exempla 
sumis  ab  3,  5^  sumimus  a  Crasso  e 
sumant  5,  7  j)  sumpserunt  5,  8w 
sumpsissent  p  sumere  1,  2p  m- 
muntur  7  p  sumerentur  5 ,  8  e 
sumpta  sint  1,  2  e  sumi  3,  5  ni  5, 
7e  1,  2ot  a  poeta  sumptum  po- 
nere  exemplum  1,  1  m  exemplis 
sumptis  5,7e  exempla  aliuude 
sumenda  non  fuisse  &p  ab  uno 
5,  8  e  principium  sumitur  I  4,  6  p 
sumitur  a  III  6,  11  p  principia  su- 
muntur  ab  IV  13,  Id  p  initium 
sumendum  est  a  II  30,  47  e  locus 
communis  sumitur  ab  30,  48  p  bis 
loci  sumentur  a  30,  47  e  contraria 
sumuntur  a  uituperatione  III  6, 
12  e  altcrum  separatim  sumemus 
2,  3p  ea  sumpsimus  I  Im 

sumptioue  operae  IV  22,  32 

siimptuosum  33,  44  e 

siiper  l  I3p 

superbia  intolerabili  esse  IV  18, 
25  »1  propter  intemperantem  su- 
perbiam  II  30,  49  e 

superbus  IV  40,  62  e  superbi  39  m 
superbe  I  6  m 

superlatio  figura  vnsQ^oX^  IV  33, 
44  jp  bis 

superare,  superari  52  m  superauere 
25,  34  e  superati  essent  9  m  oratio 
superaus  ueritatem  33,  44  p 

supersedere  principio  poterimus 
III  9,  17  e  maguopere  supersedeu- 
dum  est  repetitione  H  22  e  exor- 
natione,  complexione  19,  30  m  bis 
causa  non  uisa  est  supersedenda 
17,  26  m 

siiperest  IV  17,  24  e  29,  89  p 

superior  22,  30  e  II  25,  39^  supe- 
riori  par  membrum  IV  20,  27  su- 
periorem  orationem  15,  22  e  supe- 
riores  partes  orationis  27,  38  p  in 
superiore  exemplo  27,  37  e  in  su- 
perioribus  33 ,  45  w  ab  superiore 
parte  III  17  e  superius  uerbum  IV 
12,  llm  25,  34p  superioris  cuius- 
que  uerbi  25,  Sb  p  illius  generis 
19,  26  e  illae  superiores  22,  30  m  e 
I  8,  12  e  cum  superioribus  senten- 


tiis  II  10,  14  e  a  superioribus  se- 
parauimus  IV  31  j)  in  superioribus 
libris  IV  1,  1  jo  III  l^;  ne  sint 
superiores  18,  25  e  in  superiores 
contumax  40,  52e  ad  superiores, 
inferiores,  pares  II  30,  48  m  sum- 
mus  artifex  IV  2,  3  e  summa  con- 
trouersia  II  26,  42^  cum  summa 
uirtute  IV  44,  57  w  laude  e  sine 
summa  adsiduitate  III  24,  iO  p 
sine   summo   artificio  IV  2,  32^  4, 

6  e  summum  artificium  2,3^ 
summo   labore   22,  31  ^j   dolore  11 

7,  10  p  periculo  25,  40  e  summum 
periculum  19,  28^;  ab  summo  III 

18,  30;  summam  causae  exponere 
I  4,  7^  summe  artem  tenere  IV 
2,  3  m 

siippeditare  otium  studio  I  1  ^j 
sibi    suppeditaret    exenipla    IV  5, 

7  m  naturae  suppeditabitur  doc- 
trina  III  21,  34  m 

supplex  II  17,  25  m  supplicium 
misereri  III  3,  4  m 

supplicium  sumere  de  Il3m  14  w 
sumere  supplicia  II  15e  satis  sup- 
plicii  dederit  IV  10,  15  e  a  quo 
supplicium  uerebatur  II  19,  28  e 
2,  3e  deprecarilV  13,  19 p  dignum 

8,  12jj  istius  supplicio  ostendite 
35j:)  sine  supplicio  discederell  17, 
25  m  in  eorum  supplicium  consu- 
mere  facultatem  IV  16,  23  e  maio- 
res  maxima  supplicia  in  eis  con- 
sumpserunt  8,  12jj9 

supplieat   52  tn    supplicabit   II  17, 

25  m    supplicabimus    31  j;    uis    ei 

supplicare  IV  52  7h 

supplusione  rara  III  15,  27  p 

siipra    dicta    II  4,  7e    III  3,  6 p 

paulo  supra  6,  11  e 

susceptio  periculorum  IV  25,  35  m 

siisciplat  periculum  43,  55  e  omnia 

pericula  suscipiendap  bellum  sus- 

cipere  9^  bella  suscipiuntur  II  30, 

49  p   plus   negotii  suscipiemus  III 

21,  34:  p    negotium    suscepimus    I 

1  p    quantum    susceperim  negotii 

III  15,  27  e    laborem    suscipere   3, 

bm    iuimicitias  susceperit   7,  14e 

causam  uestram  suscipiat  IV  36p 

suscipere    maleficium    II  21,  33  m 

19,  29  p  maleficii  suscipiendi  dubi- 
tatio  19,  28e  peccata  suscipiunt 
19,  29  p  peccatum  suscepisse  15p 
uiluperatio   suscipietur  II  17,  25  e 

suspicio    augetur  7,  U^   interpo- 


538 


INDEX  VERBORUM. 


netiir  14,  21  m  tacita  IV  30  m 
snspicioni8  augendae  causa  53, 
67/)  satis  Buspicionis  relinquitur 
54,  67  tn  cum  attenuatione  suspi- 
cionis  11  2,  dp  suspiciouem  adfert 
meditatiouis  1  10,  17  e  conflare  H 
6  m  extenuabimus  unamquamque 
7,  11  e  coniectnram  et  suspiciouem 
ihid.  18,  13  e  adaugent  II  25,  39  m 
fecisse  occulte  IV  27,  37  m  uene- 
rit  in  sirailem  suspicionem  II  3, 
bp  trahemus  dicta  ad  uerisimilera 
siispicioncra  7,  \0 p  sumere  sus- 
picionem  maleficii  IV  41  e  in  suspi- 
cioncm  maluficii  deuocari  II  3,  4 
plus  in  suspicione  relinquitur  IV 
53,  67  p  54,  67  m  magis  firraa  sus- 
picione  II  5  p  confirmata  6  2? ;  16, 

10  m  sine  atroci  suspicione  II  26, 
40  sine  ulla  suspicione  cachinna- 
tionis  III  14,  25  p  contra  signa  et 
ceteras  suspiciones  II  7,  11  m  sus- 
piciones  ex  coniecturali  trahi  16, 

23  c  suspiciones  interiectas  habere 
debet  narratio  II  2,  3j0  IV  40,  53 
suspicionibus  criminari  i'em  II  7, 

11  m 

non  suspiciosaiu,  perspicuam  rem 
uideri,  facere  II  7,  11  p  IV  40,  53 
cecidisse  suspiciose  in  istum  41  e 

suspicari  54,  67  e  II  7,  10  e 

sustiuet  puerum  25,  39  p 

Suae  pudicitiae  proditor  IV  40,  52 e 
sui  dedecoris  infamiam  16,  23  p 
conscius  sui  peccati  II  19,  29  wt 
suae  saluti  consulit  IV  44,  57  wt 
suum  quendam  habitum  III  11, 
19  e  ad  suam  reuertetur  uitam  IV^ 
24,  33  p  suam  uocat  hereditatem 
1  13  e  quae  suum  corpns  addixerit 
IV  16,  23/)  ad  suum  arbitrium  III 
19,  32 m  siio  loco  uide  locus;  nou 
suo  uocabulo  res  apptllata  IV  32, 
43/)  Buo  nomine  31  m  suo  san- 
guine  15,  22  p  suo  periculo  44,  57/) 
suo  conunodo  III  23,  89/)  pro  suo 
iure  II  25,  39  e  suo  iudicio  IV  5, 
8  e  sua  sponte  uide  sponte ;  sua 
flagitia  II  3,  5e  iste  sua  turpitu- 
dine  IV  35/)  ipsum  sibi  iu  sua 
oratione  dissentire  II  26,  42  m  iu 
sua   potestate    est    uirtus   IV  17, 

24  m  suas  rationes  III  5,  8  e  IV 
9e  18,  25/)  19,  27  m  suos  hospites 
26,  36/)  se  et  opes  suas  9p  suis 
(fortuuis)  confidit  45,  58  e  suis 
sententiis  35  m  in  suis  uirtutibus 


III  7,  13  e  suis  exemplis  praestare, 
uti  IV  1,  2  e  7/);  domum  suam 
51,  64m  ualetudinem  suam  ihid. 
deliberationera  suam  II  14,  22  e 
nomen  suum  11  e  ante  ostium 
suum  IV  50  m  suum  cuique  offi- 
cium  tribuens  35  e  in  officio  suo 
continere  m  dignitate  sua  idoneas 
III  3,  5/)  anctoritate  sua  IV  2,  4/} 
in  arte  sua  2,  3  e  pecunia  sua  I 
13/)  cognatos  suos  IV  24,  33  m 
diuitias  suas  49,  62  e  ex  duobus 
membris  suis  19,  26/)  sin  aliquid 
suum  scribunt  3,  4j)  nihil  istis 
quod  suum  uelint  relinquatur  3, 
bp  si  suum  quisque  de  libris  suis 
(i.  e.  eorum)  tulerit  iiid.  sua  pro- 
bent  1,  2  e  ad  sua  deuenire  /)  sua 
protulerant  5,  8/)  suorum  conser- 
uatio  25,  35  m 
syllabae  pleniores  20,  28/)  syllaba- 
rum  uumerus  20,27.  20,2Sp  una 
syllaba  breuius  alterum  membrum 
ibid. 

tabulae  I  9,  16  m  testamenti  tabu- 
las  I  13  m  14  m  III  20,  33  e 

taces  IV  28,  39  m  bis  Quid  tace- 
tis?  52  ^)  tacere  aut  nihil  scribere 
(aiconccv)  3,  4j) 

tacitus  comprobet  17,  25  e  aufertur 
49,  62  e  concidit  55  e  tacita  suspi- 
cio  30  m  tacitum  pdema  28,  39  m 
tacito  cum  opus  est  15,  21  m  tacito 
oratore  54,67e  tacite  contemni 
II  20,  31/) 

tactu  5  m 

taedas  IV  46/) 

taetrum  facinus  II  30,  iO  p  taeter- 
rima  belua  IV  39/) 

talis  causa  I  14  e  tali  de  causa  II 
17,  25  e  talem  24,  38/)  uirum  III 
6,  12 p  laborem  IV  2,  3j)  stulti- 
tiam  16,  23  e  tali  notatione  IV 
51,  65 

tam  perperam  II  3 ,  5  m  nequiter 
ibid.  pecuniosus  IV  23,  33  m  non 
tam  propinquam  22,  30^5  non  tam 
sapiens  16,  23  c  ne  possuut  quidem 
tam  esse  adcommodata  7 2^  Quis 
est  tam  tenui  cogitatione  43,  55  e 
Quis  est  qui  possit  de  tanta  efc 
tam  diffusa  scriptura  notare  2,  3  m 
numquam  tam  crudeliter  petisset 
14,  20  e  Cur  tam  studiose  curas 
14,21/)  tam  cito  53,  67  m  Non 
tam  cito  32,  43^    nec  tam  facile 


INDEX  VERBORUM. 


539 


ihid.  similitudo  non  tam  perfecta 
quam  illae  22,  30  m 
tainen  I  7  m  12,  22  _p  14  e  II  9  e 
16,  24  e  20,  31  p  25,  40.  26,  40  III 
4,  7p  7,  13  e  16,  29  m  19,  32  w  IV 
2,  3j:)  9  7>i  10,  14  m  29,  39  e  36_23 
37,  49  e  38,  50  m  51,  64  e  in  quo 
tamen  8,  12  e  quae  tamen  8,  13  m 

13  2>  boc  tamen  III  15,  27  e  nos 
tamen    II  28  e    tantum    tamen  IV 

21  m  sed  tamen  50  m  3,  5  p  37, 
49  m  22,  30  m  53,  67  e  ita  tamen 
ut  III  14,  24^  21,  34  e  non  tamen 
IV  28,  39  m  neque  tamen  II  8  m 
IV  8,  1 1  m  9  p  55  e  et  tamen  Il3  e 

14  e  6,  9  e  II  17,  25p  IV  20,  28pm 
22,  '60p 

tametsi  sunt  comparandae  tamen 
I  7  m  IV  29,  39  e  quod  tametsi  est 
—  tamen  II  20,  31  p  tametsi  potest 
dici  tamen  26,  40  tametsi  uidetur 
tantum  tamen  IV  21  m  tametsi 
non  insunt  tamen  20,  28  m  tam- 
etsi  uereor  tamen  dicam  37,  49  e 
tametsi  habeo  tamen  utatur  licet 
51,  64  e  tametsi  uere  dixisset  ta- 
men  38,  50  m;  tametsi  reticueri- 
mus  I  9,  14  m  necesse  non  est  IV 
19,  27  e  coepi  insanire  50  e 

taraquain  45,  58  m  21  e  29,  41.  49, 
62  m  e  III  10,  18  e  18,  31  m  7,  14p 

cui  tandem  II  19,  29  m  A  quo  tan- 
dem  IV  40,  52  e 

tangitur  locus  1  p 

tantopere  IH  24,  40  m   IV  16,  23  j) 

tantulis  uiribus  9  m 

tantus  splendor  33,  44  m  tantam 
largitionem  I  12,  21^  amentiam 
IV  9  e    tantamne    facultatem    15, 

22  m  de  tanto  patrimonio  IV  53, 
67  m  de  tanta  et  tam  diffusa  scrip- 
tura  2,3m  a  tanta  multitudine 
24,  34  m  tantis  angustiis  43,  55  e 
Nullum  tantum  est  periculum  42  m 
tantum  facultatis  20,  27  gpatii  III 
14, 25e  uelocitatis  IV  ^lp  his  potue- 
ritne  tantum  quantum  II  17,  26  ?n 
tantum  diligit  quantum  IV  21  m 
quod  tantum  scripserit  quod  ne- 
cesse  fuerit  II  10,  lip  tantum- 
modo  IV  26,  36  m  54,  68  p 

tardiore  gestu  III  15,  27  p  tardius 
uenit  IV  19,  26  e  absoluentur  1 17  e 
tauri  IV  49,  62  m 
tegitur  defensione  II  25,  40 
telnm  I  11,  18  c  II  5m  IV  28,  38m 


temere  II  8^?  IV  34,  45  c 
temeritas  25,  35  m  bis  temeritatem 

III  3,  6  e;   temeritate   dno   tccvto- 
(idtov  Bi-Afi,  fortuna  vv%rj  II  23,  36  e 

temperautia  cupiditatum  III  7, 14p 
sibi  temperare  posset  IV  21  m  istum 

non  temperasse  a  maleficio  II  19, 

29  j9  eum  a  mendacio  sibi  tempe- 

raturum  IV  18,  25  e 
tempestatem  I  11,  19  m  tempesta- 

tis  ihid. 
templum    louis   IV  55  e   e   templo 

louis  m    deum    templis    spoliatis 

IV  8,  12  m 

temptare  imperium  9  e  argumen- 
tationes  II  20,  31  e  res  manu  temp- 
tari  IV  49,  62  p 

tempus  I  12,  22jp  II  4,  6e  4,  7  m 
13,  20/)  14,  22  e  idoneum  IV  27, 
37  p  III  16,  28p  opportunissimum 
IV  41  m  postulat  7  e  est  III  8  c 
non  sinit  IV  54,  68  c  ante  tempus 

III  2,  2m  ad  tempus  adcommodari 
9,  17  p  temporis  parum  fuisse  I 
9,  \&p  ad  casum  temporis  adcom- 
modatum  III  9,  16  p  per  id  tem- 
poris  I  12,  21  j9  nullo  tempore  III 
5,  9p  majjris  idoneo  2,  3m  eo 
tempore  IV  29,  40  j;  quoue  tem- 
pore  III  7,  13  m  aestiuo  IV  48  jj 
sereno  uitae  m  breui  25,  34  e  alio 
II  12,  l^p  IV  4,  7e  alieno  II  bp 
uno  IV  22,  30  e  uno  atque  eodem 
39  e  tempus  cum  tempore  con- 
ferre  II  13,  2.0  p  ex  tempore  ius 
constitui  m  Ex  quo  tempore  IV 
13,  19  e  In  praeterito,  instanti, 
consequenti  tempore  II  bp  in  ex- 
tremo  uitae  tempore  IV  52  m  tem- 
pora  tria  I  6,  9p  9,  I6e  l\  b p 
temporum  ordinem  I  9,  15  p  spa- 
tia  9,  16  j5  cur  eiusmodi  tempori- 
bus  II  4,  7  m  secundis  IV  17,  24  e 

tempus  percutit  55  e 

tenebris  III  19,  32  p 

tenet  summe  artem  IV  2,  3  m  ut 
disciplinam  militarem  optime,  non 
in  postremis  tenerem  38,  50^5  m 
tenere  attentum  auditorem  11  m 
teneri  in  amicitia  17,  24  e  quem- 
quam  tantam  amentiam  tenuisse 
9  e  tenens  citharam  47  m  iaculum 
52^  tenentem  testiculos  III  20, 
33  e 

tenuis  res  II  19,  30  m  defensio  10, 
15  m   tenui  cogitatione  praeditus 

IV  43,  55  e    tenuiter    incidunt    III 


540 


INDEX  VERBORIM. 


8  VI  respousum  IV  36  m  non  te- 
nuissiinuni  patiimonium  38,  50?u 
tor  III  21,  34  j» 

toriiiinus  orationis  I3,4e  cerlo 
naturae  termino  definire  III  3,  5  e 

tcrra  uide  orbis 

torrestres  res  IV  48  m 

territas  20,  28  w 

terrore  subito  34,  45  p 

tertiiis  locus  II  30,  48  m  unam  al- 
teram  tertiam  IV  8,  11  ^  tertia 
e8t  de  partibus  orationis  40,  52  w 
tertium  genus  I  8,  12  e  IV  22,  30  e 
42,  55  unum  alterum  tertium  22, 
32  in  tertium  uolumen  transferre 
II  1,  1  c  31  e 

testam  ;i;urpav  IV  53,  67  m 

cum  testo  ambulans  6  m 

testamentum  facere  I  13  e  conscri- 
bunt  m  qui  heredes  erant  testa- 
mento  ibid.  heredem  facere  testa- 
mento  II  21,  33^5  tabulas  testa- 
menti  ai^erire  I  14  m  testamento 
manu  missus  ihid.  legauit  12,  20 
perscriptum  sit  II  9  e  scriptum 
fuisse  in  testamento  p  ex  testa- 
mento  facere  iussus  1  15  w 

testiculos  arietinos  III  20,  33  e 

testiflcandi  causa  IV  3,  5  m 

testimonium  e  quid  intersit  inter 
testimonium  et  exemplum  ibid. 
3,  6j:)  1,  2  7>i  ei  rei  testimonium 
esse  11  26,  41  m  cui  rei  mors  Pa- 
lamedi  testimouium  dat  19,  28e 
cum  iure  testimouii  IV  35  e  testi- 
monio  confirmatur  3,  5  e  compro- 
batur  1 ,  2m  testimonia  3 ,  5  m 
testimoniis  comprobantur  IV  ilm 
domesticis  pugnare  1,  2  m  testi- 
moniorum  similia,  locum  obtinent 
exempla  ^j  3,  5  m  constantiam,  in 
constantiam  II  6  e  in  testimoniis 
idem  facere  7,  10  m 

testis  officium  35  m  improbi  cupi- 
ditatem  e  testem  m  testes  I  ISm 
multos  testes  esse  eius  rei  et  con- 
scios  III  20,  33  m  contra  testes  II 
6me  corrumpi  7,  llwt  testium 
memoriam  habere  III  20,  33  e  ira- 
probatio,  interrogatio  testium  II 
6  e  uitam  m  res  testibus  compro- 
batae  IV  36  m  abs,  a  testibua  II 
6me  testibus  credi  7,  11  m  sine 
testibus  e 

thosaurum  inuentorum  III  16,  28  p 

tibiae  nuptiales  IV  33,  44  e  tibia- 
rum  signo  ibid. 


timeat  quos  tantoperc  16,  23^  ti- 
mere  multos  ibid.  nos  timere  quo- 
modo  accipiant  37,  49  m  si  is  (do- 
lor)  timeatur  III  5,  9p 

timidns  II  19,  29  w  timidam  IV  16, 
23  m  timidi  51,  65  (?)  36  e 

timore  subito  perterrita  55  m  op- 
pressi  52  j) 

titubatioue  II  8  e 

titubasse  5  e  titubanter  loqui  IV 
41  m 

toga  contorta  55  m 

togatas  nonnemo  33,  45  p  togati  m 

toliit  id  quod  dictum  est  26,  36  p 
ea  11  12,  llp  tollitur  auctoritas  IV 
23,32 ;  29, 40  m  de  medio  toUere  ini- 
micum  II  19,  2Sp;  manus  toUen- 
tem  ad  caelum  III  21,  34^  lau- 
dando  causam  tollemus  I  5  e  Kar- 
tago  tollenda  III  2,  2p  sustulisti 
inimicos  IV  19,  26  m  sustulit  cam- 
pos  pacis  10,  15  e  urbem  54,  68  p 
Numantiam  13,  19  p  Kartaginem 
27,  37  e  arma  sustulerunt  9  e  sus- 
tulisse  uasa  I  12,  22  m  concordia 
sublata  est  de  ciuitate  IV  13,  19  e 
qmnquies  sublata  exornatione  II 19, 

30  e  coniunctionibus  e  medio  sub- 
latis  IV  30  p 

tormenla  III  2,  3p  tormentis  et 
cruciatu  quaeri  II  7,  10  ^ 

torquere  uocem  III  14,  25  p  11, 
20  m  sonum  14,  26  m 

tot  —  quot  4,  8e;  lY  2,  3 p 

totus  comedatur  49,  62  e  sermo 
diffluit  11  m  tota  domus  39  m 
spes  I  10,  18  res  IV  54,  67  m  33, 
44  e  III  11,  19  e  ves  tota  totae  rei 
similis  IV  48  e  aliquam  rem  totam 
29,  39  p  ponit  ante  oculos  55,  69 
naturam  51,  65  rei  totius  imagi- 
nem,  memoriam  III  20,  33  m  tota 
causa  mutata  II  27,  43  m  contine- 
tur  IV  45,  o8p  in  causa  tota  23, 
32  e  40,  52  e  a  tota  causa  45,  58  m 
in  totius  causae  conclusione  III 
12,  22  e  tractatio  4,  7  e  distributio 
II  18,  27  e  totas  causas  —  singu- 
las  argumentationes  III  9,  16  e  to- 
tas  orationes  IV  4,  6  m  in  tota 
oratione  I  7jj  IV  40,  52  m  omnis 
totius  orationis  ratio  I  16,  25.  16, 
26  e  II  1,  2  e  III  2,  3p  totam  ar- 
gumentationem  II  24,  38  p  tota 
argumentatione  demonstratum  29  e 
locos  obscurissimos  totius  artificii 

31  m  totiua  senteutiae  demonstra- 


INDEX  VERBORUM. 


541 


tione  IV  19,  26^  per  totum  corpus 
45,  58  m  certamen  9  m  de  parte 
totum,  de  toto  pars  cognoscitur 
33,  44  e  bis  angiporto  toto  deerrasse 
51,  64wi  totius  pueritiae  genetiuus 
temporis  III  7,  13  e 

tractatio  causae  4,  7  e 

tractes  inconsiderate  IV  38,  50  e 
tractabimus  hoc  modo  argumenta- 
tionem  II  18,  28  c  locos  tractaui- 
mus  31  w  quemadmodum  me  trac- 
tarit  IV  31  e  permutatio  tractatur 
per  argumentum  34,46m  separatim 
causa  lil  8  e  coniectura  omnis  II 
7,  10  ^  sententiae  tractantur  in 
amplificatione  IV  8,  lle  loci  II  6^J 
tractatuT  multiplici  ratione  res 
simplex  IV  44,  56  e  duplici  37,  50 
septem  jjartibus  44,  56  e  Principio 
tractato  aliqua  ratione  III  7,  Vo  p 
His  sic  tractatis  II  14,  22  j9  uox 
tractata  uarie  III  12,  21  e  uitam 
honeste  tractatam  IV  24,  33  p  ita 
tractati  sumus  III  6, 11  w  commoda 
quomodo   ab   aninio  tractata  sunt 

7,  13  m  res  quae  tractatae  erunt 
in  confirmatione  II  30,  47 e  tractare 
ornate  argumentationes  18,  27  p 
narrationes  18,  12  c  causam  II  2,2  e 
tractari  constitutiones  I  16,25.  2,2e 

8,  13  e  tractando  IV  42  p  42,  55. 
43,  56 m  his  43,  55  e  artificiose  trac- 
tandae  argumentatiouis  III  4,  8  e 
ad  hanc  causam  tractandam  11  11  m 
Hoc  genus  tractandum  est  IV  29, 
39  e  hoc  modo  II  1\  p  seorsnm  Ili 
4,  7to  tractanda  est  constitutio  \1 
8e  sit  tractanda  diuisio  III  8jp  diffi- 
cillima  tractatu   constitutio  II  8  e 

tradit  facem,  taedas,  exercitum  IV 
46^  tradamus  illi  parata  III  23, 
38»tt  trademus  reliqua  exercitationi 
15,  27  e  rem  tradere  uoluntati  IV 
29,  39 _2)  aliquid  memoriae  III  24, 
40m  uitae  tradidisset  se  IV  21e  tri- 
buni  te  infrequentem  tradiderunt 
27,  37^  res  in  tragoediis  traditae 
I  8,  13^  traditum  est  qua  ratione 
IV  56  e 
traducitur  res  ad  43,  55  e  oratio 
traducens  aliquid  ad  45,  b^p  uerba 
esse  traducta  33,  45  e 
traductio    avxiyiBxd&sGig   Gvyv.qieiis 

TiXo%ri  figura  IV  14,  20  m 
tragicam  consuetudinem  III 14,  24^ 
tragoediis  I  8,  13p  IV  4,  7_p 
traliit  orationem  ab  i'ebus  fiuitimis 


32,  43jC)  animum  ad  misericordiam 
III  13,  23  m  trahimus  unum  quid- 
que  ad  utilitatem  nostram  I  8,  12jj 
dicta  trahemus  ad  suspicionem  II 

7,  lOp  uoluntatem  legis  ad  nostrum 
commodum  10,  15e  in  inuidiam 
aduersarios  I  5  m  trahetur  in  con- 
iecturalem  controuersiam  II  17,26e 
suspiciones  ex  coniecturali  con- 
stitutione  trahi  16,  23e  scriptum 
in  pluros  sententias  ll^ 

traiciemus  sententiam  ad  IV  42,  55 

traus  Oceannm  22,  31  p 

transcurrisse  in  dissimilem  rem 
34,  45  e 

transeat  in  consimilem  rem  ibid. 
ne  transeamus  in  aliam  rem  I  9, 
15  m  transeamus   ad    narrationem 

8,  12p    10,  I8p    II  9p    18,  27w 

31  e  III  6,  lOp  14,  24 jp  16,  2Sp  19, 

32  e  IV  7  e  34,  46  e  transire  ad 
sermonem  III  12,  21  m  7,  14^j  ab 
hac  difficili  consuetudine  ad  illam 
facultatem  24,  39e  transeamus  ipsi 
nobiscum  bis  aut  ter  eum  uersum 
21,  34  wt 

transferemus  in  tertium  librum  II 
31  w  transferentur  1,  le  transtuli- 
mus  in  hunc  libruni  III  Ip  omnes 
partes  in  laudem  translerre  8  m 
imperium  ad  se  IV  9  m  in  aliam 
rem  transferri  definiliones  II  26, 
ilp  uerbum  IV  34,  ib  p  trans- 
feretur  ibid.  transferatur  in  res 
plures  53,  66  e  uerbis  aliunde  trans- 
latis  10,  15wi  transferendis  litteris 
21  e  transferiraus  culpam  in  homi- 
nem  uel  in  rem  I  15p  transfertur 
culpa,  crimen  ibid.  II  15  p  trans- 
feret  e  transferatur  p  bis  m 

transgressio  figura  v-jtsQ^ccrov  IV 
32,  iip 

transiectio  figiira  vnsQ^cctov  e  trans- 
iectionem  uerborum  uitare  12,  iSm 
transiectione  32,  iip  bis;  littera- 
rum  transiectione  21  e  ex  trans- 
iectione  sententiarum  28,  39  ^) 

transigetur  narratio  I  8,  13  e  ad 
rem  transigendam  II  4 , 7  m  re 
transacta  5w  transatto  negotio  m 
quasi  transactum  sit  26,  42 jp 

transitio  IV  26, 35  transitionis  causa 
I  8,  12m  transitionibus  uti  9,  lim 

translatio  criminis  constitutio  yiax' 
dvxsyKlrjfta  I  14m  II  15^  ex  trans- 
latione  criminis  causa  constat  1  I5p 
translatio  constitutio  (isxdlrjipig:  ex 


542 


INDEX  VERBORUM. 


trans]atione    coutrouersia   constat 
I  12,  22  p    translatioDem    11,  19^ 
in  translationibus  II 12, 18p  trans- 
latio  figtira  fiftcccpoQci  IV  34,  45  p 
translationem  e  per  translationem 
S4,4Ge  48p  translationes  plures  34, 
46j:);  translationibus  uti  in  dispo- 
sittone  III  10,  17 
transuiimerari  pecora  IV  50  m 
transscripsissetis  4,  6m 
(le  transuerso  10,  14  2> 
trausuolasseut  Oceanum  22,  31p 
trcmebnnda  uoce  III  14,  2bp 
tres  adulescentes  IV  52  _p  partes  I 
8,  13  j)    II  IG,  24  e   IV  34,  46  p   III 

11,  20  jj  13,  24  IV  12,  \1  p  trium 
partium  numero  esse  I  10,  17  e  de 
tribus  partibus  III  1  m  tres  res  IV 

12,  n p  19,  Up  II  21,  34e  tribus 
rebus  I  2,  3  e  IV  43,  56jp  tria  genera 

I  2,  2m  8,  12_p  II  1,  Im  IV8,  ll^) 
22,  32  iu  his  tribus  generibus  19, 
27  m  tria  tempora  I  6,  9|,)  9,  16  e 

II  bp  tres  constitutiones  I  11,  18 
his  utilitates  1  p  exornationes  IV 
27,  38  e  tribus  de  causis  56^  tri- 
bus  membris  constat  exornatio  19, 
2623 

tribnuo  plebis  II  13,  19  e  tribunos 
plebis  I  14  m  tribuno  militum  II 
26,  41  e  tribuni  IV  27,  37  p 

tribuite  id  uestrae  culpae  36  p 
suum  cuique  tribuens  ius  III  2,  3  e 
tribuitur  in  pro  distribuitur  I  2, 2m 

III  2,  ^p  IV  12,  \1  p 
Iricenuui  pedum  III  19,  32  2? 
tricliuum  IV  51,  &^p 

de  trientibus  et  semissibus  legem 
I  12,  212? 

trigiuta  12,  20  Us 

tripertita  argumentatio  II  19,  30  e 
diuisio  III  8;)  tripertitae  couclu- 
siones  II  30,  ^lp  tripertito  uteniur 
continuatione  IV  19,  21p 

tripliciter  commutare  \2p 

tristitia  III  15,  26  m 

tritici  IV  6  2) 

triumphis  53,  662? 

tropaeis  ihid. 

trucidantur  39  e  trucidatos  esse 
36  m  optimatibus  trucidatis  8,  12  m 

truculentam  bestiam  392:»  truculen- 
tissimo  facinori  8,  12  2» 

tu  de  Herennio:  tu  fac  te  praebeas 
III  1  c  tu  considerabis,  tn  eris 
scientior  II  31  e  tu  frequenta  III 
24,  40  e    uide  tute ;    tibi   II  1,  1  m 


IV  1,  Im  III  Im  ter  te  I  Ipe  bGp 
II  1,22^111  le  II  3le  III  24,  40me 
nostro  in  te  studio  I  17e;  Quiesce 
tu  IV  54,  67m  Prospice  tu  53,  67e 
uince  tu  52  m  eho  tu  ueni  50  p 
tu  quaeso  commouere  52  m  tu  hunc 
amplexare    ibid.    tu    uero  praefer 

14,  20  e  Tu  mittas  oportet  50  m 
Tu  in  forum  prodire,  tu  lucem 
conspicere,  tu  in  horum  conspec- 
tum  uenire  conaris  13,  19  p  Tu 
istuc  audes  dicere  30  m  29,  40^^ 
tu  duxisti  II  25,  39  m  tu  priuasti 
II  12,  17  2J  tu  eloqueris  IV  52  m 
Tu  cessas  e  tu  addixisti  27,  31  p 
tibi  29,  40  e  bis  40,  52  2>  &p 
28,  382?  24,  33  e  b2emp  14,  2123 
13,  19m  19,  26m  uix  satis  ido- 
neae  tibi  uidebuntur  14,  20  e 
Quid  tibi  uis  3,  bp  ecce  tibi  10, 
lip  te  27,372?  33,  44e  24,  33  e 
13,  19e  4,  7p  bis  m  b2pe  29, 
40  2?  m  27,  37  m  32,  43  m  30  m  II 
25,  40  e  IV  40,  52  p  15,  22p  II  24, 
38m  bis  IV  45,  58e  15,  21p  apage 
te  51,  64  e  abs  te  uide  abs;  te 
digna  IV30m  duc  tecum  50  m 
par  tecum  certatio  30  m 

tubae  sonitum  perferre  15,  21  e 
tueri  paupertatem  II  20,  32  omnem 

uitam  IV  17,  2bp 
tum:  cum  —  tum  uide  cum;  deinde 
—  tum   IV  54,  68  m    tum  cum    II 
4,  7  p    IV  4,  7  e    46  m    tum    si  III 

15,  26e  21,  34m;  IV  24,  34  m  II 
25,  40.  26,  42  m  19,  30  e;  et  tnm 
maxime  III  24,  40  m  tum  uero  uide 
uero;  modo  —  tum  14,  24  e  Tum 
in  principio  enuntiati  19,  32  p  IV 
3,  6m  10,  14m  16,  23m  36m  52m 
deinde  tum  III  21,  34  m 

tumidi  IV  51,  65 

tumor  corporis  10,  15  m  tumore  II 
5  m  27,  44  orationis  tumorem  IV 
10,  15  e 

tumultuaris  15,  2l2> 

tumultus  hic  34,  452?  in  tumultu 
15,  21 2?  tumultus  domesticos,  in- 
testinos  28,  38^? 

turbent  50  2? 

turget  oratio  10,  15  m 

turpis  amor  16,  23  m  res  I  3,  5  e 
ratio  II  12,  17e  turpe  genus  naQd- 
do^ov  I  3,  b^nn  4,  6m  compendium 
IV  40,  b2p)  turpem  causam  I  6,  9^? 
quamuis  turpem  rumorem  II  8  e 
aliquid  egregie  turpe  III  22,  35  m 


INDEX  VERBORUM. 


54-3 


qui  sibi  non  turpe  putet  IV  24, 33  m 
turpiter  facere  20, 28wi  uiuat  III 5, 9e 
turpissima  uita  IV  41  p  turpissi- 
mae  cupiditati  16,  23  p  cum  tur- 
pissimo  corporis  motu  47  m  tur- 
pissimum  est  superari  52  m 
turpitudo  quae  sit  consecutura  III 
5,9^  turpitudinis  pars  I  3,  5  e 
4,  6  m  aliquid  afferre  alicui  II  8  m 
nulli  turpitudini  seruit  IV  17,24^ 
turpitudinem  babebit  causa  I  6,  9?m 
uitae  II  6e  in  gestu  III  15,  26 p 
imaginibus  unicam  attribuemus  22, 
^l  Xi  turpitudine  horainis  impedie- 
tur  II  3,  5  e  iste  sua  dedecori  sit 
IV  35  j9  aliqua  uitam  uiolare  25, 
35»tt  ab  simili  hominem  numquam 
afuisse  II  2,  3  m 
tute  pro  tu  III  16,  29  m  II  31  e 
tuta  pars  III  2,  dp  tutam  rationem 

4,  8|)  his  sequi  5,  8m  2,  3p  ab 
tuta  ratione  sententia  5,  %p  tutae 
rei  honestam  rationem  praeponet 

5,  9j3  in  tuto  collocare  rationes 
suas  5,  8wi  tute  uiuere  5,  2m  quam 
tute  egerit  7,  13  m  tute  ad  hauc 
aetatem  me  produxit  IV  43,  55  m 

tuHS  de  Herennio:  ttia  uoluntas  I  \p 
tuae  uoluntati  Il31e  Ile  17e 
animum  tuum  ihid.  pro  tuo  in  nos 
officio  ihid.  studio  III  24,  40  e  tua 
causa  I  1  ^  perceptione  II  31  e 
conscientia  ihid. ;  tuus  sanguis  IV  22, 
31  e  hic  tuus  seruus  11  w  libidini 
tuae  13,  19  e  usu  fundum  tuum 
fecisse  29 ,  40  e  his  artem  tuam 
scribis  IV  3,5^3  tuo  sanguine52wt 
nomini  3,  bp  de  pueritia  tua  27, 
37  p  tui  nepotes  15,  22^^  pueri  10, 
14p  tuas  rapinas  27,37«»  moribus 
tuis  29,  40^3 

tyraunicum  facinns  II  30,  49  j; 

tyrannos  IV  53,  66  e 

uacuuni  fuudum  possedisse  29, 40e 
his 

uadere  erectas  bestias  II  19,  29  e 

uagabitur  in  foro  IV  39  ^:) 

uaga  multitudo  55  m  non  multas 
nec  uagas  imagines  III  22,  37  p 
19,  31  e  res  uage  disiectas  IV  2,  ^p 
non  uage  dispersimus  31  ^J 

ualet  tum  haec  conformatio  si  III 
21,  34  wt  minus  19,  32  p  minimum 
24,  ^Qp  plus  II  10,  Ibp  plurimum 
ualuit  iu  istum  IV  32, 44m  multum 
ualere    III  16,  282>    plus    II  15w 


plus,  plurimum  III  11,  19^  quau- 
tulum  poterunt  23,  38  m  unum 
quidquid  quid  ualeat  aperiemus  II 
2,  3w  idem  ualeat  IV  28,  38  e 
uerbis  quae  idem  ualeant  42?»  ut 
ualeamus  similes  esse  I  2,  3  e   III 

22,  37  e 

ualetudo  6,  10  m  perpetua  7,  \^p 
contra  ualetudinem  suam  IV  51, 
64  w 

nalidissimi  tauri  49,  62  m 

uanitatem  II  23,  ^bp 

uaua  ratio  e  uano   homini  IV  21  e 

uarietas  delectat  III  12,  22^  uarie- 
tate  uitetur  satietas  IV  1 1  e  ora- 
tionem  uarietate  distinguens  13,  18 
uocum  uarietates  III 14, 24  m  rerum 

I  8,  13  e 

uariam  fortunarum  commutationem 

II  Z\  p  res  uarias  IV  2,  '6 p  multis 
et  uariis  rationibus  2\ p  uariis 
coloribus  47  m  uarie  dispergemus 

23,  32  e    uox    tractata   III  12,  21  e 
uasa  argentea  I  12,  20  his  12,  22  m 

IV  51,  64??i  uasorum  I  12,  20 

uastam  orationem  reddere  IV  12, 
18_p 

ubi  est  52 2^  uidisset  10,  14e  supe- 
rari  turpissimum  52  m  sit  2,  3  e 
fuerit,  uisus  sit  II  bp;  ubi  loqui 
conuenit  IV  15,  21  e  24,  33/)  ubi 
nihil  utimur  III  18,  d\p  ubi  uisum 
est  IV  10,  14  2^  ubi  pagunt  II  13, 
20e"ubi  aduenit  I  9,  14  e 

ue:  ut  quaeque,  quoue  tempore  res 
erit  gesta  III  7,  13  m  plus  miuusue 
1  10, 17e  augendi  minuendiue  causa 
IV  33,  44 jj  super  familia  pecuniaue 
I  13_p 

uehemens  exornatio  IV  41  e  uehe- 
meutissimum  genus  ^O  p  uehe- 
menter  magnam  51,  65  ornata  44, 
56  m    iniquum    44,  57  m    obscuros 

III  19,  32^^  castus  II  3,  5w  proba- 
bilis  8  e  adcommodata  IV  16,  24 
prope  admoueris  III  19,  32  m  com- 
mouet  IV  28,  38?«  improbaturos 
III  6,  12  m  instigare  15,  26  e  ex- 
tenuabit  II  3,  4  impediri  3,  5e  ob- 
tunsae  III  9,  17  e  inter  se  con- 
ueniunt  IV  20,  28  e  pertinere  II  llw 
comprobat  IV  18,  26  uehemen- 
tissime  comprobat  II  24,  38p  uehe- 
mentius  immutare  IV  42e  eo  uehe- 
mentius  derisus  47  e  uehemen- 
tissime  adcommodatum  29,  39  e 
calefacit  III  12,  22  m 


544 


INDEX  VERBORUM. 


iichcmoiiliain  IV  19,  26  e 

ncl  nounm  ius  II  13,  20  m  uel  alii 
expositioni  24,  37  c  uel  ultra  III 
5,  9  m  uel  sna  sponte  IV  6  e  in 
laudem  uel  uitnperationera  12,  2  p 
licebit  uel  uti  uel  non  uti  I  4,  6c 
et  uel  in  bominem  transferimus 
uel  in  rem  Ibp  uel  ad  senatum 
uel  ad  consilium  II  17,  26  m  uel 
a  familia  uel  a  coberedibus  21,  33  e 
uel  propter  infirmitatem  uel  propter 
uanitatem  23,  35  jj  uel  in  alium 
uel  in  eum  ipsum  25,  39  m  uel 
dolorem  uel  mortem  III  5,  9p  uel 
ab  superiore  nel  ab  inferiore  parte 
17  e  uel  oratorem  uel  poetam  IV 
5,  7  m  uel  indignatio  uel  miseri- 
cordia  39  e  uel  sine  rationibus  uel 
cum  rationibus  43,  56e  uel  a  priu- 
cipio  uel  ab  insinuatione  uelisdem 
rationibus  quibus  III  4,  7  e  uel 
pretio  uel  gratia  uel  metu  uel 
simultate  II  7,  11  m;  III  3,  5  j) 

nelocitas  egregia  III  7,  14  j?  6,  10  e 
uelocitatis  tantum  IV  47^ 

uelut  argumenta  comoediarum  I  8, 
13  m  uelut  in  hoc  exemplo  II  21, 
33  m  uelut  apud  Plautum  23,  Zbp 
uelut  Pacunius  23,  36j?  Sulpicius 
28  e'  uelut  accidit  in  bac  re  III 12, 
21  e  ueluti  qui  uitnperant  rhetori- 
cam  11  27,  44^ 

nenditat  patriam  perduellionibus 
IV^  10,  15  e  uenditant  mercem  &]i 
ingenii  uenditaudi  causa  II 30, 47  m 

nendens  purpuram  IV  6p 

ucneficii  damnatam  16,  'i.^pm 

uenenato  aspectu  49,  62e  uenenum 
datum  II  27,  44  e  ueneno  necati 
III  20,  33  e  necatum  m  II  5  m  ne- 
catua  est  27,  44  e 

uenire  mea  pecunia  non  potuit  IV 
29,  40  e  uenit  21 J3  uenierunt  bona 
23,  33m 

ueniam  det  mihi  senatus  14,  21  m 

uenit  rarius  et  tardius  19,  26  e  in 
iudicium  I  12,  22  e  13jp  14e  uenit 
ex  Falerno  IV  51,  64  p  in  aedes 
ihid.  b2p  uenimus  ad  scribendum 
I  1  e  bene  facitis  cum  uenitis  IV 
50  e  ueniunt  quo  iusserat  51,  64m 
hospites  homini  50  m  ad  aridum 
genus  11  m  ad  similes  exitus  20, 
28  e  in  deliberationem  III  2,  2  m 
bis  quid,  quare  ueniam  IV  22,  30p 
ueniam  ad  uos  14,  21  m  ueniat  ad 


balneas  60  m  in  mentem  36  m  ne 
ueniamus  in  uitia  10,  15  ^)  com- 
modum  ueniebat  ex  illius  morte 
ad  istum  Al  p  ut  res  ueniret  in 
hunc  locum  II  25,  40  uenirent  ap- 
paratiores  IV  9  w  in  locis  [usu] 
neniet  ut  III  18,  30  non  uenit  ad 
diem  commeatus  I  14e  in  con- 
locutionem  cum  ducibus  15 e  Ro- 
mam  IV  21^  in  balneas  10,  14cp 
hereditas  23,  33ot  res  non  uenerit 
in  iudicium  II  I5m  Olympia  cum 
uenerit  IV  3,4ot  cum  id  usu  uenerit 
II  13,  20p  uenisses  continuo  ad  id 
uerbum  IV  26,  36  e  non  uenisset  ad 
exercitum  II  26,  41  e  si  in  mentem 
uenisset  25,  40  ueni  Sannio  IV  50^ 
huc  uenitote  51,  6ip  uenire  in 
discrimen  44,  57  m  in  iudicium  11 
15  e  ad  senatum,  in  consiiium,  ad 
imperatorem  I  14e  11  17,  26  m  in 
couspectum  IV  13,  Idp  28,  3Sp  bis 
in  mentem  III  20,  33e  ad  eandem 
commoditatem  I  Ij)  quoad  necesse 
sit  IV  47  jj  usu  uenire  in  iudicio 
I  14  e  uobis  IV  43,  56  jj  uenisse 
istum  52  m  hereditate  tibi  fundum 
29,  40  e  ueniendi  necessitudo  II 
16,  23  p  dominum  iam  uenturum 
IV5l,64j;  in  periculum  uenturum 
csse  III  5,  9m  quid  sibi  esset  usu 
uenturum  II  5  e  ne  in  eum  locum 
ueniretur  14,  21  e  cum  ad  eum 
nentum  sit  5e  in  necessitudinem 
16,  23  p  nusquam  uentum  abitum 
j^ine  causa  putetur  2,  3p 

uenari  similitudinem  IV  48 e  uenen- 
tur  laudem  3,  5p 

uenustateni  habere  49,  63  e  con- 
spiciendam  III  15,  26  j)  multum 
uenustatis  IV  13, 19m  cum  uenu- 
state  I  2,  3m  IV  31  j)  uenustate 
sermonis  retiuet  16,  24 

uenuste  pronuntiabimus  56  e 

uerberasti  patrem  28,  38  e  uerbe- 
rarit  34,  46  e 

uerbum  facere  13,  19  p  interponi- 
mus  27,  38  m  meminisse  III  23, 
38  m  transfertur  ex  re  in  rem  IV 
34,  45jP  potest  accipi  53,67m 
uitiose  etFertur  12, 17?/i  consequens 
uerbum  superius  non  adcommoda- 
tur  ibid.  25,  34  p  electius  26,  36  e 
optimum,  lectissimum  m  primum 
repetimus  13,  19  m  14,  20^  ad  id 
uerbum  uenire  26,  36  e  accedere 
ibid.  redire  14,21  e  ad  idem  uerbum 


INDEX  VERBORUM. 


545 


et  nomen  acceditur  21  p  14,  21  p 
idem  redintegrat  28,  38  e  14,  20  m 
uerbi  commutatio  26,  36e  eiusdem 
rediutegratio  28,38/»  repetitio  25, 
35  2J  adsiduitas  12,  18?«  noui  ad- 
siduitas  31  w  iuterpositio  27,  3Sp 
descriptio  II  12,  17  e  uerbi  causa  IV 
47j?  3,  5e;  nec  rei  nec  uerbi  gratia 
animaduersa  esset  26,36e  alio 
uerbo  commutat  28,  38  e  ab  uno 
atque  eodem  uerbo  13,  19^  simili, 
propinquo  33,  45  e  certo  concludi- 
tur  27,  37  m  e  communi  res  elata 
26,  36  m  appellare  e  idoneo  nomi- 
uare  31  p  de  primo  similitudinis 
uerbo  peispicuum  est  46  e  uerba 
exstruere  ad  poeticum  numerum 
32,  44  e  singula  19,  26w  uerba  et 
litteras  sequi  II  10,  14  p  isdem 
casibus  efteruntur  IV  20,  28  p  ex- 
primere  III  21,  34ot  expressa  2^ 
eius  rei  uerba  IV  12, 17e  sumimus 
iSp  conuertuntur  28,  39e  com- 
mutare  III  14,  24e  habere  adcom- 
modatalV^Sp  ornatissima  reperiri 
8,  11  e  ea  quae  casus  habent  20, 
28  e  finitima  rerum  dissimilium  33, 

45  €  similia  21  ^^  ueiba  conficere 
cum  clamore  celeriter  III  14,  2nm 
uerba  facere  I  4,  7w  6,  10  e  II  30, 
47 m  uerba  ille  cum  magno  spiritu 
omisso  fecitlV  52  w  uerborum  exor- 
nationes  8,  lle   31^  44,  56  ??i  34, 

46  e  43,  56  e  45,  58  m  13,  18  his 
44,  56  jo  coniunctiones  30  2>  digni- 
tate  8,  11?«  constructio  12,  18  j? 
8,  11  p  10,  Ibp  memoriam  III  24, 
39  j5  bis  m  imagines  23,  3^p  his 
similitudines  20,  33  p  his  21,  34p 
attenuatio  IV  11  m  adcommodatio 
idoneorum  uerborum  I  2,  3  w  in- 
opia  IV  14,  21  e  copia  infinita  III 
28,  38  m  innumerabilis  multitudo 
p  9,  17  e  plurium  iteratio  IV  28, 
38  ^;  frequentatio  19,27^  conti- 
nuationemlongam  12,18epotestates 
64,  67p  31  p  consuetudo  usitata  . 
I  7  m  interpretatione  IV  28,  38  e 
ordinem  32,  44^?  elocutiones  III 
11,  19jp  interiectione  I  6,  9e  trans- 
iectionem  IV  12,  18  m  uerbis  con- 
sequi  rem,  facta  8, 12  e  lll  6, 11  e 
I V  39  e  exprimere  motus  III  1 5, 
27  e  res  IV  56^  effingitur  forma 
49,  63^;  demonstrari  14,  21  e  34, 
46  p  re  et  uerbis  superbi  inueniun- 
tur  39  m  40,  52  p    uerbis  commu- 

Ad  Herennium  libri  IV,  ed.  Marx. 


tare  42  p  his  e  43,  56  p  necessariis 
res  pxpedita  54,  68  p  aliis  uerbis 
dicitur  idem  II  24,  37  m  IV  42  m 
pludbus  25,  35e  lll,2p  III  24, 
40  e  IV  12,  17  m  omnibus  uerbis 
attenuandae  partes  III  3,  6p  ex 
omnibus  f  uerbis  eligere  similitu- 
dines  20,  33  j?  perfectis  amplecti 
IVllm  priscis  dicitur  10,  15  m 
frequentibus  efferre  19,27e  nimium 
apparatis  compositum  I  7  e  electis 
IV  11  e  usitatis,  propriis  12,  17  e 
continuatis  uerbis  perfectum  genus 
18,  26  uerbis  continuandis  uocem 
augere  III  14, 25??i  similiter  caden- 
tibus  uti  IV  12,  18  m  ex  similiter 
desinentibus  constet  3, 5e  ex  uerbis 
cpleriter  relatis  45,  58  e  non  in 
uerbis  sed  in  rebus  babet  digni- 
tatem  13,  18  similitudinem  22,  30 jp 
casus  20,  28  m  in  quibusdam  22, 
30  r«  in  similiter  cadentibus,  de- 
sinentibus  22,  32 

iiereor  ne  sint  impudentes  3,  5j; 
quomodo  accepturi  sitis  37,  49  e 
illud  ueremur  ne  cui  satis  sit  2,  4^ 
a  quo  supplicium  uerebatur  — 
snmmum  periculum  metuebat  II 19, 
28  uereri  nos  ut  illius  facta  uerbis 
consequi  possimus  III 6, 1  le  ne  plura 
praetereamus  6, 12  e  quos  aut  uereri 
aut  metuere  debemus  IV  36p 
uerendum  est  ne  de  alia  re  dica- 
tur  II  27,  43 /?i  leges  ueritus?  IV 
24,  33  e  uos  ueriti  estis  ne  crudeles 
existimaremini  36  m  populum  ue- 
rentem  ne  desisteret  bb  p 

iierisimilis  narratio  I  9,  14p  G,  16jp 
fabula  uerisimili  6, 10/«  uerisimiles 
res  8,  13j3  rerum  uerisimilium  ex- 
cogitatio  2,  3  p  rem  magis  uerisi- 
milem  facit  IV  49,  &2p  magis  est 
uerisimile  46  e  ad  uerisimilem- 
suspicionem  dicta  trahere  II  7, 
lOp 

ueritas  IV  53,  67^5  I  9,  16  m  ueri- 
tatis  amici  IV  37,  49  p  superans 
ueritatem  33, 44p  contra  ueritatem 
depugnare  II  28  m  genus  narra- 
tionis  quod  ad  ueritatem  pertinet 
I  8,  13e  ad  ueritatem  et  utilitatem 
communem  pertinere  II  13,  20  m 
ueritatg  disputationis  commouent 
IV  2,  4p  37,  49  m  ueritati  con- 
fidere  I  5e  pro  rei  ueritate  nullius 
metuere  inimicitias  III  3,  5m  cum 
in  ueritate  dicimus  IV  22,  32 
35 


54G 


INDEX  VERBORUM. 


uersatiir  expolitio  in  his  generibus 
44,68.  20,28e  22,30e  uerba 
uersantur  in  consuetudine  coti- 
diana  12,  17  c  21  e  IllSe  uersa- 
bitur  oratio  in  mediocri  figura  IV 
dp  uersari  in  uerborum  attenua- 
tione  11  m  12,  17p;  cui  lites  ad 
oriculas  uersarentur  10,  14  e 

HCrsus  hic  erit  exemplo  12,  IB^j 
uersu  posito  ipsi  nobiscnm  bis  aut 
ter  ti-auseamus  eum  uersum  III 
21,34?«  uersu  I  6,  10  m  uersus 
meminisse  III  24,  39  e 

iieniiu  rumorem  llSpm  IV  41  »?i 
.ueros  amicos  II  24,  37  m  iiera  res 

I  9, 16m  res  ueras  III  22,  37 e  I  8, 
13  j)  rerum  uerarum  excogitatio 
2,  3}}   utra   sententia  uera  sit  II 

II  m  expositiones  ueras  esse  23, 
35  e  uerissima  amicitia  ibid.  in 
ueris    causis   8e   uerum   quaeritur 

I  11,  18e  inuenire  IV  30 p  ueri 
inneniendi  causa  II  7,  10  j5  uerum 
dixerit  IV  18,  25  e  esse  id  II  18, 
28?»  uerius  esse  temeritate  quam 
fortuna  res  geii  23,  36  e  ut  uere 
dicam  IV  36m  tametsi  uere  dixisset 
38,50»?!  quae  uere  dicerentur  II 
7,  10  «i  uere  reprehendi  IV  36 p 
quomodo  re  uera  sint  gesta  II  7, 
llp 

nos  uero  11  m  tu  uero  IV  14,  20« 
cum  uero  bO  ji   cum  —  tum  uero 

II  19,  2dp  III  24,  40^3  IV  9|)  18,  26 
Tum  uero  10,  14m  difficillimum 
uero  est  II  18,  21  p  (E) 

Verum  hae  I  Im  haec  8, 13e;  14e 
II  1,  Ij)  Verum  horum  lle  Verum 
illi  28  e  Verum  haec  31  e;  III  3, 
6 1)  15,  27  e  IV  50  e  Verumtamen 
I  17  e  II  8  e 
•  uesperi  I  9,  14  e 

ucster  enim  uos  animus  IV  8, 12  e 
uestrae  culpae  36^  potestati  29, 
39  771  in  potestate  uestra  37,  49  e 
uirtutem  uestram  p  causam  36  jj. 
uestra  manu  4,  6  m  stultitia  37, 
49  e  neglegentia  36  m  uirtute  pro 
uestra  32,  44  jp  scelere  uestro  15, 
22  m  ante  oculos  uestros  36  m  24, 
33  li  ante  pedes  uestros  53,  66  m 
uestrae  rationes  3&p  uestjis  suffra- 
giis  m  sententiis  39/)  14,  20??i  uos 
uestris  fortunis  ditfiditis  45,  58  e 
uestris  seditionibus  53,  66p  calum- 
niiB   16,  22  m    uestro    quo    pacto 


uobis  uidebitur  29,  39  m   uestrum 
est  41 e 
uestigimn  II  5??i  in  uestigio  stantes 

III  15,  26  ?H 

uestimentuin  II  5m  cruor  in  uesti- 
mentis  ibid.  uestimentalV  51,  64?» 
uestitus  optime  47  m 
ueste  purpurea  III  22,  37  m 
uestitum   sumptuosum  IV  33,  44  e 
uetat    lex    quidpiam    fieri  I  11,  20 
eum    orationem    habere    ibid.    ut 
altera   lex   iubeat  altera  uetet  11 
10, 15p  si  quis  ex  testamento  quod 
facere    iussus    sit  ex   plebis   scito 
uetetur  I  1 5  m 
ueteris  amicitiae  IV  24,  33  e  uete- 

rem  consuetudinem  37,  49  p 
uetustate  sedari  res  II  30,  48  e  ex- 
tinguitur    IV  27,  37  e    deflorescit 
27,  38  m  ter  enitescit  44,  57  e  pro- 
bati  2,  4?» 
uexor  53,  66  p 

uiam  certam  rationemque  dicendi 
dat    I  2,  3  e    habere    9,  16  e    sequi 

IV  56j9?w  a  uia  recta  deduci  III 
3,  4e  hac  uia  l  llp  qua  vua  16,  25 
IV  56e  III  16,  28  e  iisdem  uiis 
quibus  II  7,  lOjp 

a  uicinis  corrogare  IV  6  m. 

uictoribus  26,  36 /j 

uictoriam  parere  lll  10, 18 e  crude- 
lissima  potiti  IV  39?«  quomodo 
eam  uictoriam  appellem  26,  36  p 
de  uictoria  contendere  16,  23  e 
clarissimis  uictoriis  locupletata 
urbs  53,  66 p 

uidelicet  52  e 

iiideo  m  uides  ibid.  non  uides?  55?« 
uidet  I  11,  18  c  IV  16,  23  2:-  te  in- 
opem  uidemus  40,  52^  isto  signo 
uidemus  te  nonnihil  scire  4,  7  ?« 
quas  res  ante  ora  uidemus  III  22, 
35  ?«  in  uita  p  m  quae  uidemus 
dici  posse  6,  11  e  IV  27,  37e  uide- 
tis  omnes  23,  33  e  9p  Vident  ho- 
minem  51,  64?«  cum  uideat  rem 
adcommodari  17,  25  e  cum  uidea- 
mus  II  19,  29  m  e  Videamus  quao 
ratio  adferatur  23,  3bm  IV  12,  11  p 
de  eo  5,  Ip  uideamus  ne  pueriliter 
proferatur  3,4^3  uidebat  magistrum 
facientem  6  e  se  incolumem  non 
futurum  II  19,  28?«  uidebant  quem- 
admodum  IV  9  e  cum  uiderent  ?« 
ut  illum  uidit  ferre  I  12,  21  e  simul 
atque  hiemem  fortunae  uiderunt 
IV  48m    si    uiderimus    11118,30 


INDEX  VERBOEUM. 


547 


nisi  uiderint  cinerem  IV  8,  12  e 
ubi  uidisset  s.cnrram  10,  14  e  ViJe 
ne  facias  impudenter  3,  6p  uideto 
ut  diligenter  numeretur  bOm  ui- 
dete  ne  insueti  uideamini  4,  6  e 
quo  uultu  nos  intueatur  60p  utrum 
uauo  an  uano  credere  malitis  21  e 
quemadmodum  me  tractarit  31  e 
quam  conueuiat  14,  20  m  uidere 
omnia  4,  7^  ab  omuibus  uideri 
1 2)  id  quod  oportet  uideri  III  19, 
32^5  quod  uideri  posset  II  7,  10  »i 
uisus  est  IV  41  m  sit  II  5 1}  bis  m 
numquam  uisi  sunt21,33wt  uiden- 
dum  est  num  10,  15  p  III  9,  16  j? 
iiideor  osteudisse  I  16,  25  uidetur 
ab  omnibus  defendendum,  ab  omni- 
bus  oppugnari  debere  3,  5  m  dis- 
sentire  11,  19^  pertinere  II  13, 
tO  p  uidetur  perauasus,  cupidus, 
arrogantia  esse  uide  suni  consequi 
ut  II  18,  27  jp  dici  25,  40  adferri 
24,  37  j3  consauciari  IV  19,  26e  di- 
cendum  uidetur  I  2,  3e  3,  4e  ill 
12,  20.  15,  25  demonstrandum  13, 
24  e  reuertendum  1116,23^5  facien- 
dum  13,  20e  consideranda  III  11, 
19  e  esse  adcommodanda  15,  26  »i 
adhibenda  IV  13,  19  m  dicta  26, 
36  m  natum  I  7  e  grauis  IV  10, 
15  w  magis  idoneum  26,  36  _p  aliud 
alii  III  23,  38e  mibi  uideturDecius 
intellexisse  IV  44,  57  e  ut  mihi  ui- 
detur  10,  14  wt  uobis  uidetur  dicere 
bOp  sibi  Obtendisse  II  27,  42  e  uide- 
mur  dicere  IV  42  ^  23 ,  32  e  non 
haec  uidentur  reperiri  posse  22, 
32  posse  capere  III  19,  31  e  sibi 
ridicule  facere  IV  6  m  rem  perspi- 
cuam  facere  40,  53  dicere,  poUi- 
ceri  3,  6e  adcommodatiora  23,  32j) 
considerauda  eadem  omnia  II  16, 
24  m  ne  cui  uidear  adrogans  IV 
30  m  indignum  quippiam  dixisse 
ihid.  dixisse  uidearis  26,  36  e  uidea- 
tur  esse  uide  sum;  transcurrisse 
34,  45  e  oportuisse  dici  uideatur  25, 
35  e  agi  res ,  geri  negotium  II  30, 
49  e  III  15,  27  e  nanare  14,  24  m 
quaerere  IV  29,  40  dici  12,  27^) 
ostendi  24,  34  e  tollenda  III  2,  2p 
infirma  IV  19,  27  e  parum  insignis 
aliis  III  23,  38  e  quoniam  Ofcten- 
disse  uideamur  II  18,  27  j)  dixisse 
III  24,  40  e  quaesisse  I  10,  16  col- 
legisse  II  21,  33  e  dicere  IV  43, 
55  e  inserere  III  14,  24 »i  deridere 


IV  1,  2j9  reprehendere  36  j)  esse 
uide  sum;  ne  insueti  uideamini  IV 
4,  6  e  asperiora  uideantur  necesse 
est  Im  impendere  36  e  eos  uidebar 
accepisse  ea  condicione  ut  24,  34e 
uidebatur  esse  uide  sum ;  uide- 
bantur  pertinere  I  1  m  dicenda  III 

I  m  IV  34,  46  ut  solis  fulgor  [ob- 
scurius]  uideretur  33,  44m  ridi- 
culus  6  m  ne  uiderentur  parum 
multa  scisse  I  1  m  faciliora  cognitu 

II  1,  \p  quoad  uidebitur  31  e  uide- 
bitur  esse  uide  sum ;  fuisse  II 4, 7  e  (?) 
interfuisse  I  9, 16e  habere  III 10, 17 
IV  37,  49p  dissidere  II  9^  nescisse 
16,  24 j9  postulare  IV  15,  22  m  posse 
transferri  34,  46  p  recte  appellari 
10,  15  m  mirum  II  19,  29/«  bis 
nihil  periculi  nobis  futuium  17, 
25  e  quo  pacto  uobis  uidebitur  IV 
29,  39  m  uidebimur  delectari  23, 
32  e  (E)  potuisse  geri  uidebuntur  1 9, 
15  ^j  constare  II  17,  2b  p  idoneae 
IV  14,  20e  firmissimae  III  8Hi  ob- 
tunsae  9,  11  m  adrogans  uisus  esset 
IV  38,  50  m  causa  non  uisa  est 
supersedenda  II  17,  26  m  quae  uisa 
sunt  III  12,  22  e  ubi  uisum  est  ut 
IV  10,  14  jp  facere  uideii  ea  I  12, 
21  »i  suspiciosam  uideri  oportere 
II  7,  l\p  uideri  uelle  gignere  IV 
1,  le 

iiilissima  re  44,  57  e 

uillae  50  e 

iiiucit  ferro  21  m 

uincit  alea  ibid.  uicit  13,  19  m  tcr 
52  e  uicerunt  25,  34  e  26,  ZQ  p  si 
uicisset  16,  23  e  uince  tu  animum 
52  e  uinci  32,  43  m  spes  uincendi 
I  10,  18  p  uincendi  causa  8,  12^ 
uictus  IV  52  m  sponsione  uictus  est 
23,33e  uicti  sunt  26,  36 p  qui 
uicti  sunt  16,  23  e  ne  plane  uictus 
essem  52  w;  uincerem  unius  opor- 
tere  b^  1  p 

uiudicaudum  est  maleficium  II  30, 
49  wi 

uinum  16,  24  p  IV  32,  43  p 

uiolant  iniuriae  corpus  aures  uitam 
25,35m  uiolassent  ingenuum  8, 12p 

uiri  fortis  est  16,  23e  pro  uiro 
forti  I  3,  5  m  uide  fortis;  talem 
uirum  III  6,  12 p  reip.  amantissi- 
mum  IV  22,  31  m  uiros  16,  23  m 
in  uiris  ibid.  cum  uiris  bonis  I  12, 
21  e  uiris  bonis  amicus  IV  13,  19?m; 
uirum  pro  maritum  16,  23^? 
35* 


548 


INDEX  VERBOEUM. 


iiiijrini  I  9,  14c 

iiirilom  digmtatom  III  12,  22e  uin- 
liter  se  expedire  IV  11  p 

nirtiis  25,  34  m  III  3,  6  m  sola  IV 
17,  24«)  siqua  II  17,  25 m  uirtutis 
partes  III  3,  6;j  magistrae  artes  IV 
47e  comes  iuuidia  26,  36»t  pedise- 
quae  14,  20  e  egere  20,  28  m  47  e 
in  uirtutis  utilitatem  II  27,  43  m 
studio  III  6,  12|J  uirtutem  5,  9^? 
comparari  IV  46  e  20,  27.  26,  34  m 
uestram  desidero  37,  49  p  reuereri 
17,  242>  egregiam  experiri  III  3,  6p 
praefer  diuitiis  IV  14,  20e  insitam 
55  e  auimum  confirmare  ad  uirtu- 
tem  22,  31p  peruenire  46»«  ad 
patris  confugiet  24,  33  2?  uirtute 
et  industria  ^p  uirtute  optimatium 
34,  45e;  III  5,  9  m  illius  uirtute 
dignum  IV  52  e  quod  eiusmodi 
uirtute  sit  III  6,  lljs  uirtute  pro 
uestra  IV  32,  44 p  a  uirtute  rece- 
dere  III  3,  6p  de  uirtute  IV  15, 
21  e  cum  uirtute  14,  20  m  e  III  2, 
3  m  cum  summa  IV  44,  57  m  in 
uirtute  praesidium  collocare  19, 
27  p  17,  24  m  uirtutes  22,  31  p  17, 
24^3  III  6,  11  e  animi  quattuor  illae 
8p  7,  14?«  7, 13  m  uirtutibus  5,  8m 
in  maiorum  uirtutibus  praesidium 
habuisse  7,  18  e  uirtutibus  uitam 
tueri  IV  17,  25  p 

iiis  III  2,  3p  illa  II  16,  23  m  uim 
adtulit  I  9,  14  e  5  m  II  3,  5m  plus 
uim  quam  iudicia  ualere  15  m  III 
2,  3p  4,  8^  uim  artificii  in  eo 
consumere  IV  4,  7  e  rei  uim  et 
potestatem  25,  35  e  continuationis 
19,  27  e  uolubilem  orationis  cou- 
sequi  III  14,  25  m  ui,  uoluntate 
IV  9  m  ui  eiectos  II  28  e  deicere  IV 
29,  40  e  uires  33,  45  e  39  e  corporis 
27,  37e  III  6,  10  c  7,  Up  II  4,  7e 
uiribus  productus  IV  47p  probata 
Numautia  53,  66  m  tantulis  9  m 

nisit  51,  64p 

nita  hominis  turpissima  41  p  sol- 
uatur  patriae  43 ,  55  m  longior 
data  22,  31  p;  II  3,  5j?  his  uitae 
perfectissimae  parua  pars  IV  56  m 
nuUum  discrimeu  42  m  turpitudo 
II  6  e  senno  tempore  IV  48  m  ex- 
tremo  52  m  dimicatio  42  e  uitae 
se  tradidisset  21  e  uitam  mihi  eri 
pere  52  e  hominis  petere  14,  20  e 
15,  22m  tibi  ademit  52  m  amisit, 
non    perdidit    44,  57  e    producere 


24,  34  m  illms  improbaturos  III  6, 
12  e  uituperaudam  II  27,44  uitam 
reddere  naturae  IV  44,  57m  dedit 
e  ad.suam  24,  33 ^J  uiolare  turpi- 
tudine  25,  35  m  omnem  tueri  17, 
25^  neglegerem  24,  34. m  colere 
14,  20  m  secundum  uitam  testium 

II  6  e  causam  et  uitam  2,  3  m  in- 
tegram  3,  5  e  nihil  iucundius  uita 
IV  14,  20  m  priuare  uita  22,  31  e 

16,  23e  39e  ex  uita  rem  sumptam 

17,  25  e  de  uita  oratio  sumpta  17, 
24  jp  de  uita  dimicare  II  30,  49?« 
in  uita  mauere  IV39m;  38,  50  c 
52  p  56  m  III  8m  22,  35^)  IV  14, 
20m  17,  242>  in  demonstranda  uita 

III  7,  13  m 

nitatioue  incommodorum  II  2,  3  e 
3,  4^  uitationem  periculi  III  2,  ^p 

uitiosa  expositio  II  20,  32p  20,  33jo 
21,  33iJ  21,  Mp  22  pe  ratio  23, 
352)  confirmatio  25,  39p  complexio 
29  e  omnis  oratio  non  uitiosa  IV  8, 
11  p  uitiosarum  argumentationum 
duo  genera  II  20,  31^  cognitio  m 
uitiosum  exordium  1  le  ter  uitioso 
exordio  uti  m  uitiosum  est  II  25, 
39  tcr  25,  40  his  26,  40,  26,  41 
quater  26,  42  his  27,  43  bis  27,  44 
his  28  ter  29  quater  uitiosum  esse 
28 e  res  iudicata  uitiose  proferetur 
29  m  uerbum  uitiose  effertur  IV 
12,  17  m 

nitiuin  uitare  II  20,  31  m  uitia 
uitanda,  obseruanda  24,  38  ^;  20, 
31  e  IV  12,  17  m  I  7  m  II  27,  Up 
animi  III  7,  13  m  7,  14?«  animi 
uitium  II  3,  5  p  bis  animi  uitio 
nescisse  16,  24  m  a  uitio  naturae 
non  recedit  IV  50  m  uitio  non 
mediocri  conflictetur  II  27,  44  ab 
omui  remotum  IV  12,  17m  A  quo 
abest  iste?  40,  52  e  quo  in  uitio 
est  adsiduus  12,  18  e  aliquo  eius- 
modi    laeditur   uoluntas   auditoris 

II  27,  4:3 p  in  eiusmodi  uitio  con- 
siderandum  est  ?«  cui  uitio  exemplo 
erit  hic  uersus  IV  12, 18p  quae  sint 
his  rebus  uitia  II  29/)  in  finitima 
uitia  uenire  IV  10,  15p;  12,  18  e 

nitatis  uituperationem  36  m  nullum 
periculum  uitant  44,  57e  uitabit^j 
uitandum  42  m  illo  periculo  uitato 

III  5,'9m  uitemus  —  sequamur 
21,  35  uitare  alterum,  alterum  se- 
qui  3,  ip  II  2,  2m  uitare  debemus 
exclamationes  III  12,  21  vi  uitabi- 


INDEX  VERBORUM. 


549 


mus  transiectionem  IV  12,  18  pe 
numquod  incommodum  uitarit  II 
2,  3  e  si  lenones  uitasset  IV  21  e 
ad  inuidiam  uitandam  38,  50  m 
odium  uitatur  consilio  e  satietas 
uitetur  uarietate  11  e  uitare  uitium 

II  20,  31  w  quae  uitia  uitanda  suut 
e  24,  38  p  uitiis  uitatis  IV  12,  18  e 
uitium  non  uitatum  20,  31  m  philo- 
sophia  uitanda  est  23,  35  e  ambigua 
uitanda  sunt  IV  54,  67  jp  obsceni- 
tatis  uitandae  causa  34,  4:bp  rem 
uitare  B6p  uitia  12,  17»«  malitiam 

III  6,  12  m  potueritne  uitari  ne 
ueniretur  II  14,  21  e  uis  illa  16, 
23  m  tacite  contemni  atque  uitari 
20,  31  p  uitandum  est  in  exposi- 
tione  ne  21,  33e  uitatum  est  ne 
diceretur  IV  38,  50  m 

nituperatio   eorum  II  3,  5  e   III  6, 

10  p  6,  12  »1  nulla  a  nostris  ciui- 
bus  uituperatio  ex  ea  re  suscipietur 

11  17,25e  uituperationis  diuisio  et 
laudis  III  8p  partes  e  uituperationis 
causa  IV  49,  62  m  bis  uituperatio- 
nem  I  2,  2  m  eam  dum  uitatis  IV 
36 e;  III  6,  lO^)  8m  a  uituperatione 
6,  12  e  ex  aliorum  uituperatione 
6,  11  w  cum  uituperatione  7,  13  jj 
in  uituperatione  e  bis 

nituperant  II  27,  44  si  uituperabi- 
mus  ni  3,  5  e  6,  llme  8p  qui 
uituperatur  6, 12w  uituperare  artem 
II  27,  44  alteram  rem,  alteros  28m 
uituperandus  IV  44,57w  uituperan- 
dam  uitam  II  27, 44  quas  res  lauda- 
turi  sumus  aut  uituperaturi  III  7, 
13  m 

uiuis  inuidiose  IV  20,28?»  ita  uiuit 
ihid.  esse  oportet  ut  uiuas  nou 
uiuere  ut  edas  28,  3dp  qui  honeste, 
turpiter  uiuat  III  5,  9mc  quomodo 
uixerit  scitis  IV  24,  33^  per  de- 
decus  uiuere  44,  57  m  tute  III  5,  9  m 
uiuere  prohibuerunt  IV  22,  31  c 
bene  uiuendi  facultates  32,  44  wi 
spem  52e  rationes  17, 24m  optima 
uiuendi  ratio  p  uiuendi  praecep- 
tores  17,  25  e  in  uiueudo  38,  50  e 

me  uiuo  29,  40  e 

nix  enarrare  possim  51,  64e  potuisse 
paucasumi  5, 7e  memoriam  possint 
excitare  III  21,  35  posse  scribi  11, 
19  e  uix  satis  otium  studio  sup- 
peditare  possumus  I  Ip  uix  satis 
idoneae  tibi  uidebuntur  IV14,  20e 
uix  fundamentorum  reliquiae  mane- 


ant  1 5,  22  m  Vix  haec  dixerat  cum 
52  m  'Vix',  inquit  10,  14?« 

nlcisci  parentem  I  10,  17»j;  inimi- 
cum  IV  14,  20  e  male  meritos  III 
3,  4:111',  patris  ulciscendi  (causa)  I 
16,  26  e 

sine  ulla  adsumptione  II  13,  19 ^; 
suspicione  III 14,  25p  neque  fugere 
ullo  modo  posset  I  15  e  narratio 
non  erit  uUa  III  7, 13  jj  non  deni- 
que  ullam  rem  IV  d  m 

ab  nltimo  repetere  1  9, 14^  9, 15 m 
II  22  e 

nltra  quam  quod  sentire  possit  pro- 
currat  IV  47p  ultra  procurras  ibid. 
uel  ultra  mortem  proficisci  III 
5,  9w 

uude  cepit  IV  23,  33e  accepta  sunt 
43,  55  m  inde  incipiemus  narrare 
unde  necesse  erit  I  9,  14p  unde 
factus  sit  pecuniosus  IV  23,  33  m 
uude  amisit  uitam  44,  57  e? 

nndelibet  inuenire  50  e 

uuicaui  malitiam  III  6,  11)«  turpi- 
tudinem  22,  37  m 

nuinersns  splendor  uno  clamore 
consumitur  III  12,  21  m  uniuersis 
ciuibus  uno  consilio  calamitates 
machinantur  IV  8,  12  ?h  non  uni- 
uersa  neque  absoluta  sed  extenuata 
ratione  expositio  confirmatur  II  24, 
37  e  res  uniuersae  breuiter  ex- 
primuntur  IV  39  e 

ninis  pulnio  33,  45?»  unus  e  populo 
55?»  quiuis  unus  II  8  e  omnes  partes 
unus  nemo  potuerit  consequi  IV 
5,  8e  cupiditas  una  ducit  ad  omnia 
maleficia  16,'23m  una  nota  et 
imagine  simplici  rei  totius  memo- 
riam  comprehendimus  III  20,  33w 
ceterae  rationes  tolluntur,  una 
relinquitur  IV  29,  40?»  posse  om- 
nia  penes  unum  consistere  5,  7  m 
reperire  ibid.  unum  selegi  de  multis 
50p  omnes  praeter  unum  aegrotum 
I  11,  19  e  hunc  unum  quem  noui 
IV  50 p  in  unum  locum  cogi  40, 
52  e  40,  53  conferte  40,  53  unum 
membrum  19,26^  nomen  22,31?» 
pectus  33,  45??j  unum  aliquod  aut 
alterum  41  e  III  23,  39  si  te  unum 
illud  monuerimus  I  le  unius  opor- 
tere  (exempla  suuii)IV  5,  7p  unius 
alicuius  similem  esse  o,  8p  ex- 
empla  m  unius  nominis  22,  30  e 
22,  31 2?  peccati  16,  23  p  pro  certo 
unius   rei   signo   II  25,  39  p    eius- 


im 


INDEX  VERBORUM. 


dein  unius  uerbi  IV  28,  38p  unam 
sentontiiim    res    scripta    significat 

I  12,  20 p  una  —  altera,  unnm 
—  alterum  uide  alter;  unae  — 
alterae  (similitudines)  III  20,  33 p 
uDum  de  quinque  rebus  11,  19  p 
in  una  causa  plnres  iudicatio- 
nes  I  17?«  a  pluribus  unum,  ab 
uno  plura  IV  33,  45  p  ab  omui- 
bus  omnia,  ab  uno  pauca  uix 
potuisse  (exempla)  surai  5,  7e 
b,8pe  uno  aspectn  II  20,  33  bis 
uuo  clamore  uniuer&us  splendor 
consumitur  III  12,  21  m  uno  con- 
silio  uniuorsis  ciuibus  calamitates 
machinantur  IV  8, 12  m  uno  iudicio 
multos  iugulaueritis  39  m  uno  spi- 
ritu  multa  dicere  III  12,21  m  omnis 
sanctimonia  uno  signo  intellegitur 
IV  33,  44  e  omnes  in  uno  genere 
sunt  positae  31^  totum  certamen 
in  uno  proelio  positum  9m  uno 
tempore  22,  30e  uno  atque  eodem 
tempore  39  e  ab  uno  atque  eodem 
uerbo  13,  192?  liis  in  uno  loco  con- 
locatis  41  e  unus  quisque  uide  quis- 
que;  una  cum  oratoris  officiis  I 
3,  4e 

nocabiiliim  definitur  1 12,  21  e  uoca- 
bnli  definitionem  II  12,  11  p  sen- 
tentia  e  uocabulum  recti  III  4,  7p 
nominis  et  uocabuli  memoria  20, 
33  p  res  suo  uocabulo  appellata 
IV  32,  43  p  de  nomine  et  uoca- 
bulo  controuersiam  struere  II  28  e 

iiooaliiim  concursiones  IV  12,  18 p 
iiociferatio  III  14,  25  m  muliebrem 

uociferationem  12,  22  m  acri  uoci- 

feratione  13,  23  e 

iiocat  suam  hereditatem  I  13  m 
figuram    grauem    uocamus    IV  8, 

II  p  ut  si  quem  impium  Aenean 
uocemu3  IV  34,  40  e  transitio  uo- 
catur  26,  35  quam  iustitiam  uoca- 
bit  III  3,  6  e;  cum  uoceris  II  13, 
19  m 

iiolitabit  in  foro  IV  39 p 

Molo  28,  39  p  uis  interficere,  sup- 
plicare  52  m  abcfse  15,  21  e  me- 
cum  conteudere  non  uis  52  m 
transnumerari  50  m  Quid  tibi 
uis?  3,  5p  argentum  uult  51,  64  e 
uult  audire  I  4,  7  m  discere  IV  5, 
7  7)1  5,  8  p  in  eam  partem  quam 
uult  is  accipitur  53,  67  e  uolumus 
habere  1  4,  7p  factum  ostendere 


III  14,  24  m  meminisse  16,  29  e 
17  m  remouere  23,  38  m  probari 
II 18,  28  p  peruenerimus  quo  uo- 
lumus  IV  56  m  seruare  non  uultis 
53,  66  e  uolunt  loqui  II  11  e  agere 

IV  11  m  ut  si  uelis  eligere  4,  7p; 
50 p  49,  63  e;  3,  6p  21  e  si  uelit 
exire  51,  64p  5,  8to;  cum  uelit 
32,  43pm;  quare  uelit  39  m  is 
oportet  uelit  istum  poenas  de- 
disse  35 p;  quid  uelit  audire  II 
7,  10  c  28^  quare  uelimus  adiu- 
mento  esse  III  16,  29  m  tradere 
uelimus  24,  40  m  instigare  15,  ^6  m 
scribere  2,  3  m  cum  uelimus  IV  29, 
41  quibus  uelimus  III  6,  12  m  id 
quod  uelimus  3,4wi  cur  uelitis 
IV  40,  52  e  uelint  discere  6  e  com- 
parare  17,  25 p  cognoscere  III  6, 
12  p  facere  24,  39  m  nihil  quod 
suum  uelint  IV  3,  5jp  uolebat  tol- 
lere  II  19,  28p  diuidere  uellet  IV 
6m  quae  ipse  uellet  I  12,  20 
uellent  ediscere  III  23,  38  p  belli- 
gerare  IV  11  p  si  uoles  14,  20  e 
cum  uoles  III 1  e  II  11  e  quae  uolet 

I  12,  20    quam    uolet    multos    III 

19,  32  m  uolemus  repetere  I  9,  lip 
uti   4,  6e    meminisse  III  20,  33  m 

20,  34  exprimere  21,  34: p  memo- 
riam  habere  16,  29  e  remouere 
crimeu  II  17,  26  m  ea  quae  uole- 
mus  consequemur  III  20,  84  ad 
quam  uolemus  indignationera  ad- 
ducemus  IV  15,  22  m  si  uolent 
comparare  2,  4  uoluit  ulcisci  14, 
20  e  uolliimus  admonere  III 15, 27 e 
num  uoluerit  cupiditatem  explere 

II  2,  3  e  prodere  IV  8,  12  e  bis  id 
quod  uoluerint  ad  exitum  perduxisso 
ibid.  si  id  uoluisset  adscribere  II 
9m  11  p  15  m  te  uelle  cognoscere 
I  1  m  nec  minus  dilucide  quam 
te  uelle  existimabamus  II  1,  2jj 
ut  omnes  commemorare  debeaut 
uelle  III  Q,  11  p  neque  enim  id  non 
oportet  uelle  quam  adcommoda- 
tissime  posse  facere  8  m  uideri 
uelle  gignere  IV  1 ,  1  e  maiores 
uoluisse  quiieri,  interponi  quae- 
stiones  II  7,  10  pm 

iioliibilem  uim  orationis  III 14,  25  m 
uoliiminis  huius  magnitudo  creuit 
I  17  m  huic  uolumini  modus  hic 
sit  II  31  m  in  tertium  uolumen 
partes  transferentur  1,  le  uolu- 
mina  IV  3,  5p 


INDEX  VERBORUM. 


551 


uoluntario  facinori  nullam  excu- 
sationem  esse  paratam  II  30,  i9  p 

noluntas  recti  appetendi  III  4,  Im 
scriptoris  11  9^  e  10,  14  e  I  11,  19jJ 
uoluntatem  spectari  conuenire  II 
16,  24  e  uoluntatem  contrariae  le- 
gis  enodabimus  10,  15  e  scriptoris 
neglegere  10,  14p  nou  interpre- 
tari  e  a  uoluntate  iudicare  ibid.; 
inmutata  uoluntate  28  e  auditoris 
uoluutas  laeditur  27,  43  p  contra 
uoluntatem  iuclicis  ibid.  uoluntati 
auditoris  probetur  III  12,  21  e  se- 
natus  uoluntatem  consequi  I V"  36 w ; 
uoluntas  tua  I  1  ^J  tuae  uoluntati 
morem  geramus  e  17ell31e  rem 
uoluntati  alicuius  tradere  IV  29, 
39  2^  quos  uoluntas  coniunxit  39  e 
ui,  uoluntate  consenserunt  9  m 

nolutatus  es  in  omni  dedecore  13, 
19  m  uolutatuni  est  nomen  in 
commutatione  casuum  22,  31  w 
uolutarentur  tibi  pueri  ad  pedes 
24,  33  e 

uos   nominatluus    8,  12e    36  7?i    37, 

49  c  24,  33iJm  51,  64  ^;  36  e  52?« 
45,  58  e  his  53,  66  m  Ur  Vos  me 
uestro  quo  pacto  uobis  uidebitur 
utamini  licet  29,  39  m  uos  uestris 
sententiis  14,  20?«  accusatiuus : 
uester  uos  animus  edocet  8,  12  e; 

50  ^;  4,  6  e  37,  49  e  ad  uos  14,  2 1  m 
in  uosmet  ipsos  39^:»  uestri  de- 
fensorem  36  J5  ueminem  uestrum 
39  e  Quis  est  uestrum  8,  12  ^j 
Qui  uestrum  35  p  uobis  satis  fa- 
cere  II  26,  41  e  dedisse  IV  32,  44^ 
condono  29,  39  m  uobis  ante  ocu- 
los  proponite  36  p  quae  uobis 
pollicitus  sit  37,  49  m  probatus  e 
moiestum  25,  34 ^j  placere  35  jj 
uidetur  50  j5  29,  39  fw  usu  uenire 
43,  56p  in  mentem  ueniat  36?« 
redire  in  memoriam  49,  63  e  erit 
honori  13,  19  jj  ter  uobis  ipsis 
consnlite  39^  a  uobis  uituperatio 
longe  erat  afutura  36  e 

uox  sedata  III  12,22p  continens?» 
in  partes  est  distributa  15,26?« 
recreatur  spiritu  12,  21jj  reduci- 
tur  in  aequabilem  sonum  e;  uox 
mea  IV  52  ?«  audita  Al  m  uocis 
exclamationes  acutas  III  12,  21  ?« 
uocis  exclamationem  14,25?«  spleu- 
dor  12,21?«  figura  ll,19e  his 
15,  25  magnitudo,  firmitudo,  molli- 
tudo  11,  20  quater  12,  20.  12,  22  e 


13,  23 p  13,  24  moderatio  I  2,  3  e 
remissio  III  13,  23?«  sono  uocis 
adaucto  14,  25?«  nullo  genere 
uocis  effuso  12,  21  ?«  in  alio  genere 
uocis  IV  42  e  reojedio  est  uoci  III 
12,  22  ?«  quod  nostrae  uoci  prosit 
12,  21  e  ratio  curandae  uocis  11, 
20  e  prodesse  ad.seruandam  uocem 
12,  21  e  uocem  uulnerat  12,22?« 
augere  14,  25  ?«  uocem  mittat  acer- 
bisssimam  IV  47  ?«  53,66^;  tor- 
quere  ad  iocum  III  14,  25^  fir- 
mam  conseruare  12,  21  j;  conseruat 
uocem  12,  22p  interualla  confii- 
mant  ibid.  de  uoce  11,  19?«  uoce 
exprimere  sensns  14,  24  e  uoce 
leni  permulsa  arteria  12,  21  p 
attenuata  uti  14,  24^  attenuatis- 
sima  14,  25  e  remissa  13,23?« 
tremebunda  14,  2bp  depressa,  se- 
data  e  12,  21i^  14,  24p  in  omni 
uoce  integri  12,  21  ?«  uoce  adner- 
sarios  perterruisti  IV  19,  26?« 
magna  uoce  52  ^^  nulia  uoce  deli- 
bans  insitam  uirtutem  55  e  uoces 
scriptura  imitari  III 15,  27  e  uocum 
uarietates  14,  24  ?«  cum  mutatione 
uocum  aut  litterarum  IV  21  p 

urbanus  quaestor  1 12,  21^  praetor 
II  13,  19  e 

urbs  IV  62  p  8,  12  m  haec  inuictis- 
sima  53,  66  p  urbis  nitor  15,  22?« 
compellationem  jj  urbem  sustulit 
54,  68  p  urbe  capta  39  e 

nsitata  uerborum  consuetudo  I  7  ?« 
usitatissima  IV  8,  11?«  potestas 
uerborum  31  j)  usitata  uerba  12, 
17  e  nomina  7  ?«  usitatis  uerbis 
12,17e  usitata  re  11122,36?« 
usitatae  res  22,  35  e  res  usitataa  p 
IV  48  ?«  quod  ius  sine  lege  usita- 
tum  est  II  13,  19  ?« 

usque  in  eo  occupatus  si  sit  27, 
44  usque  eo  quo  opus  erit  perse- 
quemur  I  9,  14?«  eum  usque  adeo 
praemeditatum  fuisse  ut  II  5  e  de- 
missa  usque  ad  usitatissimam  con- 
suetudinem  figura  IV  8,  11  ?«  us- 
que  ad  hanc  aetatem  me  produxit 
43,  55  ?« 

usus  adsiduus  dicendi  I  2,  3  e  usus 
complurium  negotiorum  III  2,  3  e 
usus  et  exercitatio  IV  20,  27  ad 
ciuilem  usum  res  constitntae  I  2, 
2  p  usu  tuum  fecisse  fundum  IV 
29,  40  e    his    eum    usui    futurum 


552 


INDEX  VERBORUM. 


11  17,  26  Hi  iit^u  uenire,  uenturum, 
uenerit  uida  uenio 
ut  pro  uiro  forti  I  3,  5  Wi  ut  eae 
sunt  quao  8,  13  wi;  9,  15  ^J  his  ut 
ante  diximus  11,18?«  ITjJ  ut 
ostendi  16,  26 ^)  II  17,  26  j?  III  6, 
11  c  IV  9/)  45,  58  TO  51,  65  ut  ar- 
bitror  III  1  m  ut  mihi  uidetur  IV" 
10,  14  w  ut  —  ita  19,  15  p  13  p 
II  31  e  ut  —  sic  IV  1,  2  m  pioinde 
ut  uide  proinde;  ut  qnaeque  res 
erit  gesta  ordine  dicemus  III  7, 
13  p  11  30,  47  m  ut  —  item  III  18, 
30 m  14,  24  e  23,  38  e  19,  32^?  23, 
39  IV  44,  57  m  47  m  item  —  ut 
3,5?»  ut  est  crudelitas  34,  46e 
ut  mos  ut  opinio  ut  natura  postu- 
lat  I  9,  16p  ut  haec  est  IV  12, 
ISpm  ut  ille  ut  Caepio  14  m  ier 
\bp  II  24,  37  e  27,  44  e  III  5,  Sp 
16,  29  e  uou  ut  ante  IV  13,  19  m 
subornari  ut  ad  Iphigeniam  111 
21,  34  m  adesse  ita  ut  iuratus  fue- 
rat  II  26,  41  e  uide  ita;  ita  ut  — 
item  tiide  ita;  hoc  modo  ut  IV 
31  m  non   eodem   modo   ut  ceteri 

1  6,  lOe  ut  cum  dicimus  IV  32, 
43  m  ut  cum  disputamus  111  23, 
39  e  ut  si  quis  dicat  similia  IV 
&p  33,  44e  32,  43  e  34,  46  wi  Us 
11  27,  43  e  26,  40  I  15  m  11  20,  32  m 
28  p  29  m  IV  32,  43  quater  31  e 
II  26,  '11  p  bis  m  ut  si  dicas  si 
uelis  similia  IV  53,  67  e  54,  67  wi 
bOp    111  4,  7  wi    IV  34,  46  e    III  2, 

2  quatcr  9,  17  m  22,  37  m  20,  33  wi 
I  15  m  omisso  ucrho  III  22,  37  m 

ut  uidit  illum  ferie  I  12,  21  e  ut 
forte  uenit  IV  10,  14  j9  simul  ut 
audiuit  52  m 

ut:  eiusmodi  debet  esse  ut  I  7^J 
his  II  29  wi  111  2,  2p  bis  6,  11  p 
IV  6e  9e  10,  14e  20,  27  wt  26,  36e 
33,  44  wt  36  e  42  »t  47  wi  51,  64  e 
I  Up  11  2,  2p  13,  19e  16,  24e 
18,  27^3  19,  30 «J  29wie  usque 
adeo  ut  11  5e  IV  19,  27  e  relin- 
quitur  ut  II  21,  33  Wi  uide  relin- 
quitur,  reliquum  est,  accidit  ut; 
non  incommodum  erit  uti  ut 
ostendamus  ll30,48e;  \ll3,6p 
5,  8jp  8;)Wi  10,  17p  12,  21  e  15, 
26  Hi  18,  30.  19,  31  wi  21,  34»» 
21,  35  jp  23,  38  m  IV  15,  22  wi 
20,  28;)  21  2^  27,  37  wi  29,  40  e 
31 2^  bQp  sic  ulcisci  ut  14,20e 
ita  sumitur  ut  habere  possimus  I 


4r,  6  p    15  e    II  10,  15  29    bis    III 

21,  34e    IV  2,  3p    25,  35  e    28 

39  23  47  p   55  p   uiiie  ita;   fit  ut  II 

13,  19  e    III  3,  4e    15  ,  27  e    II  23, 

36  e  28  wi   IV  14,  21  e  20,  28  2->  24, 

342?   41  e   uide  facio;    hoc    simile 

est   ut  apertius    intellegatur   47  p 

Sed  non   erit  ut  cum   uelimus  ea 

possiraus  uti  29,  41  hoc  est  ut  III 

9,  16  ??i  11,  20  Wi   cogere  ut  3,  5?» 

II  7,  lO^  ut  conscriberemus  com- 

nionit    1  l^    IV  37,  49  »i    ut    ars 

difficilior    cognitu  putaretur  con- 

quisierunt  I  Iwi;   2,  3  e  3,  4  e  ro- 

gabimus  ut  4,  7  e  IV  13,  19  e  qwi- 

ter  petere  utlll6,  12 pm  orabimus 

ut  l  5  wi  cauetur  ut  12,  22  c;  ISj) 

II  13,  19  m  13,  20  wi  postulat  ut  1 

14 e  IV  7 e;  1 16,  26  2^  dabimus  opp- 

ram  ut  10,  16.  17wi;  e  uide  operam 

dare;    placitum    est    ut  -11  1,  1  wi 

curandum    ut    1,  2e    IV  38,  50  2? 

bis    seruandum    est    ut  I  '7  »i    his 

in   eo    occupatua  ut  II  3,  52>;  8c 

11  e  15  e   18,  28  e  19,  29  e  20,  31  c 

25,  40jpe  30,  47  m  bis  31  e  I  9,  16  e 

IL  2,  3p    15  e   30,  49  e   III  16,  28  e 

16,  2925   bis  22,  37  e   bis  IV  1,  l;) 

4,  7  e    11  e  16,  23  Wi  44,  58    III  1  p 

2,  2m  2,  3p  3,  6p  7,  13  wi  9,  162? 

commonere    nihil   nisi   ut  11,  20  e 

IV  Slp    III  12,  21  m    14,  24j?j    14, 

25  wi  16,  292?  18,  31p  19,  31  Wi  20, 

33»ie    21,  35wi    23,  38  2>    his    24, 

39  e  bis  24,  402?  IV  3,  4  J?i  1  p  11  p 

11  e  12,  17  2J  16,  23  e  17,  25?«  bis 

24,  34  2)  e  bis  28,  39  p  32,  44  e  34, 

45  e  34,  46e  36?«  31,4:9pme  44, 

56  c    46?«    48 jj    49,  62  2>?«e-  6es 

bOpm    51,  64  wi    56  2?    edocet  uos 

animus   ut  proturbetis  IV  8,  12  e 

dicit  in  aurem  ut  lecluli  sternan- 

tur    50  ?«    fac    ut    perducas    52  ?« 

uidc  facio;  perficere  ut  III  15,  27  e 

ut    breuiter    scribam    11  26,  41  j? 

uideto    ut    diligenter    numeretur 

IV  50  ?«  uisum  est  ut  descenderet 

10,  14  2?  uereri  ut  lil  6,  11  e  ut  in 

duobus  enuntiatis  continuis:  huius 

modi    ut    omnia    conficiamus,    ut 

uenire  possimus  I  72^   non  ut  de- 

traheret    sed    ut    ostenderet  I  11, 

182?  non  ita  conuenit  exerceri  ut 

uenire   possis,    sed   ut  ultra  pro- 

curras  IV  472?  etiam  ut  raagis  ars 

cognoscatur  melius  est  uti  IV  7  ?« 

et  ut  repetatur  14,  20^  III  9,  16  ?« 


INDEX  VERBORUM. 


553 


ut  dilui  non  possit  aut  IV  18,  26  ut 
non  sit  imitandum  II  29p  III  8  m 

1  7m  II  20,  32  m  ut  breuis,  ut  dilu- 
cida,  ut  uerisimilis  sit  9,  lip  4,  6p 
7  m  non  ut  uersus  meminisse  possi- 
mus  sed  ut  confirmetur,  ut  transire 
possimus  III  24,  39  e  ut  dilucidum 
esset,  ut  facilius  inueniretur  IV 
28,  39  e  37,49p  ut  conscribere- 
mus  —  ne  putares  I  Ip  uide  ne; 
ut  ne  transeamus  uide  ne;  uide  uti 

iiti  —  ita  I  13p  (uti  II  27,  43  «0 
ita  uti  IV  1,  1  m  uti  —  item  47  m 
44,  57m;  facit  uti  14,  20w;  7p 
III  17  »i  ut  cognoscant  uti  mali- 
tiam  uitare  possint  III  6,  12  m  ut 
conscriberent,  uti  paratas  haberent 

23,  38_p 

utra  sententia  II  11  m  utrocum  fa- 
ciant  10,  15  e  utris  maior  honor 
habendus  sit  28  m  utrum  potius 
faciendum  sit  III  2,  2j)  bis  utrum 
de  duobus  dicat  IV  29,  M  p  utrum 
satius  fuerit  facere  id  an  id,  utrum 
honestius,  facilius  conducibilius  II 
14,  21  |J  utrum  fuerit  utilius  m 
utrum  —  an  uide  an;  utrum  li- 
ceat  accusare  necne  I  12,  22  e 

iitraeque  res  IV  47?«  utriusque  rei  e 
utramque  rem  absoluit  40,  52^ 
utraque  altera  separata  minus  erit 
firma  III  21,  34  e  cum  utraque  re 
II  21,  34  e  de  utraque  re  III  12, 
22  e  utriusque  orationis  Illp 
utramque  exornationem  IV  14,  20  p 
utraque  opinione  II  23,  36  e  ex  li- 
beris  aut  seruis  aut  utrisque  4,  7e 
utrumque  facere  poterimus  I  11, 
18  p  ostendere  III  4,  8^  bis  quo- 
rum    utrumque    pertinet    ad  II  2, 

2  m  eorum  utrumque  aut  unum 
quodque  IV  27,  37  m;  29,  iO  p  27, 
37  e  alterum  separatim,  utrumque 
sumemus  coniuncteIIl2,3p  utrum- 
que  fiat  21,  35 

utilis  sapientia  II  24,  37  m  institu- 
tio  III  16,  29  m  exornatio  IV  27, 
37  m  memoriam  parum  utilem  III 

24,  39^9  maxime  utilem  pi-onun- 
tiationem  11,  19  p  utilior  24,  39  p 
utiliorem  rem  nullam  esse  incolu- 
mitate  5 ,  8  m  utili  inutile  prae- 
ponere  II  14,  22^  rem  pernicio- 
sam  praeponere  m  utile  est  ami- 
cos  ueros  habere  24,  37m  utile 
est  relinquere  firmam  argumenta- 
tionem  III 10,  18  e  utile  est  sedata 


uox   12,  22 p   utile   quid  sit  II  23, 
35  m  utile  cum  sit  meminisse  III 
24,  40  m   quod  tantopere  utile  sit 
ibid.  utile  esse  putemus  cognosci 
6,  llm.ut   utilius   sit  fecisse  su- 
spicionem  IV  27,  37  m  utrum  uti- 
lius    fuerit    1114,  21  pm    utilius 
statuendi  potestas  ibid.  quae  uti- 
lia  nobis  sunt  1  10,  17  p 
utilitas   III  2,  3p   4,  Sp    rei  I  10, 
10  cum  ratione  utilitatis  IV  25,  35?» 
III  2,  3  e  utilitatis  finem  sibi  pro- 
ponere  p  magnam  utilitatem  esse 
in  11,  19  p  habere  IV  49,  63  e  ad- 
ferre   duplicem  II  20,  31  m  perti- 
net  ad  utilitatem  III  24,  39  e  ad 
communem  II 13,  20 jj  ad  nostram 
trahere  I  8,  12^^  accommodate  ad 
causae    utilitatem    II  12,  17  e   ad 
hanc     progredi     III  1  e     utilitate 
cognita  24,  40  e  in   uirtutis  utili- 
tatem  consumitur  disputatio  II  27, 
43  m  hae  tres  utilitates  I  7  m   ad 
eas  utilitates  idoneus  IV  46  m 
utitur    ratione    infirma   II  23,  36  e 
utimur    hac    parte    I  12,  22 ^j    bis 
nihil  utimur   III  18,  31  p  nonnihil 
I  12,  22^    qua   utimur   II  18,  28e 
6p    qui   his   bene  utuntur   IV  20, 
28  e     duplici     conclusione     II  24, 
38  p    non   male   utatur  hoc  adiu- 
mento   IV  5,  8  m    hac   utatur  ora- 
tione    53,  66  m    licet    utatur    51, 
64  e   si    ea    utatur    31  m    extrema 
defensione    II  3,  5e     ne    utamur 
uitioso    exordio    I  7  m    confirma- 
tione    III  9,  17  j?t    principio    aliis 
9,    16  m     absolutissime     quinque 
partibus     II   18,   28  e     me     uta- 
miui  atque  abutamini  IV  29,  39  m 
quod     alienis     (exemplis)     utan- 
tur  IV  5,  7  p    ea   facultate    4,  7  e 
utetur  firmamento  I  16,  26  m  loco 
communi  II  3,  5  e   14,  22   bis    his 
locis  III  6,  8  m  5,  9  p   utemur  his 
locis    11  9j9    uoce    attenuatissima 
III 14,  25  e  bis  brachio  celeri,  acri 
aspectu,  mobili  uultu  utemur  15, 
21  p    exemplis    11  8  p    prudentiae 
partibus  III  3,  4^  iustitiae  m  mo- 
destiae  3,  5  e  crebro    his   generi- 
bus  IV  23,  32  e    confirmatione   III 
4,  8e  commutationibus  IV  43,  56  m 
dispositione,  notatione  III  20,  34 
reprehensione    II  21,  33  m    depre- 
catione  17,  25p    constitutione  13, 
19 p  exclamatione  IV  15,  22  m  con- 


I 


INDEX  VERBORUM. 


elusiouibus  111  8 /h  similiter  ca- 
dcntibus  uerbis  IV  12,  18  m  trans- 
itionibus  I  9,  14 p  enumeratione 
lO.lTf  diuisione  I1I4,  8?»e  7, 
13  »1  dubitatione  I  6,  10  Hi  defini- 
tione  II  12,  11  p  expositione  10, 
15  e  ampliiicatione  UIl6,21pm 
Ea  utemur  IV  19,  21  p  rarius 
uteuiur  27,  38  c  utentur  hac  ora- 
tione  52  e  uti  absolnte  44,  58  con- 
ueniet  gestu  III  15,  21  p  opor- 
tebit  aspectu  ibtd.  bis  non  sem- 
per  necesse  est  ea  uti  II  19, 
30  m  IV  29,  41  oportet,  conneniet 
interuallis  III  14,  24 ^)  12,  21p 
quibus  (locis)  nemo  potest  uti  II 
II  6^;  I  7c  bis  melius  est  uti 
suis  exemplis  IV  Im  12,  18  p  2, 
3e  1,  1  i^  4,  7  e  rerum  compara- 
tione  II  30,  48  e  saepe  necesse  est 
commutationibus  III  10,  17  c  con- 
clusionibus  5,  9  e  II  30,  il  p  2,  2  m 
argumeuto  IV  34,  46  e  quibus  con- 
ueniret  argumeutationibus  II  18, 
21 2^  regibus  26,  40  defiuitionibus 
26,  41  i^  uirtutibus  uti  neminem 
posse  111  5,  8  m  sermone  pauco  IV 
33,  45  e  uoce  attenuata,  sedatis- 
sima  conueniet,  oportet  III  14,  24  p 
Hac  uti  conuenit  IV  45,  bSp  uel 
uti  uel  non  uti  principio  I  4,  6  e 
bis  6,  9p  distributione  10,  11 711 
hoc  exemplo  utentem  II  25,  39  e 
nostris  exemplis   usi  sumus  IV  1, 


1  p  qua  in  alios  (misericordia)  usi 
sumus  II  31  m  cum  definitione  sit 
usus  112,22?«  fortuna  secunda 
IV  17,  24  p   de  his   usum  dicemus 

III  7,  14  m  cum  usus  fuerit  ratione 
I  16,  26  m  utendum  est  insinua- 
tione  4,  6  m  raro  hoc  genere  IV 
31  m 

uiilgarem  defeusionem  II  25,  39  hi 
uulgare  exordium  I  7  e  non  uul- 
gare,  sed  singulare  maleficium  II 
30,  49  m  uulgari  re  III  22,  36  m 
sermone  IV  56^;  uulgares  defini- 
tioues  II  26,  41  j:»  uulgaribus  defi- 
nitionibus  uti  ibid. 

iiulgatae  sunt  uirtutes  Alexandri 
per  orbem  terrae  IV  22,  31  p 

uulnerat  III  12,  22  m 

uuluus  fit  arteriae  12,  21  m  maius 
efficit  IV  28,  38  m  crebro  et  celeri 
uulnere  consauciari  19,  26  e 

uultus  moderatio  I  2,  3  m  III  15, 
26  p  mediocritate,  hilaritate,  tristi- 
tia  m  uultum  admouere  ad  audi- 
tores  e  uultum  parentis  IV  22,  31  e 
uultu  hilaritatem  siguificare  III 15, 
26  e  uultu  perterruisti  aduersarios 

IV  19,  26  m  quo  uultu  nos  intuea- 
tur  50  jj  mobili,  maesto  uultu  uti 
III  15,  21  pm  de  uultu  dilucide 
scribi  11,  I9e  in  uultu  pudorem 
et  acrimouiam  esse  15,  26  ^j 

uxor  IV  52  pe  uxori  I  12,  20  bis 
uxores  ducunt  II  25,  39  m 


tJbersiclit 


der  im   zweiten  Halbjahr   1893 


.1 


B.G.TEUBNER  aj  IN  LEIPZIG 

versandten 

neuen  Bucher,  Fortsetzungen 
und  neuen  Auflagen. 


PMlologie  und  Altertuinswissenscliaft. 

A.  Neue  Bliclier. 

Cauer,  Friedrich,  Pliilotas,  Klcitos,  Kallistliones.  Beitrage  zur  Geschichte 
Alexanders  dea  Grofsen.  Besonderer  Abdruck  aus  dem  zwanzigsten 
Supplementbande  der  Jahrbiicher  fiir  classische  Philologie.  [79  S.]  gr.  8. 
geh.  n.  M.  2. — 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1892  Nr.  G,  S.  148. 

Diinzelmanii,  Dr.  E.,  das  romisclie  Strafsennetz  In  Nordtlentsdiland.    Mit 
3  Karten.     Besonderer  Abdruck   aus   dem   zwanzigsten  Supplemeutbande 
der  Jahrbiicher  fiir  classische  Philologie.     [61  S.]    gr.  8.    geh.  n.  Ji  2. — 
Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  3,  S.  63. 

Dieterich,  Albrecht,  Nekyia.     Beitrage   zur  Erklarung  der  neuentdecklen 
Petrnsapokalypse.     [VI  u.  238  S.]    gr.  8.     geh.  n.  M.  6.— 
Voranzeige  s.  MitteUungen  1893  Nr.  2,  S.  33. 

Jpol^uu-ipi.q,  Dr.  g-ricbridi ,  Sircftor  be§  5?5iiigl.  SSictoria  @t)mnartuin§  311  S3urg, 
@ramntatif  jur  ^amcrlcttiiTe  iu  furjer,  iiberrti^tlii^er  gajjuug  junt  (Bebraudic 
fitr  @cf)ulen.    ©onbcrauSgaBe  bc§  Bcsiiglic^cn  Scilc?  ber  @5rtcc^iic^en  ©c^ul= 
graminatit.    [VI  u.  25  ©.]    gr.  8.    Stcii  gc^.  n.  J{.  —.60. 
aSoranseige  i.  9JlitteiIuugen  1893  5Rr.  4,  6. 103. 

La  Roche,  J.,  Beitrage  zur  griechiselien  Gramniatik.  Erstes  Heft.  [XVIII 
u.  236  S]     gr.  8.     geh.  n.  JC  6.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1S93  Kr.  4,  S.  99. 

Netimaim,  Max,  EustatUios   als  kritisclie  Uuelle   fiir  den  Iliastext.    Mit 

einem  Verzeichnis  der  Lesarten  des  Eustathios.  Besonderer  Abdruck 
aus  dem  zwanzigsten  Supplementbande  der  Jahrbucher  fiir  classische 
Philologie.     [138  S.]     gr.  8.  geh.  n.  J(.  5.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Kr.  3,  S.  64. 

[Oftcrmnnn^,  Pbriftiaii,  Inleiniirtjeo  U6uno§6uiJ).  SZcue  3(u§gabe.]  Soteiniir^e 
itormcnle^re  fiir  Serto,  alS  3tnfiang  5U  CftermannS  lateiniit^em  U6ung§buc^c 
iiir  Sfjta,  neue  2Iu§gabc.  58on  *45i^ofeiior  Dr.  §.  3.  SOHiller,  Sircftor  be» 
Suiienitdbtiic^cn  @t)muaiiumS  ju  i8erlin.  [III  n.  28  ©.]  gr.  8.  ©teii  ge^.  JC  —  .30. 


I.  Philologie  uud  Altertumswissenschaft. 


IJibliotheca  scriptorum  Graecorum  et  Romanorum  Teubneriana. 

Textausgaben. 

Caesaris,  C.  lulii,  ('0111111011  tarii  cura  A.  Hirtii  aliorumque  supplementis  ex 
receusioue  Behnardi  KrEBi.Eiii.  Vol.  I.  1'oraineiitarii  (le  liello  (jlallico. 
(Adiecta  est  Gallia  antiqua  tabula  descripta.)  Editio  minor.  [237  S.] 
S.    geh.  Ji  —.75. 

Editio  maior.     [CXXX  u.  237  S.]     8.     geh.  M.  1.20. 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  3,  S.  68. 
Ki/it]roc  nivai.     Cebetis  taliula.     Kecensuit  Cakoltts  Peaechtee.     [.\II 
u.  40  S.]     8.     geh.  n.  M.  —  .GO. 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  4,  S.  100. 
Claudiani,  Claudii,  carmiiia  reoognovit  Julius  Koch.     [LXIII  u.  346  S.] 
8.     geh.  n.  ./,'.  3. 60. 

Vorauzeige  s.  Mitteilungen  1892  Nr.  C,  S.  146. 

Scriptores  pliysiogiioiuouici  graeci  et  latuii  receusuit  Kichaedus  Foeester. 
2  voU.     8.     geh.  n.  M.  14.— 
Einzeln: 
Vol.  I.     Physiognoraonica  Pseudaristotelis,  graece  et  latine,  Adamantii 
cum   epitomis    graece,   Polemouis  e  recensioLe  Georgii  Hoff- 
M.\.>Ni  arabice  et  latiue  continens.    [CXCII  u.  431  S.]  n.  M.9>. — 
—  II.     Physiognomouica   anonymi,    Pseuilopolemonis ,    Easis,    secreti 
secretorum   latine,   auouymi   graece,   fragmenta,  iudices  conti- 
nens.     [534  S.]     n.  M.  6. — 
Voranzeige  s.  Mitteilungen  1874  Nr.  4,  S.  52. 

B.  G.  Teubners  Scliulerausgaben  griechisclier  uncl  lateiniselier 

Schriftsteller. 

Nepos,  des  Cornelius,  Lebeusbesclii-eibuiigCU  in  Auswahl  bearheitet  nnd 
vormehrt  durch  eine  Vita  Alexaudri  Magui  von  Dr.  Feanz  Eugner. 
Text.     [104  S.  mit  3Karten.]    gr.  8.    geh.  n.  M  1.  —  ;  geb.  n.  M.  1.20. 

dasselbe.     Erkliirnugeu.     [184  S.  mit  1  Tafel  und  Abblldungen  im  Text.] 

gr.  S.     geh.  n.  M.  l.SiO;  geb.  n.  M.  1.40. 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  4,  S.  101. 

B.  G.  Teubners  Schulausgaben  griechischer  und  lateinischer 

Klassiker  mit  deutschen  Anmerkungen. 

Livii,  Titi,   al»  iirlie  condita  liber  XXIX.    Filr   den  Schulgebrauch  erklart 
von  Franz  Luterbacher.     [84  S.]     gr.  8.     geh.  M.  1.20. 
Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  4,  S.  102. 


B.  Portsetzuiigeii, 

Gerber,  A.,  et  A.  Greef,  lexicou  Taciteum.  Fasciculum  XI  edidit  A.  Greep. 
[Potio— que.]     [S.  11.^3-1264.]     gr.  8.     geh.  n.  M.  3.60. 

.♦>niipt,  *45roj.  C'>'afl,  Dberleljrer  ani  65l)miiafiiiiu  jii  SSittciiIJerg ,  SiUiu8:.ffoiiiuiciUiir 
ffir  bcH  SrtjHlncIiraurf).  (^n  einjclnen  ^efteii.)  Wommentar  jn  S8uif|Vl 
iinb  VII.    [86  6.]    gr.  8.    tart.  n.  M  —.80. 

Soranjcige  \.  fflJittcilungcn  1S93  gir.  4,  ©.  102. 

Holder,  Alfred,  alt-celtisclicr  Spraclischatz.  In  ungefahr  18  viermonatlichen 
Lieferungen  zu  je  8  Bogen.  Vierte  Lieferung.  Carant-o(n)  —  Cintu-smus. 
[Sp.   769 — -1024.]     Le.x -8.     Preis  jeder  Lieferung  geh.  n.  M.  8. — 

Scfc:  uiib  UbnnnebiiciuT,  Intciuiiriic,  fiir  Scjta  bia  2crtio  (im  3(nfifilufi  an  bic 
loteinifdjcn  Scljnlgrammatiten  tjon  (Stegmann  nnb  £ 0^1110(51  Oon  %\]. 
Sloutjniauu,  IH-ofciior  om  (yflmnafiniu  \\i  ailanul)eiiu ,  Ur.  ft.  *Pfaff  uub 
%.  ©djmibt,  ^^^vofefforen  oin  ©Dmuafium  jn  ^eibelberg.  Sritter  Seil,  fiir 
Cuorttt.  [VI  u.  110  ©.]  gr.  S.  1894.  3u  Sieiuluonb  geti.  n.  M..  1.40. 
Soronseigc  f.  «Ohtteilungcu  1888  9Jr.  5,  ©.  100. 


I.  Philologie  und  Altertumswissenschaft. 


Lexikon,  ausfuhrliches ,  der  griechischen  imd  romischen  Mythologie.  Im 
Verein  mit  vielen  Gelehrten  herausgegeben  Ton  W.  H.  Koscher.  Mit 
zahlreichen  Abbildungen.  25.  Lieferung.  Klytodora  —  Krataiis. 
[Sp.  1249—1408.]     Lex.-8.     geh.  n.  Ji  2.— 

26.  liieferung.    Krateanos  —  Kureten.    [Sp.  1109— 1600.]     Lex.-8. 


geh.  n.  Ji  i. 

27.  Lieferung. 

geh.  n.  JC.  2.— 

Sallusti   Crispi,    C. , 

BRECHEB.      (2    faSC.) 


Kureten  —  Kyrios.     [Sp.  1601-1760.]     Lex.-8. 

liisitoriarnm    reliquiae    edidit   Bertoldtjs    BlAtniEfr- 
Fasciculus  II:   Fragmenta  argumentis  commentariis 
apparatu   critico   instructa.      Accedunt   indices.      [XII   u.   312  S.]     gr.   8. 
geh.  n.  JC.  8. — 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1891  Nr.  3,  S.  6l'. 

(*d>iiIcrfomtii(;ntari'  ^u  oritiI)ijd)cn  unb  lotciniiAen  ftfoififcrn  im  9Infc^Iu6  aii 
bie  ieuBueridjen  SejtauagoBcn.  ^eft  UI,  3.  21.  u.  b.  2:  Slnlcitung  juv 
SSorbercitung  auf  S-  3ultu§  Sdfar3  ©alltfrfjcn  .Srieg  tjotr^rof. 
Dr.  9(.  $roctfrf),  Sireftor  bc#  JDcrsogr.  5r;ebrirf)i=0Dniuafiuins  iu  Sntenburg. 
SrittcS  33anbd)cu:  Surf)  Vll  u.  VIII.  fflHt  3  Stbbilbungcit  unb  1  *plancn. 
[VI  u.  61  ©.]  8.  3u  iieinttjanbtartou  gcb.  n.  JC.  —.80. 
SBoransetge  f.  aRitteilungen  1893  9Ir.  5/6,  ©  133. 

Bibliotheca  scriptorum  Graecorum  et  Romanorum  Teubneriana. 

Textausgaben. 

J toSwQov  /ii^Xiof^ijxr,  larooiy.i].  Diodori  bibliotLeca  liistorica.  Editio- 
nem  primam  curavit  Imm.  Bekkek,  alteram  Lttdoticus  Dindorf.  Re- 
cognovit  Feidebicus   Vogel.     Vol.   m.      [XLIX   u.   497  S.]     8.     geh.  n. 

JC  4.— 

Plauti,  T.  Macci,  comoediae.    Ex  recensione  Geoegu  Goetz  et  Fkiderici 

ScHOEi/L.  Fasciculus  I  Amphitruonem  Asinariam  Aululariam  complec- 
tens.  Praecedunt  de  Plauti  vita  ac  poesi  testimonia  veterum.  [XXXIII 
u.  158  S.]    8.     geh.  J(.  1.50. 

Voranzeige  s.  MitteUungen  1893  Nr.  4,  S.  101. 

Die  Stiicke  sind  auch  einzeln  kauflich  zum  Preise  von  je  45  -\. 

Syriani  In  Hermogeueni  commentaria  edidit  HrGo  Eabb.  Volumen  II: 
Commentarium  in  librum  ntfji  atdasuiv.  Accedunt  Indices.  [VIII  u. 
222  S.]     8.     geh.  n.  Ji  2.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1891  Nr.  5/6,  S.  1 22. 

Plutarchi  Chaeronensis  Moralia.  Becognovit  G.  N.  Bernardakis.  (6  voll.) 
Vol  V.     [VHu.  500S.]     8.     geh.  ^  3.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1887  Nr.  5,  S.  82. 


Jahrbiiclier ,  neue,  fiir  Pliilologie  und  Piidagogik.  Herausgegeben  von 
Prof.  Dr.  Alfbed  Fleckeisen  in  Dresden  und  Bektor  Prof.  Dr.  Eichabd 
Kichter  in  Leipzig.  63.  Jahrgang.  117.  und  14S.  Band.  1893.  6. — 11.  Heft. 
Jiihrlich  12  Monatshefte.     gr.  8.     n.  ^  30. — 

Die  Neuen  Jahrbiicher    filr    Philologie  uaid   Padagogik  bestehen   aus 

zwei  selbstandig  geleiteten,  jedoch  nur  ungetrennt  ausgegebenen  und  einzeln 

nicbt  verkauflichen  Abteilimgen. 

fur  classiscLe  Pliilologie.    Herausgegeben  von  Dr.  Alfred  FrECKEisEir, 

Professor  in  Dresden.     Zwanzigster  Supplementband.   Erstes  Heft.  [340  S. 
mit  3  Karten.]     gr.  8.     geh.  n.  JC  8. — 

Inhalt:  Philotas,  Kleitos,  Kallisthenes.  Beitrage  zur  Geschichte 
Alexanders  des  Grofsen.  Von  Friedrich  Cauer.  —  Das  romische  Strafsennetz 
in  Norddeutscbland.  Mit  3  Karten.  Von  E.  DHmelmann.  —  Euatathios  als 
kritische  QueUe  fiir  den  Hiastext.  Mit  einem  Verzeichnis  der  Lesarten  des 
Eustathios.     Von  Max  Neumann. 

Zeitschrift ,  Byzantinisclie.  Fnter  Mitmrkung  von  Bibliothekar  C.  De 
BooB-Breslau,  Prof.  J.  B.  BuRY-Dublin,  Prof.  Ch.  DiEHL-Xancy,  Abbe 
L.  DtrcHESXE-Paris,  Membre  de  rinstitut,  Hofrat  Prof.  H.  GELZER-Jena, 
Prof.  G.  N.  HATZiDAKis-Athen,  Hofrat  Prof.  V.  jAGic-Wien,  Prof.  N. 
KoNDAKOv-Petersburg,  Prof.  Sp.  LAMBROS-Athen,  Prof.  E.  LEORAND-Paris, 
Prof.  J.  Mf LLER-Turin ,  Prof.  Petros  N.  PAPAGEORGnj-Saloniki,  Prof.  J. 


I.  Philologie  und  Altertumswissenschaft. 


rsicHARi-Paris,  K.  N.  SATHAs-Venodig,  korr.  Mitgl.  d.  k.  bayer.  Akad.  d. 
Wiss.,  (i.  ScHLUMBERGER-Paris,  Membre  dc  rinstitut,  Prof.  J.  Strzygowski- 
Ciraz,  Eev.  H.  i\  Tozer- Oxford,  Gymnasialdir.  M.  TREU-Breslau,  Prof. 
Th.  IJsPENSKiJ-Odessa,  Prof.  A.  VESELOVSKU-Petersburg  herausgegeben 
vou  Karl  Kkumbacher.  II.  Band.  1893.  3.  u.  4.  (Doppel-)Heft.  Jahr- 
lich    1  Hefte.     gr.  8.     n.  J(.  20.— 


C.  Neue  Auflagen. 


Blass,  Friedrich,  Dr.  phil.,  Dr.  of  Lctters  Dubl.,  o.  6.  Prof.  d.  class. 
Philologio  zu  Halle,  dic  attische  Bcre(ls.Tmkeit.  Dritte  Abtheilung.  Erster 
Abschuitt:  Deiliostbeues.  Zweite  Auflage.  [VIII  u.  644  S.]  gr.  8.  geh. 
n.  M.  16.— 

Dio   I.  Abteiluug,    n.   Jl  14,   orschien    1887    in    neuer    Auflage,    die 
ir.  Abteilung,  n.  J{.  14,—,  1892. 

Vorjinzeigo  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  5/6,  S.  129. 

CatuUi  Veronensis  liber.  Eecensuit  et  interpretatus  est  AEMiiiius 
Baehjbens.  Volumen  prius.  Nova  editio  a  K.  P.  Schulze  curata. 
[LXXVI  u.  127  S.]     gr.  8.     geh.  n.  J(.  4.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  5/6,  S.  129. 

.«odi,  Dr.  ©rnft,  S¥.  ©.  ^^Jrofcffor,  S?.  S?.  ©taatSrat,  3nf»3e!tor  am  «Pctri  «Pauli- 
05t)mnafiuiu   ju   TOoStau,    oiitrtiijriic    Srt)uloramiiintif.      giiufjet^ulc   ^opfjel- 
aiuflagc  (suflleid)  fiiufte  Stuflage  bcr  tursgcfafitcu  [jmcitciligcu]  ©rfiulgramiuatil). 
[XVIII  u.  341  ©.]    gr.  8.    3u  Seiumaub  gc6.  n.  J(.  3.— 
SIucI)  iu  2  Scilcii: 
I.  Scil :  S a u t >  u u b  5 Ic  j: i o u 3 1 e :^ r e.   [XVIII  u.  143  S.]   gel).  n.  J(.  i . 40. 
II.    —    ©yutaj.    [@.  145— 3!l.]_  ge:^.  n.    ^;.  1.60. 

CftorniflMnci,   C<^hriftinn,   Intcinifrijcg  lilJunB§fiuiI).    9feue  SIu§go6e  (im  engfteu 

9Iui(I)Iufi  au  bie  yjeucu  Sc^rfjlaue)  tciorgt  Dou  ^profcfior  Dr.  §.  g;.  «ijjiiner, 

S)ircftor  be§  Suifcuftabrifcl^eu  ®t)iuuafiuiu§  5u  !i5erlin.    E-rfter  S^eil:   ©cjta. 

ameitc  (®ot)pcI')9(uftage.    [XIV  u.  219  ©.]    ^n  Seinmaub  gelj.  n.  oU.  1.60. 

SBoranjcige  f.  9!)HtteiIuugcn  1893  ^x.  2,  ©.  36. 

i^  Ser  IV.  Xeil,  fiir  Xcrtia,  crfcl)eint  f^jateftenS  anfougS  gfefirnar  1894. 

Sicbcli^,  Dr.  Soljnnnc^,  locil.  iprofcffor  om  @i)iniiafium  ju  $ilblnirgl)aufen, 
2DortcrliHrf)  ^ii  Cliilig  9)ictnmnrjiltafcH.  giiufte  Sluflagc,  tieforgt  oou  Dr. 
gricbricl)  «PoIIc,  «profeffor  om  5Bit3tl)uinicf|eu  (S5i)muafiuin  5u  SrcSben. 
[V  u.  396  ©.]     gr.  8.     gc^.  Ji.  2.70. 

Stcgmann,  Dr.  0«"nrl,  C6crlel)rer  am  ^qI  lllrid^S  =  @t)inuafiuin  ju  9lorbeu, 
IntciuijfOc  ©rfiulnrnmmntif.  ©ccf)ftc  ffio^Jljel  2tufIoge.  [Xll  u.  250  ©.]  or.  8. 
3u  Seiuroaub  gcb.  u.  JC  2.40. 

aJoroiijcige  f.  SKitteilungcn  1893  9lr.  5/6,  ©.  133. 

Thiemann,  K.,  WiirterbucL  zu  Xeiiophous  Helleuika  mit  besonderer  Kuck- 
sicht  auf  Sprachgebrauch  und  Phraseologie.  Fiir  den  Schulgebrauch 
bearbeitet.     Dritte  Auflage.     [VI  u.  122  S.]     gr.  8.     geh.  J(.  1.50. 

B.  G.  Teubners  Schulausgaben  griechischer  und  lateinischer 
Klassiker  mit  deutschen  Anmerkungen. 

Demosthenes'  ansgewahlte  Eeden  erklart  von  C.  Eehdaktz.  (In  2  Teilen.) 
Erster  Teil:  Die  ueun  Philippischeu  Keden.  Erstes  Heft:  I— lll;  Olyn- 
thische  Koden.  IV:  Erste  Rede  gegen  Philippoa.  Achte  verbesserte 
Auflage,  besorgt  von  F.  Blass.     [VIII  u.  188  S.]     gr.  8.     geh.  Ji  1.20. 

Homers  Odyssee.  Fur  den  Schulgebrauch  erklitrt  von  Dr.  Earl  Eriedrich 
Ameis,  Professor  tmd  Prorektor  am  Gymnasium  zu  Muhlhausen  in 
ThUringen.  Erster  Band.  Zweites  Heft.  Gesang  VII— XII.  Neunte 
berichtigte  Auflage.  Besorgt  von  Prof.  Dr.  C.  Hentzb,  Oberlehrer  am 
Gymnasium  zu  Gbttingen.     [192  S.]     gr.  8.     geh.  Ji.  1.35. 

Vergils  .\cneide.  Fur  den  Schulgebrauch  erliiutert  von  Karl  Eappes. 
Erstes  Heft :  Aeueis  I— III.  rtlnfte  verbesserte  Auflage.  [IV  u.  125  S  1 
gr.  8.     geh.  Jl  1.-20. 

Drittes   Heft:    Aeneis   VII— IX.     Dritte    Auflage.     [IV   u.    120  Sl 

gr.  8.     geh.  J(.  1.20. 


H.  Padagoglk.     Seatscha  Schulbacher. 


Kenere  Spraclieii. 

A.  Neue  Biiclier. 

95o«ritcr,  Dr.  Otto,  Oberlefirer  am  @t)nutoui!m  jum  fjeitigcn  Jlreug  ju  Srcvben, 
CBerftufe  }um„  !^ffirliurj)  Der  frotiiorijrJjcu  «prodic.  fflUt  beioubcret  83eriitf= 
itcf)tiguug  ber  Utmngeu  im  miinbli^cu  uub  icf)riittic^cn  ireien  ©cbrauc^ 
ber  Sprac^e.    [Xl  u.  ;>u-i  S-]    gr.  8.    1894.    ^u  Scinraaub  geb.  n.  Jl.  2.40. 

.pierju:  2t)ntafttirt)cr  Witftonn  ju  ben  £iau^)tregelu  ber  franjoiiicf^cu  ®rammatit. 
SBicbcrftotungeu  unb  ©rgciujuugcn  fiir'  beu  Untctric^t  in  beu  mittlcreu  unb 
obcreu  i^Iafien  fjo^erer  Sefirauitaiten.  [vm  u.  t!8  S."  gr.  8.  Stcif  gcl).  n.  J/. — .oo. 
SSorauseige  f.  «Kittcitungcn  1892  3ir.  6,  ©.  150  bcj.  1893  3lr.  1,  ©.  103. 

'Vla^mattn,   Sultti?,    uicR^alb  it^  92cutiruife  bcr  often  amcrifaniirt)eit  @ramiua: 

tifer  OcronlnRt  ftobc.    [m  u.  136  ©.]    8.    ge^.  n.  JC  5.— 
Scheibner,  F.,  und  G.  Schauerhammer,  Oberlehrer  an  der  I.  Kealschule 

Eu  Leipzig,    Franzosisfhes  LesebucU    fiir    die    ersten    ruterrichtsjalire. 

Yornehmlich  fur  Eealschulen  und  verwandte  Anatalteu.     [\TTT  u.  18-1  S.] 

gr.  8.     1894.     In  Lelnwand  geb.  n.  J(.  1.80. 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  5/6,  S.  134. 


B.  Neue  Anflagen. 

Soodi^^lf  rfcnTn,  Dr.  phil.  Jyricbrich,  nuevo  diociouario  portatil  de  las  leusruas 
Castellaua  y  .Uemana  el  mas  completo  que  se  ha  publicado  hasta  el  dia. 
92euefteS  nub  boQitdn&ig^eS  3:afd)enttiorter&ud)  ber  f)ioniid)en  unti  beutii^cn 
Sprad)e.  SJacf)  iciucm  grijfscrcu  .soonfamiirtcrbuc^e  bearbeitet.  2  ajaube  iu 
1  aSaub  gef)citet.  Siebcntc  3tu{lage.  I.  23aub:  ©paniid)  i^eutfd).  [Vm 
u.  696  S.]  n.  S8aub:  2eutfc^=©paniicf.  [VIII  u.  526  ©.]  16.  ge^.  JC  4  50. 
aScibe  58dnbe  fiub  sufammengel^eitet  uub  uid)t  citiacln  Oertduftic^. 

(f  tala,  Otto,  franinnfrtje  Sri)uItirammotif  mit  UbungS»  uub  Scfcitiiclcu.  (3n  brei 
©titfcn.)  aKittlere  ®tufe.  S8ierte  aiuitage,  oon  Jp-  23tf)Ier.  [VIII  u.  224  ©.] 
gr.  8.    ge^.  n.  JC  1.60. 

ajfeffcrt,  Dr.  JVrati^,  ttfiunnsiiurf)  jnm  tt6erfefien  tn  6a8  ©unliidie  im  Stnfc^IuB 
au  bie  ©ngtifc^e  ©rammatif  iiir  bie  oberen  Staiicn.  Sritte  3fuftage.  [VI  u. 
250  ©.]     gr.  8.     gef).  n.  JC.  2. — 

aJoranscige  f.  9)Httcifungen  1893  SRr.  5/6,  @.  135. 

ScUiissel  zu  dem  Ultnngsbueli  zum  tThersetzen  in  das  Englische  im  An- 

schlurs   an   die  Englische   Grammatik   fiir  die   oberen  Klassen.     [234  S.] 
gr.  8.     geh.  har  Ji.  4. — 

Wird    nur    unmittelbar    von    der    Yerlagshandlung    an    beglaubigte 

Lelirer  geliefert. 

Vietor,  Wilhelm,  und  Franz  Dorr,  engliselies  Lese-  uud  ijbmigsbuch. 
Unterstufe.  A.  u.  d.  T. :  Englisches  Lesebuch.  Ilnterstufe.  Dritte 
Auf  lage.  Siebentes  und  achtes  Tausend.  [XXIV  u.  298  S.]  gr.  8.  In 
Leiuwand  geb.  n.  JC  2.80. 

Voranzeige  s.  MitteUungen  1893  Nr.  5/6,  S.  134. 

englische  Schulgraminatik.   Brster  Teil:  Laut-  und  "SVortlehre. 

Zweite  Auflage.     [X  u.  76  S.]     gr.  8.     1894.     geb.  n.  J(.  1.20. 
Yoranzeige  s.  MitteUuugen  1893  Nr.  2,  S.  37. 
Der  n.  Teil:  Satzlehre  folgt  im  Marz  1894. 


n. 
Padagogik.    Dentsche  Sclmlbiiclier. 

(Mathematische  Lehrbiicher  siehe  III.) 

A.  Nene  Biiclier. 

©l«)bc,  Dr.  .C ,  Cbcrlel)rer  iu  aSiSmar,  Bie  fieutfdje  SntcrJiunftionSIe^rc.  2)ie 
wt^tigften  3{egetu  iiber  faie  ©o§=  ofacr  Scfejeic^en  uub  faie  Slcfacftric^e,  faargeftellt 
uufa  burc^  Seifpiete  erlautert.    [VI  u.  33  ©.]    8.    ©teif  gef).  M  — .  30. 


iBoranscige  f.  iBJitteitungen  1893  9Zr.  4,  @.  104. 


III.  Mathematik,  technischo  und  Naturwissenschaften. 


[V  11. ;!-'  ©.]    8.    etcif  ady  n.  M-  —.40. 

a>\nQii3ciGe  \-  gjJittciluiigcn  1893  9lr.  4,  ©.  107. 

B.  Fortsetzungen. 

Scitfdn-ift  fiir  bcii  bciitfdKn  Itiitcrricht.  Untcr  TOitlmrhmfl  bon  $rofcffor 
Dr.  ^Uuboli  .'t-iilbctranb  t)erau8(icncl)en  bon  Dr.  Dtto  i*t)on.  7.  ^aljr^ 
flQng.  1893.  9—12.  §eft.  Sarjrlicf)  12  9IKonQt§^efte  ju  4—5  ®ruct6ogcn.  gr.  8. 
n.  J(.  12.— 

'ScltfcJirift  fiir  mciOIiclic  a^il^unn  iu  ^dnilc  Mxb  .voiio.  Bentralorflan  fur 
b(iS  beutfcl)e  ffltiibdienfrfuilnicfen.  .'oerauafleiicticu  Oon  Snuuar  1873  tn.5  Jinni 
1SH7  uon  «{iflinrb  ©chornftein,  ®irettor  ber  ftabtifdjcn  Ijoficrcu  Sbrfiter' 
fd)ule  uub  i'cl)rcrinncnlnIbuna§QnftaIt  hu  Gllierfelb,  fortgcfeht  oom  i.  ^^juli 
1887  Qu  tion  Sirettor  Dr.  2SiII)eIm  a3nrf)ner.  21.  Qal^rgaug.  1893. 
17—2-1.  |ieft.     3al)rlid)  24  §cfte.    gr.  8.    §aI6joI)rIid)  n.  M.  6.— 


C.  Nene  Auflagen. 

X'tnni,  Dr.  Ctto,  .§iin!ilnt(f)  bcr  bcntidicn  etirnrfte  fiir  ftiilicrc  Sdiulcn.    Blueiter 

Seil:  f^-iir  otcrc  .«laffcn.    ©tiliftif,  «Poetif  unb  2itteratnrgcid)id)te. 

9lu5ga6e   B,    iii    brci   3ltiteilungcn.    8mcite   31t)tcilung.    91.  u.  b.  2.:   9tbrif; 

bcr  ®entfd)cn  ^'octit.   Sritte  9(nflage.   [VI  n.  80  ©.]  gr.  8.  fart.  n.  .'/■.  i  — 

SBoraitieigc  f.  fflUtteilungen  1893  SSlv.  4,  ©.  104. 

ZduiHc,  Dr.  f>-r.  5S.,  tocil.  Jt.  @.  £)t'erid)nlrat,  ©cminQr^Sirettor  ic,  entluiirfc 
iiiili  .«atcdicicu  iilicr  I)r.  9J1.  8iitl|cr8  flcincit  .ttotcriiiSniU'?.  ^iir  cliangcliidjc 
aSoIf§Id)uIIct)rcr.  Sngleid)  eiite  I3rnttifd)c  9(itlcitung  5ttni  Satcd)ificrcit  fitr 
©dinllcfircrScmiuarc.  (3  58anbc.)  ;>5tociteit  SanbeS  crfte  9(titetlnng.  I^nicitcg 
.vianptftiirf.  (Srftcr  9(rtifel.  a^tcrtc  iicrntcl)rte  9tHfIagc.  ^Md)  bcin  Sob  bcg 
a^crfaffcrs  ticforgt  lion  bcffen  ©oI)ne  ©d)ulrat  (S.  S'^.  @d)ii^e,  ^ouigl.  SBejirB' 
fd)nItufpcftor.  "[¥111  u.  286  ©.]  8.  ge^.  Ji  2.25. 
SSorQUSeigc  f.  aKitteilungcn  1893  9lr.  5/6,  ©.  136. 


III. 

Matliematik,  teclinisclie  niid  Natur- 
wissenscliaften. 

A.   Neue  Biiclier. 

Chittenden,  J.  Brace,  A.  M.,  Parker  rGllow  of  Harvad  Uuiv.,  Instiuctor 
in  Princetou  College,  a  Presentatioii  of  tlie  Tlieory  of  Heriiiite's  Porm  of 
Laine's  Equation  with  a  Determinatiou  of  the  explicit  Forms  iu  Terms 
of  the  p  Fuuctiou  for  the  Case  ?i  equal  to  three.  (Dissertation.)  [85  S.] 
gr.  8.     geh.  n.  J(.  2.80.     (lu  Kommissiou.) 

Engel,  Dr.  rriedrich,  ao.  Professor,  dcr  (iescliinack  iu  der  iienereii  Mathe- 
inatik.  Autrittsvorlesuug  gehaUcu  am  24.  Oktober  1890  in  der  Aula  dcr 
Uuiversitat  Leipzig.     [21  S.]     gr.  8.     1890.     geh.  u.  Ji  1.— 

Goursat,  E.,  Vorlesuufcen  iiber  die  lutegration  der  partielleu  Dilferential- 
Kleiflinngeu  erster  Ordming.  Gohalten  au  der  Facultfe  des  Sciences  zu 
Paris.  Bearhoitet  von  C.  Bouklet.  Autorisirte  deutsche  Ausgahe  vou 
H.  Masee.  Mit  einem  Begleitwort  vou  S.  Lie.  [XII  u.  416  S.]  gr.  8. 
geh.  n.  Ji  10.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  3,  S.  77. 

Lie,  Sophus,  Yorlesuugen  iilier  coutiuuierliehe  Gruppen  mit  geometriseheu 
und  audcren  Amveudiiugen.  Eearbeitet  und  herausgegebeu  vou  Dr.  Georc; 
ScHUPPEKS,   Privatdocent  an   der   Uuivorsitiit   Leipzig.     Mit  Figuren  im 
Text.     [XV  u.  ,S10  S]     «r.  8.     geh.  u.  JC.  21.— 
Voranzeige  s.  Mitteilungon  1892  Nr.  1,  S.  10. 


IV.  Theologie. 


B.  Fortsetzungen. 

Bergbohm,  Dr.  Julius,  Entwurf  einer  neiieii  Integralrecbnung  auf  Grund 
der  Potenzial-,  Logaiithmal-  und  Ntimeialrechnung.  Zweites  Heft. 
Die  irrationalen ,  exponeutiellen ,  logarithmischen  und  cyclometrischeu 
Integrale.  [V  u.  S.  67 — 1S«.]  gr.  8.  n.  Jt  2. —  (In  Kommission.) 
Ijie,  Sophus,  Theorie  der  Trausformationsgrnppeu.  Dritter  und  letzter 
Abschnitt.  TJnter  Mitwirkung  von  Prof.  Dr.  Fbiedkich  Ekgbl  bearbeitet 
[XXVII  u.  831  S.]     gr    8.     geh.  n.  M.  26.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1892  Nr.  2,  S.  73. 

Der  I.  Abschnitt  (n.  M.  18.—)  erschien  1888,  der  II.  {u.  M.i(i.—)  1890. 
Schotten,  Dr.  Heinrich,   Inlialt  und  Jlethode  des  planinietriscben  Unter- 
riclits.     Eine   vergleichende   Planimetrie.     Zweiter   Band.     [IV  u.  410  S.] 
gr.  8.     geh.  n.  Jl.  S. — 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1889  Nr.  6,  S.  117. 
Der  I.  Band  ^n.  Jl  6. — )  erschien  1890. 


Annalen,  mathematische.  Eegrundet  1868  durch  Alfei.d  Clebsch  und 
Carl  Netimakn.  Unter  Mitwirkuug  der  Herren  1'ai;l  Goudan,  Caki> 
NituMANX,  JNIax  Noetheb,  Kael  VosderMuhll,  Heinkich  Webek 
gegenwartig  herausgegeben  von  Fei.ix  Kleik  zu  Gottingen,  Waltuer 
DycK  zu  Munchen  und  Adolf  Mayek  zu  Leipzig.  XLII.  Bd.  4.  Heft. 
gr.  8.     Preis  fiir  den  Band  von  4  Heften.  n.  M.  20. — 

XI/III.  Band.    1 — 4.  Heft.    gr.  8.    Preis  fiir  den  Band  von  4  Heften 

n.  Jt  20.— 

Zeitschrift  fiir  Matheniatilv  nnd  Physik.  Herausgegeben  unter  der  verant- 
wortlichen  Redaktion  von  Dr.  O.  Schlomilch,  Dr.  M.  Cantok.  38.  Jahrg. 
189.3.   4—6.  Heft.    Jahrlich  6  Hefte.    gr.  8.   n.  Jt.\9,.— 

Zeitschrift  fiir  mathematisehen  und  naturwissenschaftlichen  Unterricht. 
Ein  Organ  fur  Methodilc,  Eildungsgehalt  und  Organisation  der  exakten 
Unterrichtsfacher  au  Gymnasieu,  Realschulen,  Lehrerseminarien  und  ge- 
hobenen  Biirgerschulen.  (Zugleich  Organ  der  Sektionen  fUr  math.  und 
naturw.  Unterricht  in  den  Versammluugeu  der  Philologen,  Naturforscher, 
Seminar-  und  Volksschullehrer.)  Herausgegeben  von  J.  C.  V.  Hoffwann. 
24.  Jahrgang.    1893.     5—8.  Heft.    Jiihrlich  8  Hefte.     gr.  8.     n.  Jt.  12.- 


C.  Neue  Auflagen. 

SSarbet),  Dr.  (f.,  oritlimctiidjc  ?(ninn6cu  nchft  Vcliiburij  bcr  iflritfimetif,  borjug§> 
treife  fiir  ^5I)erc  25iirgerfd)itlen,  SHealfc^uIen,  ^progtjmnafien  unb  9?eoIgl)mnaiicn. 
9(rf)te  Stuflage.    [XI  u.  269  @.]    gr.  8.    ge().  n.  JL  2.— 
-       Siefultate  (jierju.    'Itb  <B.\    gr.  8.    ^e\).Jt.l.— 

Sicfc(Ccn  finb  nirf)t  burrf)  'om  93uc§()anbe(  ju  6e5ie()cn,   fonberu  incrben 

iiur  unmittelbar  bon  ber  58er(ag5(nid)^anb(nng  gegeu   ©infcnbung  »on  Jl.  l.— 

(iu  SBricfmartcn)  on  (jegianOigte  i;c()rer  ge(icfert. 

algeliraisdie  (ileicliiuigen  nolist  den  Kesultaten  und  den  Methoden  zu 

ihrer  Auflosung.    Vierte  Auflage.    [Xltl  u.  378  S.]    gr.  8.    geh.  n.JiG. — 
Voranzeige  s.  Mitteiiungeu  1893  Nr.  4,  S.  109. 

Ueumann,  Dr.  C.,  Professor  der  Mathematik  an  der  Universitat  zu  Leipzig, 
die  Hanpt-  und  Brenn-Punkte  eines  Linsen-Systemes.  Elementare  Dar- 
stellung  der  durch  Mobius,  Gauss  und  Bessel  begrundeten  Theorie.  Mit 
Figuren  im  Text.    Zweite  Auflage.    [VIII  u.  42  S.]    gr.  8.  geh.  n.  Ji.  1.20. 

Durege,  Dr.  H. ,  Professor  i.  E.  an  der  deutschen  Universitat  zu  Prag, 
Eleniente  der  Theorie  der  Funktionen  eiiier  complexen  Teriiiiderliclieii 
Griisse.  Mit  besonderer  Berucksichtigung  der  Schopfuugen  Riemann's. 
Vierte  Auflage.     [X  u.  300  S.]     gr.  8.     geh.  n.  Jt  6 .  80. 


IV. 

Theologie. 

(yriibcr,  .©.,  Wfjietitorium  bcr  eUangcttirfien  !He(intonS(e()re. 

©.  tiutcr  TT.     Piidagogik.    Deutsche  Sc  h  u  1  liii  clio  r. 
3d)iiBc,  Dr.  5r.  21».,  teutuiiirfc  unD  «atedjcfcu  iilicr  VutOciS  tt(.  «oteiftigmug. 
©.  nnter  11.  Piidagogik.     Deutscho  Schulbucher. 


V.  Heilkundo.    VI.  VerjnischteB. 


H  e  i.l  k  u  n  d  e. 


Jahrbuch    fiir    KiiulerlieilkiUKle    miil    pliysiselie    Erzielinng.     Neue    Folge. 

Hera<i8argel)eii  voii  riof.  Hf.ubner,  Hr.  Steffen  und  Prof.  Widerhofer. 

XXXV.  Band.     :t.  u.  4.  Heft.    gr.  8.      Preis   fiir   dcu   Eaud    von  4  Heften 

n.  JC  10.40. 
.     . XXXVI.  Band.    1— 4.  Heft.    gr.  8.   Preis  fiir  den  Band  von  4  Heften 

n.  M.  10.10. 


VI. 

Y  e  r  m  i  s  c  li  t  e  s. 

Jahrbuch,  statistisches,  (Adrefsbuch  der  SchulbehSrden  und  des  Perso- 
nalbestandes)  der  liiilieren  Scliulen  und  lieilpitdagogischen  Anstalten 
Deutsclilands,  liHxeinlinrgs  und  der  Scliwciz.  Neue  Folge  von  Mushackes 
Scliulkalender  11.  Teil.  Nach  amtlichen  Quellcn  bearbeitet.  XIV.  .lahr- 
gang.  Erste  Abteilung,  das  Konigreich  Preufsen  enthaltend.  (Nebst 
Verzeichnis  der  Mittelschulen.)  [XXIV  u.  220  S.]  Zweite  Abteilung, 
die  deut<:chen  Staateu  (aufser  Preufsen),  Ijuxemburg,  die  Schweiz  und 
statist.  Ubersieht  iiber  die  hohereu  Schulen  Deutschlands  enthaltend. 
[IV  u.  352  S.]  Preis  fiir  beide  Abteilungen,  -welche  nicht  einzeln  abge- 
geben  werden,  in  1  Band  broschiert  n.  ../^3.60;  in  1  Band  oder  in  zwei 
Abteilungen  biegsam  in  Leinwand  geb.  n.  JC.  4.40. 

Kiussmann,  Dr.  Rudolf,  systeuiatisclics  A'er7,eiclinis  dcr  .VWiandlungen, 
wclclic  in  den  Scliulsclirlften  siinitUclicr  an  dciu  rrogranimtausclie  teil- 
iielinienden  Lcliranstalteu  erschiencn  sind.  Nebst  zwei  Eegistern.  Zweiter 
Band:  1880—1890.     [VII  u.  i85  S.]     gr.  8.     geh.  n.  Ji.  5.— 

Voranzeige  s.  Mitteilungen  1893  Nr.  3,  S.  78. 

Der  I.  Eand:  1876—1885  (n.  Jl.  5.—)  orschien  1889. 

Mushackes  deutsclier  ScLulkalender  fiir  das  Scliuljahr  1894/95.  43.  Jahrgang. 
Mit  Benutzung  amtlicher  Quellen  herausgegeben.  Oster-Ausgabe  1894 
(vom  1.  Januar  1891  bis  30.  April  1895).  [CXV  u.  15.5  S.]  16.  geh. 
n.  ^.  1.  — ;    jn  biegsamen  Leinwandband  geb.  n.  J(.  1.20. 

Inhalt:  Kirchl.  imd  astronom.  Kalender,  Goncalogie,  Posttarif  und 
Telegramm-Gebiihren,  Notizbuch  fiir  die  Zeit  vom  1.  Januar  1894  bis 
.'iO.  Aiiril  1895,  Eektionsplane  filr  Direktoren  und  Iiehrer,  Ordinariatslisten, 
Censurlisten,  Notizeu  fiir  Konferenzen,  verliehene,  geliehene  und  neue  Biicher, 
Adressen,  2  Bogen  weifses,  1  Bogen  gewiirfeltes  Papier  u.  s.  w. 

Verzeichnis  von  l'rograinni-AI)handIungen ,  welche  von  Gymnasien,  Eeal- 
gymnaaien,  Eeal-  und  hoherenBiirgerschuIen  Deutschlands  und  Osterreichs 
im  Jahre  1892  verOffentlicht  worden  sind.  (Sonder-Abdruck  aus  dem 
statistischen  Jahrbuch  der  hoheren  Schulen  Deutsclilands.  XIV.  Jahr- 
gang.)     [45  S.]     IG.     geh.  Jl  —  60.     (Desgl.  1S7G— 18;)1.) 

Dicses  Vorzeichnis  ist  nicht  durch  deu  Sortimentsbuchhandel,  gondern 

lediglich    von    dor   Verlagsbuchhaudlung    gegen    Einsendung    von    60    \    in 

Briofmarken  zu  boziohen. 

—  Einseitig  hedrnckt,  zum  Anseinanderschnciden  fiir  den  Bibliotlieks- 
Katalog.     [90  S.]     IG.     geh.  ^^.  —  .80.     (Desgl.  1888-1891.) 

Dieses  Vorzeichnis  ist  nicht  durch  den  Sortimentsbuchhandel,  sondern 
lediglich  von  der  Verlagsbuclihandlung,  die  durch  Veranstaltung  der  ein- 
seitig  bcdruckfcii  Ausgabe  einem  vielfach  geiiufserten  Wunsche  nachkommt, 
gegcn  Einsendung  vou  80  -\  in  Briofmarken  zu  beziehen.  Beide  Ausgaben 
■werden  auch  in  Zukunft  erscheineu. 


PA 

6304. 
R7 
189/. 


Robarts  Library 

DUE    DATE: 

Nov.  5,  1 992 

For  telephone  renewals 

call 

978-8450 


Rhetorica  ad  Herennium 

Incerti  auctoris  De  ratione 
dicendi